PRAVO FINANSIJSKIH INSTITUCIJA DEPOZITNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE Prof Dr

PRAVO FINANSIJSKIH INSTITUCIJA DEPOZITNE FINANSIJSKE INSTITUCIJE Prof. Dr Halil Kalač

Sadržaj 1. KARAKTERISTIKE BANKE KAO FINANSIJSKE INSTITUCIJE 2. FAKTORI SAVREMENIH TRENDOVA U BANKARSTVU 3. OSNOVNE KARAKTERISTIKE DEPOZITA 3. 1. TRANSAKCIONI DEPOZITI 3. 2. ŠTEDNI OROČENI DEPOZITI 4. DETERMINANTE DEPOZITNOG POTENCIJALA BANAKA 5. NEDEPOZITNI IZVORI SREDSTAVA 6. ZAŠTITA DEPOZITA 7. POSLOVI ŠTEDNJE U BANKAMA 8. DEFINICIJA UGOVORA O KREDITU 8. 1. KREDITIRANJE PRIVREDE 8. 2. KREDITIRANJE STANOVNIŠTVA 8. 3. OBLICI OBEZBJEĐENJA BANKARSKIH KREDITA

1. KARAKTERISTIKE BANAKA KAO FINANSIJSKIH INSTITUCIJA • Od svog nastanka, banke su bile glavni nosioci finansijskih poslova vezanih za štednju, investiranje, izvršavanje plaćanja i odobravanje zajmova. • Međutim, u poslednjih nekoliko decenija je došlo do razvoja nebankarskih i drugih finansijskih institucija, čije poslovanje zauzima sve veći udio u ukupnim finansijskim poslovima. • Danas je u praksi često slučaj da finansijkse institucije različitog tipa svojim klijentima nude slične, a vrlo često i iste finansijske proizvode i usluge. • Uprkos tim preklapanjima, činjenica je da postoje poslovi koji su tipični samo za banke i koji ih čine jedinstvenim institucijama finansijskog sistema. • Osnovne karakteristike banaka kao finansijskih institucija su:

§ uzimanje depozita i plasman kredita, § usmjeravanje i raspoređivanje akumulirane štednje građana i privrede, sposobnost kreiranja novca, § vršenje ročne tranformacije sredstava, § davanje ključnog doprinosa ostvarivanju ciljeva razvojne i ekonomske politike, § razvijanje funkcije platnog prometa i ubrzanje cirkulacije novca. • Prikupljanjem depozita banke formiraju kreditni potencijal, koji preko kreditnih plasmana usmjeravaju prema tržišnim subjektima za koje procijene da će ih racionalno i efikasno koristiti. • Obavljanjem posredničke uloge na tržištu, to jest spajanjem

• deficitarnih i suficitarnih transaktora, banke vrše ročnu transformaciju sredstava. • U okviru depozitno-kreditne aktivnosti, ročna transformacija sredstava podrazumijeva odobravanje kredita čiji je rok dospijeća u prosjeku duži od dospijeća depozitnih izvora. • Razlika u dospijeću aktive i pasive je jedan od važnijih rizika kojima su izložene banke i predstavlja osnov za ostvarivanje kamatonosnih prihoda po osnovu kreditnih plasmana.

• Korišćenjem primarne emisije centralne banke i na osnovu sopstvenih potencijala, poslovne banke vrše sekundarnu emisiju novca. • Sekundarna emisija novca predstavlja najvažniji tok kreiranja novčane mase. • Količina novčane mase koja može biti kreirana monetarno-kreditnom multiplikacijom, zavisi od monetarne politike koju sprovodi centralna banka zarad ostvarenja ciljeva razvojne i ekonomske politike. • Instrument monetarne politike koji se koristi za upravljanje nivoom novčane mase koju kreiraju poslovne banke, jeste stopa obavezne rezerve. • Povećanjem stope obavezne rezerve cantralna banka utiče na smanjenje količine novca u opticaju i obrnuto. • Na taj način se količina novca održava na optimalnom nivou, odnosno na nivou koji obezbeđuje nisku stopu inflacije, bez kreiranja visoke stope nazaposlenosti.

• Poslovne banke imaju veoma važnu ulogu, kada je u pitanju razvoj funkcije platnog prometa. • Platni promet predstavlja sva plaćanja između pravnih i fizičkih lica, čija je svrha izmirenje novčanih dugova, odnosno naplata novčanih potraživanja. • Koristeći rastuće mogućnosti informacione tehnologije i kreiranjem adekvatnih instrumenata platnog prometa, banke utiču na ubrzavanje cirkulacije novca podižući na taj način efikasnost privrede i ekonomije.

2. FAKTORI SAVREMENIH TRENDOVA U BANKARSTVU • Transformacija finansijske strukture razvijenih zemalja (naročito SAD) je ostvarila značajan uticaj na poslovanje banaka širom svijeta. • Od svih faktora koji su uticali na promjenu „fiziologije i morfologije“ bankarskog poslovanja, kao najznačajniji su se izdvojili: 1) Smanjenje državne regulacije u odnosu na banke; 2) Razvoj informacione tehnologije; 3) Globalizacija bankarskog poslovanja.

• Posle kraha NJujorške berze 1929. godine, uloga države u regulisanju poslovanja banaka je dobila na značaju. • Države su koristile intervencionistički pristup u regulisanju finansijske strukture, kako bi obezbedile sistemsku stabilnost finansijskih sektora. • Najznačajnije državne mjere koje su primjenjivane u SAD su: • Ograničenje konkurencije - razgraničenjem komercijalnog i investicionog bankarstva banke su imale licencu za obavljanje poslova samo u okviru određenog tržišnog segmenta; • Zabrana davanja kamate na transakcione depozite i propisivanje najviše godišnje kamatne stope na oročene depozite, koja je bila vezana za diskontnu stopu centralne banke; • Usmjeravanje dijela plasmana banaka u određene, prioritetne namjene.

• Razgraničenjem komercijalnog i investicionog bankarstva i teritorijalnim ograničenjem poslovanja u SAD je stvorena struktura bankarskog sistema sa izuzetno decentralizovanom mrežom komercijalnih banaka, koja je bila u kontrabalansu sa jedinstvenim tržištem kapitala („Glass-Steagall Act“). • Investicione banke su vršile pripremu i emisiju hartija od vrijednosti. Velike kompanije su počele da se finansiraju pretežno na tržištu kapitala. • Berze su preuzimale kontrolu nad njima, koristeći mogućnost zamjene vlasničke strukture kupovinom većinskog paketa akcija.

• Sa druge strane, tradicionalne depozitno-kreditne usluge koristila su pretežno mala i srednja preduzeća, jer se nisu kotirala na berzi. • Regulisanje maksimalne cijene depozita je bankama išlo na ruku, sve do velikog inflatornog talasa koji se u SAD dogodio tokom 60 -tih godina prošlog veka. • Rast inflacije je rezultirao povlačenjem dijela depozita iz banaka, iz razloga što su se investitori preorijentisali na ulaganja koja su donosila veće prinose. • To je dovelo do postepenog ukidanja propisa koji su se odnosili na maksimizaciju kamatne stope na depozite, kao i do ukidanja propisa koji su se odnosili na usmjeravanje dijela plasmana banka. • Konačno, krajem 90 -tih godina dolazi do ukidanja „Glass-Steagall“ akta, što je bio preduslov za stavaranje savremenih banaka koje imaju pravo da se angažuju u svim oblicima finanijskih aktivnosti.

• Smanjenje državne regulacije je doprinelo razvoju pune konkurencije između banaka i ostalih finansijskih institucija. • Povećano rivalstvo je imalo najveći uticaj na pad cijena i proširivanje ponude bankarskih proizvoda i usluga. • Obaranje kamatnih marži i smanjenje profitabilnosti su uticali na banke da prošire paletu proizvoda i usluga i da više vode računa o potrebama različitih segmanata potencijalnih korisnika. • Došlo je do poboljšanja kvaliteta usluga i do približavanja finansijskih institucija korisnicima. • U tom smislu, otpočela je rekonstrukcija distributivne mreže sa ciljem stvaranja novih kompjutersih i telekomunikacionih veza sa klijentima. • Danas savremeni kompjuterski i informacioni sistemi predstavljaju tehničku osnovu za obradu i prenos podataka u savremenom bankarstvu.

• Implementacija savremene računarske i informacione tehnologije u bankarsko poslovanje je uticala na razvoj elektronskog banakrstva. • Mogućnost brzog prenosa podataka i transfera novca na relacijama sa klijentima i sa drugim bankama, rezultirala je značajnim promjenama u tehnološkim i organizacionim aspektima bankarskog poslovanja. • Razvojem elektronskog bankarstva, efikasnost poslovanja je podignuta na viši nivo. • Primjena savremene računarske tehnologije omogućila je bankama brzu evaluaciju kreditnih zahteva. • Takođe, mogućnost direktne komunikacije sa klijentima je drastično smanjila potrebu za brojem filijala, kao i za brojem zaposlenih, što je dovelo do smanjenja operativnih troškova

• Međutim, razvoj informacione tehnologije ne ostvaruje isključivo pozitivane efekte na razvoj bankarskog poslovanja. • Savremena informaciona tehnologija daje mogućnost jakim nefinansijskim kompanijama da pružaju finansijske usluge svojim kupcima. • To je najčešće slučaj sa velikim industrijskim kompanijama, koje preko svojih finansijskih institucija pružaju kupcima finansijske usluge, zaobilazeći na taj način banke kao finansijske posrednike. • Pored toga, razvijeni računarski i informacioni sistemi danas predstavljaju jedan od osnovnih preduslova za održanje konkurentnosti poslovanja. • Međutim, praćenje savremenih tehnoloških trendova i implementacija novih tehnoloških rešenja, izlažu banke velikim troškovima. • Praksa pokazuje da banke koje nisu finansijski dovoljno jake da blagovremeno implementiraju savremena tehnološka rešanja iz oblasti računarskih i informacionih tehnologija, veoma brzo gube na konkurentnosti i često nestaju sa tržišta.

• Treći značajan faktor koji je uticao na razvoj savremenog bankarstva je proces globalizacije, koji u najširem smislu podrazumijeva slobodan protok roba, ljudi i kapitala. • Kada je bankarstvo u pitanju, procesi globalizacije i deregulacije su doprinijeli stvaranju multinacionalnih banaka, koje danas daju značajan doprinos integraciji finansijskih tržišta. • Multinacionalne banke proširuju svoje poslovanje u druge države izgradnjom mreža filijala na njihovoj teritoriji, kupovinom manjinskog paketa akcija, ili putem akvizicije (kupovine) lokalnih banaka. • Uslov za proširenje poslovanja u drugu državu je dobijanje odgovarajuće licence od strane centralne banke te države. • Globalizacija bankarskog poslovanja je najrazvijenija u oblasti investicionog bankarstva, dok su komercijalne banke i dalje fokusirane pretežno na lokalna tržišta. • Razvoj konkurencije na lokalnim tržištima kao posledica širenja multinacionalnih banaka, ugrožava opstanak manjih lokalnih banaka, koje putem fuzija ili akvizicija često bivaju asimilirane od strane pomenutih multinacionalnih banaka.

3. OSNOVNE KARAKTERISTIKE DEPOZITA • Ugovor o novčanom depozitu spada u osnovne bankarske poslove. • Ovim ugovorom se deponent obavezuje da položi kod banke novčani iznos kojim banka može da raspolaže, uz obavezu banke da u skladu sa uslovima zaključenog ugovora vrati deponentu položeni novac. • Potpisivanjem ugovora o depozitu, deponent i banka preuzimaju na sebe određene obaveze. • Deponent je u obavezi: • da u ugovoreno vrijeme položi banci ugovoreni novčani iznos, i • da za vrijeme trajanja depozita otkloni dugovni saldo, ukoliko se pojavi na depozitnom računu.

• Sa druge strane, obaveze banke kao depozitara su: • da drži deponovana sredstva na računu deponenta, • da po nalogu deponenta, a u granicama raspoloživih sredstava, vrši isplate sa računa depozita, • da evidentira sva dugovanja i potraživanja u korist i na teret otvorenog depozitnog računa, • da redovno izveštava deponenta o stanju na njegovom računu, i • da plaća deponentu ugovorenu kamatu za iznos deponovanih novčanih sredstava.

• Prema vrsti, novčani depoziti se mogu podijeliti na: 1) depozite u domaćoj valuti i devizni depoziti, 2) depoziti po viđenju i oročeni depoziti, 3) namjenski i nenamjenski depoziti, 4) dati i uzeti depoziti, 5) kamatonosni i beskamatni depoziti, itd • Prema kriterijumu ročnosti, novčani depoziti se mogu podijeliti na

kratkoročne: • depozitni novac, • depoziti po viđenju u devizama, • ostali depoziti po viđenju, • ograničeni depoziti, • oročeni depoziti u domaćoj valuti i devizama do jedne godine, itd. dugoročne: • dugoročni depoziti u domaćoj valuti, • dugoročni depoziti u devizama, • depoziti za određenu namjenu, itd.

• Važno je istaći da pored novčanih, depoziti mogu da budu i nenovčani. • Ugovor o nenovčanom depozitu je ugovor kojim se banci stavljaju na čuvanje pokretne stvari, uz plaćanje naknade. • Banka je dužna da čuva deponovane stvari i da ih u skladu sa ugovorom stavi deponontu na raspolaganje. • Predmet deponovanja su najčešće umetnički predmeti, različiti oblici dragocenosti, hartije od vrednosti, dokumenti i drugo.

3. 1. TRANSAKCIONI DEPOZITI (DEPOZITI PO VIĐENJU) • Banke su nosioci platnog prometa i kod njih se nalaze transakcioni računi stanovništva i privrednih subjekata. • Na transakcionim računima, koji se još nazivaju tekući ili žiro računi, nalazi se transakcioni novac ili depoziti po viđenju. • Depoziti po viđenju su deponovana sredstva kod banaka, na koja deponenti imaju pravo neograničenog raspolaganja. • Za banke oni predstavljaju najjeftinije ali i najnestabilnije izvore sredstava, zbog činjenice da ih vlasnici računa mogu podizati bez ograničenja i bez najave. • Pored toga, važno je napomenuti da su depoziti po viđenju sredstva bezgotovinskog plaćanja i predstavljaju najznačajniji dio novčane mase u svakom monetarnom sistemu. • Posredstvom instrumenata monetarne politike, centralna banka djeluje upravo na transakcioni depozitni potencijal banaka, odnosno na kratkoročne kredite koje banke odobravaju na bazi tih sredstava.

• Depoziti po viđenju stanovništva i privrede imaju najveći udio u finansijskom potencijalu banaka. • U okviru tradicionalnog bankarskog koncepta, oni predstavljaju najjeftinije izvore i banke se konstantno trude da povećavaju njihov udio u strukturi finansijskog potencijala. • Međutim razvoj finansijskih tržišta i mogućnost ulaganja suficitarnih novčanih sredstava stanovništva i privrede u kratkoročne hartije od vrijednosti za koje postoji duboko sekundarno tržište, rezultirali su trendom smanjenja učešća transakcionih depozita u ukupnom depozitnom potencijalu banaka. • Kako bi sprečile osipanje baze transakcionih depozita, banke u okviru savremenih finansijskih tržišta plaćaju na njih više kamatne stope, koje su konkurentnije kamatnim stopama na kratkoročne hartije od vrednosti. • Nivo kamatne stope na depozite po viđenju, zavisi od faktora kao što su:

• promjene kamatne stope na kredite, • promjene prinosa na plasmane u hartije od vrijednosti, • promjene stope obavezne rezerve, i • promjene transakcionih troškova banke. • Banke moraju da vode računa o razlici između aktivne i pasivne kamatne stope, iz razloga što ta razlika (kamatna marža) u visokom procentu determiniše njihovu profitabilnost. • Stoga visina kamatne stope na kredite ima direktan uticaj na visinu kamatne stope koju banke plaćaju na depozite po viđenju. • Pored kreditnog portfolia, banke u strukturi aktive imaju i investicioni portfolio, koji podrazumijeva ulaganja u hartije od vrednosti.

• Smanjenje prinosa na investicioni portfolio između ostalog utiče i na smanjenje pasivnih kamatnih stopa, što uključuje i kamatnu stopu na depozite. • Sledeći značajan faktor koji determiniše nivo kamatne stope na transakcione depozite, jeste stopa obavezne rezerve. • Rast ove stope direktno smanjuje kreditni potencijal banaka, zbog čega banke podižu pasivnu kamatnu stopu u cilju privlačenja dodatnih depozitnih izvora. • Na kraju, na nivo kamatne stope koje banke plaćaju na depozite po viđenju utiču i transakcioni troškovi banaka, i to na način da njihov rast podstiče rast aktivnih ili smanjenje pasivnih kamatnih stopa.

3. 2. ŠTEDNI I OROČENI DEPOZITI • Razlika između štednih i oročenih depozita je u tome što štedni depoziti nemaju rok dospijeća, dok su kod oročenih depozita ti rokovi precizno definisani. • Štedni depoziti predstavljaju sredstva po viđenju na štednim računima i njihovo povlačenje mora da bude najavljeno od strane deponenta, nekoliko dana prije planiranog povlačenja sredstava. • Zbog činjenice da štedni depoziti mogu da budu povučeni u bilo kom trenutku (imajući u vidu najavu), kamata koja se na njih obračunava je niža u odnosu na kamatu koja se obračunava na oročene depozite. • Međutim, uprkos tome što su štedni depoziti na raspolaganju deponentima u bilo kom trenutku, sektor stanovništva se za njih sve ređe opredeljuje i okreće se oročenoj štednji. • Za razliku od štednih depozita, oročeni depoziti predstavljaju obaveze banaka čiji je rok dospijeća precizno definisan.

• Ova vrsta depozita nosi veću kamatu u odnosu na depozite po viđenju i štedne depozite. • U slučaju povlačenja oročenih depozita prije roka dospijeća, banka na povučena sredstva najčešće obračunava kamatu kao na depozite po viđenju. • Držanje oročenih depozita smanjuje ročni debalans bilansnih strana i može utiče na porast kreditnog potencijala, jer se na ovu vrstu depozita često primenjuje niža stopa obavezne rezerve. • Stoga ih banke smatraju izuzetno važnim izvorima finansijskih sredstava. • Međutim, razvoj finanijskih institucija i tržišta hartija od vrijednosti pruža štedišama sve širi spektar mogućnosti ulaganja novčanih sredstava. • Mogućnost ostvarivanja većih prinosa na uložena sredstva, dovela je do prelivanja dijela bankarskih depozita u investicione fondove. • U cilju povećanja depozitne baze, banke su pribegle mnogim inovacijama od kojih je emitovanje depozitnih certifikata jedna od najvažnijih.

• depozitni certifikati emituju sa maksimalnom denominacijom od 100. 000 dolara, dok se prenosivi izdaju sa denominacijama od 100. 000 dolara i više. • Veoma su atraktivni za investitore, jer se u najvećem broju slučajeva mogu lako prodati na sekundarnom finansijskom tržištu. • Pored toga, emisija depozitnih certifikata je pogodno sredstvo za procese upravljanja aktivom i pasivom, zato što banke mogu da ih emituju sa ročnom strukturom koja im najviše odgovara.

4. DETERMINANTE DEPOZITNOG POTENCIJALA BANAKA • Faktori koji utiču na depozitni potencijal banaka mogu da se posmatraju na nivou bankarskog sektora (makronivo) i na nivou pojedinačnih banaka (mikronivo). • Depozitni potencijal na nivou bankarskog sektora prije svega zavisi od faze privrednog ciklusa. • Kada je privreda u uzlaznoj fazi, dolazi do opšeg prosperiteta što se između ostalog reflektuje i na rast depozitnog potencijala banaka. • Sa druge strane, u silaznoj fazi privrednog ciklusa dolazi do pada privredne aktivnosti i prihoda stanovništva, što se odražava i na pad depozitnog potencijala banaka. • Pored toga, postoje i drugi značajni faktori koji utiču na nivo depozita bankarskog sektora. • To su:

• agregatna štednja, • stepen razvijenosti i integrisanosti banaka, • stopa inflacije, • monetarno-kreditna politika centralne banke, • ponuda nebankarskih institucija, • spoljnotrgovinski promet, • stepen obrazovanosti i nformisanosti stanovništva, itd.

• Depozitni potencijal na nivou pojedinačnih banaka treba da bude rezultat sprovođenja strategije predviđanja događaja i mobilizacije potrebnog nivoa depozita. • U svakom slučaju, banke teže uvećanju stabilne depozitne baze koja neće ispoljavati osetljivost na promjene kamatnih stopa. • Takođe, banke žele da u strukturi depozita imaju najveći udio depozita po viđenju, iz razloga što su to najjeftiniji izvori finansijskih sredstava. • U kojoj mjeri banke uspijevaju da ostvare navedene ciljeve, zavisi od faktora kao što su: izbor strategije i poslovne politike banke, tražnja klijenata za otvaranjem pojedinih vrsta depozitnih računa, profit ostvaren po osnovu određenih bankarskih proizvoda i usluga, lokacije banke i njenih poslovnih jedinica (ekonomski potencijal regiona), • udio banke na tržištu bankarskih usluga, • kvalitet kadrova banke i profesionalnost u radu, itd. • •

• Uzimajući u obzir sve navedene faktore koji determinišu depozitni potencijal banaka na makro i mikro nivou, kao najvažniji se izdvajaju kretanje dohodka sektora stanovništva i izbor adekvatnih kamatnih stopa koje banke plaćaju na depozite.

• Osnova za formiranje dodatnog depozitnog potencijala banaka je povećanje dohodka u sektoru stanovništva. • Sektor stanovništva je primarni izvor neto akumulacije kapitala u finansijskom sistemu, iz razloga što sektor privrede i država teže da formiraju veća zaduženja kod banaka u odnosu na ponudu akumulacije kapitala. • Na osnovu toga se može konstatovati da rast nominalnog i realnog dohodka sektora stanovništva predstavlja jedan od glavnih preduslova za formiranje dodatnog depozitnog potencijala banaka.

• Drugo važno pitanje koje se tiče razvoja depozitnog potencijala banaka je izbor adekvatne kamatne stope na depozite. • Pored toga što nominalna kamatna stopa treba da bude viša od stope inflacije (pozitivna realna kamatna stopa), postavlja se pitanje koliko procentnih poena ona treba da iznosi da bi se smatrala ravnotežnom. • Sa jedne strane, realna kamatna stopa treba da bude dovoljno visoka, kako bi stanovništvo i privreda bili zainteresovani da ulažu suficitarna sredstva kod banaka. • Sa druge strane, banke moraju da vode računa da nivo kamatne stope na depozite ne bude suviše visok, jer visoka pasivna kamatna stopa implicira visoku kamatnu stopu na kreditne plasmane banaka. • To znači da kamatna stopa na depozite treba da bude usklađena sa objektivnim mogućnostima većeg dijela privrede da ostvari stopu prinosa veću od kamatne stope na kreditni dug.

• Slijedeće važno pitanje u vezi kamatne stope na depozite je pitanje izbora između fiksne i varijabilne kamatne stope. • Kretanje nominalne kamatne stope treba da bude u vezi sa očekivanim kretanjem inflacije u periodu oročenja depozita. • Ukoliko se u periodu oročenja očekuje stabilna inflacija, prednost bi trebalo da imaju fiksne kamatne stope. • Međutim, ukoliko je stopa inflacije u zemlji visoka ili izrazito nestabilna, prednost bi trebalo da imaju varijabilne kamatne stope. • Depoziti oročeni na duže periode pretežno imaju varijabilnu kamatnu stopu, iz razloga što na duži rok postoji manji stepen izvesnosti u pogledu kretanja inflacije.

• Kada je riječ o određivanju optimalne visine kamatne stope na depozite, banke treba da razmotre pitanje primjene valutne klauzule kod depozita u stranoj valuti. • U zemljama u razvoju koje imaju niži stepen valutne stabilnosti, banke koje primaju i isplaćuju depozite u domaćoj valuti, vezivanjem vrednosti depozita za vrednost neke strane valute (EUR, USD, CHF, . . . ) čuvaju kupovnu snagu depozita. • Primjena valutne klauzule stvara bankama obavezu da prilagođavaju aktivne kamatne stope kretanjima deviznog kursa, kako bi održale kamatnu maržu na željenom nivou. • Kako bi to izbegle, banke u mnogim zemljama u razvoju značajan dio depozitnog potencijala formiraju u deviznom obliku.

5. NEDEPOZITNI IZVORI SREDSTAVA • Pored depozitnih izvora, banke u okviru savremenih finansijskih tržišta formiraju i nedepozitne izvore sredstava. • Potrebu za dodatnim nedepozitnim izvorima sredstava imaju pretežno veće banke, iz razloga što su one u mogućnosti da koriste ekonomiju obima. • Zbog svoje finansijske snage i kreditne sposobnosti, veće banke mogu da obezbede dodatne nedepozitne izvore po nižim cijenama, nego manje banke. • Iz tog razloga su manje banke pretežno orijentisane na lokalna tržišta i na tradicionalnu depozitno-kreditnu aktivnost. • U dodatne, nedepozitne izvore sredstava spadaju: • 1) krediti koje banke uzimaju od drugih banaka, i,

2) obveznice koje emituju banke. • Iako depozitni izvori i dalje imaju najveći udio u strukturi ukupnog finansijskog potencijala, na globalnom nivou je primetan trend povećanja udjla nedepozitnih izvora. • Da li će se banke odlučiti za pribavljanje dodatnih nedepozitnih sredstava, zavisi od faktora kao što su: • veličina banke, • opšta privredna situacija, • tražnja za kreditima banaka od strane sektora privrede i stanovništva, • odnosi kamatnih stopa na finansijskom tržištu i mogućnosti prihvatanja povećanja troškova kreditiranja, • rizik zaduživanja na finansijskom tržištu, • dinamika priliva i odliva u bilansu banke, • monetarno-kreditna politika centralne bake, itd.

6. ZAŠTITA (OSIGURANJE) DEPOZITA • Pitanje zaštite (osiguranja) depozita sve više dobija na značaju, zbog čestih nestabilnosti na finansijskim tržištima širom sveta. • Modeli zaštite depozita imaju za cilj da doprinesu stabilnosti finansijskih sistema i da pruže deponentima zaštitu od eventualnih gubitaka. • Osiguranje depozita može da bude obavezno i dobrovoljno. • Uvijek je bolje da ono bude obavezno, jer tada veći broj banaka uzima učešće u stvaranju međubankarskog fonda za zaštitu depozita. • Dizajniranje efikasnog sistema za zaštitu depozita zahtijeva sveobuhvatnu i jezgrovitu analizu bankarskog sektora, kao i analizu regulative koja se primjenjuje na konkretnom finansijskom tržištu. • Neka od važnih pitanja koja utiču na dizajn sistema zaštite depozita su: broj banaka koje posluju na tržištu, veličina tih banaka, tendencija povećanja ili smanjenja broja banka na tržištu, vlasnička struktura banaka, itd.

• Takođe, prilikom dizajniranja modela zaštite depozita, banke bi trebalo da razmotre i druga važna pitanja kao što su: 1. Da li osiguravati cijele depozite ili samo njihov određeni procenat? 2. Koji je maksimalan osigurani iznos depozita? 3. Da li osiguravati samo depozite u domicilnoj valuti, ili i depozite u stranim valutama? 4. Da li primijeniti linearnu ili diferenciranu premiju koju banke uplaćuju u fond za osiguranje depozita? 5. Na koji način isplatiti deponente u slučaju stečaja ili likvidacije određene banke?

• Odgovore na ova pitanja nije lako dati, iz razloga što svako od ponuđenih rešenja može da ima pozitivne i negativne efekte na efikasnost osiguranja depozita. • Na primjer, osiguranje celokupnog iznosa depozita može da stvori kod deponenata osećaj potpune sigurnosti, zbog saznanja da će im uloženi novac biti vraćen čak i u slučaju stečaja ili likvidacije banke. • Takođe, deponenti mogu da izgube interesovanje za kvalitet i sigurnost poslovanja banaka kod kojih drže novac, dok kod menadžera banaka može da dođe do moralnog hazarda i preuzimanja prekomjernog poslovnog rizika (u cilju ostvarenja većih bonusa) koji može da ugrozi solventnost banke. • Ovi problemi mogu da budu prevaziđeni uvođenjem koosiguranja, koje podrazumijeva prebacivanje dijela rizika od gubitka na deponente. • Međutim, praksa pokazuje da uvođenje delimične zaštite depozita unosi određeni stepen nesigurnosti kod deponenata, što između ostalog može loše da utiče na stabilnost depozitne baze banaka.

• Kada je reč o zemljama u razvoju, veoma je važno pitanje da li pored depozita u domicilnoj valuti treba osiguravati i depozite u stranoj valuti. • Činjenica je da banke koje posluju u slabije razvijenim zemljama drže visok procenat depozita u stranoj valuti. • Deponenti se odlučuju za takav oblik štednje, kako bi sačuvali kupovnu snagu uloženih sredstava. • To znači da bi izuzimanje depozita u stranoj valuti iz sistema zaštite, moglo loše da utiče na stabilnost depozitne baze bankarskog sektora. • Sa druge strane, u slučaju potrebe za isplatom depozita sredstvima iz fonda, deponenti mogu da imaju određene gubitke po osnovu kursnih razlika

• Sledeća dilema koja je prisutna kod osiguranja depozita je da li primenjivati linearnu ili diferenciranu stopu premije. • Linearna premija podrazumeva da sve banke članice fonda uplaćuju isti procenat premije u međubankarski fond za osiguranje depozita. • Diferencirana premija polazi od različitih stopa premije, s tim da visina stope za svaku banku zavisi od obima i strukture njenih depozita, rizika kojima je izložena i poslovnih rezultata koje ostvaruje. • Primena diferencirane stope premije nije u praksi dala zadovoljavajuće rezultate, uprkos tome što je prema bankama koje

• primenjuju politiku niskorizičnih plasmana njena primjena korektnija (izlaže ih nižim troškovima premije). • Slijedeće važno pitanje koje se tiče efikasnosti sistema za osiguranje depozita je na koji način zaštititi depozite u slučaju da se određena banka nađe pred stečajem ili likvidacijom. • Agencijama za osiguranje depozita su u tom slučaju obično na raspolaganju tri scenarija: • likvidacija banke i isplata depozita, • prodaja imovine i obaveza problematične banke drugim bankama, • dokapitalizacija banke u cilju sprečavanja bankrotstva.

• Likvidacija banke i isplata depozita je najstariji i najskuplji način sprovođenja osiguranja depozita. • U praksi se često dešava da je teško pronaći kupca za imovinu banke i da kompletan teret isplate depozita pada na međubankarski fond za osiguranje depozita. • U slučaju stečaja više banka, može da dođe do poptunog pražnjenja fonda, tako da bi ovaj scenario trebalo koristiti kao poslednju opciju. • Drugi scenario sprovođenja osiguranja depozita polazi od prodaje imovine i obaveza problematične banke drugim bankama, uz diskont. • U tom slučaju se isplata depozita ne sprovodi, već se deponenti obaveštavaju da se njihovi depoziti od određenog datuma nalaze u drugoj banci i da mogu njima slobodno da raspolažu. • Treći scenario polazi od dokapitalizacije problematične banke, koja podrazumeva novčanu intervenciju u cilju sprečavanja stečaja (likvidacije) banke. • Ovaj potez ima smisla ukoliko se dotična banka suočava sa „manjim“ finansijskim problemima, koje je moguće prevazići dokapitalizacijom. • Banka koja je izvšila dokapitalizaciju postaje dijelom vlasnik sanirane banke i uzima aktivno učešće u njenom daljem radu, koje obuhvata i odgovornost prema depozitima.

• Na osnovu svega navedenog, može se izvesti zaključak da ne postoji jedinstven model zaštite depozita, koji se sa jednakom efikasnošću može primijeniti na svakom bankarskom tržištu. • Naprotiv, svaka zemlja mora da kreira sistem zaštite depozita koji će biti primeren uslovima privređivanja koji u njoj postoje. • To znači da u obzir treba uzeti mnoge faktore, kao što su kulturološke karakteristike, specifičnost bankarskog i pravnog sistema, struktura depozita, itd. • Najefikasniju zaštitu depozita u svijetu sprovodi „Federal Deposit Insurance Corporation“ u SAD.

7. POSLOVI ŠTEDNJE U BANKAMA • Štednja predstavlja izdvajanje određenog novčanog iznosa na poseban račun u banci, sa ciljem očuvanja njegove vrijednosti i ostvarivanja prinosa u vidu kamate. • Sprovodi se odlaganjem, odnosno ograničavanjem potrošnje na određeni vremenski period. • U okviru savremenog bankarstva, postoje razni oblici štednje. • Banke se trude da ih učine što atraktivinim, jer je štednja jedan od osnovnih načina prikupljanja sredstava za odobravanje novih kredita.

• Jedan od najrasprostranjenijih oblika štednje danas, jeste namjenska štednja. • Osnovna karektiristika ovog oblika štednje je da depozitna sredstva imaju tačno definisanu namjenu. • Namjenska štednja može biti: • dečija namjenska štednja (za plaćanje dečijih ekskurzija, za kupovinu igračaka, . . . ), • đačka i studentska namjenska štednja (za plaćanje školarine, za kupovinu udžbenika, . . . ), • namjenska štednja zaposlenih (za kupovinu trajnih i potrošačkih dobara, za kupovinu nekretnina, . . . ), • penzionerska namjenska štednja (za kupovinu trajnih i potrošačkih dobara, za kupovinu ogreva, za plaćanje banjskog liječenja, za kupovinu zimnice, . . . ), • stambena namjenska štednja (za kupovinu nekretnine, za adaptaciju nekretnine, . . . ), • potrošačka namjenska štednja (za kupovinu raličitih oblika potrošačkh dobara), • proizvodna namjenska štednja (za kupovinu raznih dobara u funkciji proizvodnje).

• Slijedeći oblik štednje koji je veoma zastupljen u bankarskoj praksi je premijska štednja (štednja u ratama). • Suština ovog oblika štednje je korisnik štednje bira visinu sume koju želi da stavi na štednju, kao i minimalnu visinu mjesečnih uplata (obroka). • Nakon toga se definiše vremensko trajanje štednje, koje se obično kreće između jedne i pet godina. • Korisnik premijske štednje ima obavezu da u okviru ugovorenog vremenskog roka, na kraju svakog meseca, uplaćuje uloge čiji iznos ne sme da bude niži od ugovorenog. • U slučaju kašnjenja uplata obroka, trajanje štednje se produžava srazmerno dužini kašnjenja. • Premijska štednja podrazumeva i obračun određene kamate, koja može da bude: osnovna kamata (obračunava se na depozit, dok njena visina zavisi od dužine roka oročavanja), zaštitna kamata (obračunava se u cilju zaštite od visoke inflacije), premijska kamata (obračunava se kao dodatna kamata na uloge oročene duže od tri godine) i stimulativna kamata (obračunava se na uplate obroka čiji je iznos veći od ugovorenog).

• Rentna štednja. Reč je o dugoročnoj štednji, koja je namenjena štedišama srednje generacije. • Suština ovog oblika štednje je u tome da vlasnik rentnog depozita uplaćuje i oročava depozit (jednokratno ili višekratno), u cilju isplate rente licu koje se naziva korisnik rente. • Renta predstavlja novčani iznos koji obuhvata glavnicu (uplaćeni depozit) i obračunatu kamatu koja se isplaćuje u jedankim vremenskim intervalima. • Period polaganja rentnog depozita se naziva period mize. • Period mize u praksi skoro nikada nije kraći od tri godine, kao što ni period isplate rente nije kraći od jedne godine. • Primjera radi, ako je period isplate rente jedna godina, isplata može da bude izvršena u dvanaest mesečnih rata (obroka), četiri tromesečne rate (obroka). •

• Ovaj tip štednje ne spada u namensku štednju, što znači da se renta ne mora koristiti u strogo definisane svrhe. • Osnovni elementi ugovora o rentnoj štednji su: period formiranja mize, broj obroka rente, korisnik rente, visina kamatne stope, obračun kamate, način isplate rente, uslovi razoročavanja, itd. • Rentna štednja kao oblik dugoročne štednje predstavlja korisnu aktivnost, kako za banku, tako i za vlasnika rentnog depozita i za korisnika rente. • Posredstvom rentne štednje banke obezbjeđuju značajne dugoročne izvore finansijskih sredstava po relativno povoljnim uslovima. • Sa druge strane, vlasnik rentnog depozita dobija sigurnost i zaštitu vrijednosti uloga od nepovoljnih inflatornih kretanja, kao i mogućnost prenošenja uloga na korisnika rente, koji dobijena sredstva može da iskoristi u skladu sa svojim poterbama (za školovanje, za liječenje, za kupovinu različitih oblika potrošačkih roba, za putovanja, itd. ).

• Jedan od značajnijih modela štednje, koji je nastao kao posledica smanjenja ponude novčanih sredstava na oročenu štednju i nedovoljno stimulativnih pasivnih kamatnih stopa na depozite, jeste „model zlatnog štednog računa“. • „Zlatni štedni račun“ je specifičan oblik štednje, koja se iskazuje u gramima zlata. Po ovom modelu banke nude štedišama na prodaju zlato, s tim da su klijenti u obavezi da u banci otvore štednu partiju po principu „zlatnog štednog računa“. • Banka na položeni obavezni ulog obračunava odgovarajuću kamatu, koja se isplaćuje na kraju godine ili se pripisuje ulogu i prilikom gašenja štedne partije iskazuje u gramima zlata. • Klijent može da podigne zlato iz banke kada saldo na štednoj partiji (koji ne uključuje položeni obavezni ulog) dostigne težinu najmanje prometne jednice (npr. zlatnik). • Povlačenje obaveznog uloga je moguće isključivo prilikom gašenja štedne partije, koja mora da se najavi najmanje 15 dana pre planiranog gašenja računa. • Ukoliko je u trenutku gašenja štedne partije iznos salda manji od iznosa najmanje prometne jedinice zlata, klijent može da dokupi iznos zlata koji nedostaje i time dobije mogućnost da podigne zlato, ili da po važećoj cijeni proda zlato koje ima i podigne novac.

8. DEFINICIJA UGOVORA O KREDITU • Ugovorom o kreditu banka se obavezuje da korisniku kredita stavi na raspolaganje određeni iznos novčanih sredstava, na određeno ili neodređeno vrijeme, na neku namjenu ili bez utvrđene namjene, dok se korisnik obavezuje da banci plaća ugovorenu kamatu i da dobijeni iznos novca vrati u vrijeme i na način kako je utvrđeno ugovorom. • Prema domaćim propisima, ugovor o kreditu proizvodi pravno dejstvo isključivo ukoliko postoji u pisanom obliku, te stoga predstavlja formalni pravni posao. • Ključni subjekti ugovora o kreditu su zajmodavac i zajmoprimac, a svrha ugovora je da definiše ciljeve obe ugovorne strane i da obezbijedi izvjesne garancije kako zajmodavcu, tako i zajmoprimcu. • Kreditni ugovor sadrži sve neophodne elemente koji su potrebni da se zajmodavcu obezbijedi određeni stepen kontrole, a zajmoprimcu sigurnost sve dok postupa u skladu definisanim elementima ugovora.

Osnovni elementi kreditnog ugovora su: 1) glavnica (obim kredita), 2) dospijeće (krajnji rok otplate), 3) način utvrđivanja naknade za korišćenje sredstava, i 4) ostali specifični uslovi korišćenja. • Postoje različite kategorije kreditnih aranžmana, koji se prema opštoj klasifikaciji mogu podijeliti na komercijalne kredite (koji se pretežno plasiraju privrednim subjektima), hipotekarne i potrošačke kredite (koji se pretežno plasiraju sektoru stanovništva.

8. 1. KREDITIRANJE PRIVREDE • U okviru ovog dijela predavanja će biti izložene karakteristike kredita koje preduzeća najčešće koriste u savremenoj privredi. • Pored toga, biće predstavljene osnovne faze kreditnog pocesa, sa posebnim osvrtom na postupak analize kreditog zahteva i donošenja odluka o odobrenju kredita. 8. 1. 1. Vrste komercijalnih kredita a) Okvirni kredit po tekućem računu

• Okvirni kredit po tekućem računu (overdraft) predstavlja dozvoljeno prekoračenje po tekućem računu, odnosno negativno stanje (minus) koje je dozvoljeno korisniku kredita. • Ovu vrstu pretežno kratkoročnih kredita banke odobravaju samo svojim najboljim klijentima. • Ključna razlika između okvirnog kredita po tekućem računu i klasičnog kredita je u načinu obračuna kamate. • Ukoliko na kraju radnog dana zajmoprimac ima pozitivno stanje na tekućem računu, banka ne zaračunava kamatu. • U suprotnom, ukoliko je stanje na tekućem računu korisnika kredita negativno, banka zaračunava kamatu čija visina zavisi od visine nagativnog stanja (minusa). • Kamatna stopa koja se primenjuje kod dozvoljenog minusa po

• tekućem računu je po pravilu viša od kamatne stope koja se primenjuje na klasične kredite. • Kod ove vrste kredita banke ne mogu lako da predvide potencijalne odlive novca, zbog čega su primorane da izdvajaju više rezevi likvidnosti. • Rast oportunitetnih troškova po osnovu izdvajanja većeg iznosa rezervi likvidnosti, predstavlja osnov po kom banke zaračunavaju višu kamatnu stopu na ovu vrstu kreditnog aranžmana. b) Kreditna linija • Kreditna linija predstavlja kreditni aranžman koji ne podrazumijeva prenos sredstava sa računa banke na račun zajmoprimca u momentu potpisivanja ugovora, već obećanje da će taj prenos biti izvršen u budućnosti i u skladu sa definisanim uslovima. • Korišćenje sredstava po osnovu kreditne linije je fleksibilno, što znači da korisnik može da povlači sredstva u skladu sa dinamikom svojih potreba i da ih otplaćuje u skladu sa svojim finansijskim mogućnostima.

• Ugovorom o kreditnoj liniji se određuje maksimalan iznos zaduženja do kog zajmoprimac može da ide, kao i vremenski limit do kog kreditna linija može da bude korišćena. • Kod kreditnih linija ukupno opterećenje zajmoprimca čine kamata koja se zaračunava na iznos zajma u korišćenju i nakanada za rezervisanje sredstava. • Sredstvo obezbeđenja koje banke često koriste kod kreditne linije je takozvani depozit obezbeđenja, koji predstavlja propisano minimalno pozitivno stanje na transakcionom računu zajmoprimca. • Minimalni iznos depozita obezbeđenja se iskazuje kao određeni procenat sredstava koje zajmoprimac koristi po osnovu kreditne linije. • Klijent na računu mora da održava propisani minimalni iznos sredstava, sve dok ne isplati obaveze po kreditnoj liniji. • Ugovori o kreditnim linijama se evidentiraju u vanbilansnim pozicijama.

8. 1. 2. Kratkoročni krediti za obrtna sredstva • Kratkoročni krediti za obrtna sredstva predstavljaju kredite koji se odobravaju preduzećima za pokriće tekućih (povremenih) obrtnih sredstava, kao što su potraživanja od kupaca ili povremene zalihe. • Prilikom odobravanja ovih kredita, za banke je veoma važno da je reč o finansiranju tekućih obrtnih sredstava, jer načelo finansijske ravnoteže nalaže da se trajna obrtna sredstva finansiraju iz srednjeročnih i/ili dugoročnih kredita, ili iz sopstvenog kapitala. • Prilikom odobravanja ovih kredita, banke računaju da će oni biti otplaćeni u trenutku kada prestanu da postoje povremene zalihe i/ili viškovi potraživanja od kupaca. • Iz tog razloga one vrše pregled zaliha na licu mesta i proveravaju da li su podaci koji se odnose na potraživanja od kupaca očišćeni od nenaplativih potraživanja.

• Kratkoročni krediti za obrtna sredstva nisu jedini izvor koji preduzeća mogu da koriste za pokriće tekućih obrtnih sredstava. • U slučaju primene defanzivne strategije, dešava se da preduzeća finansiraju tekuća obrtna sredstva iz srednjeročnih ili dugoročnih kredita, s tim da se u trenutku smanjenja povremenih zaliha i/ili potraživanja od kupaca, privremeni višak sredstava ulaže u kratkoročne hartije od vrijednosti. • U savremenim uslovima finansiranja, za finansiranje tekućih obrtnih sredstava se sve više koriste kreditne linije, koje omogućavaju preduzećima da koriste iznos kredita koji im je u određenom trenutku potreban, ali do određenog limita i u određenom roku trajanja pomenutog kreditnog aranžmana.

8. 1. 3. Investicioni krediti • Investicioni krediti su dugoročni krediti koje banke odobravaju na bazi dugoročnih izvora sredstava. • Namjena ovih kredita je finansiranje trajnih ulaganja u poslovanje preduzeća u cilju tehničko-tehnološkog unapređenja materijalne osnove rada i obezbeđenja trajnih obrtnih sredstava koja su neophodna za redovno poslovanje. • U zemljama sa razvijenim tržištem kapitala, velike kompanije mogu da finansiraju svoje investicione aktivnosti korišćenjem investicionih bankarskih kredita ili emisijom sopstvenih hartija od vrijednosti na finansijskom tržištu. • Sa druge strane, manja preduzeća, koje nemaju pristup tržištu kapitala, finansiraju ulaganja u fiksnu aktivu i trajna obrtna sredstva pretežno sredstvima iz investicionih kredita.

• Otplata investicionih kredita se vrši na bazi anuitetnih programa u okviru kojih se predviđaju rokovi za otplatu anuiteta. • Ti rokovi mogu da budu mesečni, kvartalni, polugodišnji ili godišnji. • Banke uvijek teže da pomenute rokove usklade sa finansijskim mogućnostima zajmotražioca, odnosno sa njegovim prihodima koji čine osnov za otplatu kredita. • Kamatna stopa na investicione kredite zavisi od faktora kao što su opšti nivo kamatnih stopa na finansijskom tržištu, stepen kreditne sposobnosti zajmotražioca, iznos kredita, ročnost kredita i drugo. • Kod većih investicionih zajmova po pravilu se primjenjuju varijabilne kamatne stope, koje se vezuju za neku bazičnu kamatnu stopu, uz dodatak koji zavisi od rizika koji nosi posmatrani kredit.

• Kod ocjene kreditne sposobnosti za dobijenje investicionog kredita, u fokusu banaka je profitabilnost zajmotražioca. • Što se tiče analitičkih postupaka, banke kod investicionog kreditiranja pretežno primjenjuju projekcije dohodka i projekcije novčanih tokova zajmotražioca. • Tokom trajanja investicionog kredita banke i kompanije dužnici razvijaju partnerski odnos, jer se interesno povezuju na duži vremenski rok. • Iz tog razloga banke u toku perioda otplate kredita permanentno sagledavaju finansijsku poziciju i tržišnu perspektivu dužnika.

• Za banke je veoma važno da sagledaju kvalitet menadžmenta preduzeća, izloženost preduzeća tehnološkom riziku, kvalitet istraživačko-razvojnih programa, konkurentnsku poziciju, sklonost ka inovacijama i ostalo. • U cilju obezbeđivanja sigurnosti po pitanju vraćanja uloženih sredstava, banka pribavlja odgovarajuće oblike jemstva, kao što su: garancija druge banke, upis hipoteke kao založnog prava na nekretnine, mjenično jemstvo, i drugo. • Pored toga, banke imaju mogućnost da u slučaju nepoštovanja elemenata kreditnog ugovora od strane dužnika aktiviraju akceleracionu klauzulu i na taj način proglase kredit odmah dospjelim.

• Posebnu grupu investicionih kredita čine krediti za trajna obrtna sredstva, jer su uslovljeni permanentnom potrebom za određenom sumom sredstava. • Dokumentaciona osnova koju banke traže za odobravanje ovih kredita je znatno manja nego što je to slučaj kod ostalih investicionih kredita. • Krediti na osnovu otkupa hartija od vrednosti i drugih potraživanja • Kreditni odnos između zajmodavca i zamoprimca može da bude zasnovan i na bazi otkupa hartija od vrijednosti i drugih potraživanja. • Da bi se otkup hartije od vrijednosti mogao smatrati vrstom kredita, potrebno je da hartija od vrijednosti koja je predmet otkupa svjedoči o postojanju kreditnog odnosa između povjerioca i dužnika.

• Kod ovog kreditnog aranžmana dolazi do promjene poverioca, dok dužnik i nivo njegovog zaduženja ostaju nepromijenjeni. • Primjer kredita po osnovu otkupa hartije od vrijednosti je eskontovanje mjenice, gde dolazi do promjene mjeničnog povjerioca, dok dužnik ostaje isti. • Novi i prethodni mjenični povjerilac mogu da ugovaraju naknadu (eskont), s tim da povećanje kamatnog prihoda jednog mora da ide na teret smanjenja kamatnog prihoda drugog povjerioca. • Osnovni razlog za to je pravilo da troškovi zaduženja mjeničnog dužnika moraju da ostanu nepromijenje.

• Pored potraživanja po osnovu hartija od vrijednosti, postoje i drugi oblici potraživanja koji mogu da budu predmet otkupa. • U bankarskoj praksi se operacije otkupa potraživanja nazivaju faktoring i forfeting. • Faktoring predstavlja otkup kratkoročnih potraživanja, dok je forfeting otkup dugoročnih potraživanja. • Krediti mogu da budu zasnovani i na bazi otkupa robno-komercijalne dokumentacije, kao što su tovarni list, skladišnica i drugo. • U okviru ovih aranžmana banka za račun klijenta izmiruje obaveze prema njegovom dobavljaču (ili zakonskom vlasniku robe), preuzimajući pravo da raspolaže robom do momenta otplate kredita. • Ovi aranžmani se nazivaju vinkulacioni krediti

8. 1. 4. Strukturiranje kredita • Pod strukturiranjem kredita se podrazumijeva utvrđivanje uslova pod kojima se zaključuje kreditni ugovor. • Uslove kredita sporazumno i u skladu sa svojim interesima i potrebama određuju banka kao zajmodavac i preduzeće kao zajmoprimac. • Osnovni elementi strukture kredita su: ročnost kredita, visina kamatne stope, pokriće kredita i zaštitne klauzule. • Prema kriterijumu ročnosti krediti se mogu podijeliti na: kratkoročne kredite – sa rokom dospijeća do 1 godine, • srednjeročne kredite – sa rokom dospijeća od 1 do 7 godina, i • dugoročne kredite – čiji je rok dospijeća obično preko 10 godina. •

• Zajednički interes banke i dužnika je da se dužina otplatnog perioda kredita procijeni što realnije. • Bankarska praksa pokazuje da namjena za koju se kredit koristi u visokom procentu određuje njegovu ročnost. • Preduzeća koriste kratkoročne kredite pretežno za finansiranje tekućih obrtnih sredstava, dok se dugoročni krediti koriste za finansiranje različitih oblika investicionih aktivnosti. • Što se tiče načina otplate, za kratkoročke kredite je karakteristično da se vraćaju odjednom, zajedno sa pripadajućom kamatom, dok se dugoročni krediti po pravilu vraćaju u ratama, prema anuitetnom planu.

• U praksi se najčešće primenjuje model jednakih anuiteta. • Sa aspekta rizičnosti plasmana, smatra se da su dugoročni krediti rizičniji u odnosu na kratkoročne kredite, jer je kretanje faktora koji ulaze u ocjenu kreditne sposobnosti dužnika teže predvidjeti na duži vremenski rok. • To je jedan od osnovnih razloga zbog kog se na dugoročne kredite zaračunava viša kamatna stopa. • Slijedeći izuzetno važan element strukture kredita je kamatna stopa, koja predstavlja cijenu korišćenja kreditnih sredstava.

• Nominalna kamatna stopa koja predstavlja ugovorenu kamatnu stopu između davaoca i tražioca kredita, sadrži najmanje dvije komponente: realnu kamatnu stopu i stopu rizika. • Pored toga, u strukturu kamatne stope najčešće ulazi i posebna kamatna marža, koja predstavlja individualizaciju stepena rizika konkretnog dužnika. • Ova komponenta varira u zavisnosti od procjene kreditne sposobnosti dužnika i koristi se za formiranje rezervi za pokriće gubitaka po osnovu izloženosti kreditnom riziku. • Ukoliko banka procijeni da određeni kredit nosi veći kreditni rizik, ona u okviru kamatne stope zaračunava veći dodatak za pokrivanje tog rizika (premija rizika) i obrnuto.

• Kao što se može videti na slici prethodnoj, kamatna stopa treba da bude na nivou koji će banci obezbediti dovoljno sredstava za: plaćanje pasivne kamatne stope, izdvajanje rezervi za očekivane i neočekivane gubitke po osnovu kreditnih plasmana, isplatu zarada zaposlenima, pokriće materijalnih i nematerijalnih troškova i plaćanje poreza. • Nakon izdvajanja navedenih sredstava, banci treba da ostane zadovoljavajuća zarada (profit). • Teorijska i praktična iskustva pokazuju da postoji više pojavnih oblika kamatnih stopa kao cijene kredita, od kojih su najvažnije slijedeće: •

• Nominalna kamatna stopa- predstavlja ugovorenu kamatnu stopu između davaoca i tražioca kredita. Može da bude fiksna i varijabilna. • Stvarna kamatna stopa- uzima u obzir obavezu zajmotražioca da u periodu korišćenja kredita oroči određeni iznos novčanih sredstava. • Realno pozitivna kamatna stopa- postoji kada je nominalna kamatna stopa viša od stope inflacije. • Realno negativna kamatna stopa- postoji kada je stopa inflacije stopa viša od nominalne kamatne stope. • Relativna kamatna stopa- proporcionalni dio godišnje kamatne stope za obračunski period na koji se primjenjuje. • Komforna kamatna stopa- diskontovana godišnja kamatna stopa na obračunski period na koji se primjenjuje u toku godine (1, 2, 3, 6 meseci).

• Slijedeće važno pitanje za banke prilikom odobravanja kredita je izbor između fiksne i varijabilne kamatne stope. • Politika fiksne kamatne stope je ranije bila široko primjenjivana, dok je danas banke koriste pretežno kod kratkoročnih kredita. • Kod dugoročnih kreditnih plasmana, banke uglavnom primjenjuju varijabilnu kamatnu stopu, iz razloga što je na duži vremenski rok teško predvidjeti kretanje inflacije i kreditnu sposobnost dužnika.

• Dodatni argument koji ide u prilog primjeni varijabilnih kamatnih stopa na dugoročne kredite, jeste činjenica da banke u cilju efikasnog upravljanja kamatnim rizikom moraju da prilagođavaju svoje kamatne stope kretanju tržišnih kamatnih stopa, koje se zbog učestalih kriza na globalnom finansijskom tržištu često mijenjaju. • Ukoliko banke primjenjuju fiksne kamatne stope na dugoročne kredite i na depozite, postoji opasnost da značajniji rast kamatnih stopa na tržištu ugrozi njihovu profitabilnost i solventnost. • Činjenica da banke imaju kraću ročnu strukturu depozita u odnosu na ročnu strukturu kreditnih plasmana, utiče na to da se rast kamatnih stopa brže reflektuje na rast cijene depozita u odnosu na rast cijene kreditnih plasmana.

• U slučaju primjene varijabilne kamatne stope, banke moraju da izaberu referentnu kamatnu stopu koja će služiti kao osnova za formiranje kamatnih stopa na pojedinačne kredite. • Tržišne kamatne stope koje se trenutno najčešće koriste u tu svrhu su LIBOR (London Interbank Offered Rate) i EURIBOR (Euro Interbank Offered Rate). • Pored toga, za banke je veoma važno da utvrde frekvenciju ponovnog određivanja kamatnih stopa. • Promjena referentne kamatne stope ima različite efekte na formiranje nivoa varijabilne kamatne stope na kredite, u zavisnosti od toga da li se rekalkulacija vrši mjesečno, tromjesečno ili polugodišnje.

• Na tržištima na kojima je inflacija nestabilna, poželjno je da periodi rekalkulacije kamatne stope budu češći. • Slijedeći bitan element strukture kredita je pitanje realnog pokrića za odobreni kredit, koje se još naziva kolateral ili zaloga. • Prilikom odobravanja kredita banke često traže odgovarajuće realno pokriće za odobreni kredit. • Ukoliko dužnik ne vrati kredit u ugovorenom roku, banke imaju pravo da naplate potraživanja prodajom aktive koja služi kao kolateral. • Opcija banke između pokrivenih i nepokrivanih kredita prvenstveno zavisi od kreditne sposobnosti dužnika.

• Velike kompanije koje imaju visok kreditni rejting često dobijaju nepokrivene kredite, dok od malih preduzeća banke po pravilu traže kolateral kako bi ublažile kreditni rizik. • Da li će banka tražiti kolateral ili ne, između ostalog zavisi i od ročnosti kredita. • Dugoročni krediti su uglavnom pokriveni kolateralom, jer nose veći rizik u odnosu na kratkoročne kredite. • Oblici realnog pokrića kredita mogu da budu različiti vidovi opreme, zalihe, potraživanja od kupaca, razni oblici nekretnina i drugo.

• U savremenom bankarstvu, banke pored kolaterala sve češće koriste zaštitne klauzule koje predstavljaju elemente ugovora o kreditu kojima se utiče na ponašanje i poslovnu politiku preduzeća dužnika, sa ciljem da se ublaži kreditni rizik. • Zaštitne klauzule se češće koriste kod dugoročnih kredita i kod kredita koji su plasirani preduzećima sa slabijom kreditnom sposobnošću.

• Banke u kreditni ugovor najčešće dodaju zaštitne klauzule koje se odnose na: • obavezu dužnika da banci redovno prilaže određeni set finansijskih izvaštaja, • zabranu vršenja vlasničke transformacije i veće bilansne promjene bez odobrenja banke, • zabranu ulaska u nove kreditne aranžmane, bez odobrenja banke, • zabranu značajnog povećavanja fiksne aktive, bez odobrenja banke, • zabranu kupovine visokorizičnih hartija od vrijednosti, • zabranu ulaska u poslove fuzija ili akvizicija, bez odobrenja banke, • zabranu ili ograničenje isplata dividendi akcionarima, u slučaju da preduzeće probije vrijednosti određenih indikatora na osnovu kojih je izvršena kreditna analiza.

• Kada je reč o metodama i postupcima koje banke koriste u cilju ublažavanja kreditnog rizika, praksa je pokazala da primjena zaštitnih klauzula daje bolje rezultate u odnosu na praksu ugovaranja kolaterala. 8. 1. 5. Postupak odobravanja kredita • Proces kreditiranja u savremenom bankarstvu je veoma složen. • Česte nestabilnosti i finansijke krize u velikoj mjeri otežavaju bankama da predvide u kom pravcu će se kretati kreditna sposobnost dužnika u periodu otplate kredita.

• Iz tog razloga, savremene banke posebnu pažnju posvećuju analizi kreditnih zahtjeva i donošenju odluka o odobravanju kredita. • Važno je istaći da donošenje odluke o odobravanju kredita mora da bude usklađeno sa kreditnom politikom banke, jer ona u skladu sa svojom poslovnom filizofijom, finansijskim potencijalom, ciljnim tržištem, zahtjevima klijenata i drugim specifičnostima, definiše jasne kriterijume i proceduru za odobravanje kredita. • Kreditna politika treba da bude fleksibilna i strogo koordinisana sa ostalim politikama banke.

• U procesu njenog sprovođenja, banka je u obavezi da vodi računa o pravnoj regulativi, veličini i miksu kreditnog portfolia, delegiranju ovlašćenja, cijeni kredita, kreditnim standardima, kreditnom administriranju, itd. • Prilikom donošenja odluke o odobravanju kredita banka mora da vodi računa prvenstveno o tome da li je za nju prihvatljiv procijenjeni nivo kreditnog rizika. • Ukoliko jeste, ona na svojoj internoj skali treba da kvantifikuje procijenjeni nivo tog rizika i da odredi visinu premije rizika koja ulazi u strukturu kamatne stope. • Princip je da veći kreditni rizik znači višu kamatnu stopu na kredit, i obrnuto.

• Pored toga banka treba da vodi računa i o pozicionim limitima i da ne plasira kredite iz određene kategorije (na primjer kredite preduzećima iz iste privredne grane) iznad utvrđenog gornjeg limita. • Razlog za to je činjenica da banke u okviru kreditne politike planiraju i strukturu kreditnih plasmana u cilju diverzifikacije kreditnog rizika. • Slijedeći faktor koji banka treba da razmotri prilikom donošenja odluke o odobravanju kredita je dodatni iznos kapitala koji mora da drži po osnovu datog kredita. • Bazelski standardi obavezuju banke da za svaki dodatni iznos kreditnog plasmana drže dodatni iznos kapitala, čija visina zavisi od nivoa procenjenog kreditnog rizika koji taj plasman nosi. • Drugim riječima, banaka može na sebe da preuzme nivo kreditnog rizika, koji je srazmeran nivou njenog kapitala.

• Postupak odobravanja kredita započinje u trenutku podnošenja kreditnog zahtjeva od strane preduzeća. • Nakon podnošenja zahteva, banka pokreće proceduru koja ima za cilj da izvrši adekvatnu procjenu kreditnog rizika koji bi preuzela na sebe ukoliko odobri taj plasman. • Kvalitet procjene pretežno zavisi od validnosti podataka i informacija na osnovu kojih se vrši analiza kreditnog zahteva. • Pored podataka koje podnosi tražilac kredita, banke u okviru analize koriste i podatke iz sopstvene baze, kao i iz spoljnih izvora. • Preduzeće kao tražilac kredita stavlja banci na raspolaganje podatke koji su sadržani u bilansu stanja, bilansu uspeha i bilansu novčanih tokova. • Pored toga, preduzeće koje traži kredit prilaže i prateću dokumentaciju koja najčešće sadrži slijedeće dokumente:

• Odluka organa upravljanja da preduzeće može da se zaduži kod banke u određenom iznosu i uz određene uslove. • • • Plan razvoja preduzeća. Plan proizvodnje preduzeća. Ostvarena realizacija preduzeća, struktura troškova i prodajne cijene. Kretanje zaliha sirovina, materijala, nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda. Stanje obrtnih sredstava, njihovi izvori, sredstva kojima preduzeće raspolaže. Ukupne obaveze preduzeća. Pregled potraživanja od kupaca po ročnosti. Pregled stanja i kretanja fondova preduzeća. Plan potrebnih obrtnih sredstava za proces redovnog poslovanja preduzeća.

• U slučaju da je preduzeće (tražilac kredita) u dužem vremenskom periodu deponent ili akcionar banke, u obavezi je dostavi samo neke od navedenih dokumenata, jer je većina dokumenata iz ranijeg poslovnog odnosa već dostupna banci (sopstveni izvori). • Set dobijenih podataka, banka provjerava, analizira i kritički razmatra. • Pored toga, banka uključuje u analizu i podatke koje pružaju kreditne agencije (spoljni izvori). • Ukrštanjem podataka iz navedena tri izvora, banka generiše informacije koje joj daju jasniju sliku o performansama tražioca kredita. • Na osnovu raspoloživih informacija, kreditni referent (analitičar) pristupa izradi referata u cilju izvođenja zaključka o prihvatanju ili odbijanju kreditnog zahtjeva. • Kreditni referat obično sadrži slijedeće elemente:

• Podatke o nazivu, sedištu ivrsti djelatnosti preduzeća, • • • Iznos ukupnih sredstava kojima preduzeće raspolaže, Struktura raspoloživih sredstava preduzeća, Kreditna sposobnost preduzeća, Visina anuiteta po ranije odobrenim kreditima, Stepen izvršenja obaveza prema banci, Iznos datih garancija, Iznos traženog kredita, Namjena traženog kredita, Dinamika korišćenja kredita, Projekcija očekivanih efekata od uloženih sredstava, Tržište inputa i autputa u zemlji i inostranstvu.

• Na osnovu sprovedene analize i uz uvažavanje kriterijuma koji su propisani kreditnom politikom banke, referent u zaključku referata predlaže rešenje u vezi kreditnog zahteva, koje može da bude pozitivno ili negativno. • Uzimajući u obzir zaključak iz referata, kreditni odbor banke donosi konačno rešenje koje prosleđuje preduzeću (tražiocu kredita). • Ukoliko kreditni odbor donese pozitivno rešenje o kreditnom zahtjevu, banka i preduzeće pristupaju potpisivanju ugovora o kreditu, koji treba da sardži sledeće elemente: 1) naziv davaoca i primaoca kredita 2) iznos odobrenog kredita,

3) namjenu kredita, 4) vremenski rok korišćenja i vraćanja kredita, 5) vremenski rok u kom se može otkazati ugovor o kreditu 6) kamatnu stopu, 7) kaznenu kamatu, 8) instrumente obezbjeđenja kredita, 9) vremenski rok podnošenja kompletne dokumentacije,

10) osiguranje vrijednosti obrtnih i osnovnih sredstava, 11) plaćanje poreza, 12) namjensku kontrolu upotrebe kredita, 13) ugovorene kazne i naknade štete, 14) zabranu korisniku da odobrava kredit trećem lcu, 15) obezbeđenje deviznih sredstava, 16) izdvajanje depozita,

17) nadležnos u slučaju spora, 18) datum i mjesto zaključenja ugovora, 19) potpise ugovornih strana. • Nakon preciznog definisanja klauzula ugovora, ovlašćena lica banke i preduzeća (korisnika kredita) potpisuju ugovor. • Pored potpisa, na ugovor o kreditu se obavezno stavlja pečat banke i pečat korisnika kredita. • Ugovor o kreditu se sastavlja u najmanje dva istovetna primjerka, za svaku ugovornu stranu po jedan. • Na kraju postupka banka pušta kredit u tečaj, nakon čega preduzeće može da koristi kreditna sredstva u skladu sa potpisanim ugovorom.

8. 2. KREDITIRANJE STANOVNIŠTVA • Kreditiranje stanovništa je veoma važan segment bankarkog poslovanja, koji u savremenim tržišnim uslovima sve više dobija na značaju. • Razvoj tržišta kapitala u kombinaciji sa razvojem informacione tehnologije uticao je na preduzeća da se sve više okreću alternativnim izvorima finansiranja, kao što je na primer emitovanje sopstvenih obveznica. • Kreditiranje stanovništva je za banke atraktivno iz razloga što je sektor stanovništva manje osjetljiv na promjenu kamatnih stopa od sektora privrede.

• To je naročito slučaj kod potrošačkih kredita, kod kojih su građani više zainteresovani za visinu iznosa mjesečne rate, nego za visinu kamatne stope. • Putem kreditiranja dolazi do učvršćivanja finansijskih veza između banaka i sektora stanovništva. • Sa jedne strane banke plasiraju kredite građanima, dok sa druge strane građani držanjem depozita obezbeđuju bankama stabilne i relativno jeftine izvore sredstava.

8. 2. 1. Potrošački i hipotekarni krediti • Oblici kredita koje banke najčešće plasiraju sektoru stanovništva su potrošački krediti i hipotekarni krediti. Najčešći oblici potrošačkih kredita su: • krediti za kupovinu automobila, • krediti za kupovinu nameštaja, • krediti za kupovinu kućnih aparata, • gotovinski krediti (keš krediti),

• krediti po osnovu kreditnih kartica i okvirni krediti po tekućem računu (overdraft). • Banke odobravaju kredite za kupovinu automobila direktno ili indirektno preko dilera. • U ovom drugom slučaju, dileri kupcima prodaju automobile na kredit, nakon čega kod banke diskontuju papire koji reprezentuju ove kredite. • Na taj način dolaze do likvidnih sredstava. • U okviru ovog aranžmana dileri naplaćuju kupcima višu kamatnu stopu u odnosu na kamatnu stopu koju oni plaćaju banci, s tim da visina kamatne stope koju oni plaćaju banci zavisi od toga ko na sebe preuzima rizik neplaćanja kredita po osnovu kupovine automobila (diler ili banka). • Ovi krediti se pretežno odobravaju sa rokom dospeća do 5 godina i otplaćuju se putem mesečnih rata.

• Gotovinske kredite banke odobravaju u iznosu od vrijednosti automobila, najčešće sa dužim rokom otplate i instrumentima obezbeđenja preko žiranata, administrativne zabrane na zaradu, osiguranja kredita i slično. • Kredit se realizuje uplatom na račun korisnika. • Iznos mjesečnog anuiteta ne smije da bude veći od polovine raspoloživog dohodka korisnika kredita (i žiranta). • Posebnu vrstu potrošačkih kredita predstavljaju takozvani brzi krediti. • Njihova osnovna karakteristika je pojednostavljeno odobravanje.

• Brzi krediti se odobravaju za jedan dan, pod uslovom da klijent prikupi svu neophodnu dokumentaciju. • Pored toga, klijent treba da ima otvoren tekući račun na koji će sredstva biti uplaćenja (kod banke zajmodavca). • Ostali uslovi za dobijanje ovih kredita nisu strogo propisani i variraju od banke do banke. • Otplata se vrši tako što banka svakog meseca odbija iznos rate kredita sa tekućeg računa korisnika.

• Drugi tip kredita koji banke najčešće plasiraju sektoru stanovništva su hipotekarni krediti. • Radi se o bankarskim zajmovima za finansiranje kupovine ili izgradnje stanova i stambenih zgrada. • Rokovi otplate ovih kredita idu i do 30 godina, s tim da se otplata vrši na bazi anuitetnih programa, na mjesečnom nivou. • Ovi zajmovi se plasiraju na bazi hipoteke (opterećenja na nekretnine), koja predstavlja stvarno pravo koje poveriocu daje ovlašćenje da se naplati prinudnom prodajom nekretnine ukoliko dužnik ne izmiri svoje obaveze u predviđenom roku. • Hipoteka se stiče upisom založnog prava u javne knjige. • Predmet hipoteke je nepokretna imovina fizičkih i pravnih lica. • Najčešće se konstituiše na zemljište, građevinske objekte, hale, magacine, itd.

• Prilikom odobravanja hipotekarnih kredita, korisnici najčešće moraju da uplate određeni iznos u novcu (učešće), koji može da iznosi i do 25% od ukupne vrijednosti nekretnine koja je predmet kupovine. • Takođe, u okviru strukture ovih kredita postoji i ograničenje koje se odnosi na maksimalan iznos mjesečnih anuiteta u odnosu na raspoloživi dohodak korisnika kredita. • Najčešće je slučaj da mjesečna rata hipotekarnog kredita ne smije da bude veća od jedne polovine raspoloživog dohotka dužnika (50%).

• Zbog dugog roka otplate ovih kredita, za banke je veoma važno da što preciznije utvrde kreditnu sposobnost potencijalnih dužnika. • Međutim, bez obzira na kvalitet procjene boniteta dužnika, kvalitet hipotekarnih kredita varira u zavisnosti od faze ekonomskog ciklusa. • U fazi privrednog rasta, dolazi do rasta tražnje za hipotekarnim kreditima, kao i do povećanja baze potencijalnih korisnika kredita, čiji je bonitet na zadovoljavajućem nivou. • Međutim, u fazi recesije se povećava broj korisnika kredita koji nisu u stanju da izvršavaju ugovorne obaveze.

• U tom slučaju banke preuzimaju nepokretnosti od dužnika (aktiviraju hipoteku) i teže da ih prodaju na tržištu kako bi povratile svoja sredstva. • Rast ponude nekretnina na tržštu dovodi do pada njihovih cijena, zbog čega banke još u fazi odobravanja kredita formiraju odnos između visine hipotekarnog zajma i vrednosti nekretnine, u srazmjeri koja obezbeđuje povraćaj sredstava i u slučaju prodaje nekretnine po depresiranim cijenama. • Hipotekarni krediti zbog dugog roka dospijeća za banke predstavljaju nelikvidnu aktivu, zbog čega se banke često opredjeljuju da preko sekjuritizacije kredita izmjeste hipotekarne kredite iz bilansa i na taj način povećaju likvidnost svoje aktive.

8. 3. OBLICI OBEZBEĐENJA BANKARSKIH KREDITA • Ugovori o kreditnim plasmanima banaka u najvećem broju slučajeva sadrže klauzule kojima se definišu sredstva njihovog obezbjeđenja. • Banke aktiviraju sredstva obezbjeđenja u slučajevima kada dužnici nisu u mogućnosti da vrate dug banci u predviđenom roku. • U savremenoj bankarskoj praksi najčešće se koriste slijedeći oblici obezbjeđenja kredita: 1) garancija (jemstvo), 2) ustupanje i zalaganje potraživanja, 3) zaloga na pokretne stvari, robu ili hartije od vrijednosti, 4) prenos u fiducijarnu svojinu, 5) hipoteka. • Garancija (jemstvo) je sredstvo obezbeđenja koje se najčešće koristi kod kredita čiji novčani iznos nije previše visok. • Ugovorom o jemstvu se neko lice (jemac) obavezuje

• poveriocu nekog trećeg lica (glavnog dužnika) da će u slučaju neizvršenja obaveze glavnog dužnika, on umjesto njega isplatiti dug. • Jemstvo u slučaju kašnjenja otplate duga može da bude supsidijarno ili solidarno. • Kod supsidijarnog jemstva, poverilac u slučaju problema u otplati prvo mora da pokuša da naplati zaostala potraživanja podnošenjem tužbe protiv glavnog dužnika. • U slučaju da na taj način ne uspije da naplati potraživanja, obraća se supsidijarnom jemcu kako bi ovaj po osnovu ugovora o jemstvu isplatio dug.

• U slučaju solidarnog jemstva, zaostali dug može da bude naplaćen od jemca automatski, bez prethodnog podnošenja tužbe protiv glavnog dužnika. • Solidarno jemstvo se može ugovoriti tako da jemac odgovara samo za dio potraživanja. • U praksi se svako jemstvo smatra solidarnim, ukoliko nije striktno ugovoreno da se radi o supsidijarnom jemstvu. • Sledeći oblik obezbeđenja banaka od rizičnih plasmana je ustupanje i zalaganje potraživanja, na način da zalogodavac (korisnik kredita) predaje zalogoprimcu (banci) dokument o založnom potraživanju.

• U slučaju kada založno potraživanje daje mogućnost naplate kamate, banka (zalogoprimac) je u obavezi da te kamate naplaćuje i na taj način podmiri dio svojih potraživanja. • Pored toga, ukoliko založno potraživanje dospe na naplatu, banka je u obavezi da naplati to potraživanje i da nakon toga postupi u skladu sa dogovorom koji je sklopila sa zalogodavcem. • Ovo sredstvo obezbjeđenja se koristi u slučaju kada korisnik kredita nema da ponudi bankama u zalogu ništa drugo osim svojih potraživanja. • U praksi je to veoma rijedak slučaj.

• Kada je u pitanju zaloga na pokretne stvari i robu, banke nerado prihvataju ovu vrstu zaloge, iz razloga što u najvećem broju slučajeva ne raspolažu adekvatnim smještajnim prostorom i uređajima za skladišenje i čuvanje robe (naročito ako je u pitanju kvarljiva roba). • Stoga banke umjesto pokretnih stvari i robe, radije primaju hartije od vrijednosti koje se odnose na pravo raspolaganja nad određenom robom. • Takve hartije od vrijednosti su tovarni list, skladišnica, konosman i drugo.

• Prenos u fiducijarnu svojinu se pojavljuje kao sredstvo obezbeđenja kredita kada preduzeće prilikom dobijanja kredita zalaže neko svoje osnovno sredstvo (mašine, opremu, itd. ). • Suština je da preduzeće ugovorom prenosi osnovno sredstvo na banku, dok mu banka drugim ugovorom istovremeno daje na upotrebu to isto sredstvo. • Na taj način banka za vreme trajanja kredita stiče pravo fiducijarne svojine, dok preduzeće korisnik kredita zadržava pravo korišćenja osnovnog sredstva, uz ograničenje da ga ne može otuđiti dok banci ne otplati dug. • Nakon vraćanja kredita, prestaje ugovor o fiducijarnoj svojini i vlasnik osnovnog sredstva ponovo stiče pravo punog raspolaganja nad osnovnim sredstvom.

• Hipoteka kao sredstvo obezbeđenja kredita predstavlja založno pravo na nekretnine. • Hipoteka se obezbeđuje potpisivanjem ugovora između davaoca i primaoca kredita. • Davanje hipoteke od strane korisnika kredita se vrši tako što se pravo zaloge na nekretninu uknjiži u zemljišne knjige. • Kod svake hipoteke se prije davanja kredita vrši procjena vrijednosti nekretnine, pri čemu se kredit po pravilu odobrava u manjem iznosu u odnosu na njenu procenjenu vrijednost. • Hipotekarna zaloga predstavlja pogodnost za vlasnika nekretnine iz razloga što on može neometano da je koristi sve dok uredno otplaćuje kredit. • Sa druge strane, za poverioca hipoteka kao zaloga predstavlja jedan od najsigurnijih oblika obezbjeđenja kredita, jer se može relativno lako prodati u svakom trenutku. • HVALA!