STUDIJSKI PROGRAM PRAVO Predmet Kriminologija sa penologijom Prezentacija

STUDIJSKI PROGRAM PRAVO Predmet: Kriminologija sa penologijom Prezentacija III Časovi vježbi-viši asistent Jelena Manojlović Bijeljina, 2019. g.

TEORIJSKE OSNOVE ETIOLOGIJE KRIMINALITETA (TEORIJE ZLOČINA) 1. 2. 3. 4. Biološke Psihopatološke Sociološke BIOLOŠKE TEORIJE - 1. 2. - Naučni pravci koji shvatanja o organskom svijetu i Darvinovo učenje o evoluciji vrsta anologijom primjenjuju na društvene odnose i pojave-biološke predispozicije kao osnovni kriminogeni faktori: urođene, nasledne, organske, fiziološke i dr. biološke funkcije koje uslovljavaju delinkventno ponašanje nekih lica više bioloških pravaca: teorija nasleđa, biokonstitucionalni pristup, teorija urođenih sklonosti, endokrinološka teorija, hromozonska teorija, rasna teorija. . . Frenološka teorija kraj 18. i početak 19. vijeka– povezanost delinkventnih sklonosti i moralnih osobina ličnosti s konstitucijom lobanje (glava izvršioca KD je kruškastog oblika. . . ). Defektna stanja nenormalnosi u razvoju lobanje dolaze pod uticajem spoljnih fakora. Teorija nasleđa – potiču od Lombroza po kome rođeni zločinac potiče od degenerisane porodice (ludilo, alkoholizam, sifilis. . . )-osnov za razvoj hromozomskih teorija Feri biološkim faktorima pridaje bitan značaj smatrajući da u ponašanju ličnosti postoje nasledne sklonosti – teorija diferencijalne dijagnoze

3. 4. za kriminologiju je najbitnije genetsko nasleđe (geni i DNK), te na osnovu genetičkih učenja izdiferenciran je tzv. atavistički tip delikventa pod uticajem ovo teorije u okviru penologije razvija se posebna disciplina tzv. eugenika, sa ciljem sprečavanja reprodukcije u okviru populacije koja ima genetske delikventne dispozicije putem sterilizacije kriminalno ponašanje kao urođenu i naslednu pojavu dokazuju kroz 2 vrste studija: proučavanjem tzv. kriminalnih porodica i blizanaca, pokušaj provjere teorije kroz tzv. adoptivne studije po teoriji socijalnog nasleđa starije generacije prenose svoje osobine u nasleđe na mlađe. Biokonstitucialna teorija i teorija sklonosti (potiče iz Lombrozove tzv. antropološke škole; Zelik osnivač kriminalne biologija – postoji veza između fizičkih i psihičkobioloških svojstava ljudi sklonih delikvenciji, npr. hormonalni poremećaji) stav da između fizičkog izgleda i moralnih osobina čovjeka postoji kauzalna veza teorija biokonstitucialnih sklonosti polazi od biološke naslednosti kao osnovnog uzročnog faktora delinkvencije Hromozomska teorija (poremećaji u hromozomima uzrokuju društveno abnormalno ponašanje; među izvršiocima KD muškog pola znatno češće se javljaju X YY kombinacije hromozoma nego u normalnoj populaciji, što vodi hipotezi da je višak hromozoma Y u vezi sa kriminalnim ponašanjem, naročito nasilnim; enormni višak Y hromozoma stvara konstitucionalni tip ličnosti sklon kriminalitetu; kod

5. 6. Endokrinološka teorija (uzrok kriminaliteta u poremećajima u funkcionisanju endokrinih žlijezda, koji utiču na emocionalno stanje ličnosti, a veza s kriminogenim ponašanjem je više indirektna nego direktna)-kod seksualnih delikata primjenu (nagoni). Rasna teorija (najekstremniji biološki pristup-počiva na pretpostavci da je rasno svojstvo svakog od pripadnika viših i nižih rasa urođeno i nasledno; statističkim podacima o kriminalitetu po rasama se traži uporište u teoriji; polazi se od teze da je zločin pojava u životu naroda; zloupotreba teorije za progon Jevreja jer su navodno rasno predisponirani za kriminalna djela falsifikovanja, korupciju i sl. ) *KRITIČKI OSVRT - Biokonstituc. teorije teško izdržavaju kritičke osvrte, ali se ne mogu sasvim odbaciti jer su u prvi plan stavile ličnost delinkventa i njegovih unutarnjih osobina. - savremena kriminološka misao tvrdi da biološki faktori mogu činiti neke predispozicije, ali ne i determinacije za devijantne sklonosti. - biološki faktori u etiologiji devijantnosti imaju značaj ali u manjoj mjeri kao uzročnici i moraju se kao i psihološki uzeti u obzir samo u jedinstvu sa socijalnim uslovima i psihičkim oblicima reagovanja ličnosti

PSIHOLOŠKE TEORIJE -rezultat kritike bioloških pristupa; u prvi plan psihološke determinante pri objašnjavanju socijalnih devijacija i delinkvencije (inteligencija, motivi, stavovi, emocije. . . ) -2 globalna pravca učenja: a) integralno-sagledava ponašanje s psihološ. osnova ali u kontekstu socijalnih činioca i b) samo psihološke osnove uzročnosti -više pravaca: psihoanaliza, teorija inteligencije, bihejvioristička teorija, teorija neprilagođenosti, frustraciona t. i dr. 1. Psihoanalitička shvatanja (uzrok devijantnosti u psihič. stanju ličnosti, sferi nesvjesnog, podsvjesnog, prije svega potisnute seksualne sile i impulsa; delikt je proizvod, posledica potisnute želje u podsvjesti; nema nehatnih delikata!; Frojd-faktori kriminaliteta su u poremećajima odnosa funkcionalnih komponenti ida (nesvjesni dio psihe-nagonski-libido), ega (svjesni dio psihe-mišljenje, percepcija, govor, učenje. . . ) i superega (dio psihičkih funkcija koje se odnose na moral, savjest i socijalne motive) -Adler: kompleks inferiornosti kao uzrok zločina (čovjek rođenjem neispisani list papira, a životni neuspjesi u socijalizaciji vode devijantnim ponašanjima) -Jung: Edipov kompleks *Škola individualne psihologije-delinkvencija je posledica kompleksa inferiornosti (na bazi organskih slabosti)

2. Teorija inteligencije (uzroci delinkvencije niska inteligencija, maloumnost-više varijanti ove teorije; a) nizak nivo IQ kroz porodično stablo-pedigre studije; b) niska obrazovna struktura kao posledica niske inteligencije; c) visoka intelig. kao zaštitni zid od upada u kriminalnu zonu) 3. Teorija neprilagođenosti (nemogućnost prilagođavanja ličnosti realnim socijalnim uslovima, raskorak između ciljeva pojedinaca i interesa zajednice; Frojd-svaki čovjek ima kriminogene predispozicije, a dolaze do izražaja samo kod pojedinaca koji nisu u stanju da se prilagode društvenim normama) 4. Frustraciona teorija (kriminalne dispozicije su posledica trajnog dejstva frustr. faktora na ličnost u njenom razvoju; nezadovoljavanje potreba u ranoj fazi djetinjstva-Heli; pojačana agresivnost je reakcija na sve što sprečava zadovoljavanje motiva) 5. Bihevioristička teorija (delinkvencija je stečeni, naučeni oblik ponašanja, a osnovni uzrok ljudske destrukcije su društveni faktori; na različite draži i situacije koje ometaju zadovoljenje motiva ličnost reaguje zavisno od toga na koji način reagovanja je naučen-učenje po modelu; sve vrste ponašanja izvodi iz učenja, pa i emocionalna stanja; pravac često označen kao i teorija socijalnog učenja) *KRITIČKI OSVRT -doprinos objašnjenju uzroka druš. sukoba veliki -psihoanaliza-instiktivističke teorije nisu ni prihvaćene ni osporene sasvim zbog teškoća u praktičnoj provjerljivosti; kod frustracionih teorija-ne dovode sve do agresivnosti i zločina; inteligencija sama po sebi ne može biti opšti devijantni faktor

PSIHOPATOLOŠKI PRISTUPI -shvatanja koja polaze od pojedinih težih i lakših oblika duševne poremećenosti ličnosti -uzrok zločina mentalna defektnost izvršioca; pri čemu se socijalno patološki faktor uzročno povezuje sa bolešću i poremećajima psihe, trajnim ili povremenim duševnim oboljenjima, duš. poremećajima i zaostalošću. . . -pojam duševne poremećenosti= odstupanje od stanja normalnosti u mentalnom zdravlju ličnosti -osnovno obilježje normalnosti je stepen zrelosti ličnosti (intelektualna, socijalna i emocionalna) i ovi kriterijumi vode razlikovanju normalne od patološke ličnosti -uslovljenost devijacija duševnim poremećajima- Dipre-posebna biokonstitucional. teorija sa psihopatološkom bazom -devijacije instinkta: konzervacije, reprodukcije i asocijacije su osnov delinkventnih ponašanja -značaj pristupa-pojam krivične odgovornosti.

Sociološke teorije -naučna shvatanja koja pojave i događaje izučavaju i tumače s pozicija determinacije društvenih i uže socijalnih faktora (kritičke postavke antropoloških, bioloških, psiholoških shvatanja) -uz ličnost se posmatraju i društveni uzroci, te uticaj ličnosti na društvene odnose, ekonomske, socijalne i dr. determinante -kriminalna sociologija kao posebna disciplina i sociološke teorije kriminaliteta: teorije socijalne sredine i socijalnih problema, teorije socijalnog učenja, kulturološke teorije i teorije kritičke orijentacije 1. Teorije socijalne sredine i socijalnih problema -kriminalna orijentacija je individualan čin i kriminalitet druš. pojava uzročno vezana za mikro i makro sredinu a) Teorija anomije (Dirkem-anomija je moralno neregularno stanje-stanje u kome su norme očekivanog ponašanja odsutne, nedefinisane ili nejasno formulisane, stanje odsustva normi; kriminalitet je posledica slabljenja uticaja druš. normi i reakcija na pojavu bezakonja i odsustva druš. prilagođavanja; kriminalitet kao normalna druš. pojava i pratilac svakog društva-teorija dezorganizacije; -Merton: anomija kao društveno stanje, tip dr. strukture; određeni tip druš. strukture utiče na pojedine ličnosti da odstupe od ustaljenih dr. normi i devijantno se ponašaju; 5 oblika individualne i grupne reakcije-socijalne adaptacije u odnosu na sredtsva i ciljeve: konformizam, ritualizam, inovacija, povlačenje i pobuna;

b)Teorija socijalnog interakcizma i etikecije (T. soc. interakcionizma-devijantno ponašanje nije pojava sama po sebi, već ga druš. reakcija određuje takvim; Teorija etikecije-svako delink. ponašanje ne mora imati grupni karakter, pošto je obrazac delinkventnosti ono što je dr. sankcionisano i kod individualnog čina od strane državnog/dr. organa; etikecija je oznaka druš. reakcije na kriminalnu radnju, stigma koja prati izvršioca djela) c) Teorija socijalnih veza i suzdržavanja (teorija soc. veza-Hirši i 4 spone unapređenja socijalizacije čovjeka: veza (povezanost), obaveza (predanost), uključenost (učestvovanje) i vjerovanje; što su spone čvršće manje je delinkvencije-centralno pitanje zašto čovjek odbacuje konvencionalne norme; teorija suzdržavanja-Rekles-ljudsko ponašanje se odvija u odnosu međuuticaja 2 oblika kontrole, spoljnje (normativne zabrane društva) i unutarnje (jak ego, svijest, visok prag odgovornsoti i frustracione tolerancije) koje štite ličnost od delinkvencije d) Funkcionalizam (društvo je skladna organska cjelina svojih dijelova, a zajednički interes je u zajedničkom sistemu vrijednosti; devijantnost je rezultat uticaja neuspjele socijalizacije, psih. povreda i trauma doživljenih u uslovima konfliktnih normi) 2. a) b) c) Teorije socijalnog učenja (uzroci delinkvencije u imitaciji, identifikaciji, podražavanju modela u društvenoj sredini; slične bihev. shvatanjima) Teorija imitacije (uticaj socijalne sredine na pojavu delinkvencije, ali uz druge elemente-Tardeuzroke zločina treba tražiti i u uslovima državne organizacije; druš. karakter delinkvencije i podražavanje/imitacija kao uzrok delinkvencije-naučeni oblik ponašanja) Teorija diferencijalne asocijacije (Saderland-delinkvencija je uzrokovana uzajamnim uticajem pojedinaca i grupa i stiče se po modelu krim. motivacija, stavova i tehnike učenjem i druženjem s delinkventima; kriminalitet je učeno ponašanje preko socijalne interakcije-individulano i grupno krim. ponašanje u procesu međusobne komunikacije) Teorija diferencijalne identifikacije (osnova devijantnosti je identifikaciji delinkvenata sa uzorima, izmišljenim ili stvarnim, i normama ponašanja u delinkventnoj grupi, a koja individua reprodukuje)

3. a) Kulturološke teorije Teorija podkultura i kontrakultura (devijantne, kao i konformističke grupe imaju svoje vrijednosti i stavove i da ih drže svjesno za pozitivne; devijantne grupe formiraju preko identifikacije, socijalizacije i imitacije formiraju posebnu subkulturu i kontrakulturu primjerenu vrijednostima koje grupa afirmiše; Koen-preko delinkventne subkulture tumači ponašanje maloljetničkih bandi, čije uzroke nalazi u sukobu kult. vrijednosti mladih niže klase sa višom klasom, tj. u ukorijenjenim klasnim razlikama, roditeljskim težnjama i školskim uslovima; to je put stvaranja svojevrsne hedonističke subkulture) -Miler-svako društvo se struktuira u određene druš. grupe od kojih svaka ima svoj sistem vrijednosti i podkultura b) Teorija kulturnog konflikta (kriminalitet se objašnjava proizvodom sukoba kultura, kult. vrijednosti između druš. grupa i unutar same grupe; kriminalitet kao jedan od oblika društvenih sukoba) c) Teorija društvenih grupa (društvo je grupno organizovano od porodice do drugih užih i širih grupa u kojima se odvija proces interakcije i komunikacije; kriminalitet i soc. devijacije su vidovi grupnog ponašanja) 4. Kritička orijentacija u kriminologiji -multidisciplinarnost u kriminologiji -devijantnost se uvodi u nauku kao druš. pojava a ne prost zbir individualnih bioloških, psiholoških odn. patoloških svojstava ličnosti -niz determinanti koje uslovljavaju kriminalitet kao složenu društ. pojavu -dinamički odnos devijantnih faktora: uzroci, uslovi i povodi! -kritička kriminologija i radikalna kriminologija kao posebni pravci!

Hvala na pažnji!