UNIVERZITET CRNE GORE EKONOMSKI FAKULTET Predmet Preduzetniko liderstvo

UNIVERZITET CRNE GORE EKONOMSKI FAKULTET Predmet: Preduzetničko liderstvo Studije: Specijalističke primjenjene studije menadžmenta Predmetni nastavnik: Prof. dr Andjelko S. Lojpur Podgorica, mart 2021. godine.

Program predmeta Sadržaj predmeta: § § § § § Definicija liderstva Pristup liderstvu kao skupu osobina Pristup liderstvu kao skupu vještina Pristup stilu liderstva Situacioni pristup Kontigentna teorija Teorija put cilj Transformaciono liderstvo Timsko liderstvo Kultura i liderstvo

Program predmeta Literatura: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. P. G. Northouse: LIDERSTVO, TEORIJA I PRAKSA, Data status, Beograd, 2008. g. M. Milisavljević: LIDERSTVO U PREDUZEĆIMA, Čigoja, beograd, 1999. g. R. L. Daft: Leadership, Theory and practice, Kouzes, Posner: LEADERSHIP THE CHALLENGE; V. Srića: Biblija modernog vođe, Znanje, Zagreb; E. Chapamn: VOĐSTVO (Leadership); Mate, Zagreb; J. P. Kotter: What Leaders Really Do?

Kako se vremenom mijenjala rang lista najpoštovanijih lidera? ? ?

10 najpoštovanijih biznis lidera 2004. g. 1. Bill Gates (Microsoft) 5

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 2. Jack Welch (General Electric) 6

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 3. Carlos Ghosn (Nissan i Renault) 7

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 4. Warren Buffett (Berkshire Hathaway) 8

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 5. Michael Dell (Dell Computer) 9

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 6. Hiroshi Okuda (Toyota) 10

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 7. Jeff Immelt (General Electric) 11

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 8. Carly Fiorina (Hewlett Packard) 12

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 9. Steve Jobs (Apple) 13

10 najpoštovanijih biznis lidera danas 10. Fujio Mitarai (Canon) 14

25 najuticajnijih lidera danas* Za najuticajnijeg lidera izabran je Andy Grove, ko osnivač i predsjednik Intela Ostali lideri na listi su: Mary Kay Ash, Mary Kay Cosmetics (osnivac) Jeff Bezos, Amazon. com (izvršni direktor) John Bogle, The Vanguard Group (osnivac) Richard Branson, Virgin Group (izvršni direktor) Warren Buffett, Berkshire Hathaway (izvršni direktor) James Burke, Johnson & Johnson (bivši izvršni direktor) Michael Dell, Dell Computers (izvršni direktor) Peter Drucker, teoretičar menadžmenta Bill Gates, Microsoft (predsjednik) William George, Medtronics (bivši izvršni direktor) Louis Gerstner, IBM (bivši izvršni direktor) Alan Greenspan, U. S. Federal Reserve (predsjednik) 3 Liderstvo 15

25 najuticajnijih lidera * danas Lee Iacocca, Chrysler (bivši izvršni direktor) Steve Jobs, Apple Computers (izvršni direktor) Herb Kelleher, Southwest Airlines (izvršni direktor) Peter Lynch, Fidelity's Magellan Fund (bivši menadzer) Charles Schwab, Charles Schwab Inc. (osnivac) Frederick Smith, Federal Express (izvršni direktor) George Soros, Open Society Institute (osnivac) Ted Turner, CNN (osnivac) Sam Walton, Wal Mart (osnivac) Jack Welch, General Electric (bivši izvršni direktor) Oprah Winfrey, Harpo group (predsjednik) Mohammed Yunus, Grameen Bank (osnivac) 3 Liderstvo 16

Najkonkurentniji biznis lideri • Ugledni biznis časopis “Business. Week” i jedna od najvećih kuća za istraživanje tržišta, Beta Research Corp. , su u avgustu 2006. godine napravili istraživanje na uzorku od 2. 509 američkih top menadžera i menadžera srednjeg nivoa o tome ko su najkonkurentniji biznis lideri na svijetu 17

1. Donald Trump = 28% glasova 18

2. Bill Gates = 24% 09. 2008. 3 Liderstvo 19

3. Warren Buffett = 3% 20

4. Jack Welch = 1% 21

5. Larry Ellison = 1% 09. 2008. 3 Liderstvo 22

O liderima. . . Andrew Carnegie, američki kralj čelika, je želio da na svom grobu napiše sljedeću poruku: “Ovdje leži čovjek koji je znao kako da u svoju službu stavi ljude koji su bili sposobniji od njega. ” 09. 2008. 3 Liderstvo 23

Sastanak lidera : ) 24

HIPSTER? ? ?

POJAM I ZNAČAJ LIDERSTVA § § § Liderstvo predstavlja proces uticaja i usmjeravanja radnih aktivnosti članova organizacije ka ostvarivanju organizacionih ciljeva Proces treba posmatrati nezavisno od cilja – lider može voditi organizaciju i sledbenike u pobjedu ili propast Pitanja liderstva: – Da li je svakoj organizaciji potreban lider? – Ako jeste, koliko? – Da li je lider i menadžer jedno isto? – Da li se lider radja ili se može obrazovati? – Šta čini uspješnog lidera?

• Navedite 3 lidera iz CG za koje smatrate da su izuzetni!!! • Šta ih to čini izuzetnima? ?

OPŠTI PRISTUP PROBLEMU • “Okruženi smo intenzivnim promjenama i nesigurnošću, opšta situacija oko nas je komplikovana i neodređena, praćena poslovnim tempom sa turbo pogonom i stabilnošću do koje se dolazi rekonstrukcijom temelja. • Ništa ne stoji, sve konstantno teče. • To je stvarnost sa kojom se nova generacija lidera mora da suoči” Beniss W. , Nanus, B. , (1985)

OSVRT NA DEFINISANJE I TEORIJSKE PRISTUPE LIDERSTVU • Interesovanje za liderstvo je staro koliko i ljudsko društvo. Kada se ljudi okupljaju u grupe da bi postigli određene ciljeve imaju i potrebe za liderima. • Dakle, od prvobitne zajednice do danas. • Međutim, čini se da nikad nije postojala potreba za efektivnim liderstvom kao što je u ovim vremenima sve snažnije turbulencije, kompleksnosti i neodređenosti okruženja u kome posluju savremene organizacije.

Definicija liderstva § § § Kada je početkom 90 ih godina L. Gerstner došao na čelo IBM a, najveće svjetske kompjuterske kompanije, mnogi su se pitali kako to da nije vodeći ekspret za računare! U svom nastup on je saradnicima rekao da ništa ne zna o računarima. . . , njegov posaoo će biti da ih vodi u novom smjeru, naučiti ih o poslovnoj strategiji, tržištu, bolem timskom radu, boljoj organizaciji. . . Dodao je da kompanija nije u nevoljama jer ne zna proizvoditi računare, nego je u krizi jer je izgubila viziju, motivaciju, ima lošu organizaicjsku kulturu i nedovoljno poštuje svoje kupce!

Značaj liderstva §Perspektiva u kojoj lideri funkcionišu jeste budućnost, a jedina misija lidera sastoji se u kreirenaju uspješne organizacije koja će dugo živjeti, uprkos nestabilnom okruženju. §U tome se i ogleda uloga savremenog liderstva – dugoročni uspjeh organizacija koje će biti dovoljno fleksibilne da se prilagode promjenama, ali i same budu njihov pokretač. §Od lidera se, da bi bio uspješan, očekuje da sprovede mini revoluciju, a svaki lider koji ne uspije da brzo reaguje, ubrzo će se naći na dnu. Pokazatelj da 40% novih lidera nestane sa scene u prvih 18 mjeseci, dovoljno je zastrašujući, ali i dovoljno veliki izazov za moderne lidere.

Definicija liderstva • U naučnoj literaturi na engleskom jeziku postoji više od 350 definicija što ukazuje na pravu konfuziju! “Liderstvo se odnosi na sposobnost razvoja uspješnih planova te na sposobnosti uvjeravanja drugih ljudi da te planove izvrše, uprkos svim poteškoćama – čak i smrtnoj opasnosti”. Ljekar Sir Winstona Churchilla Definicija sadrži dva dijela: prvi se odnosi na sposobnost razvoja vizije, planova, programa, projekata i sl. drugi dio se odnosi na izvršenja (opisana sposobnost čini 85% i više uspješnosti lidera)!

Liderstvo vs HRABROST ? ? No, čak i nakon podrobne analize vrlo se rijetko događa da se problem u potpunosti rasvijetli pa stoga ispravno rješenje često ostaje zamagljeno. Odluka se obično mora donijeti u situaciji neizvjesnog ishoda. §Ništa se neće pokrenuti niti zbiti bez odluke. Zbog toga se često kaže kako je "loša odluka bolja od nikakve odluke". §Postoje i mnoge druge važne odlike koje hrabrost nosi sa sobom. §Na primjer: Kukavičluk tjera osobu da sakriva istinu; onaj tko je hrabar neće lagati; § Hrabro je zahtijevati visoke standarde za izvršenje zadataka, čak i po cijenu vlastite nepopularnosti; § Hrabrost je potrebna da bi se nekoga kaznilo. Veoma često se suosjećanje koristi kao izgovor za nedostatak hrabrosti; § Hrabro je reći "ne" neetičkom postupanju.

HRABROST Liderima je pored moralne hrabrosti potrebna i fizička hrabrost. Moralnu hrabrost je moguće opisati ovim kategorijama: § Mirna odlučnost; § Smjelost da se riskira; § Spremnost na preuzimanje potpune odgovornosti za donesene odluke; § Spremnost da se s podređenima dijele zasluge za dobro obavljene zadatke; § Spremnost da se preuzme krivnja ukoliko stvari krenu u krivom smjeru; § Ustrajnost da se podnesu bure i razočaranja

Uloga lidera prema P. Druckeru Karakteriše ih: 1. Oni ne počinju pitanjem: “Šta ja želim”? Oni počinju pitanjem: “Šta treba uraditi”? 2. Zatim oni pitaju: “Šta mogu i šta treba uraditi da se napravi razlika”? 3. Oni permanentno pitaju: “Šta su organizaciona misija i ciljevi? Šta konstituiše performanse i rezultate u ovoj organizaciji”? 4. Oni su veoma tolerantni zbog različitosti ljudi i ne smatraju da oni trebaju biti njihova kopija. Njima se rijetko dešava da pitaju: “Ličim li, ili ne ličim ovoj osobi”? 5. Oni se ne boje snage svojih kolega. Oni ih glorifikuju! 6. Na jedan ili na drugi način oni se potčinjavaju “testu ogledala” – to je zato da ličnost koju vide ujutro u ogledalu da je ličnost koju su oni željeli da bude poštovana i sa povjerenjem.

10 pristupa liderstvu po Barnard Bass u • Liderstvo kao fokus na grupne procese (lider kao jezgro • • grupne aktivnosti) Liderstvo kao ličnost i njeni efekti (jačina karaktera lidera) Liderstvo kao akt ponašanja (pronaći odgovor na pitanje – Šta lider radi? ) Liderstvo kao instrument za ostvarivanje ciljeva (liderstvo = menadžment) Liderstvo kao najvažniji efekat interakcije (liderstvo kao posljedica interakcije unutar grupe)

POJAM I ZNAČAJ LIDERSTVA • Lider – Artikuliše realnost – Kreira viziju – Komunicira i nameće viziju sljedbenicima – Motiviše, inspiriše i vodi sljedbenike ka ostvarenju vizije § Liderstvo kao proces upravljanja značenjima § Lider kao interpretator realnosti – framing § Lider ima interpretativnu moć nad sljedbenicima, sljedbenici su kognitivno zavisni

ŠTA LIDERI RADE (DŽEK VELČ) 1. Lideri neprestano unapređuju svoj tim, koristeći svaki susret kao priliku da procenjuju, obučavaju i grade samopouzdanje. 2. Lideri se staraju da ljudi ne samo sagledaju misiju, već žive i dišu u skladu sa njom. 3. Lideri se uvlače u svačiju kožu, odišu pozitivnom energijom i optimizmom. 4. Lideri pomoću iskrenosti, transparentnosti i pohvala izgrađuju poverenje. 5. Lideri imaju smelosti da donose nepopularne odluke i smele poteze. 6. Lideri istražuju i prodiru radoznalošću koja se graniči sa skepticizmom, vodeći računa da se na njihova pitanja reaguje preduzetnim merama. 7. Lideri podstiču preuzimanje rizika i kontinuirano učenje tako što postavljaju sopstvene primere. 8. Lideri slave.

SEDAM NAVIKA USPEŠNIH LJUDI (STEPHEN R. COVEY) • Navika 1. Budite proaktivni (Principi lične vizije) • Navika 2. Počnite imajući na umu kraj (Principi ličnog vođstva) • Navika 3. Stavite pravu stvar na pravo mesto (Principi ličnog upravljanja) • Navika 4. Razmišljajte u duhu formule “Moja pobeda – tvoja pobeda” (Principi predvodništva u odnosima međuzavisnosti) • Navika 5. Trudite se prvo da shvatite, a zatim da budete shvaćeni (Principi empatičke komunikacije) • Navika 6. Delujte zajednički (Principi kreativne saradnje) • Navika 7. Naoštrite testeru (Principi uravnoteženog samoobnavljanja)

Entoni J. Mejo, Natan Noria

Stilovi liderstva Model konsenzusa Harizmatički modeli (S. i J. Amerika) Model “političkog vođstva” Model demokratskog centralizma (SSSR) “Firer”? Kako možete voditi zemlju koja ima 265 vrsta sira”? – Chareles de Gaulle

Definicija liderstva § § § Liderstvo je danas zastupljeno u svim oblastima života – politici, vojsci, ekonomiji, obrazovnim institucijama. Na brojnim poslovnim školama u SAD u nastavnom planu se nalazi predmet liderstvo. To je zasnovana na pretpostavci da se lideri ne rađaju, već stvaraju u privredi i na univerzitetu. Efektivno liderstvo potrebno je da se izvrše iole značajne promjene u preduzeću.

Definicija liderstva § § Efektivno liderstvo potrebno je da se izvrše iole značajne promjene u preduzeću. Liderstvo je bitno kada preduzeće treba da se mijenja, da se suoči sa promjenama u eksternoj sredini i kada treba odlučno voditi proces promjena. Liderstvo se danas posmatra kao pojedinačno najznačajniji faktor za uspjeh preduzeća. Lider XXI vijeka će biti uspješan ako shvati da je neprekidno učenje ono što omogućava visoke standarde, ambiciozne ciljeve i konkurentnost u eri globalizacije.

PROUČAVANJE KARAKTERNIH OSOBINA q. Prvi pokušaj da se objasni pitanje liderstva koji je bio usmjeren na otkrivanje karakternih osobina lidera q. Pretpostavka je da lideri imaju izvjesne zajedničke urođene osobine q. Lideri se rađaju, a ne stvaraju • Da bi se utvrdile karakterne osobine koje lidere razlikuju od nelidera korišćena su dva pristupa: • Poređene su karakterne osobine onih koji su postali lideri sa osobinama onih koji nisu • Poređene su karakterne osobine uspješnih i neuspješnih lidera

PRISTUP OSOBINA • Koje osobine čine lidera? • Da li su te osobine urođene ili stečene? • Istraživanja na dva načina: – upoređivanjem osobina lidera i nelidera – upoređivanjem osobina uspešnih i neuspešnih lidera • Rezultat – ima osobina koje imaju SVI lideri (inteligencija, otvorenost, samopuzdanje) – Nema osobina koje imaju SAMO lideri • Neke osobine mogu biti posljedica, a ne uzrok liderstva samopouzdanje

OSOBINE LIDERA Osobine koje imaju lideri Opis Motivacija, energija Visoka želja za usp. Jehom, ambicija, inicijativa, energija Čast i moralni integritet Pouzdanost, povjerenje Samopoštovanje Vjerovanje u sopstvene vrijednosti Kognitivne sposobnosti Sposobnost da se prihvati, preradi i interpretira velika količina informacija Kreativnost Originalnost Želja za vodjstvom Volja da se postane lider Fleksibilnost Sposobnost adaptiranja različitim pratiocima i situaciji

KARAKTERISTIKE LIDERA Stiven Kavi u svojim istraživanjima došao je do pet talasa povjerenja: Prvi talas - „samopovjerenje“. Drugi talas - „međuljudsko povjerenje“ Treći talas - „organizaciono povjerenje“ Četvrti talas - „tržišno povjerenje“ Peti talas - „društveno povjerenje“

Stiven Kavi Junior u svojim istraživanjima došao je do pet talasa poverenja: PRVI TALAS – SAMOPOVJERENJE 1. Integritet 2. Namera 3. Sposobnost 4. Rezultati DRUGI TALAS – MEĐULJUDSKO POVJERENJE 1. Goverite otvoreno 2. Pokažite poštovanje 3. Omogućite transparentnost 4. Ispravite nepravdu 5. Pokažite lojalnost 6. Ostvarite rezultate 7. Napredujte 8. Suočite se sa realnošću 9. Objasnite očekivanja 10. Praktikujte odgovornost 11. Prvo slušajte 12. Održite obećanje 13. Ukažite povjerenje TREĆI TALAS – ORGANIZACIONO POVJERENJE ČETVRTI TALAS – TRŽIŠNO POVJERENJE PETI TALAS – DRUŠTVENO POVJERENJE

KOMPETENTNOSTI LIDERA § § Upravljanje pažnjom Upravljanje značenjem Upravljanje poverenjem Upravljanje sobom

OSOBINE LIDERA – Motivacija da se istraje u ostvarivanju ciljeva – Motivacija da vodi ljude, da ostvaruje uticaj na ljude – Integritet koji uključuje želju za istinom i pretvaranjem riječi u dela – Samopouzdanje koje navodi i druge da imaju povjerenja u lidera – Inteligencija koja se najčešće sastoji u sposobnosti procesiranja informacija, rješavanja problema i otkrivanja rešenja – Poznavanje biznisa kojim se organizacija bavi – Emocionalna inteligencija

MITOVI I GREŠKE • Vođe (lideri) se rađaju sa posebnim vještinama • Lideri su prirodno obdareni kreativnim duhom sa posebnim talentom • Liderstvo se ne može naučiti • (Primjeri: Winston Churchill, Napoleon Bonaparta, Ford, Paul Firmen Reebock Int. itd. ) Hovard G. Haas, Bob Tamarkin: The Leader Within. . . , Harward Busuness, 1992, izvodi zaključke: • Liderstvo može da se nauči, • Lideri su potpuno predani svome poslu, • Lideri su odlični slušaoci i odlično komuniciraju sa drugima, • Lideri proučavaju svoje djelatnosti, kompanije i ljude, • Lideri imaju “autoriter znanja” i bolji su u jednoj stvari koja donosi dobit od drugih, • Lideri imaju jaku potrebu da se dokažu.

AUTORITET I VOĐENJE Od a) b) c) • • čega zavisi uspješnost vođenja: Harizmatičnosti lidera? Znanja lidera? Titule ili položaja na vratima kancelarije? Zvanični autoritet – ide s položajem (funkcijom), ne s ličnošću. Nezvanični autoritet – “lični autoritet” ili harizma: magnetizam za sljedbenike. Teorija o prihvatanju Chester Bernarda Izvor autoriteta se ne nalazi u “ličnostima” ili u onima koji izdaju naređenja, već u prihvatanju ili ne prihvatanju autoriteta od strane podređenih. Postoji “zona indiferentnosti”. Znanje kao autoritet je krajnji izvor i to opšte, već znanje u datoj oblasti.

Definicija liderstva § § Ken Blanchard vidi kvalietu lidera u visokim etičkim načelima i sposobnosti ovladavanja situacijom u kojoj se nalazi. Dobre vođe su moralni, fleksibilni i prilagodivi, uvijek različiti, onakvi kakve u određenim uslovima trebamo! S. Covey opisuje uspješnog vođu sa sedam temeljnih osobina: izaziva događaje, ima jasne ciljeve, zna odrediti prioritete, vodi brigu o zajedničkoj koristi, nastoji razumjeti sagovornika, uvijek traži sinergiju i spreman je učiti!

Definicija liderstva Bitne komponente definicije: § Liderstvo je proces; § Liderstvom se ostvaruje uticaj; § Liderstvo se javlja u kontekstu grupe; § U liderstvu se pretpostavlja ostvarenje cilja.

MENADŽER I LIDER KAO LIČNOST Još 1985. godine Benis i Nanus su ukazivali da je problem sa neuspešnim preduzećima da imaju mnogo menadžera a malo lidera. Oni ukazuju na, po njima, bitnu razliku između menadžmenta i liderstva. • Da se rukovodi, znači da se obavi nešto za šta smo zaduženi, a liderstvo je uticaj i usmeravanje buduće akcije preduzeća. • Menadžeri su Ijudi koji obavljaju stvari na pravi način, a Iideri Ijudi koji rade prave stvari. • Liderstvo se bavi efektivnošću, a menadžment efikasnošću. • Među liderima nema inkrementalista, to su Ijudi koji kreiraju nove ideje, nove politike i nove metodologije. Oni menjaju bazični metabolizam organizacije. • Liderstvo se zasniva na odnosu uticaja, a menadžment na odnosu autoriteta. • Liderstvo se obavlja od lidera i sledbenika, a menadžment od menadžera i izvršioca. • Liderstvo uključuje lidere i sledbenike koji žele stvarne promene u preduzeću. NORMALNO JE DA SU ZA USPJEH ORGANIZACIJE POTREBNI I LIDERSTVO I MENADŽMENT.

MENADŽMENT I LIDERSTVO KAO PROCESI Kotter, u članku pod naslovom » ŠTA LIDERI STVARNO RADE? « izlazi sa tezom da su liderstvo i menadžment dva različita i komplementarna sistema akcije. Svaki sistem akcije ima svoje funkcije i karakteristike. Po njemu se: • Menadžment odnosi na suočavanje sa kompleksnošću, a liderstvo na suočavanje sa promenom. • Menadžment upravlja kompleksnošću, planiranjem i budžetiranjem aktivnosti, a liderstvo je postavljanje smera, vizije budućnosti sa strategijom za vođenje promena da se ostvari vizija. • Menadžment stvara sposobnost da se plan ostvari organizovanjem, (obezbeđenjem potrebnih kadrova i stvaranje organizacione strukture), a liderstvo je povezivanje Ijudi, koncipiranje novog smera koji kreira koaliciju koja razume viziju i zainteresovana je za njeno ostvarenje. • Menadžment se oslanja na kontrolu i rešavanje problema, a liderstvo zahteva motivaciju i inspiraciju da ljudi idu u ispravnom smeru.

Definicija liderstva Lideri vrše sljedeće uloge: § Izazivaju proces § Inspirišu željenom vizijom § Omogućavaju drugima da djeluju § Modeliraju put § Ohrabruju srce

Definicija liderstva Istinski lider je jasna i otvorena osoba, kako u riječima tako i djelima. Suština procesa‚liderstva iskazuje se sljedećim riječima: BITI: ČINITI: VIDJETI: REĆI BITI predstavlja početak i kraj liderstva. To je skup svega što postoji u osobi. Sastoji se od vrijednosti, kvaliteta i znanja svakog pojedinca, drugim riječima od njegovog sveukupnog bića! ČINITI se odnosi na stil liderstva vlastitim primjerom! VIDJETI i REĆI su funkcije, alati i tehnike liderstva.

Drevna učenja o liderstvu • Onaj ko želi postati lider mora vladati trima vrstama spoznaja: § § § Spoznaja o samome sebi (podrazumijeva poznavanje svojih sposobnosti i slabosti); Znanjem koje se odnosi na vlastito područje rada; Poznavanjem društvenog okruženja.

Opis liderstva Ključna pitanja: q Kako se posmatranje liderstva kao skupa osobina razlikuje od posmatranja liderstva kao procesa, q Kako se formalno liderstvo razlikuje od neformalnog q Odnos liderstva i moći q Liderstvo i prinuda q Liderstvo i menadžment

Komponente definicije Liderstvo kao proces • • Podrazumijeva da nije u pitanju osobina ili karakteristika koju lider posjeduje, već se radi o odnosima razmjene koji se uspostavljaju između lidera i njegovih sljedbenika. Proces podrazumijeva da lider utiče na sljedbenike, Ali i oni na njega. Liderstvo nije linearan, jednosmjeran proces, već interaktivan. Liderstvo nije ograničeno samo na formalno izabranog lidera.

Komponente definicije Liderstvo kao proces • Liderstvo podrazumijeva da postoji uticaj. • Posmatra se na način na koji lider utiče na sljedbenike. • Bez uticaja liderstvo ne postoji (conditio sine qua non) • Grupe su sredina u kojoj liderstvo nastaje. • Pod liderstvom se podrazumijeva usmjerenost na ciljeve. • Ljudi koji se “bave” liderstvom nazivaju se liderima! • Oni prema kojima je liderstvo usmjereno nazivaju se “sljedbenicima”.

Liderstvo kao osobina naspram liderstva kao procesa • Svi smo imali prilike da čujemo izjave poput: „On je rođen da bude lider", ili: „Ona je prirodni lider". Te izjave su karakteristične za ljude koji zauzimaju stav prema liderstvu kao skupu osobina. Takvo shvatanje liderstva polazi od toga da pojedinci imaju prirodne, odnosno urođene osobine ili kvalitete koji ih čine liderima, i upravo se po tome razlikuju od ljudi koji nisu lideri. Neke od ličnih kvaliteta po kojima razlikujemo lidere obuhvataju i jedinstvene fizičke osobenosti (npr. visina), lične karakteristike (npr. ekstrovertnost) i sposobnosti (npr. elokvencija). • Definicija liderstva kao skupa osobina razlikuje se u velikoj mjeri od njegove definicije kao procesa (prikaz 1). • U prvom pomenutom konceptu liderstvo se pomatra kao prirodna sposobnost, odnosno niz sposobnosti koje različiti ljudi poseduju u različitoj meri. To podrazumijeva izabran broj ljudi i ograničava liderstvo na one za koje se vjeruje da imaju posebne, obično urođene talente. • U shvatanju liderstva kao procesa pretpostavlja se da je liderstvo fenomen koji nastaje u okviru određenog konteksta i da je kao takvo dostupno svima. Kao proces, liderstvo se može analizirati na osnovu ponašanja lidera i predstavlja nešto se može naučiti.

Liderstvo kao osobina naspram liderstva kao procesa Definicija liderstva Kao skupa osobina Definicija liderstva kao procesa LIDER VISINA INTELIGENCIJA EKSTROVERTNOST ELOKVENTNOST DRUGE OSOBINE SLJEDBENICI liderstvo Interakcija SLJEDBENICI Prikaz 1. Različiti pogledi na liderstvo

Formalno naspram neformalnog liderstva • • Neki ljudi su lideri zahvaljujući formalnoj poziciji u organizaciji, a neki zbog načina na koji drugi članovi grupe reaguju na njih. Ova dva uobičajena oblika liderstva nazivaju se formalno i neformalno liderstvo. Liderstvo koje se zasniva na zauzimanju pozicije u organizaciji jeste formalno liderstvo. Primeri formalnog liderstva su rukovodioci tima, menadžeri pogona, šefovi odeljenja, direktori i administratori. Ipak, osoba kojoj je dodeljena liderska pozicija ne postaje uvek pravi lider u zadatom okruženju. Kada drugi prihvate pojedinca kao najuticajnijeg člana grupe ili organizacije, bez obzira na titulu koju taj pojedinac ima, ta osoba postaje neformalni (spontani) lider. Pojedinac tu poziciju stiče zahvaljujući drugim ljudima u organizaciji koji podržavaju i prihvataju ponašanje tog pojedinca. Ovaj tip liderstva nije dodeljen samom pozicijom, već nastaje tokom vremena zahvaljujući komunikaciji. Neka od pozitivnih ponašanja u komunikaciji na osnovu kojih pojedinac postaje neformalni lider jesu besjedništvo, informisanost, traženje mišljenja drugih, podsticanje novih ideja i demonstracija odlučnosti, ali ne i rigidnosti. Osim odgovarajućih ponašanja u komunikaciji, istraživači su otkrili da i ličnost igra značajnu ulogu u nastanku liderstva. Na primer, Smith i Foti (1998) su na uzorku od 160 studenata muškaraca okrili da su određene lične osobine povezane sa pojavom neformalnog liderstva. Pojedinci koji su bili dominantniji, inteligentniji i samopouzdaniji (lične sposobnosti uopšte) imali su veće šanse da ih drugi članovi u njihovoj radnoj grupi prihvate kao lidere. Iako nije sa sigurnošću utvrđeno da li se ovi rezultati odnose i na žene, Smith i Foti su ukazali na to da se te tri osobine mogu koristiti za identifikovanje osoba za koje se može tvrditi da su neformalni lideri.

Formalno naspram neformalnog liderstva • Na pojavu neformalnog liderstva mogu da utiču i predrasude o polovima. U novijoj studiji 40 mješovitih grupa studenata, gde su bila zastupljena oba pola, Watson i Hoffman (2004) su otkrili da su žene koje su imale zadatak da ubede svoje radne grupe da usvoje visokokvalitetne odluke bile jednako uspješne kao muškarci koji su dobili identične instrukcije. Iako su žene bile podjednako uticajni lideri u svojoj grupi, dobile su znatno nižu ocenu za liderske sposobnosti u odnosu na muškarce sa kojima su poređene. Osim toga, ove uticajne žene su ocjenjene i kao znatno manje dopadljive od muškaraca. Ti rezultati ukazuju na to da u određenom okruženju i dalje ostaju barijere kada su u pitanju žene lideri. • Jedinstveno viđenje nastanka neformalnog liderstva dato je u teoriji socijalnog identiteta. Prema ovom stanovištu, pojava liderstva odgovara stepenu prema kome osoba odgovara identitetu grupe kao celine. Kako se grupa razvija tokom vremena, tako se razvija i prototip grupe. Pojedinci se pojavljuju kao lideri u grupi kada postanu najsličniji prototipu grupe. Sličnost prototipu čini lidere atraktivnim za grupu i omogućava im da ostvaruju uticaj na grupu. • Kada osoba pokazuje liderske sposobnosti, ona je lider, bez obzira na to da li joj je ta funkcija dodijeljena ili se ona prirodno razvila.

Liderstvo i moć • Koncept moći je u vezi sa liderstvom zato što čini deo procesa ostvarivanja uticaja. • Moć je sposobnost ili potencijal za ostvarivanje uticaja. Ljudi imaju moć onda kada imaju sposobnost da utiču na vjerovanja drugih, na njihove stavove i pravac aktivnosti. Ministri, doktori, treneri i učitelji su primeri ljudi koji poseduju potencijal da utiču na nas. Kada to čine, oni koriste moć da bi uticali na nas. • Najviše citirano istraživanje o moći je rad Frencha i Ravena (1959) koji se zasniva na društvenoj moći. Oni moć definišu u okviru uzajamnog odnosa koji uključuje i osobu koja ostvaruje uticaj i osobu na koju se uticaj vrši. French i Raven su utvrdili da postoji pet osnovnih izvora moći: nagrada, prinuda, legalnost, referentnost i stručnost (tabela ). Svaki od ovih izvora moći povećava sposobnost lidera da utiče na stavove, vrednosti i ponašanja drugih. • U organizacijama postoje dve osnovne vrste moći: – moć pozicije i – lična moć.

Liderstvo i moć • Moć pozicije osoba ima zahvaljujući određenom mjestu ili djelovanju u formalnom organizacionom sistemu. • Lider ima mogućnost da ostvaruje uticaj na osnovu toga što posjeduje viši status od njegovih sljedbenika. • Zamjenici predsednika i šefovi odjeljenja imaju veću moć od zaposlenog osoblja zbog pozicije koju zauzimaju u organizaciji. Moć pozicije podrazumijeva legalnu moć, moć nagrađivanja i moć prinude.

Liderstvo i moć § § § Lična moć je sposobnost lidera da ostvaruje uticaj kao neko koga sledbenici smatraju dopadljivim i stručnim. Kada se lideri ponašaju na način koji je sledbenicima važan, to im daje moć. Na primer, nekim menadžerima moć daje to što ih zaposleni smatraju dobrim uzorom. Drugi imaju moć zato što ih zaposleni vide kao kompetentne i uviđajne. U oba slučaja, moć ovih menadžera proizilazi iz toga kako ih drugi vide u međusobnom odnosu. Lična moć obuhvata referentnu moć i stručnu moć. U razmatranjima liderstva nije neuobičajeno da se lideri opisuju kao osobe koje imaju moć i dominiraju drugima, a moć je definisana kao sredstvo koje lideri koriste za ostvarivanje ličnih interesa. Suprotno ovom viđenju moći, Burns (1978) je posmatrao moć sa aspekta odnosa. Za Burnsa, moć nije sredstvo koje lideri koriste nad drugima da bi ostvarili sopstvene interese, već treba da proističe iz odnosa koji lideri i sledbenici treba da koriste radi promovisanja zajedničkih ciljeva. Liderstva treba da tretira moć kao dio međusobnog odnosa za koji su zainteresovani i lideri i sledbenici. Dakle, usredsređujemo se na to kako lideri sarađuju sa sledbenicima u ostvarivanju zajedničkih ciljeva.

Liderstvo i moć Moć pozicije Lična moć Legalnost Referentnost Nagrađivanje Stručnost Prinuda

Pet izvora moći Referentna moć Zasniva se na tome da sljedbenici prepoznaju i zavole lidera. Recimo, školski učitelj koga njegovi učenici obožavaju ima referentnu moć. Stručna moć Zasniva se na percepciji sljedbenika o kompetentnosti lidera. Turistički vodič koji poseduje znanja o stranoj zemlji posjeduje ekspertsku moć. Legalna moć Povezana je sa postojanjem statusa ili formalnog radnog autoriteta. Sudija koji donosi presude u sudnici primjer je za legalnu moć. Moć nagrađivanja Izvodi se iz postojanja mogućnosti nagrađivanja drugih. Nadređeni koji daje nagrade zaposlenima koji su vrijedno radili koristi moć nagrađivanja. Moć prinude Izvodi se iz mogućnosti da se drugi opomenu ili kazne. Trener koji ostavi igrača na klupi zato što je zakasnio na trening, koristi moć prinude.

Liderstvo i prinuda • • Prinuda je jedna od specifičnih vrsta moći koje su dostupne liderima. Prinuda podrazumijeva primjenu sile da bi se ostvarile promjene. Na druge se utiče da urade nešto tako što se manipuliše kaznama i nagradama u okviru radnog okruženja. Prinuda često podrazumijeva prijetnje, kažnjavanja i negativne raspodjele nagrada. Klasični primjeri lidera koji su primjenjivali prinudu su Adolf Hitler u Nemačkoj, Jim Jones u Gvajani i David Koresh u Waco (Teksas). Svaki od njih koristio je moć i strogost da bi prisilio svoje sljedbenike na ekstremno ponašanje.

Liderstvo i prinuda • Treba napraviti razliku između prinude i liderstva jer nam to omogućava da izdvojimo naše primjere liderstva od ponašanja pojedinaca poput Hitlera, . . . U našem razmatranju liderstva, ljudi koji primenjuju prinudu ne uzimaju se kao model za ono što bi idealno liderstvo trebalo da podrazumeva. • Liderstvo rezervisano za one koji utiču na grupu pojedinaca radi ostvarivanja zajedničkog cilja. • Lideri koji koriste prinudu zainteresovani su za sopstvene ciljeve i rijetko se interesuju za želje i potrebe podređenih. Korišćenje prinude proizvodi suprotan efekat u radu sa sledbenicima na ostvarivanju zajedničkog cilja.

Liderstvo i menadžment § § § Liderstvo je proces koji je umnogome sličan menadžmentu. U liderstvu se podrazumijeva ostvarivanje uticaja, kao i u menadžmentu. Ono zahtijeva rad sa ljudima, što je potrebno i u menadžmentu. Uopšte, mnoge funkcije menadžmenta su u saglasnosti sa definicijom liderstva koju smo dali na početku poglavlja. Ipak, ova dva pojma se i razlikuju. Liderstvo se izučava još od Aristotela, a menadžment se kao nauka javlja početkom 20. veka, kada je nastalo industrijsko društvo. Menadžment je nastao kao način da se smanji haos u organizacijama i da se one vode na efektivniji i efikasniji način. Primarne funkcije menadžmenta, kako ih je prvobitno identifikovao Fayol (1916), bile su planiranje, organizacija, vođenje i kontrola. Ove funkcije menadžmenta su i danas aktuelne. U knjizi u kojoj je poredio funkcije menadžmenta i liderstva, Kotter (1990) je izložio argumentaciju da su njihove funkcije prilično različite. Preovlađujuća funkcija menadžmenta je da obezbijedi red i konzistentnost u organizaciji, dok je primarna funkcija liderstva da izazove promjene i pomjeranja. Menadžment se bavi uspostavljanjem reda i stabilnosti, a liderstvo traganjem za adaptivnim i konstruktivnim promjenama.

Liderstvo i menadžment • Prisutno je stanovište da se liderstvo i menadžment razlikuju. On je tvrdio da liderstvo podrazumeva međusobni uticaj, dok je menadžment jednosmeran odnos autoriteta. • Liderstvo je usmjereno na proces ostvarivanja zajedničkih ciljeva, a menadžment na usklađivanje aktivnosti radi obavljanja posla. Lideri i sljedbenici rade zajedno da bi postigli stvarne promjene, a menadžeri i njihovi zaposleni udružuju snage da bi prodali robu i usluge.

Liderstvo i menadžment • • Dve uobičajene liderstva su formalno i neformalno liderstvo forme. Formalno liderstvo se zasniva na formalnoj tituli ili poziciji u organizaciji. Neformalno liderstvo nastaje na osnovu djelovanja pojedinca i proizilazi iz načina na koji on pridobija podršku sledbenika. Liderstvo kao proces odnosi se i na formalne i na neformalne liderske uloge. Sa liderstvom je povezan i koncept moći, potencijala za ostvarivanje uticaja. Postoje dve vrste moći: – poziciona i – lična. Moć pozicije, koja u velikoj meri podseća na formalno liderstvo, jeste moć koju pojedinac dobija na osnovu toga što zauzima formalnu poziciju u okviru organizacionog sistema. Ona obuhvata legalnu moć, moć nagrađivanja i moć prinude. Lična moć potiče od uvjerenja sledbenika da lideri poseduju nešto je za njih vredno. Shvatanje moći kao zajedničkog resursa je važno jer se na taj način potiskuje ideja da je moć isključivo u rukama lidera. Između liderstva i prinude ne postoji znak jednakosti. Prinuda podrazumeva pretnje i kažnjavanja da bi se izazvale promene kod sledbenika koje će koristiti lideru. Prinuda je u suprotnosti sa liderstvom jer ne tretira liderstvo kao proces u kome učestvuju i sledbenici i ne naglašava saradnju sa sledbenicima radi ostvarivanja zajedničkih ciljeva.

PRISTUPI LIDERSTVU • 1) PERSONALNIH KARAKTERISTIKA LIDERA (OSOBINA) • 2) BIHEJVIORISTIČKI • 3) KONTIGENTNI

PRISTUPI LIDERSTVU q. Pristup osobina: koje osobine i kompetentnosti treba da ima lider? q. Pristup ponašanja: kakvo ponašanje treba da ima lider? q. Kontigentni pristup: koji stilovi i osobine odgovaraju u odredjenim situacijama?

PRVE TEORIJE O LIDERSTVU • Teorije o osobinama (1920 e 30 e) – Istraživanje čiji je fokus bio da se izdvoje lične osobine koje poseduju lideri, a koje ne poseduju nelideri. – Kasnija istraživanja o liderstvu identifikovala su sedam osobina koje su povezane sa uspešnim liderstvom: • Energija, želja da vodi, poštenje i integritet, samopouzdanje, intelegencija, relevantno poslovno znanje i dodatne osobine.

PROUČAVANJE KARAKTERNIH OSOBINA q. Prvi pokušaj da se objasni pitanje liderstva koji je bio usmjeren na otkrivanje karakternih osobina lidera q. Pretpostavka je da lideri imaju izvjesne zajedničke urođene osobine q. Lideri se rađaju a ne stvaraju • Da bi se utvrdile karakterne osobine koje lidere razlikuju od nelidera korišćena su dva pristupa: • Poređene su karakterne osobine onih koji su postali lideri sa osobinama onih koji nisu • Poređene su karakterne osobine uspješnih i neuspješnih lidera

PRISTUP PERSONALNIH KARAKTERISTIKA LIDERA § § § Starija grupa pristupa Polazi se od karaktera ličnosti LIDERA Psihološka shvatanja karakter ličnosti odredjuje lidera postoje osobe predodredjene da budu vodje LIDERI SE RADJAJU A NE STVARAJU! 2 pravca istraživanja: § A) Poredjenje lidera i (ne)lidera § B) Poredjenje uspešnih i neuspešnih lidera Zajedničke karakteristike – inteligencija, inicijativa, energičnost, snalažljivost. .

PRISTUP OSOBINA § Koje osobine čine lidera? Da l isu te osobine urođene ili stečene? § Istraživanja na dva načina: § upoređivanjem osobina lidera i nelidera § upoređivanjem osobina uspješnih i neuspješnih lidera § Rezultat § ima osobina koje imaju SVI lideri (inteligencija, otvorenost, samopuzdanje) § Nema osobina koje imaju SAMO lideri § Neke osobine mogu biti posljedica a ne uzrok liderstva samopouzdanje 17– 93

OSOBINE LIDERA Osobine koje imaju lideri Opis Motivacija, energija Visoka želja za uspjehom, ambicija, inicijativa, energija Čast i moralni integritet Pouzdanost, povjerenje Samopoštovanje Vjerovanje u sopstvene vrednosti Kognitivne sposobnosti Sposobnost da se prihvati, preradi i interpretira velika količina informacija Kreativnost Originalnost Želja za vodjstvom Fleksibilnost Volja da se postane lider Sposobnost adaptiranja različitim pratiocima i situaciji

Pristup liderstvu kao skupu osobina • • • Naučnici 20. veka pristupali su liderstvu kao skupu osobina (eng. trait approach), što je bio jedan od prvih pokušaja sistematičnog izučavanja liderstva. Na početku 20. veka, izučavano je koje su to osobine koje neke ljude čine velikim liderima. Razvijane su teorije o „velikom čoveku", koje su tako nazvane jer su nastojale da utvrde urođene kvalitete i karakteristike velikih društvenih, , poli tičkih i vojnih lidera (kao što su Mohandas Gandhi, Abraham Lincoln i Napoleon). Vjerovalo se da su te osobine urođene i da ih poseduju samo ti „veliki" ljudi. Novija istraživanja utvrđuju specifič ne osobine koje na jasan način izdvajaju lidere od sljedbenika. Sredinom 20. vijeka, pristup liderstvu kao skupu osobina doveden je u pitanje u istraživanjima o univerzalnosti liderskih osobina. U opsežnom istraživanju 1984. godine, Stogdill je ukazao na to da ne postoji konzistentan skup osobina na osnovu kojih bi se, u nizu različitih situacija, razlikovali lideri od nelidera. Pojedinac koji posjeduje liderske osobine i koji je u određenom trenutku bio lider, možda neće biti izabran za lidera u nekim drugim okolnostima. Umesto da se posmatra kao kvalitet koji pojedinac posjeduje, liderstvo je definisano kao odnos među ljudima u različitim društvenim situacijama.

Pristup liderstvu kao skupu osobina • • • Lične osobine povezane sa liderstvom i dalje su se smatrale važnima, ali su istraživači zauzeli stanovište da te činioce treba posmatrati kao relativne u odnosu na zadate situacije. Poslednjih godina ponovo je oživelo interesovanje za pristup liderstvu kao skupu osobina koje je objašnjavalo kako osobine utiču na liderstvo. Na primjer, na osnovu novih analiza velikog broja prethodnih istraživanja o osobinama lidera, otkrili su da su lične osobine u velikoj mjeri povezane sa predstavama pojedinaca o liderstvu. Otišlo se tako daleko da tvrde da efektivni lideri zapravo pripadaju posebnom tipu ljudi po nekoliko ključnih aspekata. U obnovljenom interesovanju za pristup liderstvu kao skupu osobina, mnogi istraživači pružaju nove argumente kojima ističu harizmatične lidere vizionare. Najpre su ustanovljeni kvaliteti velikih ljudi; zatim uticaj okolnosti na liderstvo, a trenutno se iznova naglašava ključna uloga osobina lidera za efektivno liderstvo. Ukratko, ovaj pristup liderstvu je veoma aktuelan i zastupljen.

STUDIJE O LIDERSKIM OSOBINAMA STOGDIL MANN STGDIL LORD, DEVADER I ALLIGER KIRKPATRICK I LOCKE Inteligencija Postignuće Inteligencija Energičnost Budnost Muževnost Istrajnost Muževnost Motovisanost Pronicljivost Prilagodljivost Pronicljivost Dominatnost Integritet Odgovornost Dominatnost Inicijativa Pouzdanost Inicijativa Konzervativnost Samopouzdanje Kognitivna sposobnost Upornost Esktrovertnost Odgovornost Poznavanje zadataka Samopouzdanje Kooperativnost Društvenost Toleratnost Uticajnost Društvenost

Pristup liderstvu kao skupu osobina Zaključni nalazi: jasno je ilustrovana brojnost osobina vezanih za liderstvo; kako je teško izabrati određene osobine nedvosmisleno vezane za liderstvo; neke od osobina pojavljuju se u nekoliko studija, dok se druge pojavljuju samo u jednoj ili dvije; Tabela predstavlja opštu konvergenciju istraživanja osobina koje se ubrajaju u liderske.

Definicija liderstva Glavne osobine lidera: • Inteligencija • Samopouzdanje • Odlučnost • Integritet • Društvenost

Inteligencija • • • Inteligencija, odnosno intelektualna sposobnost, ima pozitivnu korelaciju sa liderstvom. Na osnovu analize serije niza studija o inteligenciji i različitih lista osobina lidera, došlo se do tvrdnje da su lideri većinom inteligentniji od nelidera, kao i da posedovanje snažnih verbalnih sposobnosti, moći zapažanja i rezonovanja čini osobu boljim liderom. Iako je važno biti inteligentan, istraživanje takođe ukazuje na to da intelektualne sposobnosti lidera ne treba u velikoj meri da se razlikuju od sposobnosti njegovih ili njenih podređenih. Ukoliko lider ima znatno različit IQ od njegovih sledbenika, to može da bude kontraproduktivno za liderstvo. Lideri sa visokim sposobnostima mogu da imaju poteškoća u komunikaciji sa sledbenicima zato što su preokupirani ili zato što su im ideje isuviše napredne da bi ih sledbenici prihvatili. Inteligencija se označava osobinom koja značajno doprinosi tome da lider stekne vještinu rješavanja kompleksnih problema, kao i veštinu procenjivanja društvenih okolnosti. Inteligencija se opisuje kao osobina koja ima pozitivan uticaj na sposobnost pojedinca da bude uspešan lider.

Samopouzdanje • Samopouzdanje je još jedna osobina koja osobi • • • pomaže da bude lider. To je sposobnost da se bude siguran u sopstvene kompetencije i veštine. Podrazumijeva osjećaj samouvjerenosti i sigurnosti u sebe, kao i vjeru u to da se mogu ostvariti promene. Liderstvo podrazumeva ostvarivanje uticaja na druge, a samopouzdanje omogućava lideru da bude siguran u to da su njegovi pokušaji da ostvari uticaj primereni i ispravni.

Odlučnost § § Mnogi lideri su u stanju da pokažu odlučnost. Odlučnost podrazumeva želju da se posao obavi i obuhvata osobine kao što su inicijativa, istrajnost, dominantnost i energičnost. Ljudi koji su odlučni žele da se dokazuju, proaktivni su i imaju kapacitet da istraju kada naiđu na prepreke. Biti odlučan obuhvata i demonstraciju dominantnosti u vreme i u situacijama kada je potrebno usmeriti sledbenike.

Integritet • • To je kvalitet koji podrazumeva iskrenost i postojanje poverenja. Ljudi koji se pridržavaju niza principa i preuzimaju odgovornost za sopstveno delovanje poseduju integritet. Lideri sa integritetom zadobijaju poverenje drugih jer im se može verovati da će uraditi ono što su obećali. Oni su lojalni, na njih ljudi mogu da se oslone i nisu skloni prevarama. U suštini, integritet čini lidere ljudima kojima se može vjerovati i ljudima koji su vredni poverenja. Zbog skandala u poslovnom svetu (npr. Enron i World. Com), ljudi su postali skeptični prema liderima koji se nisu pokazali kao etični. • U obrazovnoj sferi razvijen je novi ku rikulum K 12 širom zemlje da bi se ljudi podučavali karakteru, vrednostima i etičnom liderstvu. • Ukratko, društvo zahteva da lideri poseduju veći stepen integriteta i karaktera.

Društvenost § § Poslednja osobina koja je važna za lidere je društvenost. Društvenost je težnja lidera da ostvari pri jatne društvene odnose. Lideri koji su društveni prijateljski su nastrojeni, otvoreni, ljubazni, taktič ni i diplomate. Oni su osetljivi na potrebe drugih i pokazuju brigu za njihovu dobrobit. Društveni lideri poseduju dobre interpersonalne veštine i stvaraju odnose saradnje sa svojim sledbenicima.

Zaključak § § § Iako je naše razmatranje osobina lidera zasnovano na pet glavnih osobina (tj. inteligencija, samopouzdanje, odlučnost, integritet i društvenost), ova lista nije konačna. Druge osobine navedene u tabeli takođe su povezane sa efektivnim liderstvom. Ipak, ovih pet osobina značajno doprinosi sposobnosti pojedinca da bude lider. Sve donedavno, mnogi radovi o liderskim osobinama bili su kvalitativni. Osim toga, nedostajao im je uobičajeni metodološki okvir. Ipak, istraživanje opisano u narednom potpoglavlju pruža kvantitavnu ocenu liderskih osobina koje su konceptualno grupisane oko modela pet faktora ličnosti. On opisuje na koji način je pet osobina ličnosti povezano sa liderstvom.

„Velikih pet“ faktora ličnosti Neurotičnost Sklonost depresiji, anksioznosti, nesigurnosti, ranjivosti i nasilju Ekstrovertnost Sklonost ka tome da se bude društven, da se sarađuje i širi pozitivna energija Otvorenost Sklonost da se bude informisan, kreativan, pronicljiv i radoznao Pomirljivost Sklonost ka prihvatanju, potčinjavanju, poverljivosti i brižnosti Prisebnost Sklonost ka tome da se bude detaljan, organizovan, sposoban za samokontrolu, pouzdan i odlučan

„Velikih pet“ faktora ličnosti • Specifično je da se u njihovoj studiji ekstrovertnost • • • pokazala kao faktor koji je u najvećoj meri povezan sa liderstvom. To je najvažnija osobina efektivnih lidera. Prisebnost je bila drugi faktor najviše povezan sa liderstvom. Sledili su neurotičnost i otvorenost, s tim da je neurotičnost u nega tivnoj korelaciji sa liderstvom. Pokazalo se da je poslednji faktor, pomirljivost, jedini faktor koji je slabo povezan sa liderstvom.

Emocionalna inteligencija • Još jedan način da se ocjeni uticaj osobina lidera na liderstvo jeste pomoću koncepta emocionalne inteligencije koji se pojavio tokom ranih 1990 tih. • Kao što ove dvije reći sugerišu, emocionalna inteligencija se tiče naših emocija (afektivni domen) i razmišljanja (kognitivni domen), kao i njihovog međusobnog odnosa. • Inteligencija tiče naše sposobnosti da ovladavamo informacijama i primjenjujemo ih na zadatke u životu, • Emocionalna inteligencija podrazumijeva našu sposobnost da razumijemo emocije i primjenimo ih na razumijevanje životnih situacija. • Emocionalna inteligencija može da se definiše kao sposobnost da sagledamo i izrazimo emocije, da koristimo emocije da bi olakšali razmišljanje, da razumijemo emocije i nosimo se sa njima i da efektivno upravljamo sopstvenim emocijama i u odnosima sa drugima. • Postoje različiti načini za mjerenje emocionalne inteligencije. Jedna nova skala je Mayer Sa lovey Caruso test emocionalne inteligencije (MSCEIT) (Mayer, Salovay & Caruso, 2000). Ovaj test meri emocionalnu inteligenciju kao niz mentalnih sposobnosti, uključujući spoznavanje, unapređivanje, razumevanje i upravljanje emocijama.

Emocionalna inteligencija • Goleman primenjuje širi pristup emocionalnoj inteligenciji tvrdeći da se ona sastoji iz niza ličnih i socijalnih kompetencija. üLične sposobnosti obuhvataju samosvest, pouzda nost, samokontrolu, svesnost i motivaciju. üSocijalne kompetencije podrazumevaju saosećanje i socijalne veštine kao što su komunikativnost i sposobnost upravljanja konfliktima. • Postoji diskusija na temu koliko veliku ulogu igra emocionalna inteligencija u pomaganju ljudi ma da budu uspešni u životu. Neki istraživači, kao što je Goleman (1995), sugerišu da emocional na inteligencija ima glavnu ulogu u tome da li su ljudi uspešni u školi, kod kuće i na poslu. Drugi, iznose slabije tvrdnje o značaju emocionalne inteligencije u susretu sa životnim izazovima. • Čini se daje, kao liderska sposobnost ili osobina, emocionalna inteligencija važan faktor. Vodeća premisa kojom se ovaj pristup rukovodi jeste da će ljudi koji su osetljiviji na sopstvene emocije i na uticaj sopstvenih emocija na druge biti efektivniji lideri.

KAKO FUKCIONIŠE PRISTUP LIDERSTVU KAO SKUPU OSOBINA ZAKLJUČAK

Pristup liderstvu kao skupu osobina u praksi • Usmjeren isključivo na lidera, a ne i na sljedbenike ili situacije • Neposredniji od drugih pristupa • Ne uzima se u obzir situacija niti šta lider u određenim okolnostima treba da radi • Selekcija pravih ljudi u organizaciji će povećati njenu efikasnost • Može se koristiti za lično unapređenje i razvoj

Snage • Intuitivno dopadljiv pristup • Istraživanja koja potkrepljuju ovaj pristup • Stavlja lidera u prvi plan (lider, sledbenici, situacija) • Ukazuje na koje osobine i karakteristike treba lideri da obrate pažnju

Slabosti i kritike • Nemogućnost definisanja konačne liste osobina koje čine lidera • Ne uzima u obzir efekat različitih situacija • Subjektivna izdvajanja najvažnijih liderskih osobina • Liderske osobine nisu ispitivane u kontekstu rezultata liderstva • Nije koristan za treninge i razvoj liderskih sposobnosti

Primjena • Daje značajne informacije o liderstvu • Primjenjiv bez obzira na nivo liderstva i vrstu organizacija • Ukazuje na osobine poželjne za lidera • Način za unapređenje sopstvenih karakteristika i odabir adekvatnih treninga

KAKO FUKCIONIŠE PRISTUP LIDERSTVU KAO SKUPU OSOBINA ZAKLJUČAK • Pristup liderstvu kao skupu osobina vrlo je različit u odnosu na druge teorijske pristupe o kojima se govori u narednim poglavljima. • Za taj pristup je karakteristično da je usmeren isključivo na lidera, a ne i na sledbenike ili situacije, što ga čini neposrednijim od drugih pristupa. U suštini, u njemu se istražuju osobine koje lider pokazuje i ko su oni koji poseduju takve osobine. • Posmatranje liderstva kao skupa osobina ne obuhvata hipoteze ili principe koji se tiču toga ka kav je lider potreban u određenoj situaciji, niti šta lider u određenim okolnostima treba da uradi. • U ovoj teoriji se naglašava da je za efektivno liderstvo ključno da lider ima specifičan sklop osobina. Dakle, u tom pristupu lider i njegova ličnost zauzimaju centralno mesto u liderstvu kao procesu. • U pristupu liderstvu kao skupu osobina takođe se sugeriše da će organizacije raditi bolje ukoliko ljudi na menadžerskim pozicijama pripadaju odgovarajućim liderskim profilima.

KAKO FUKCIONIŠE PRISTUP LIDERSTVU KAO SKUPU OSOBINA ZAKLJUČAK • Da bi pronašle prave ljude, organizacije obično koriste različite tehnike za procjenu ličnosti. Pretpostavka koja stoji iza ovih procedura je da će selekcija pravih ljudi povećati efektivnost organizacije. Organizacije mogu da specifikuju karakteristike ili osobine koje su im važne za određene pozicije i da zatim iskoriste tehnike za procenu ličnosti da bi odredili da li osoba odgovara njihovim potrebama. • Pristup liderstvu kao skupu osobina koristi se i za lično unapređenje i razvoj. Analizirajući sopstvene osobine, menadžeri mogu steći predstavu o svojim snagama i slabostima i bolji uvid u to kako ih drugi u organizaciji vide. Ocjena osobina može menadžerima da pomogne da utvrde da li poseduju kvalitete potrebne za dalje napredovanje na ljestvici u kompaniji. • Pojedinci dobijaju jasniju sliku o tome kakvi su kao lideri i kako se uklapaju u organizacionu hijerarhiju. U oblastima gde im određene osobine nedostaju, lideri se mogu potruditi da unesu pro mene u to što rade ili gde rade sa ciljem da povećaju liderski potencijal osobina koje posjeduju.

LIDERSTVU KAO SKUPU OSOBINA PREDNOSTI • Posmatranje liderstva kao skupa osobina ima nekoliko uočljivih prednosti. Prvo, taj pristup je intuitivno dopadljiv. Jasno se poklapa sa našim shvatanjem da su lideri pojedinci koji se nalaze ispred svih i određuju pravac kojim se društvo kreće. • U zajednici se većinom stvara imidž da su lideri posebna vrsta ljudi obdareni sposobnošću da čine izvanredne stvari. Pristup liderstvu kao osobini je u saglasnosti sa ovakvom percepcijom jer se zasniva na premisi da su lideri drugačiji i da se ta njihova posebnost ogleda u naročitim osobinama koje poseduju. • Ljudi imaju potrebu da lidere doživljavaju kao nadarene ljude, a pristup liderstvu kao osobini ispunjava tu njihovu potrebu. • Snaga ovog prustupa proističe iz činjenice da postoje istraživanja duga čitav vijek koja podržavaju ovakav pristup. Nijedna druga teorija ne može se pohvaliti širinom i dubinom sprovedenih istraživanja. Snaga i dugovječnost ovog pravca u istraživanjima daje ovom pristupu stepen kredibiliteta koji nedostaje drugim pristupima. • Prednost proizilazi i iz načina na koji je u pristupu liderstvu kao skupu osobina istaknuta uloga lidera kao komponente liderskog procesa. liderstvu kao skupu osobina bavi samo prvom od navedenih. • Liderstvo čine sledeće komponente: lider, sledbenici i situacije, ali se pristup komponenti liderima.

LIDERSTVU KAO SKUPU OSOBINA PREDNOSTI • Iako fokusiranje isključivo na ulogu lidera predstavlja i potencijalnu slabost, pristup liderstvu kao skupu osobina obezbedio nam je detaljnije i složenije razumijevanje načina na koji su lider i njegova ličnost povezani sa procesom liderstva. • Uprkos nedostacima, pristup liderstvu kao skupu osobina daje značajne informacije o liderstvu. Mogu ga primenjivati pojedinci na svim nivoima i u svim tipovima organizacija. Iako u okviru ovog pristupa nije utvrđena konačna lista liderskih osobina, date su smernice o tome koje osobine je dobro posedovati ukoliko neko ima pretenzije da zauzme lidersku poziciju. Polažući test ličnosti i ispunjavajući druge slične upitnike, ljudi mogu steći uvid u to da li imaju određene osobine za koje se smatra da su važne za liderstvo i mogu tačno odrediti sopstvene snage i slabosti. • Menadžeri mogu da koriste informacije date u ovom pristupu da bi ocenili kako stoje u organizaciji i šta bi trebalo da urade da ojačaju svoju poziciju. • Informacije o liderskim osobinama mogu da im ukažu na oblasti u kojima su njihove lične karakteristike vrlo korisne za kompaniju i oblasti u kojima bi im dodatni trening pomogao da poboljšaju ukupne performanse. Koristeći informacije o osobinama, menadžeri mogu da razviju dublje razumijevanje o tome ko su i na koji način mogu da

LIDERSTVO KAO SKUPU OSOBINA SLABOSTI § Prva i najznačajnija je nemogućnost da se definiše konačna lista tačnog broja osobina koje čine lidera. Iako je ogroman broj studija sproveden u poslednjih 100 godina, njihovi zaključci su u nekim slučajevima bili nejasni i nepouzdani. § Sljedeća kritika se odnosi na to da ovaj teorijski pristup nije uzeo u obzir efekat različitih situacija. Kao što je Stogdill (1948) istakao pre više od 50 godina, teško je izolovati niz osobina koje su karakteristične za lidere, a da se tom jednačinom ne obuhvati i efekat različitih okolnosti. Ljudi koji posjeduju određene osobine koje ih čine liderima u jednoj situaciji, ne moraju da se pokažu kao lideri i u nekoj drugoj situaciji. Neki ljudi možda imaju osobine koje ih izdvajaju kao lidere, ali zato nemaju osobine koje bi im omogućile da se održe kao lideri tokom vremena. Drugim rijecima, situacije utiču na liderstvo i zato je teško izdvojiti univerzalan broj tačno određenih liderskih osobina nevezano za kontekst u kome se liderstvo odvija. § Treća kritika, izvedena iz prethodne dve, jeste da se u okviru ovog pristupa pojavljuju vrlo subjektivna izdvajanja najvažnijih liderskih osobina. Usljed toga što su rezultati istraživanja o liderskim osobinama bili tako brojni i obimni, često se dešavalo da je značenje dobijenih podataka tumačeno subjektivno. Subjektivnost je lako uočljiva u mnogim „uradi sam" praktično orijentisanim knjigama iz oblasti menadžmenta. Na primer, jedan autor ističe da su ambicioznost i kreativnost ključne osobine lidera, dok drugi, recimo, izdvaja moć i postignuća.

LIDERSTVO KAO SKUPU OSOBINA SLABOSTI • Ova istraživanja se mogu kritikovati i zbog toga što liderske osobine nisu ispitivane u kontekstu rezultata liderstva. U njima su identifikovane osobine, a nije ispitivano kako liderske osobine utiču na članove grupe i njihov rad. U nastojanju da se ustanovi univerzalan broj liderskih osobina, istraživači su se fokusirali na vezu između specifičnih osobina ličnosti i pojave liderstva, ali nisu uložili trud da se liderske osobine povezu sa drugim rezultatima, kao što su produktivnost ili zadovoljstvo zaposlenih. Na primjer, ne pružaju podatke o tome da li lideri koji su vrlo inteligentni i sa snažnim integritetom postižu bolje rezultate od lidera koji ne posjeduju ove osobine. U pristupu liderstvu kao skupu osobina nedovoljno je opisano kako liderske osobine utiču na rezultat grupe i tima u organizacionom okruženju. • Završna kritika ovog pristupa usmerena je na to da on nije koristan za treninge i razvoj liderskih sposobnosti. Čak i kada bi mogla da se utvrdi konačna lista liderskih osobina, podučavanje za sticanje novih osobina nije lak proces s obzirom na to da su osobine nešto se ne mijenja lako. Na primjer, nije racionalno slati menadžere da idu na programe obuke za povećanje IQ a ili ih trenirati da postanu introvertni ili ekstrovertni. Suština je u tome da su osobine u velikoj mjeri dio determinisane psihološke strukture, što ograničava vrijednost podučavanja i obuke u liderstvu. •

Leadership 2020

Gary Hammel : “Malo je stvari koje možemo sa sigurnošću tvrditi o budućnosti osim sljedećeg: budite sigurni da će negdje u narednoj dekadi, vaša kompanija imati izazov da se mijenja na način koji još nije viđen“!

Leadership is demonstration, not definition LIDERSTVO JE DEMONSTRACIJA A NE DEFINICIJA!