Filozofski fakultet u Nikiu Studijski program za istoriju

  • Slides: 30
Download presentation
Filozofski fakultet u Nikšiću Studijski program za istoriju 2019/2020. godina ISTORIJA BALKANA U SREDNJEM

Filozofski fakultet u Nikšiću Studijski program za istoriju 2019/2020. godina ISTORIJA BALKANA U SREDNJEM VIJEKU II Doc. dr Marijan Premović

BOSNA U SREDNJEM VIJEKU

BOSNA U SREDNJEM VIJEKU

IZVORI ZA ISTORIJU SREDNJOVJEKOVNE BOSNE: - povelje bosanskih banova (ban Kulin, 1189. ), -

IZVORI ZA ISTORIJU SREDNJOVJEKOVNE BOSNE: - povelje bosanskih banova (ban Kulin, 1189. ), - povelje bosanskih kraljeva (Tvrtko I. , Stjepan Dabiša itd. ), - brojni dokumenti iz Dubrovačkog arhiva, - natpisi, - listine. - Istoričari koji su pisali o srednjovjekovnoj Vladimir Ćorović, Pavao Anđelić, Mihailo Konstantin Jiriček, Vjekoslav Klaić, Šime Desanka Kovačević-Kojić, Ferdo Šišić, Đuro Marko Vego itd. Bosni: Dinić, Ljubić, Tošić,

Nastanak bosanske feudalne države • Prva sasvim pouzdana vijest o Bosni potiče iz sredine

Nastanak bosanske feudalne države • Prva sasvim pouzdana vijest o Bosni potiče iz sredine X vijeka, kada je vizantski car Konstantnin VII Porfirogenit spominje u svom djelu De administrando imperio kao malu zemlju oko izvora i gornjeg toka istoimene rijeke u kojoj se nalaze i dva grada Katera i Desnek. • Katera ili prosto grad (kastron), odnosno Gradac, vjerovatno se nalazio negdje na širem prostoru današnjeg Sarajeva. Ime Desneka, drugog grada, utvrđenja u Bosni, u nauci se dovodi u vezu sa ilirskim plemenom Destijati koje je živjelo na prostoru od Breze do Visokog. Za Visoko sa širom okolinom, kao kasnijim središtem srednjovjekovne bosanske države, uglavnom se koristio jednostavno naziv Bosna. Na cijelom tom prostoru teku dva paralelna procesa koji u krajnjoj liniji vode postepenom uspostavljanju novih feudalnih ekonomskih i političkih odnosa.

- Konstantin Porfirogenit – prvi pomen Bosne. - Podaci popa Dukljanina – Dukljanin opisuje

- Konstantin Porfirogenit – prvi pomen Bosne. - Podaci popa Dukljanina – Dukljanin opisuje Bosnu kao, za tadašnje prilike, veliku zemlju, koja se prostire od Drine do gornjeg toka rijeke Vrbasa i Jadranskog razvoda, sa organizovanom vlašću na čijem se čelu nalazi vladar sa titulom bana. - Jovan Kinam (1150): Drina dijeli Bosnu i Rašku; Bosna ima posebnu upravu. - Političke prilike: Osamostaljenje posle smrti kneza Časlava, Hrvatska, Mađari, Samuilo, Vizantija, Duklja.

Ban Borić • Prvi koji se u tom svojstvu po imenu spominje u pisanim

Ban Borić • Prvi koji se u tom svojstvu po imenu spominje u pisanim izvorima, bio je ban Borić. On se kao samostalni gospodar cijele Bosne spominje u vrijeme vizantsko-ugarskih ratova 1154 -1164. oko prevlasti na Balkanu. • Prema svjedočenju savremenog vizantskog hroničara Kinama (Cinnamus), ban Borić se kao saveznik (simahos) "sa svojim četama pridružio ugarskoj vojsci" prilikom opsade grada Braničeva. • Vizantski car Manojlo Komnen je brzo razbio ovu opsadu, pa se ugarska vojska povukla preko Dunava, dok je ban Borić sa svojim četama krenuo uz rijeku Savu prema Drini, odnosno svojoj zemlji Bosni.

 • • BAN KULIN (1180– 1204. ) Bosanski ban nakon bana Borića. Prvi

• • BAN KULIN (1180– 1204. ) Bosanski ban nakon bana Borića. Prvi domaći bosanski vladar. Iako je na vlast došao kao vizantijski vazal, Kulin se usljed izmenjenih prilika svrstao uz neprijatelje Vizantije. S izuzetkom jednog vojnog pohoda koji je vodio protiv Vizantije 1183. (borio se zajedno sa Srbima i Mađarima kao vazal ugarskohrvatskog kraljevstva), Bosna je njegovu vladavinu provela u miru. Za vrijeme njegove vladavine javlja se jeretičko učenje kojeg je prihvatio ban i njegov narod. O jeretičkom djelovanju 1199. godine dukljanski vladar i sin župana Stefana Nemanje, Vukan, obavijestio papu Inoćentija III. Od tada se rimska kurija posvetila suzbijanju tog učenja, najčešće uz pomoć ugarskog kraljevstva.

 • 8. 4. 1203. na Bilinom polju kod Zenice, ban Kulin i prvaci

• 8. 4. 1203. na Bilinom polju kod Zenice, ban Kulin i prvaci patarenske crkve odrekli su se pred papinim legatom Ivanom i svjedokom dubrovačkim arhiđakonom Marinom zabluda, te su se obvezali na učenje i norme rimske crkve. • Ipak, patarenstvo se održalo u Bosni te je s vremenom postalo narodna crkva na čijem se čelu nalazio djed; tako je Bosna u srednjoj Evropi predstavljala jedan buntovni religijski specifikum. • Ugovorom od 29. 8. 1189. ban Kulin je dopustio Dubrovčanima slobodno trgovanje po Bosni. • To je najstarija sačuvana isprava pisana bosanskim narodnim jezikom. • Ban Kulin u narodu je ostao upamćen kao dobar vladar, a poznata je i izreka "Od Kulina bana i dobrijeh dana.

Povelja Kulina bana • Proces feudalizacije sve više jača, u Bosni izrazito zbog trgovačkog

Povelja Kulina bana • Proces feudalizacije sve više jača, u Bosni izrazito zbog trgovačkog prometa sa dalmatinskim gradovima, a posebno sa Dubrovnikom. • Već uhodana praksa trgovačkog prometa i veza Bosne sa Dubrovnikom sankcionisana je poveljom bana Kulina 29. augusta 1189. godine. Iz ove povelje može se zaključiti da je u vrijeme njenog izdavanja u Bosni postojala već određena feudalna struktura vlasti. Ban Kulin se ponašao kao i svaki drugi feudalni vladar. On se smatra vlasnikom cjelokupne državne teritorije. Kao gospodar Bosne, on garantuje Dubrovčanima slobodu trgovine i kretanja po njegovom "vladaniju", tj. po teritoriji kojom vlada. • Oko bana se već nalazi određeni izvršni i prinudni aparat vlasti, pošto Kulin obećava dubrovačkim trgovcima zaštitu od eventualnog nasilja svojih "časnika". Najzad, tu je i njegova dvorska kancelarija koja obično predstavlja posljednju kariku u izgradnji feudalne državne organizacije. Tu je izrađen i tekst Povelje koja nedvosmisleno pokazuje da je u vrijeme njenog izdavanja, krajem XII vijeka, na tlu Bosne postojala feudalna država sa svojom specifičnom organizacijom vlasti i odgovarajućim pravnim sistemom.

Povelja Kulina bana Državni arhiv u Dubrovniku

Povelja Kulina bana Državni arhiv u Dubrovniku

 • Ban Kulin je i sa Srbijom bio u dobrim odnosima. Sa srpskom

• Ban Kulin je i sa Srbijom bio u dobrim odnosima. Sa srpskom vladarskom porodicom je bio i u rodbinskim odnosima, jer je njegova sestra bila udata za humskog kneza Miroslava. Nakon smrti Miroslava, njegova udovica se vraća u Bosnu kod brata. Podijeljenost i sukobi u Raškoj nakon smrti Stefana Nemanje su se prenijeli i na Bosnu. Vukan, brat Stefana Prvovjenčanog, je optužio bana Kulina kod pape Inoćentija III da je sa porodicom prešao u jeres koja se u to vreme raširila u Bosni. • Ova, kao i druge optužbe protiv Kulina, nijesu mogle ostati bez odjeka u Rimu, jer se papstvo borilo protiv jeresi u južnoj Francuskoj i Italiji. Papa je naložio ugarskom kralju Emeriku (1200), kao vrhovnom gospodaru Bosne, da iskorijeni jeres, tako što će i vojno intervenisati u slučaju da Kulin ne učini nešto protiv jeretika. Emerik se obratio Kulinu i naredio mu da protjeera jeretike i konfiskuje njihova imanja. Ipak, Kulin je smatrao sve optužbe neosnovanim. • Došlo je do pogoršavanja odnosa između Kulina i Emerika nakon što je uz pomoć ugarskog kralja u Raškoj na mjesto velikog župana doveden Vukan (1202).

 • Kulin je tada krenuo da pustoši neku oblast Vukanove države, pa je

• Kulin je tada krenuo da pustoši neku oblast Vukanove države, pa je Emerik čak odustao od IV Krstaškog rata da bi sredio prilike sa Kulinom. Ipak, posredstvom papske kurije je došlo do sređivanja odnosa između Bosne i Ugarske. Kulin je u Rim poslao delegaciju (1202) u kojoj su sem nekih osumnjičenih Bosanaca bili splitski nadbiskup i dubrovački arhiđakon, da bi skinuo sumnju sa sebe zbog jeresi. • Ova delegacija nije imala efekta jer je papa u Bosnu uputio svog legata Ivana Kazamarija, koji je trebalo da ispita Kulina i da svoj sud o Kulinovoj veri. Papski legat je postigao pun uspjeh u Bosni jer je došlo do izjave bosanskih «krstjana» na Bilinom polju (1203) kojom su oni prihvatili katoličku crkvu. Kazamari je posredovao i u izmirenju između bana i kralja, pa je sa sobom u Ugarsku poveo i Kulinovog sina i 2 istaknuta «krstjanina» , a Kulinovom sinu je nametnuta obaveza da plati globu od 1000 maraka srebra ukoliko bude svjesno trpeo jeretike u Bosni. Ovo je ujedno i posljednje spominjanje Kulina u izvorima, a nije poznato koliko je još Kulin vladao.

 • CRKVA BOSANSKA • Bogumilski pokret je nastao u Bugarskoj sredinom X vijeka.

• CRKVA BOSANSKA • Bogumilski pokret je nastao u Bugarskoj sredinom X vijeka. Njegovi sljedbenici su nastojali da zlo izbegnu mirnim, asketskim životom po uzoru na apostole. Bogumili su osuđivali sjaj crkava, svete tajne i bogosluženje, a kritikovali su i bogatu i moćnu svetovnu vlast. Poslije pada Prvog bugarskog carstva i Samuilove države, bogumilstvo se raširilo i u Vizantiji. Pod Komninima je došlo do pravoslavne reakcije i progona bogumila, ali se njihovo učenje raširilo daleko van granica Carstva. • Među oblastima u kojima je jeres uhvatila korijen, najbliže Bosni bile su Srbija i Dalmacija. Borba protiv jeretika je živnula kad je na mesto splitskog nadbiskupa došao Italijan Bernard (1200) i usjled njegovih progona su se jeretici povukli u Bosnu. • Izjava na Bilinom polju nije pogodila glavne faktore koji su određivali sudbinu crkvenog života u Bosni: bosansku katoličku biskupiju (ecclesia Bosnensis), ni žarišta jeresi.

 • Bogumilsko učenje: • ne priznaju krštenje male djece, jer djeca ne shvataju

• Bogumilsko učenje: • ne priznaju krštenje male djece, jer djeca ne shvataju značaj tog čina, • pri tome oni odbacuju i ostale crkvene obrede poput pričesti, potvrde, bolesničkog pomazanja itd. , • bogumili istupaju kao ljudi koji su uspjeli savladati svoje strasti, • bili su više društvena nego vjerska sekta te su upravo zbog toga postigli uspjeh među narodom (ženama su davali izvjesnu ravnopravnost), • od 13 do 15 v. katolička crkva organizovala je krstaške pohode na bogumile u Bosni, no nije se dogodila niti jedna veća bitka, niti je uništeno neko bogumilsko uporište, • dolaskom Osmanlija u Bosnu polako počinje opadati broj bogumila.

 • Mateja Ninoslav (1230 -1249) • U godinama poslije Kulina se kao ban

• Mateja Ninoslav (1230 -1249) • U godinama poslije Kulina se kao ban javlja neki Stefan, koji pak ima sina Sibislava, kneza Usore, revnosnog katolika. Nije poznat tok krstaških pohoda protiv Bosne, ali se zaključuje da je bio uspješan. Kada se 1233. u izvorima prvi put sreće ban Matej Ninoslav, on je ugarski vazal i katolik koji se odriče jeretičkih zabluda svojih prethodnika. • U ovom periodu se bosanska biskupija uopšte ne pojavljuje u borbi protiv jeresi, čak se može reći da je i sama pod jeretičkim uticajem. U Rim stižu vijesti da je bosanski biskup na to mjesto došao simonijom i uz pomoć jeretika, da nije znao u potpunosti vjerske obrede, kao ni latinski jezik, a da je njegov rođeni brat istaknuti vođa jeretika ( «herezijarh» ). Sigurno je da je smjenjivanje domaćeg biskupa i postavljanje stranca naišlo na otpor u Bosni. Ugarska je to htela da iskoristi, pa je slala ponovo vijesti o širenju jeresi van granica Bosne, želeći da Bosnu potpuno potčini.

 • Ove namere je potpuno otkrila darovnica kralja Andrije (1235) kojom on Bosnu

• Ove namere je potpuno otkrila darovnica kralja Andrije (1235) kojom on Bosnu daje hercegu Kolomanu, a koju potvrđuje papa. Ova situacija navodi bana Mateju Ninoslava da pređe u drugi tabor, jer je u pitanju bila državna samostalnost. U periodu između 12351238. se u Bosni vode borbe. Pobjeda ugarskih krstaša, iako nepotpuna, stvara uslove za energičnu reformu katoličke crkve u Bosni. • Ban Matej Ninoslav nije učestvovao u ovim djelatnostima, već se povukao u jedan dio svoje države, gde je i dalje privlačio pažnju papstva i krstaša. On sa grupom svojih boljara odlazi u Dubrovnik (1240), gde kao i Kulin polaže zakletvu Dubrovčanima, potvrđujući im povlastice. Na Ugarsku se sručila tatarska najezda (1241), što je Ninoslav najvjerovatnije iskoristio da povrati vlast u Bosni. • Okolnosti pod kojima se završava vladavina bana Mateja Ninoslava su ostale potpuno nepoznate.

 • Kao vladar poslije Ninoslava javlja se Prijezda, njegov rođak, koji je sa

• Kao vladar poslije Ninoslava javlja se Prijezda, njegov rođak, koji je sa banskom titulom pominjan još u Ninoslavljevo doba. On je bio pokoran kralju Beli IV, koji mu je zauzvrat dao župu u Slavoniji (1255). Ipak, u Bosni je bilo još uvek ugarskih protivnika, pa Bela još 1253. ratuje protiv njih u Bosni, izgleda uspješno. • Bosna je ponovo potčinjena Ugarskoj, ali sada uz teže posljedice. Bosna je podijeljena i djelovi zemlje su došli pod vlast različitih gospodara. Umesto jedinstvene Bosne srećemo dvije banovine: Bosnu i Usoru i Soli. • Ugarska je nastojala da pogranične oblasti efikasno reformiše, te je pristupila stvaranju novih banovina: Mačvanske (Srem, Mačva i Beograd), Braničevsko-kučevske i Severinske. One su trebale da služe odbrani granica, ali i ugarskim osvajačkim akcijama, jer bi bile polazne baze za pohode. • Bosna je bila najviše vezana za susjednu Mačvansku banovinu, čiji su banovi u određenim periodima držali i djelove Bosne.

Stećak iz Gornjih Močioca

Stećak iz Gornjih Močioca

Stećak iz Donje Zgošće

Stećak iz Donje Zgošće

 • Do novih momenata u istoriji Bosne dolazi kada srpski kralj Dragutin dobija

• Do novih momenata u istoriji Bosne dolazi kada srpski kralj Dragutin dobija na upravu Usoru i Soli (1284) od svoje tašte Jelisavete, tako da vlada Mačvom, Beogradom, kao i Usorom i Soli kao «sremski kralj» , pošto je morao ranije da se odrekne srpskog prijestola. • U samom početku Dragutinove vladavine dolazi do zbližavanja gospodara dve odvojene bosanske banovine. Sklapa se brak izmeđi Dragutinove ćerke Jelisavete i Prijezdinog sina Stjepana I Kotromanića (1284), ali to ne donosi neku opipljivu korist u tom trenutku jer ne dolazi do borbi protiv ugarske vlasti, koja sve više postaje formalna zbog nemogućnosti ugarskog kralja da interveniše u vazalnim zemljama zbog sukoba na sopstvenoj teritoriji. To omogućava jaku vlast oblasnih gospodara koja preti da naruši samostalnost Bosne.

 • • STJEPAN II KOTROMANIĆ (1314– 1353) Kotromanići su bili vladarska porodica u

• • STJEPAN II KOTROMANIĆ (1314– 1353) Kotromanići su bili vladarska porodica u srednjovjekovnoj Bosni koja je vladala približno od 1250. do 1463. ; porijeklo im nije razjašnjeno, a pretpostavlja se da su iz krajeva oko Kutine. Prvi poznati član ove dinastije bio je ban Prijezda I. Stjepan II Kotromanić bio je jedan od najznačajnijih bosanskih banova, stric prvog bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića. Za vrijeme njegove vladavine Bosna je doživjela do tada najveću teritorijalnu ekspanziju. Stjepan II uključio je Bosnu u tokove balkanske politike, u to vrijeme na ugarsko-hrvatsko prijesto dolaze Anžujci, a Mlečani drže Dalmaciju. Stjepan II iskoristio je nemire u Srbiji između Milutina i Dragutina kako bi proširio državu na istok bosanskoj državi pripojio je Donje Krajeve, Završje, Usoru i Soli.

 • 1326. nakon borbe sa srpskom vlastelom Branivojevićima svojoj tituli pridodaje i naslov

• 1326. nakon borbe sa srpskom vlastelom Branivojevićima svojoj tituli pridodaje i naslov „Gospodar Huma” osvajanjem Huma. Dolina Neretve i zemljište oko njenog ušća došle su u ruke bana, a Bosna je po prvi put izašla na obalu Jadranskog mora te je dobila jedan od najprometnijih trgovačkih puteva iz primorja u unutrašnjost. • Stjepan II držao je zemlju „od Save do mora i od Cetine do Drine”. Teritorija zemlje je udvostručena, a svoj ugled ban je potvrdio 1353. udajom kćeri Elizabete za ugarskog kralja Ludovika I - u njegovo vrijeme počinje jačati bosanska vlastela. • Ban Stjepan II umro je 1353. , a sahranjen je u franjevačkom samostanu u Milama kod Visokog.

 • Literatura: • Istorija naroda Jugoslavije, knj. 1, Beograd – Zagreb – Ljubljana,

• Literatura: • Istorija naroda Jugoslavije, knj. 1, Beograd – Zagreb – Ljubljana, 1953. • Sima Ćirković, Istorijа srednjovekovne bosаnske držаve, Beogrаd, 1964.