Rrjeti Kompjuterik Rrjeti eshte nje grupim prej dy

Rrjeti Kompjuterik Rrjeti eshte nje grupim prej dy ose me shume sistemesh kompjuterike te lidhur me njeritjetrin, te cilet mundesojne perdorimin e perbashket te : • Dokumentacionit • Burimeve • Sherbimeve

Rrjeti kompjuterik ka dy aspekte : • Hardware • Software

Hardware • Pjesa Hardware e rrjetit eshte teresia e komponenteve fizike qe mundesojne ndertimin e rrjetit kompjuterik. • Hardware mundeson lidhjen fizike te sistemeve kompjuterike se bashku.

Hardware perbehet nga dy komponente : • Sistemet kompjuterike : - Server - Klient (nyje) • Mjetet e komunikimit : - Lidhjet kabllore - Lidhjet Wireless

• Nyje quhen kompjuterat në një rrjet, te tille si workstation , Personal Computer (PC). • Server quhen kompjuterat e fuqishem dhe pajisjet qe menaxhojne burimet (disk drives, printera , trafik rrjeti) ne një rrjet.

SOFTWARE • Pjesa Software e rrjetit mundeson komunikimin midis sistemeve kompjuterike

Klasifikimi i rrjeteve bazohet ne karakteristikat e mëposhtme : • • • Hapesira gjegrafike qe mbulojne Arkitektura Menyra e perpunimit te informacionit Topologjia Protokolli

Klasifikimi i rrjeteve bazurar mbi hapesiren gjeografike qe mbulojne : • • • local-area networks (LANs) wide-area networks (WANs) campus-area networks (CANs) metropolitan-area networks MANs) home-area networks (HANs)

LAN • Një rrjet kompjuterik ne pronësi te një organizate apo grupi individësh qe zakonisht shtrihet brenda një ndërtese, grupimi ndërtesash apo “campus”.

LAN mbulon hapesiren e nje godine apo grupimi godianash, per shkak te kufizimeve ne : • Distance • Performance • Menaxhim

Avantazhet e LAN-it • Kursejne kohe si pasoje e bashkepunimit te punonjesve nepermjet rrjetit. • Ulin shpenzimet si pasoje e centralizimit te pajisjeve dhe shfrytezimin e tyre nepermjet rrjetit. • Ofrojne Nivel sigurie perdorimin e te dhenave ne rrjet.

WAN-et • WAN ndërlidh dy ose më shumë LAN-e nëpërmjet : • Fibres optike • Teknologjise wireless. • Kur largësitë janë shumë të mëdha përdoren edhe ndërlidhjet satelitore.

Wireless Personal Area Networks (WPAN). • WPAN eshte nje rrjet personal Wireless ne distanca te vogla , qe sherben per te lidhur pajisje te perqendruara në hapësire punes te nje personi te vecante. • WPAN quhen gjithashtu edhe rrjete wireless per distanca te vogla.

• Kjo topologji perdoret per lidhjen e pajisjeve kompjuterike Mobile. Shembull mund të jetë lidhja e një laptopi me një PDA, për të sinkronizuar një libër adresash. • Për shkak të afrimitetit të pajisjeve, në rrjetat WPAN përdoren pajisje me valë të shkurtra, sic jane : • Bluetooth • Infrared.

ARKITEKTURA Arkitektura i referohet menyres se si komunikojne komjuterat. Kemi dy arkitektura bazë mbi të cilat mund të bëjmë zgjedhjen tonë: • Peer- to - peer • Klient / server.

Arkitektura që do të zgjidhni për një rrjet varet nga faktorë të ndryshëm: • Qellimi i perdorimit te rrjetit. • Numri i personave do te përdorin rrjetin. • Kërkesat e klientit që kërkon ndërtimin e rrjetit.

Rrjeti Peer-to-Peer • Rrjeti peer-to-peer nuk ka server të dedikuar dhe të gjithë pjesëtarët e rrjetit (workstations) konsiderohen të njëjtë. • Roli i tyre mund të variojë nga server në klient në varësi të shërbimit të kërkuar nga ai. • Është një sistem i përshtatshëm për biznese të vegjël apo rrjete shtepiake.

• Ai është nje model i decentralizuar, i cili nuk ofron : – ruajtje qëndrore të të dhënave – kontroll te përqendruar mbi aksesimin e dokumentacionit apo përdorimin e burimeve të rrjetit. • Çdo sistem mund të bëjë “share” burimet e tij, po ashtu dhe të aksesojë burimet e sistemeve të tjera.

• Termi i Microsoft për rrjetin peer-to-peer është workgroup. • Këto rrjete zakonisht janë të përbërë nga një numër më të vogël se 10 sisteme. • Rrjetet Peer-to-peer janë më të lirë dhe më të lehtë për tu implementuar se rrjetet klient/server, duke i bërë ata zgjidhjen ideale për ambiente ku përdoruesit nuk përbëjnë problem.

Disavantazhet • Mungesa e një administrimi të centralizuar, që do të thotë se duhet ndërhyre në çdo sistem për të kryer konfigurime te : • llogarive te përdoruesve • elementeve të sigurisë • Mungesa e nje ruajtje qendrore të të dhënave vështirëson: • aksesimin e te dhenave • back up-in e skedareve. • Nuk punon mirë me nje numër të madh pajisjesh.

Rrjeti Klient / Server • Modeli i rrjetit Klient/Server është padyshim modeli më i përhapur dhe më i preferuari kur bëhet fjalë për të punuar në ambientet e botës reale.

Modeli Klient/Server centralizon menaxhimin e të gjithë rrjetit, si : • • Menaxhimin e përdoruesve Sigurinë Proçedurat e backup-it. Aksesimin e burimeve ne rrjet

Dizavantazhet • Një rrjet klient/server zakonisht kërkon personel të specializuar për të implemetuar dhe menaxhuar rrjetin. • Kjo dhe kostoja e hardware-ve dhe software-ve shtesë që nevojiten e rrisin koston e këtij modeli.

Shërbimet qe mund të ofrojnë Serverat do të varen nga roli i tyre në rrjet. Klasifikohen : • Server për ruajtje të dhënash • Servera që kanë të instaluar aplikime software të rëndësishëm • Serverat web • Serverat “Directory”

Server për ruajtje të dhënash (printime) Karakteristikat e ketyre serverave janë: • Kapacitet i lartë memorje • Aftësi të mëdha ruajtëse në hard disqe • Disa mikroprocesorë • Buset e sistemit me shpejtësi të lartë

• Karta rrjeti të shpejta • Burime ushqimi shtesë • Prania e listave të aksesit (access control list ACL) për të kontrolluar mënyrën e aksesimit të të dhënave në server.

Servera që kanë të instaluar aplikime software të rëndësishëm dhe të shtrenjtë : • Aplikimin e-mail server • Programe aplikimi baze të dhënash

Serverat web • Jane servera të dizenjuar për të publikuar informacionin e faqeve web të bizneseve apo organizatave per : • te gjithë përdoruesit e internetit • përdorim të kontrolluar për grupime përdoruesish.

Serverat “Directory” • Permbajnë një database, të njohur si “directory database “, me te dhenat mbi : – listën e përdoruesve (user accounts) që kanë të drejtë të aksesojne rrjetin – objekte , te tille si printera apo fakse. • Kontrolli kryhet gjatë procesit “log on” me ane të nje username dhe password.

Sistemet Kliente Kompjuterat Kliente jane dy tipesh: • PC • Workstation te cilet ekzekutojne aplikacionet

• Klienti lidhet me serverat. • Kerkon nga serveri te dhena per burimet , te tille si skedare , pajisje • U paraqet te dhenat perdoruesve te tij.

Perpunimi informacionit • Kemi dy menyra te perpunimit te informacionit ne rrjet : –Perpunim te qenderzuar –Perpunim te shperndare

Përpunimi i qendërzuar • Në modelin e qendërzuar një pajisje qendrore siguron edhe mbajtjen e informacionit edhe fuqinë e përpunimit të klientëve të rrjetit. • Asnjë përpunim apo ruajtje të dhënash nuk realizohet nga nyjet e rrjetit. • Ky model rrjeti në përgjithësi shoqërohet: – Server të fuqishëm (mainframe) – Shumë terminale të hapur • Këto mjedise rrjeti janë shumë të rralla por vazhdojnë të ekzistojnë ende.

Përpunimi i shpërndarë. • Ne modelin e shpërndarë fuqia e përpunimit shpërndahet ndërmjet nyjeve të rrjetit dhe serverit. • Rrjetat më moderne përdorin rrjetin e shpërndarë, ku nyjet mbajnë përgjegjësi në përpunimin e informacionit.

Topologjia ka të bëjë me formën ose paraqitjen e rrjetit. Topologjite janë : • Fizike • Logjike.

Topologjia fizike • Topologjia fizike i referohet menyres se si jane shpërndare apo lidhur elementet fizik te rrjetit, si: kabllo, kompjutera apo pajisjeve të tjera. • Topologjia fizike tregon shpërndarjen e rrugëve ne te cilen levizin te dhenat.

Topologjia Logjike • Topologjia Logjike tregon mënyren se si komunikojnë kompjuterat, se si duhet të lëvizin të dhënat nëpër rrjet me qellim që të mos ketë pengesa apo përplasje. • Mënyra e komunikimit qe perdorin kompjuterat ne rrjet kontrollohet nga protokollet.

Tipet me të përhapura të Topologjive Fizike • • • BUS RING STAR MESH HIBRIDE WIRELESS

Topologjia BUS • Të gjitha pajisjet janë të lidhura me të njëjtën shtyllë komunikimi , e cila mban edhe të dhënat. • Trafiku i gjeneruar nga çdo kompjuter udhëton nëpër linje ne te dyja drejtimet dhe merret nga çdo kompjuter tjetër. • Kjo mënyrë përdoret vetëm për një rrjet të vogël deri në 5 PC, pasi sa më shumë PC të jenë lidhur aq më shumë rritet trafiku që transportohet nga shtylla, aq më shumë zvogëlohet performanca e marrjes së të dhënave.

• Është një teknologji e thjeshtë për tu instaluar dhe nuk kërkon pajisje speciale për të lidhur sistemet. • Te dy skajet e lidhjes qëndrore përfundojnë me një terminator, i cili absorbon sinjalin kur arrin ne fundin e linjës , me qellim qe te eleminoje reflektimin e tij dhe krijimin e gabimeve dhe interferencave.

• Disavantazhi kryesor është që një dëmtim i lidhjes kryesore do të nxjerrë të gjithë rrjetin jashtë funksionimit. • Komjuterat në kete topologji janë pajisje pasive, pasi nuk janë të përgjegjshme për rigjenerimin e sinjalit. • Mosfunksionimi i ndonje prej tyre nuk do të ketë efekt mbi pjesën tjetër të rrjetit.

Topologjia RING • Në këtë topologji kompjuterat janë të lidhur të gjithë në një kabëll rrethor. • Ndryshe nga BUS këtu nuk kemi pika fillestare apo fundore të rrjetit. • Transmetimi realizohet në formë unazore.

• Një “token i lire “ udhëton në unazë deri në momentin kur nje nga pajisjet kërkon linjën për transmetim. • Pajisja kap token dhe bashkangjit informacionin tek ai. Pastaj e lejon ate te vazhdoje udhetimin rreth unazes. • Token sherben si nje etikete. • Per cdo rrjet ka vetem nje token , prandaj nuk eshte e mundur qe dy pajisje te transmetojne ne te njejten kohe.

• Sinjali udhëton përreth unazës në një drejtim të caktuar duke kaluar nëpër secilën nyje të sistemit. • Çdo komjuter do të marrë sinjalin dhe e kontrollon nëse është apo jo i destinuar për të. Nëse po, ndryshon formatin e frame-it dhe mban një kopje të sinjalit.

• Kur ky format i ndyshuar arrin në pajisjen që nisi informacionin ai e lëshon në linje përsëri “token e lire”. • Nëse informacioni nuk është i destinuar për nyjen ajo e rigjeneron sinjalin dhe e dërgon përsëri në linjë deri sa sinjali të arrije nyjen destinacion.

• Implementimi më i përhapur unazë është rrjeti Token Ring. • Me zhvillimin e teknologjisë doli në qarkullim edhe topologjia me unazë të dyfishtë. • Kjo lejonte shkëmbimin e të dhënave nëpërmjet dy unazave, secila në drejtime të kundërta. • Kjo lejon jo vetëm më shumë të dhëna të transmetohen në rrjet, por lejon edhe redondancën. • Redondanca është përdorimi i një sistemi dytësor identik me të parin që mund të ofrojë shërbimin, në rast se sistemi parësor del jashtë funksionimit.

Topologjia STAR • Kjo është një nga topologjitë me të përdorshme nëpër rrjeta të ndryshme zyrash apo familje, pasi : • Kosto me te ulet në krahasim me topologjinë ring. • Lehtësi në riparim defektesh. • Nëse një prej kompjuterave prishet atëherë rrjeti vazhdon të jetë në rregull. • Disavatazhi kryesor i tij është që nëse prishet Switch-i që realizon lidhjen, atëherë prishet i gjithë rrjeti.

Topologjia Mesh • Në këtë topologji një kompjuter është i lidhur me çdo komjuter tjetër me anë të kabllove të veçantë. • Kjo siguron rrugë të bollshme komunikimi, kështu që evitojmë problemet nga mosfunksionimi i ndonjë kompjuteri të veçantë. • Kjo topologji nuk përdoret në rrjetat fizike te sotem pavarsisht avantazheve të saj, pasi ka një kosto shumë të madhe, por mund të përdoret në rrjetat Wireless.

Teknologjitë Hibride • Për një rrjet është e zakonshme të aplikohet një topologji e përzier apo hibride. • Më e përhapura është forma star-bus në të cilën një numër pajisjesh të lidhura në yll lidhen me linjën kryesore.

Star-ring • Një topologji tjetër hibride është star-ring. Star-ring duket si një topologji yll por funksionon sipas topologjisë ring. • Shembull është arkitektura Token Ring ku përdoret “hub” si pajisje qëndrore por lidhjet e brendshme të pajisjeve (nyjeve) formojnë unazë.

Topologjia Wireless Disa nga topologjitë më të njohura janë: • • • Independent Basic Service Set (ad hoc) Infrastructure Basic Service Set Extended Service Set AP Repeaters (perseritesat e Access Point) Mesh

Ne do të trajtojmë dy nga topologjitë kryesore wireless: • Infrastructure Basic Service Set apo topologjinë e menaxhuar. • Independent Basic Service Set (ad-hoc) ose topologjinë e pamenaxhuar. Ndërsa të tjerat, duke qenë se janë zgjerime po i paraqesim nëpërmjet figurave shembull:

Topologjia Wireless Infrastrukturë • Është teknologjia që përdor më pak lidhje kabllore. • Sistemi është i përbërë nga transmetues që njihe si “cell” apo pika aksesi “Wireless Access Point” që transmetojnë apo që shpërndajnë me anë të radiovaleve informacionin në hapësirë në formë sferike. • Zona e mbulimit mund të përfshijë disa ambiente të brendshme apo gjithë ndërtesën.

• Pajisjet nyje të sistemit kanë njësinë “trasmiter receiver” që mundëson marrjen e informacionit dhe dergimin e informacionit të kërkuar në Access Point. • Lidhja kabllore e AP me rrjetin e zakonshem LAN bën të mundur lidhjen e dy rrjetave së bashku.

• Paisjet Wireless komunikojnë me LAN-in e kablluar përmes Akses Point (AP) ose wireless akses point (WAP). • AP formon një ure ndërmjet një wireless-i dhe LAN-it. • Të gjitha transmetimet ndërmjet rrjeteve wireless dhe LAN-it të kablluar realizohen nëpërmjet AP-it. • AP nuk janë të levizshme dhe duhet të qëndrojnë të lidhur me rrjetin e kablluar, kështu qe ato bëhen pjesë e vetë rrjetit.

• Në këto rrjete mund të përdoren disa AP (Extended Service Set) për të mbuluar një zonë të gjerë. • Një tjetër zgjidhje wireless është përdorimi i antenave transmetuese pranë ndërtesave me qëllim që të mbulojnë ndërtesën dhe zonën përreth saj. • Kjo është përzgjedhja më e mire sidomos në aplikimet “Campus” ku disa ndertesa që duhet të përfshihen në këtë rrjet ndodhen në një zonë të ngushtë gjeografike.

Ne nje infrastrukture Wireless , paisjet përdorin nje AP wireless per tu lidhir me rrjetin.

Topologjia wireless pa menaxhim-Ad Hoc • Në këtë topologji pajisjet komunikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë ndërmjet tyre pa përdorur një AP. • Ky rrjet peer-to-peer zakonisht lidh një numër të vogël kompjuterash apo pajisjesh wireless me qellim qe te ndajnë bashkarisht skedarë dhe burime. • P. sh një rrjet ad-hoc mund të jetë komunikimi i drejtpërdrejtë ndërmjet dy PC-ve të pajisura me karta rrjeti wireless.

Topologjia wireless Ad hoc nuk përdor nje IP. Të gjitha paisjet lidhen direkt me njeri tjetrin.

Perparesite e rrjeteve Wireless • Përparësia kryesore e rrjeteve Wireless është mungesa e linjave kabllore. • Nyjet e rrjetit dhe pajisjet e tjera kërkojnë një kartë rrjeti të vecantë të pajisur me “transmiter receiver” për të mundësuar lidhjen midis tyre dhe AP. • Procesi i gjetjes së defekteve është i thjeshtë dhe zëvëndësimi i komponenteve të sistemit është i lehtë.

Disavantazhet • Interferencat nga pajisje të tjera transmetuese dëmtojnë cilësinë e transmetimit të sinjalit. • Efektet natyrore apo pengesat janë faktorë të tjerë që duhet të merren parasysh në përzgjedhjen e topologjive wireless. • Siguria e transmetimit apo e komunikimit është përsëri një disavantazh i këtyre sistemeve.