PROJEKT LENDA KIMI PUNOI Hekuri nje element kimik

PROJEKT LENDA : KIMI PUNOI:

ØHekuri , nje element kimik I tabeles se sistemit periodik. • Hekuri eshte metal. Eshte element elektropozitiv (jep elektrone ). Ben pjese ne bllokun e mesit te sistemit periodik, ne bllokun e 30 elementeve qe quhen elemente kalimtare. § Hekuri ndodhet ne perioden e 4 , grupi VIII B. § Numri atomik (Z) : 26 § Masa atomike : 56 § Elektronegativiteti : 1. 6 § Numrin e oksidimit (valenca): 2, 3, 6 § Konfikuracioni elektronik : 3 d 64 s 2.

VAZHDIM… Ø Elementet e grupeve kalimatare jane shume me pak aktive se metalet e grupit te I A. Nuk shfaqin prirje te qarte ne aktivitet , formojne perberje me ngjyra, formojne jone me ngarkesa te ndryshme, mund te formojne me shume se nje perberje me nje element tjeter etj. Ø Hekuri kimikisht I paster eshte metal I bute dhe ka ngjyre argjendi. Ne ajer te thate eshte I qendrueshem , kurse ne prani te lageshtires dhe te gazeve te ndryshme hekuri ndryshket. Hekuri ka veti te perpunohet dhe te farkohet , por hekuri I forte qe perdoret ne industrine e zeze ka nje perberje tjeter dhe quhet celik. Ai dallohet per shkelqim metalik, percjellshmeri te rrymes elekrike dhe te nxehtesise, fortesi te madhe qendrueshmeri. Ø Hekuri në natyrë nuk mund të gjendet në gjendje kimike të pastër. Komponimet e hekurit që hasen në natyrë janë xehet apo mineralet të cilat janë okside, karbonate dhe sulfare te hekurit. Xehet më të rëndësishme janë hematiti Fe 2 O 3, magnetiti Fe 3 O 4, sideriti Fe. CO 3, dhe piriti Fe. S 2. Përdoret për shkatërrimin e dëmtueseve te bimëve, ne mjekësi, ne industrinë tekstile.

ØHekuri element kimik me vlera historike. • Përfitimi dhe përpunimi i xeherorit të hekurit është bërë që në vitin 3000 p. e. sonë, në Misir (Egjipti i sotshëm). • Zbulimi i metaleve: • Njerezit vërenin se disa lloje guresh zjarri I shkrinte dhe me pas ata mernin forma te ndryshme. Keta gure ishin minerale bakri. Keshtu njerezit zbuluan bakrin rreth vitit 5 mije pr. K. Rreth vitit 3 mije pr. K u zbulua bronzi. • Rreth viteve 1300 deri 1000 pr. K njerezit zbuluan hekurin.

ØPak histori … Ø Në qytetin verior egjiptian të Gerzehut në vitin 1911, arkeologët gjetën një varr që përmbante nëntë rruaza, të cilat duket të jenë prej hekuri. Problemi i vetëm është se ato i përkasin 2. 000 viteve para se sa Egjipti të kishte aftësinë të shkrinte hekurin. Që atëherë, historianët kanë dyshime se ku egjiptianët e lashtë gjetën hekurin, ose mësuan ta krijojnë, kaq herët në histori. Në hieroglifet egjiptiane, “hekuri” fjalë përkthehet: “metali nga qielli”, gjë që krijon një ide mjaft të mirë mbi origjinën e tij. Për shkak se metali ishte i rrallë, ai ishte i lidhur kryesisht me pasuri dhe pushtet.

ØHekuri nje element kimik me vlera industriale. Hekuri ne industri përftohet kryesisht prej xeherorëve te tije e keto janë -xeheror hekuri(p. sh. hematiti ose magnetit) -koku, si mjet reduktues -guri gëlqeror, si shkrirës -ajri i nxehtë qe vjen nga kauperët ose pzrgjet(kullat). Në fillim bëhet fërgimi i xeherorit me qëllim të oksidimit të sulfureve dhe karbonateve nëse ato gjendente pranishme ne xeherore , si dhelargimit të lagështirës që gjendet në xeherore Pastaj xeherori transportohet me vagoneta të posatshme deri ne grzkën e furrënaltes pastaj transportohet koku(qymyri) dhe pastaj guri gelqeror dhe permes kaupereve(aparatur e posatshme)hzn ajri dhe i ndihmon djegëjes. Hekuri perdoret ne ndertesa , ura , makina, ambalazhe konservuese(te veshura me kallaj), gjilpera , gozhde etj

ØHekuri me ndikim ne shendet. v Hekuri është pjesë mjaft e rëndësishme e ushqimit, pasi që merr pjesë në përbërjen e hemoglobinës dhe ka rol në lidhjen dhe përcjelljen e oksigjenit nga mushkëritë në gjak. v Në indet dhe organet e njeriut, hekuri lidhet me proteina të ndryshme, siç janë kromoproteinat, flavoproteinat dhe grupi i tretë ku bëjnë pjesë transferina dhe feritina. Hekuri merr pjesë edhe në sintezën e ADN-së, në metabolizmin e katekolaminave dhe shërben si përcjellës i elektroneve në mitokondrie. v Në organizmin e njerëzve të rritur gjenden prej 3 deri në 5 mg hekur. Pjesa më e madhe gjendet në hemoglobinë dhe mioglobinë. Pjesa e tepërt e hekurit në organizëm gjendet si rezervë në formë të feritinës dhe hemosiderinës në mëlçi, shpretkë dhe palcën kockore. v Feritina ka mjaft role në organizëm: pengon grumbullimin e hekurit të lirë; ruan hekurin për sintezën e hemoglobinës dhe ka rol në përthithjen e hekurit nga zorra. Feritina është masë më e mirë për të matur edhe sasinë e hekurit në organizëm.

ØBurimet natyrore të hekurit. • Përmes ushqimit në organizëm futen rreth 10 deri në 30 miligramë hekur në ditë. Burimet më të pasura të hekurit janë këto: mishi, mëlçia, vezët, mishi i pulës, peshku, soja, tërshërë, kungull, bizelja, fiku, etj. Personat e shëndoshë, pa simptoma të mungesës, absorbojnë nga 0. 5 deri në 1 mg hekur, ose 5 -10%. Tek personat të cilët kanë mungesë të hekurit në orgazmën, absorbohet rreth 30% e hekurit nga ushqimi.

ØMungesa e hekurit. v. Mungesa e hekurit në organizëm mund të jetë si pasojë e rritjes së shtuar të tij (gjakderdhjet kronike, të vogla nga trakti tretës, ulcera, herniet, tumoret e traktit digjestiv, gjakderdhjet menstruale), absorbimi i dobët, rritja e nevojave për hekur (puberteti, shtatzënia) dhe mosmarrja e mjaftueshme me anë të ushqimit. v. Shenjat tek njerëzit të cilët kanë mungesë të hekurit shfaqen ngadalë, mundimet fillojnë gjatë ngarkesave, paraqitet mundim, plogështi, frymëmarrje e vështirësuar, rrahje e zemrës, kokëdhembje, përtypje e vështirësuar. v. Në dukje të parë vërehet një zverdhje e lëkurës dhe mukozës, flokët janë të thata, të thyeshme dhe lehtë bien. v. Po thuajse secili person që ka mungesë të hekurit, ka mungesë edhe të vitaminës A, që mund ta përkeqësojë gjendjen anemike.

ØShërimi nga pasojat e mungesës së hekurit qëndron në marrjen e preparateve perorale të hekurit ose përmes injeksioneve. Në format e rënda duhet të bëhet edhe transfuzioni i eritrociteve të koncentruara. Sigurisht, më i mirë është shërimi i shkaktarit të anemisë. Marrja e tepërt Preparatet e hekurit tek disa njerëz mund të shkaktojnë dhimbje në bark, mundime, vjellje, diarre dhe kapsllëk. Efektet e padëshirueshme në traktin digjestiv mund të zvogëlohen nëse pacienti në fillim të terapisë merr sasi më të vogla të hekurit. Shërimi me sasi të vogla të hekurit duhet të zgjatë së paku 3 deri në 6 muaj. Arsyeja është se duhet të mbushen edhe rezervat e hekurit në organizëm. Tek personat shumë të ndjeshëm, preferohet marrja e preparateve që përmbajnë hekur së bashku me ushqimin, ose pas ushqimit.