ZAKON O UPRAVLJANJU OTPADOM Cilj ovog zakona je

ZAKON O UPRAVLJANJU OTPADOM

Cilj ovog zakona je da se obezbede i osiguraju uslovi za: 1) upravljanje otpadom na način kojim se ne ugrožava zdravlje ljudi i životna sredina; 2) prevenciju nastajanja otpada, posebno razvojem čistijih tehnologija i racionalnim korišćenjem prirodnih bogatstava, kao i otklanjanje opasnosti od njegovog štetnog dejstva na zdravlje ljudi i životnu sredinu; 3) ponovno iskorišćenje i reciklažu otpada, izdvajanje sekundarnih sirovina iz otpada i korišćenje otpada kao energenta; 4) razvoj postupaka i metoda za odlaganje otpada; 5) sanaciju neuređenih odlagališta otpada; 6) praćenje stanja postojećih i novoformiranih odlagališta otpada; 7) razvijanje svesti o upravljanju otpadom.

Upravljanje otpadom vrši se na način kojim se obezbeđuje najmanji rizik po ugrožavanje života i zdravlja ljudi i životne sredine, kontrolom i merama: - smanjenja zagađenja voda, vazduha i zemljišta; - smanjenja opasnosti po biljni i životinjski svet; - smanjenja opasnosti od nastajanja udesa, eksplozija ili požara; - smanjenja negativnih uticaja na predele i prirodna dobra posebnih vrednosti; - smanjenja nivoa buke i neprijatnih mirisa.

Nizak nivo upravljanja otpadom je jedan od najvećih problema životne sredine u Republici Srbiji, a ti problemi u najvećoj meri potiču iz : - Visoki troškovi, - Neracionalna organizacija, -Nizak kvalitet usluga i nedovoljna briga za okolinu a rezultat su poraznog stanja u organizaciji upravljanja otpadom. - U Republici Srbiji je, do pre nekoliko godina, jedini način upravljanja otpadom bio odlaganje na lokalne deponije, koje uglavnom ne zadovoljavaju ni osnovne higijenske i tehničko-tehnološke uslove.

- Nacionalna strategija upravljanja otpadom usvojena 2003. godine, predstavlja osnovu za racionalno i održivo upravljanje otpadom. - Postojeće deponije - smetlišta predstavljaju objekte koji imaju negativan uticaj na životnu sredinu. - Otpad, sam po sebi, predstavlja gubitak materije i energije, ali i da je za njegovo prikupljanje, obradu i deponovanje potrebna velika količina dodatne energije i radne snage.

-Sektor za kontrolu i nadzor Ministarstva je izvršio inventar divljih deponija na teritoriji Republike Srbije. -Ukupan broj evidentiranih lokacija je oko 4500. -U većini slučajeva, divlje deponije se nalaze u seoskim sredinama, često formirane na obalama vodotokova, kao i duž saobraćajnica u putnom pojasu, od kojih je veći broj na kosinama. - Takve deponije su najčešće nedostupne za uklanjanje.

Agencija za zaštitu životne sredine je prikupljala podatke o količinama komunalnog otpada, kao i broj domaćinstava iz kojih se ovaj otpad sakuplja. Dobijeni podaci su se znatno razlikovali od opštine do opštine Količine komunalnog otpada na godišnjem nivou su proračunate na osnovu merenja otpada u referentnim opštinama. Na osnovu rezultata tih merenja može se usvojiti da gradsko stanovništvo generiše prosečno 1 kg komunalnog otpada po stanovniku na dan, dok seosko stanovništvo prosečno generiše 0, 7 kg otpada/stanovniku/dan.

- Procenjeno je da se u Republici Srbiji organizovano sakuplja oko 60% komunalnog otpada. - Sakupljanje je organizovano pretežno u urbanim oblastima, dok ruralne oblasti su znatno slabije pokrivene. - Organizacija upravljanja opasnim otpadom u Republici Srbiji je na niskom nivou i zahteva integralan pristup u svim fazama: od trenutka nastajanja; preko sakupljanja; transporta; tretmana do odlaganja. - Postoje postrojenja za tretman pojedinih vrsta posebnih tokova otpada (akumulatori, elektronski i električni otpad, otpadna ulja, otpadna vozila). - Ne postoje postrojenja za trajno skladištenje opasnog otpada, a privremeno odlaganje se uglavnom vrši u krugu preduzeća u kom je otpad proizveden, i to vrlo često na neadekvatan način.

• Zbog svoje brojnosti i širokog spektra delatnosti, operateri opasnog otpada stvaraju značajan deo opasnog otpada. • Problem opasnog industrijskog otpada je u tome što najveće količine takvog otpada nisu skladištene u skladu sa zakonom. • Izvoz opasnog otpada na konačno zbrinjavanje je zastupljen u manjoj meri

• Srbija ne poseduje postrojenja za spaljivanje (insineraciju) otpada, a započelo je korišćenje otpada kao alternativnog goriva (otpadne gume, frakcije čvrstog neopasnog otpada) u pojedinim cementarama. • • Procenjuje se da sve zdravstvene ustanove u Republici Srbiji godišnje stvaraju oko 48. 000 t medicinskog otpada, od čega je oko 20% infektivni otpad.

Uzroci problema pri upravljanju otpadom: • loša infrastruktura za tretman i odlaganje otpada; • zajedničko odlaganje komunalnog i opasnog otpada iz domaćinstava; • loša komunikacija i koordinacija između lokalnih samouprava po pitanju rešavanja problema komunalnog otpada; • nepostojanje organizovanog sistema sakupljanja, transporta i odlaganja otpada, posebno u seoskim sredinama; • ograničeni kapaciteti za reciklažu otpada; • nedostatak postrojenja za skladištenje, tretman i odlaganje opasnog otpada;

• nedovoljni kapaciteti za upravljanje nekim posebnim tokovima otpada (otpadne baterije i akumulatori, otpadna ulja, PCB-polihlorisani bifenili, otpad od pesticida i ambalažni otpad od pesticida, medicinski otpad, otpad iz klanica, elektronski i električni otpad, otpadna vozila, otpadne gume itd. ); • neekonomske cene usluga sakupljanja i odlaganja komunalnog otpada; • nedovaljna efikasnost javnih komunalnih preduzeća; • nedostatak finansijskih sredstava; • nizak nivo svesti u pogledu upravljanja otpadom; • nepostojanje odgovarajućih lokacija za odlaganje komunalnog i opasnog otpada;

Uticaj nepravilnog oglaganja otpada na životnu sredinu: • zagađenje površinskih i podzemnih voda i zemljišta procednim vodama; • zagađenje vazduha prouzrokovano nekontrolisanim gorenjem otpada na smetlištima i u kontejnerima, posebno emisijom gasova; • emisija metana koja doprinosi stvaranju efekta staklene bašte; • degradacija prostora nepropisnim odlaganjem otpada.

STRATEGIJA UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2010 -2019. GODINE • Dugoročna strategija Republike Srbije u oblasti zaštite životne sredine podrazumeva poboljšanje kvaliteta života stanovništva osiguravanjem željenih uslova životne sredine i očuvanjem prirode zasnovane na održivom upravljanju životnom sredinom. • Strategija upravljanja otpadom predstavlja osnovni dokument koji obezbeđuje uslove za racionalno i održivo upravljanje otpadom na nivou Republike Srbije • Strategija mora biti podržana većim brojem implementacionih planova za upravljanje posebnim tokovima otpada (biorazgradivi, ambalažni i drugi). • Strategija razmatra potrebe za institucionalnim jačanjem, razvojem zakonodavstva, sprovođenjem propisa na svim nivoima, edukacijom i razvijanjem javne svesti.

• Stav o otpadu se polako menja i sve je zastupljenije shvatanje da otpad predstavlja resurs. • napredovalo se u pripremi tehničke dokumentacije. • Sanirana smetlišta u nekim opštinama predstavljaju rizik po životnu sredinu.

VRSTE I KLASIFIKACIJA OTPADA • Pod otpadom se podrazumeva svaki materijal ili predmet koji nastaje u toku obavljanja proizvodne, uslužne ili druge delatnosti, predmeti isključeni iz upotrebe, kao i otpadne materije koje nastaju u potrošnji i koje sa aspekta proizvođača, odnosno potrošača nisu za dalje korišćenje i moraju se odbaciti. Otpad se deli na više načina: • Prema toksičnosti, • Prema mestu nastanka, • Prema sastavu.

Vrste otpada prema sastavu: • • • • staklo, organski otpad plastika, papir i karton, limenke, električni i elektronski uređaji, stara vozila, gume, otpadna ulja i maziva, otpadne hemikalije, baterije, boje, jalovina, tekstil, metali drvo.

Vrste otpada prema mestu nastanka: • komunalni otpad, • ambalažni otpad, • industrijski otpad, • kućni otpad, • komercijalni otpad, • poljoprivredni i baštenski otpad, • otpad iz eksploatacije i ekstrakcije ruda i mineralnih sirovina, • građevinski otpad, • medicinski otpad, • muljevi, talozi, pepeo, šljaka, • biorazgradivi otpad.

• Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava sličan otpadu iz domaćinstva.

• Komercijalni otpad je otpad koji nastaje u privrednim subjektima, institucijama i drugim organizacijama, koje se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom. • Industrijski otpad je otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim jalovine i pratećih mineralnih sirovina iz rudnika i kamenoloma.

• Biorazgradivi otpad - Biorazgradivi otpad je otpad koji je pogodan za anaerobnu ili aerobnu razgradnju, kao što su hrana i baštenski otpad i papir i karton.

• Ambalažni otpad – Ambalažni otpad je svaka ambalaža ili ambalažni materijal koji ne može da se iskoristi u prvobitne svrhe, izuzev otpada nastalog u procesu proizvodnje ambalaže.

• Medicinski otpad – medicinski otpad predstavlja kategoriju opasnog otpada, koja uključuje opasan otpad iz bolnica i drugih zdravstvenih ustanova, laboratorija, veterinarskih ustanova, uključujući infektivni otpad, patološki otpad, oštre predmete, farmaceutski otpad, hemijski otpad i dr.

• Građevinski otpad – Građevinski otpad je otpad koji nastaje pri građevinskim radovima, uglavnom inertne materije kao što su: građevinski šut (cigle, crep, fasadni materijal); iskopi razne zemlje; otpad pri radovima na putevima.

• Poljoprivredni otpad - Poljoprivredni otpad je otpad koji nastaje na njivama, u povrtnjacima, voćnjacima, vinogradima, mlekarama, farmama i slično. • Čine ga natruli otpadi hrane, biljni otpad i različiti opasan otpad.

U zavisnosti od opasnih karakteristika koje utiču na zdravlje ljudi i životnu sredinu otpad može biti: • neopasan; • inertan; • opasan. • Neopasan otpad je otpad koji, zbog svoje količine, koncentracije ili fizičke, hemijske i biološke prirode, za razliku od opasnog otpada, ne ugrožava zdravlje ljudi ili životnu sredinu i nema karakteristike opasnog otpada.

• Inertan otpad je otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promenama; • ne rastvara se, ne sagoreva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje, nije biološki razgradiv ili ne utiče nepovoljno na druge materije sa kojima dolazi u kontakt na način koji može da dovede do zagađenja životne sredine ili ugrozi zdravlje ljudi; • ne poseduje ni jednu od karakteristika opasnog otpada (akutna ili hronična toksičnost, infektivnost, kancerogenost, radioaktivnost, zapaljivost, eksplozivnost); • sadržaj zagađujućih materija u njegovom vodenom ekstraktu ne sme prelaziti zakonom propisani.

• Opasan otpad je otpad koji po svom poreklu, sastavu ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi, kao i zdravlje životinja, i ima najmanje jednu od opasnih karakteristika. Karakteristike koje otpad čine opasnim su: • eksplozivnost, • zapaljivost , • sklonost oksidaciji, • organski je peroksid, • akutna otrovnost, • infektivnost, • sklonost koroziji, • u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, • u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, • sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), • uključujući i ambalažu u koju je opasan otpad bio ili jeste upakovan.

• Prema Katalogu otpada, otpad se razvrstava u dvadeset grupa u zavisnosti od mesta nastanka i porekla. • Katalog otpada se koristi za klasifikaciju svih vrsta otpada, uključujući i opasan otpad i potpuno je usaglašen sa katalogom otpada EU, koji je urađen da stvori jasan sistem za klasifikaciju otpada unutar EU. • Katalog stvara osnovu za sve nacionalne i međunarodne obaveze izveštavanja o otpadu kao što su obaveze vezane za dozvole za upravljanje otpadom, nacionalne baze podataka o otpadu i transport otpada. • Katalog otpada se povremeno dopunjava i ažurira

• Zakon o upravljanju otpadom zahteva da otpad bude opisan na način koji omogućava sigurno rukovanje i upravljanje predmetnim otpadom, kao i da bilo koja promena vlasništva otpada bude propraćena odgovarajućom dokumentacijom koja obavezno uključuje indeksni broj otpada. • Otpad se razvrstava prema Katalogu otpada koji je usklađen s Evropskim katalogom otpada (European List of Waste/European Waste Catalog). U okviru Kataloga, otpad je sistematizovan, prvenstveno, prema delatnostima u okviru kojih je generisan, ali i prema tipu otpada, materijalima ili procesima. • U Katalogu otpada je sistematizovano više od 800 vrsta otpada, podeljenih u 20 grupa, koje se označavaju dvocifrenim brojevima.

Lista grupa kataloga otpada 01 Otpad koji potiče iz istraživanja, rudarstva, kamenoloma, fizičkog i hemijskog tretmana minerala; • 02 Otpad koji potiče iz poljoprivrede, hortikulture, šumarstva, lova i ribolova, prerade i obrade hrane; • 03 Otpad koji potiče iz industrijske prerade drveta i proizvodnje panela i nameštaja, pulpe, papira i kartona; • 04 Otpad koji potiče iz kožarske, krznarske i tekstilne industrije; • 05 Otpad koji potiče iz procesa rafinacije nafte, purifikacije prirodnog gasa i pirolitičke obrade uglja; • 06 Otpad koji potiče iz neorganske hemijske prerade; • • 07 Otpad koji potiče iz organske hemijske prerade;

• 08 Otpad koji potiče iz proizvodnje, snabdevanja i korišćenja boja, lakova, zaptivnih masa i štamparskog mastila; • 09 Otpad koji potiče iz fotografske industrije; • • 10 Otpad iz termičkih procesa; • 11 Otpad iz procesa hemijske obrade i oblaganja metala i drugih materijala; hidrometalurgija obojenih metala • 12 Otpad iz procesa oblikovanja i fizičke i mehaničke površinske obrade metala i plastike; • 13 Otpad od ulja i tečnih goriva; • • 14 Otpad od organskih rastvarača, sredstva za hlađenje; • 15 Ambalažni otpad, absorbenti, filteri i zaštitni materijali;

• 16 Otpad koji nije drugačije specificiran u katalogu; • 17 Građevinski otpad od rušenja (uključujući iskopanu zemlju na kontaminiranim lokacijama); • 18 Otpad koji potiče iz medicinskih i veterinarskih ustanova i/ili s tim povezanih istraživanja (osim otpada koji ne dolazi od neposredne zdravstvene zaštite, već potiče iz kuhinja i restorana); • 19 Otpad koji potiče iz postrojenja koja se koriste u sistemu upravljanja otpadom, off-site postrojenja za tretman otpadnih voda i prečišćavanja vode za potrebe vodosnabdevanja i industrijske procese; • 20 Komunalni otpad (otpad iz domaćinstava i srodni komercijalni, industrijski i institucionalni otpad), uključujući odvojeno prikupljene frakcije.

Indeksni brojevi otpada • (1) Katalog otpada je zbirna lista neopasnog i opasnog otpada prema kojoj se vrši razvrstavanje otpada u dvadeset grupa u zavisnosti od mesta nastanka i porekla. • (2) Grupe otpada označene su dvocifrenim brojevima, a šestocifrenim brojevima označene su pojedinačne vrste otpada. • (3) Ovi brojevi nazivaju se indeksni brojevi otpada i označavaju: • 1) prve dve cifre označavaju aktivnost iz koje nastaje otpad; • 2) treća i četvrta cifra označavaju proces u kojem otpad nastaje; • 3) peta i šesta cifra označavaju deo procesa iz kojeg otpad nastaje. • (4) U Katalogu otpada, opasan otpad označen je zvezdicom (*) koja se stavlja posle indeksnog broja.

• Indeksni brojevi otpada

Tipovi indeksnih brojeva • Katalog se sastoji od tri tipa indeksnih brojeva. • 1. "Indeksni broj opasnog otpada": Vrste otpada koje su označene sa zvezdicom (*) smatraju se opasnim bez obzira na njihov sastav ili koncentraciju bilo koje opasne materije u otpadu. • 2. "Uslovni indeksni broj otpada” ili “mirror entries”. Neki otpadi mogu biti opasni ili ne u zavisnosti od toga da li i u kojoj količini sadrže opasne materije. Indeksni brojevi ovih otpada se nazivaju uslovni indeksni brojevi gde je:

• Utvrđivanje odgovarajućeg indeksnog broja otpada U cilju preciznog izbora odgovarajućeg indeksnog broja iz Kataloga otpada, prethodno je potrebno utvrditi: – delatnost u toku koje je otpad generisan; • način, odnosno proces ili aktivnost u okviru delatnosti, u toku koje je otpad generisan; – – opis otpada; sastav otpada; sadržaj opasnih materija u otpadu i opasnosti koje su povezane s otpadom. • U Katalogu otpada, dvocifreni indeksni brojevi najčešće ukazuju na grupu, odnosno delatnost, a četvorocifreni na podgrupu, tj. proces ili aktivnost u toku koje je generisan otpad. Nazivi grupa i podgrupa u Katalogu otpada vrlo su važni u postupku određivanja ispravnog ključnog broja, jer se identifikacija otpada vrši ISKLJUČIVO na nivou šestocifrenog indeksnog broja.

• Primena indeksnog broja XX XX 99 • Indeksni brojevi koji se završavaju cifrom „ 99“ u celom katalogu su opisani kao „otpad koji nisu drugačije specificirani“. • Ovi indeksni brojevi se koriste u slučajevima kada nije moguće odrediti indeksni broj primenom koraka od 1 do 3.

Politika EU u upravljanju otpadom • Tematska strategija EU o prevenciji i reciklaži otpada, poznata kao Tematska strategija EU o otpadu, ima za cilj sprečavanje nastajanja otpada, kao i korišćenje otpada kao resursa, pre svega za dobijanje sekundarnih sirovina i energije. • Kao preduslov dostizanja navednih ciljeva, potrebno je modernizovati postojeći regulatorni okvir koji se ogleda kroz uvođenje analize životnog ciklusa u politiku upravljanja i pojednostavljenje i pojašnjenje zakonodavstva o otpadu EU. • U okviru regulative i planskih dokumenata EU, sve više se promoviše smanjenje nastajanja otpada, što bi smanjilo problem otpada na samom izvoru.

• Postoji, međutim, značajna razlika u primeni ovog principa u zemljama članicama EU. • Procenat reciklaže otpada se kreće od 10 do 65%, a procena odlaganja otpada na deponije od 10% do 90%. • Princip smanjenja količine otpada obuhvata inicijative za uvođenje čistije tehnologije, i sveobuhvatne kampanje širenja javne svesti kod stanovništva, u školama i sl.

Politika EU o otpadu naglašava razvoj mera kao što su: • promovisanje čistije proizvodnje; • uklanjanje opasnih karakteristika otpada tretmanom; • uspostavljanje tehničkih standarda koji bi ograničili sadržaj određenih opasnih materija u proizvodima; • promovisanje ponovnog korišćenja i reciklaže otpada; • primena ekonomskih instrumenata; • analiza životnog ciklusa proizvoda; • razvoj sistema eko-obeležavanja. Sprovođenje politike zaštite životne sredine zasniva se na principu • predostrožnosti i • principu prevencije.

• Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini i da predstavlja najmanji rizik po životnu sredinu, zdravlje ljudi i životinja, smanji opterećenje prostora i potrošnju sirovina i energije u izgradnji, proizvodnji, distribuciji i upotrebi. Principi upravljanja otpadom koji su zajednički svim direktivama EU : • Princip prevencije • Princip predostrožnosti • Princip „zagađivač plaća” • Princip blizine

• Princip prevencije – ima za cilj da obezbedi očuvanje prirode i prirodnih resursa, putem smanjenja proizvedenih količina otpada. • Princip predostrožnosti -znači obezbediti smanjenje uticaja otpada na zdravlje ljudi i životnu sredinu, kao i smanjenje količina opasnih supstanci u otpadu. • Princip „zagađivač plaća” - obezbediti da proizvođači otpada i zagađivači životne sredine snose troškove i odgovornost za svoje postupke. • Princip blizine - obezbediti adekvatnu infrastrukturu putem osnivanja integrisanog i adekvatnog sistema i mreže postrojenja za tretman i odlaganje otpada zasnovanog na principu blizine i brige o sopstvenom otpadu.

Nadležni organizacije za upravljanje otpadom su: • ministarstvo nadležno za životnu sredinu i druga nadležna ministarstva; • nadležni organ autonomne pokrajine; • nadležni organ jedinice lokalne samouprave; • Agencija za zaštitu životne sredine • Fond za zaštitu životne sredine • stručne organizacije za ispitivanje otpada.

Ministarstvo: • predlaže Vladi Strategiju upravljanja otpadom, kao i pojednane nacionalne planove upravljanja različitim tokovima otpada; • priprema i donosi izvršne propise za sprovođenje zakona; • koordinira i vrši poslove upravljanja otpadom od značaja za Republiku i prati stanje; • daje saglasnost na regionalne planove upravljanja otpadom osim za planove na teritoriji autonomne pokrajine; • izdaje dozvole, saglasnosti, potvrde i druge akte propisane zakonom; • vodi evidenciju o dozvolama, saglasnostima, potvrdama i drugim aktima koje su izdali drugi nadležni organi; • utvrđuje ovlašćene organizacije u skladu sa zakonom; • vrši nadzor i kontrolu primene mera postupanja sa otpadom; • preduzima druge mere i aktivnosti u skladu sa međunarodnim ugovorima i sporazumima.

U oblasti upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom, ministarstvo: • priprema i predlaže Vladi Plan smanjenja ambalažnog otpada; • priprema i donosi izvršne propise za sprovođenje zakona; • izdaje i oduzima dozvole o upravljanju ambalažnim otpadom u skladu sa zakonom; • uspostavlja i vodi registar izdatih dozvola o upravljanju ambalažnim otpadom; • određuje visinu kaucije za ambalažu zavisno od vrste ambalaže ili hemikalije koja je u nju smeštena; • vrši nadzor nad radom Agencije, autonomne pokrajine, jedinice lokalne samouprave, kao i ovlašćenih pravnih lica, u vršenju poverenih poslova.

Fond • Fond obavlja poslove u vezi sa finansiranjem pripreme sprovođenja i razvoja programa, projekata i drugih aktivnosti u oblasti očuvanja, održivog korišćenja, zaštite i unapređivanja životne sredine, kao i korišćenja obnovljivih izvora energije. • Fond finansira akcione i sanacione planove, odnosno programe, projekte i druge investicione i operativne aktivnosti iż oblasti upravljanja otpadom, a naročito: • izgradnju postrojenja za upravljanje otpadom; • sanaciju odlagališta otpada; • sanaciju odlagališta opasnog otpada; • unapređenje organizacije upravljanja otpadom; • upravljanje posebnim tokovima otpada; • uvođenje odvojenog sakupljanja otpada; • smanjivanje nastajanja otpada i iskorištavanje vrednih svojstava otpada; • podsticanje razvoja prerađivačkihkapaciteta; • podsticanje tržišta recikliranih materijala.

Fond : • finansira izradu i implementaciju regionalnih planova upravljanja otpadom; • finansira razvoj informacionog sistema za upravljanje otpadom; • dodeljuje pomoć u razvoju i primeni novih tehnologija za tretman otpada; • obezbeđuje dodatne izvore finansiranja; • podržava i sprovodi i druge aktivnosti neophodne u procesu unapređivanja sistema upravljanja otpadom.

Agencija za upravljanje otpadom • Agencij vodi i ažurira bazu podataka o upravljanju otpadom u informacionom sistemu zaštite životne sredine u skladu sa zakonom kojim se uređuje zaštita životne sredine. • U okviru posebnih tokova otpada Agencija prikuplja podatke od lica koja vrše sakupljanje, skladištenje i tretman svih kategorija otpada iz ove grupe u skladu sa zakonom. • Agencija prikuplja izveštaje o upravljanju ambalažom i ambalažnim otpadom od proizvođača, uvoznika, pakera/punilaca i isporučilaca, operatera i dr proizvođača, o količinama ambalaže i ambalažnog otpada i uspostavlja i vodi registar o količinama i vrstama ambalaže i ambalažnog otpada.

• Na osnovu ovih podataka u Agenciji se sastavlja i objavljuje svake godine izveštaj o količini proizvedene, uvezene i izvezene ambalaže i upravljanju ambalažnim otpadom. • Stručne organizacije za ispitivanje otpada vrše ispitivanja otpada radi klasifikacije za prekogranično kretanje otpada, tretman i odlaganje, prema obimu ispitivanja za koje su akreditovane i izdaju izveštaj o ispitivanju otpada.

KRATAK PREGLED I ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA U UPRAVLJANJU OTPADOM • Nastajanje otpada je rezultat ukupne ekonomske aktivnosti svake države, i kao takvo je u direktnoj korelaciji sa nacionalnom ekonomijom. • Nastajanje komunalnog otpada zavisi od stepena industrijskog razvoja, životnog standarda, načina života, socijalnog okruženja, potrošnje i drugih parametara svake pojedinačne zajednice. • Iz tog razloga se količina nastalog otpada može značajno razlikovati među državama, a takođe i u okviru jedne države.

KOMUNALNI OTPAD Podaci o količinama otpada • Postojeće stanje u lokalnim samoupravama Republike Srbije karakterišu nepouzdani i nepotpuni podaci o količini generisanja komunalnog otpada. • Količine komunalnog otpada na godišnjem nivou su proračunate na osnovu merenja otpada u referentnim lokalnim samoupravama. • Na osnovu rezultata tih merenja može se usvojiti u proseku, stanovnik Republike Srbije generiše 1 kg komunalnog otpada/dan

Potencijalni uticaji komunalnog otpada na životnu sredinu • Nesakupljeni otpad predstavlja javni problem. • Otpad prouzrokuje začepljenje odvodnih kanala i otvorenih slivnika, nagomilava se na putevima, umanjuje estetsku vrednost okoline, proizvodi iritirajuću prašinu i izaziva neprijatne mirise. • Upravljanje čvrstim otpadom mora obuhvatiti unapređivanje metoda sakuljanja otpada, i time uticati na smanjenje količine nesakupljenog otpada.

Javno zdravlje • Javno zdravlje može biti ugroženo ukoliko čvrsti otpad nije adekvatno lokalizovan i odstranjen iz radnih i stambenih okruženja. • Do direktnog kontakta sa otpadom može doći i ukoliko komunalnim radnicima nije obezbeđena adekvatna zaštita u obliku rukavica, čizama, uniformi, itd. • Razvijanje projekta rukovanja čvrstim otpadom mora uzeti u obzir troškove lokalizovanja otpada i zaštite radnika u skladu sa potencijalnim uticajima na javno zdravstveno stanje.

• Javno zdravstveno stanje može biti ugroženo ukoliko je čvrsti otpad neadekvatno odložen u okviru otvorenih deponija. • Otvorene deponije po definiciji omogućuju domaćim životinjama slobodan pristup otpadu, te se javlja opasnost od širenja zaraza i hemijske kontaminacije kroz lanac ishrane. • Dejstvo vetra može dovesti do raspršivanja patogenih organizama i opasnih materijala sadržanih u otpadu.

• Gasovi nastali tokom procesa biodegradacije u okviru otvorene deponije mogu sadržati toksične i potencijalno kancerogene isparljive organske materije (metan, hidrogen-sulfat, ugljen-dioksid). • Dim nastao spaljivanjem otpada na otvorenim deponijama je prepoznat kao iritator respiratornog sistema i može na izloženo stanovništvo uticati povećanjem rizika od oboljenja respiratornih organa.

Direktni uticaji • Narušavanje stanja okoline usled odlaganja čvrstog otpada obično podrazumeva zagađenje zemljišta, površinskih voda, podzemnih voda i vazduha. • Ukoliko se ostvare pogodni hidrološki uslovi, proceđeni filtrat iz čvrstog otpada može prodreti kroz nezasićeno zemljište koje se nalazi ispod deponije čvrstog otpada i na taj način dospeti u podzemne vode. • Površinske vode mogu biti kontaminirane ulivanjem zagađenih podzemnih voda ili erozijom zemljišta direkto sa deponije. • Izvori zagađenja vazduha mogu biti dim iz procesa otvorenog sagorevanja, prašina nastala prilikom nepovoljnog skladištenja, sakupljanja i deponovanja na otvorenim površinama, kao i razni gasovi

Problemi zagađivanja prirodnih izvora • Problemi zemljišta • Problemi voda • Problemi vazduha Problemi zemljišta • Najočigledniji vid kontaminacije zemljišta je prouzrokovan raspršivanjem smeća dejstvom vetra i skrivenim deponovanjem na otvorenim područjima i pored saobraćajnica. • Ovaj vid kontaminacije utiče na izgled okoline i doprinosi umanjenoj vrednosti zemljišta.

• Zemljište koje se nalazi ispod otpada odloženog na otvorenoj deponiji ili sanitarnoj deponiji je uglavnom kontaminirano patogenim organizmima, teškim metalima, solima i hlorinisanim hidrokarbonatima sadržanim u procednom filtratu. • Obim do kojeg zemljište može umanjiti sadržaj pomenutih kontaminanata će zavisiti od poroznosti, kapaciteta za procese jonske izmene i mogućnosti zemljišta da adsorbuje i odvede rastvorenu čvrstu materiju. • Zemljišta sastavljena od gline i organske materije poseduju veći kapacitet za filtriranje kontaminanata od zemljišta sa visokim sadržajem peska, mulja i šljunka.

• Ukoliko procedni filtrat prodre kroz zemljište koje je dostiglo svoj puni filtracioni kapacitet, kontaminanti koje on sadrži mogu biti oslobođeni u podzemne vode. • Prilikom obrade čvrstog otpada kompostiranjem, dobijeni kompost može biti upotrebljen u oblastima poljoprivrede, šumarstva ili kućnog baštovanstva. • U zavisnosti od koncentracije potencijalno štetnih hemikalija u dobijenom kompostu i stope njegove integracije u već postojeću sredinu, zemljište može biti kontaminirano a prisutne kulture preuzeti toksične hemikalije.

Problemi voda • Mehanizmima biodegradacije i hemijske oksidacije deponovanog čvrstog otpada, rastvoreni nus-produkti dekompozicije se spajaju sa vodama sadržanim u samom čvrstom otpadu. • Tokom vremena, čvrsti otpad se razlaže u manje komponente i očvršćava usled sopstvene težine, pri tom oslobađajući spomenutu zagađenu vodu.

• Površinske vode mogu biti kontaminirane ukoliko su izložene prilivu zagađenih podzemnih ili površinskih voda. • U slučaju kada je čvrsti otpad odložen na sanitarnoj deponiji tako koncipiranoj da omogući sakupljanje i tretiranje procednog filtrata, može usled oslobađanja tretiranog filtrata u površinsku vodu doći do poremećaja njenog kvaliteta.

Problemi vazduha • Najuočljiviji problemi kvaliteta vazduha vezani za rukovanje i odlaganje čvrstog otpada su prisustvo prašine, neprijatnih mirisa i dima. • Uglavnom se ovi uticaji mogu izbeći pridržavanjem pravila projektovanja deponija i rukovanja otpadom. • Prašina nastala tokom procesa utovara otpada predstavlja problem koji se najčešće identifikuje kao uzročnik narušavanja kvaliteta vazduha usled funkcionisanja deponije. • Količina nastale prašine će u velikoj meri zavisiti od odabrane metode sakupljanja otpada.

• Prašina pre svega izaziva neugodnost i iritaciju očiju; međutim, može sadržati i patogene mikroorganizme koji mogu biti inhalirani onog trenutka kada se nađu u vazduhu. • U okviru otvorenih i sanitarnih deponija javlja se miris truleži koji vodi poreklo od vodonik-sulfida i drugih gasova nastalih anaerobnom biodegradacijom otpada. • Nasuprot tome, u pogonima za kompostiranje, gde se biodegradacija odvija u aerobnim uslovima, miris je obično podnošljiv i podseća na miris zemlje. • Ako pogon za kompostiranje ne funkcioniše kako treba, i omogući se razvoj anaerobnih uslova, može doći do pojave gore opisanog neprijatnog mirisa.

• U okviru deponije se sagorevanje otpada može odvijati pod zemljom ili na samoj površini. • Kada otvorena deponija počne jednom da sagoreva pod zemljom, proces može trajati veoma dugo, sve dok se ne primene principi rukovanja sanitarnim deponijama koji podrazumevaju sisteme ventilacije i sakupljanja nastalih gasova.

Karakteristike čvrstog komunalnog otpada su: • morfološki sastav, • srednja gusitna, • količina u određenom vremenskom periodu. Morfološki sastav komunalnog otpada • Morfološki sastav i svojstva čvrstih otpadaka se utvrđuju na više načina, putem metoda koje nisu međusobno usaglašene. • Zajediničko svim metodama je da se istraživanja sprovode po godišnjim dobima i po karakterističnim delovima grada zavisno od urbanističke i komunalne opremljenosti njegovih delova.

• Uzorci za ispitivanje se uzimaju na mestu odlaganja otpadaka. • Sastav čvrstog otpada se ispituje tako što se uzmu reprezentativni uzorci iz vozila koja dovoze otpad na odlagalište. • Ukoliko je dnevna količina otpadaka veća od 100 t, potrebno je uzeti uzorke bar iz 20% vozila. • Iz svakog vozila je potrebno uzorkovati najmanje 30 kg otpadaka (pri tome se ne uzimaju krupni otpaci). • Srednji uzorak za analizu dobija se na bazi trostrukog mešanja uzetih uzoraka iz vozila (koji stoje na tvrdoj podlozi) uz razastiranje otpadaka. • Iz svakog gradskog karakterističnog područja se uzimaju najmanje po tri srednja uzorka.

• Morfološki sastav čvrstih otpadaka je maseni udeo pojedinih vrsta otpadaka u karakterističnom uzorku otpada. • Ovo svojstvo se ispituje prosejavanjem otpadaka srednjeg uzorka kroz sito otvora 15 x 15 mm. • Ostatak na situ se raspoređuje ručno na pojedine komponente otpada. • Maseni sastav se najčešće određuje u odnosu na: papir, otpatke od hrane, drvo, metal, tekstil, gumu, plastiku itd. • Morfolološki sastav komunalnog smeća veoma je značajan, a posebno kada se vrši njegova primarna ili sekundarna reciklaža

• Sastav "preradljivog" dela smeća po njegovim pojedinim komponentama i njegovu toplotnu moć neophodno je u tom slučaju što tačnije utvrditi, dok ove osobine „nepreradivog" dela smeća, koje normalno ide direktno na deponiju, nisu toliko značajne. • Morfološki sastav komunalnog čvrstog otpada praktično kontinuirano se menjao tokom poslednjih 50 ak godina, pri čemu je drastično smanjen udeo mineralnih komponenti (pepeo i sl. ), a u velikoj meri se povećao udeo papira, plastike i stakla. • Ove promene izazvane su uglavnom porastom udela ambalaže u smeću, povećanom potrošnjom različitih vrsta papira.

• Vlažnost predstavlja važno svojstvo čvrstih otpadaka za regulisanje biohemijskih procesa pri tretiranju otpadaka. • Vlažnost otpadaka iz domaćinstava zavisi od odnosa u masi pojedinih vrsta otpadaka, naročito od osnovnih komponenata papira i otpadaka od hrane i njihove vlažnosti kao i od uslova lokaliteta gde se oni sakupljaju (atmosferski uticaji). • Vlažnost otpadaka od domaćinstava se kreće u granicama od 30 -60%, i najveća je u jesenje doba.