Radno pravo Prof dr Sead Dizdarevi Ass Amina

Radno pravo Prof. dr. Sead Dizdarević Ass. Amina Hajdarević, BA

TEMATSKE CJELINE O O O O Pojava i razvoj radnog prava, oblikovanje i nastanak radnog prava kao posebne grane prava Međunarodna organizacija rada i međunarodni izvori radnog prava Ljudsko pravo na rad Propisi iz oblasti rada – domaći i međunarodni Međunarodni osnovni elementi iz oblasti rada – Evropska konvencija o ljudskim pravima Teorije iz oblasti rada Svjetski modeli rada Kolektivno radno pravo Evropsko kolektivno radno pravo Opći kolektivni ugovor Granski kolektivni ugovor Pravilinik o radu Ugovor o radu Deklaracija MOR-a o temeljnim načelima i pravima pri radu Radni odnos i njegove karakteristike, Zakon o državnoj službi

Pojava i razvoj radnog prava O Radno pravo je samostalna grana prava O Radno pravo je vezano za osnovno ljudsko pravo na rad O Prava po osnovu rada i u vezi sa radom O Suština radnog prava je a) Reguliranje radno-pravnog odnosa b) reguliranje individualnih i kolektivnih prava c) reguliranje prava iz radnog odnosa

Definicije radnog prava O rad je centralna ljudska vrijednost, O rad je odlučujući element i vrijednost u razvoju čovjeka, O rad je međusobni odnos subjekata u u procesu rada, O rad povezuje različita zanimanja u stvaranju novih vrijednosti, O rad je odnos određenog posla i drugih aktivnosti u ljudskoj zajednici prilikom stvaranja novih vrijednosti.

Nastanak i razvoj radnog prava O Historijski nastanak i odvajanje radnog prava od građansko prava – (“građanski zakonici”) O Početni period razvoja radnog prava – kraj XIX vijeka O Radnička udruživanja i borba za najosnovnija prava

I – početni period O Do polovine 19. vijeka – obespravljenost radnika, nedostatak propisa – nepodnošljivi uslovi rada O Bijeda i napor u radu – djeca – žene noćni rad – bez zaštite – revolt radnika O Polovinom 19. vijeka države pod pritiskom radničkih buntova donose “zaštitno zakonodavstvo” (Engleska, Njemačka, Francuska)

II. Period – kraj 19. vijeka – kraj I. svjetskog rata O Države donose više propisa “zaštitnog zakonodavstva” O Jačaju dogovori poslodavaca i radnika u utvrđivanju elemenata rada O 1912. – Fransuka donosi zakon o radu O Jačaju radnička udruženja – jačaju pregovori

III. Period između dva svjetska rata O Procvat radničkog zakonodavstva – Francuska, Njemačka, Italija O Stvara se MOR – 1919. – Pariz O Uz radno zakonodavstvo nastaje i oblast socijalne zaštite O Socijalna pravda počinje nastojati O Jača kolektivni dijalog poslodavca i radnika

IV Period od II. svjetskog rata do danas � Jača dijelaog poslodavci – radnici na uspostavljanju socijalne pravde � Propisi iz oblasti rada dobijaju savremenu formu � Radno pravo – samostalna grana – reguliše: a) država pripisima reguliše odnose na radu b) sindikalna prava i slobode jačaju c) kolektivno ugovaranje u zamahu d) MOR i uvođenje međunarodnih standarda � Nastanak socijalne države koja štiti socijalnu pravdu

Međunarodna organizacija rada O Bosna i Hercegovina kao poseban međunarodni subjektivitet imala je svoju posebnu ulogu u oblasti rada, sa svoim radnim zakonodavstvom koje ima dugotrajni evropski kontinuitet. O Bosna i Hercegovina je kroz čitavu historiju a pogotovo noviju dijelila subinu evropskog modela rada, tako da i taj evropski model rada koji se tretira kao umjereni model čiji je u suštini sinonim njemački model rada imao prije a i sada uporiste u modelu rada Bosne i Hercegovine. O Potpisnica svih konvencija Međunarodne organizacije rada iako u formalnopravnom smislu u nacionalnom zakonodavstvu ta prava nisu ostvarivana, ali u formalnopravnom smislu ta prava su bila garantirana od Međunarodne organizacije rada i za prostor Bosne i Hercegovine

O Međunarodna organizacija rada utemeljena na međunarodnoj konferenciji u Parizu 1919. godine O Organizacijska struktura 1. Opšta konferencija predstavnika država članica konferencija rada 2. Administrativni savjet 3. Međunarodni biro rada Međunarodne

O Međunarodna konferencija rada najviši zakonodavni organ Međunarodne organizacije rada: - konvencije iz oblasti rada - preporuke Međunarodne organizacije rada - rezolucije Međunarodne organizacije rada

Ljudsko pravo na rad O Posmatrajući kroz historiju i različite političke sisteme legislativu odnosno pravne izvore koji su trebali da budu garancija radnicima za ostvarivanje njihovih prava moguće je zaključiti da su pravni propisi vrlo sporo nastajali i da praktički do početka 19. stoljeća ili na samom kraju 18. stoljeća se prvi put naziru obrisi konkretnih propisa koji su služili kao izvor radnog prava odnosno izvor prava za oblast rada.

Izvori radnog prava O U našem pravnom sistemu definiraju se kao slijedeći izvori: 1. državni propisi, 2. kolektivni ugovori, 3. opšti akti poslodavaca, 4. običajno pravo, 5. sudska praksa i 6. međunarodni izvori radnog prava.

Domaći izvori radnog prava O Ustav O Zakoni (zakoni o radu kao lex specialis normi iz oblasti rada) O Podzakonski akti

Propisi iz oblasti rada O Nivo države Bi. H - Zakon o radu u institucijama Bi. H („Sl. glasnik Bi. H“ br. 26/04, 7/05 i 48/05) - Zakon o državnoj službi u institucijama Bi. H („Sl. glasnik Bi. H“ br. 12/02, 19/02, 8/03, 35/03, 4/04, 17/04, 26/04, 37/04, 48/05, 2/06, 32/07 i 43/09)

O Federacija Bi. H Zakon o radu („Sl. novine FBIH“, br. 62/15), Zakon o štrajku („Sl. novine FBIH“, broj 14/00), Zakon o zapošljavanju stranaca („Sl. novine FBIH“, broj 8/99), Zakon o vijeću zaposlenika („Sl. novine FBIH“, broj 39/04), Zakon o zaštiti na radu („Sl. novine FBIH“, br. 22/90 – u proceduri je donošenje novog zakona), Zakon o državnoj službi u FBIH („Sl. novine FBIH“, br. 29/03, 23/04, 39/04, 54/04, 67/05 i 8/06), Zakon o namještenicima u organima državne službe u FBIH („Sl. novine FBIH“, broj 49/05), Opći kolektivniugovor za teritorij FBIH („Sl. novine FBIH“, broj 54/05)

O Republika Srpska Zakon o radu (prečišćeni tekst – Sl. glasnik RS, broj 55/07), Zakon o zaštiti na radu („Sl. glasnik RS“, broj 1/08), Zakon o savjetima radnika („Sl. glasnik RS“, broj 26/01) Zakon o zapošljavanju (prečišćeni tekst – Sl. glasnik RS“, br. 54/06 i 64/06) Zakon o zapošljavanju stranih državljana i lica bez državljanstva („Sl. glasnik RS“, broj 24/09) Zakon o ekonomsko-socijalnom savjetu („Sl. glasnik RS“, broj 110/08) Zakon o državnoj službi („Sl. glasnik RS“, broj 118/08), Zakon o profesionalnoj rehabilitaciji i zapošljavanju invalida („Sl. glasnik RS“, br. 98/04 i 91/06), Zakon o štrajku („Sl. glasnik RS“, broj 111/08), Opšti kolektivni ugovor („Sl. glasnik RS“, broj 27/06).

O Brčko Distrikt Zakon o radu (prečišćeni tekst – „Sl. glasnik Brčko Distrikta Bi. H“, br. 19/06 i 19/07), Zakon o državnoj službi u organima uprave („Sl. glasnik BDBIH“, br. 28/06, 29/06, 19/07, 2/08, 9/08, 44/08 i 25/09), Zakon o zapošljavanju i pravima za vrijeme nezaposlenosti („Sl. glasnik BDBIH“, br. 33/04, 19/07 i 25/08), Zakon o zapošljavanju stranaca („Sl. glasnik BDBIH“, br. 15/09 i 19/09) Zakon o štrajku („Sl. glasnik BDBIH“, broj 3/06) Zakon o zaštiti na radu („Sl. glasnik BDBIH“, br. 31/05 i 35/05).

O Konvencije iz oblasti rada su navedene u knjizi na stranici 111.

Međunarodni izvori radnog prava O Međunarodni ugovori - predstavljaju međunarodni pravni akt iz oblasti rada koji bi u zemlji članici trebao da bude ratificiran i primijenjen. O Konvencije tj. međunarodne konvencije O Preporuke

TEORIJE IZ OBLASTI RADA O O O teorija institucije – francuska teorija (teorija koja ima najznačajnije utemeljenje u evropskom radnom zakonodavstvu i ona se prvi put primjenila u Francuskoj koja je kolijevka ove teorije. Čovjek stvarno ulazeći u fabriku ili u neku drugu službu kao da ulazi u jednu „instituciju“ je osnovni postulat ove teorije je da se čovjek –radnik identifikuje s svojom institucijom) njemačka teorija rada – rad za više ciljeve (rad „za više ciljeve“ konkretno za državu od koje se određuju jednaka prava za sve radnika je potpuno suprotan modelu teorije institucije koji je bio u Francuskoj jer status radnika u ovoj teoriji je zavisio od ukupnosti društvenih odnosa i ukupnosti ideologije njemačke države u tom periodu) ugovorna teorija o radu- (sporazumno regulisanje rada definiraju u dobroj mjeri obaveze, prava ali i odgovornosti radnika za neizvršavanje obaveza jer poznato je da su kroz historiju na različitim međunarodnim forumima i principima definirani standardi koji su osnova za regulisanje radnopravnih odnosa između radnika i poslodavaca posebno kroz individualne ugovore o radu i predmete ugovora o radu u kojim se definiraju jasna prava na bazi standarda, obaveze i dio koji se odnosi na odgovornost za izvršavanje poslova i posebno odgovornost za nastanak štete u procesu rada)

SVJETSKI MODELI RADA O američki model rada O japanski model rada O evropski model rada O turski model rada

O Američki model rada – model koji je zasnovan isključivo na tržišnom principu i koji ima sve elemente „robusnog modela“ koji praktički bez ikakvih drugih elemenata isključivo analizira učinjenje poslove, izvršene obaveze ili eventualne odgovornosti za neizvršene obaveze O nastao u anglosaksonskom pravnom sistemu - kratkotrajnost ugovora o radu - efikasan nadzor nad izvršavanje poslova i izvršavanje odgovornosti za neizvršene poslove - efikasnost nagrađivanja za učinjene poslove

O Japanski model rada je „model blagostanja“ jer to je model koji praktično ima dva osnovna elementa u svom principu funkcioniranja a to su: - tačnost u izvršavanju poslova u skladu sa propisanim propozicijama bilo zakonskim ili ugovornim i - moralnost u obavljanju poslova i u procesu rada. - Japanski model i zemlje koje slijede ovaj model a u Evropi najbliži ovom modelu su Švedska, Danska, Finska i još neke zemlje O Elementi: - doživotni ugovori o radu , - konstantan nadzor rada, - efikasno nagrađivanje, O Osnovna karakteristika ovog modela jeste tačnost i moralnost u izvršavanju obaveza

O Evropski model rada koji personificira njemački model rada i on predstavlja jednu srednju orijentaciju između američkog i japanskog modela rada u smislu da ovaj model također ima elemente tržišnog principa iz oblasti rada i on se prije svega temelji na: - srednjeročnim trajanjem ugovora o radu, - mogućnost progresivnog ostvarivanja prava i obaveza iz oblasti rada - efikasnim nagrađivanjem.

O Turski model rada se može okarakterisati kao tržišni model rada koji ima posebnosti i specifičnosti u pravima i obavezama poslodavaca i radnika a posebno u dijelu učešća sindikata u zaštiti radničkih interesa. O ovaj model rada razapet je između zahtjeva radnika za veća prava i sebičnih interesa poslodavaca O primjer ovog tržišnog modela rada najbolje je sagledati na primjeru turske tekstilne industrije koja spada u najveće proizvođaće tekstila u Evropi i dijelu Azije gdje pripada Turska. O kroz ovaj model sagledavaju se prava i obaveze turskih radnika i poslodavaca u obavljanju poslova za velike svjetske korporacije kao što su BOSS, ZARA, CA itd. Turska država štiti interese stranog kapitala koji uredno izvršava obaveze prema državu na uštrb prava radnika. To se posebno ogleda kroz nagrade za rad – satnice, uslove rada, sredstva zaštite na radu itd.

O Turski sindikat DISK nema snage da zaštiti interese i prava radnika jer to se ogleda u konstataciji da pretežno „plaće jedva da pokrivaju troškove života“. Apostrofiraju se slabi uslovi rada, slaba nagrađivanja za rad, a posebno slabo podržana prava u vezi sa radom a to su: zdravstvena, socijalna i PIO prava. Država ne subvencionira prava u vezi sa radom već praktično sva finansiranja ovih prava prebačena su na radnike koji i onako imaju niska primanja u odnosu na rezulotate rada što sve čini da standard turskih radnika u evropskom i svjetskom prosjeku je nizak. Suprotno tome poslodavaci i stran ekorporacije koje rade u Turskoj pa i u ovoj oblasti tekstila ostvaruju ekstra profite a država inkasira uredno od ovih korporacija svoja poreska i druga prava. O Poslodavci krše odredbe kolektivnih ugovora posebnog granski ugovora, ne pridržavaju se utvrđenih obaveza posebno u dijelu odmora odsustva radnog vremena i naknada što u svemu utiče zbog prisutnosti stranog kapitala da često prolaze nekažnjeni za kršenja kolektivnih ugovora.

O U ovom tržišnom modelu rada u turskom zakonu o radu utvrđena je najniža satnica rada, a u evropskom i anglosaksonskom pravu to je dogovorna kategorija radnika, poslodavaca i vlada i ona je promjenljiva zavisno od uslova na tržištu. O Slaba zaštita na radu i ogromni broj nesreća na poslu su obiljžja ovog modela rada tako da prema statistikama povrede na radu u Turskoj spadaju u najviši nivo u Evropi i skoro se nalaze na petom mjestu u svijetu. O Turski radnici posebno u industriji rade i po 67 sati sedmično, i taj povečani broj prekovremenih radnih sati u velikom procentu se ne plaća, ima dosta rada „na crno“ kao i veliki procenat ne plaćanja noćnog rada i kršenja međunarodnih konvencija rada malodobne djece i neadekvatnog rada trudnica na radnim mjestima.

O TEKSIF – sindikat tekstila turskih radnika – ima samo od ukupnog broja radnika zaposlenih u ovoj industriji 7% članova sindikata, nešto veći procenat je u drugim industrijskim grana, a razlog tome je da poslodavci sprečavaju na različite načine organizovanje radnika u sindikate čime se direktno krše međunarodne konvencije jer na taj način poslodavci izbjegavaju oštetu radničkih protesta da se radnicima obezbijedi više prava po osnovu rada. O vlada Turske tolerantno gleda na te aktivnosti poslodavaca jer je njoj ključni momenat profit industrijskih kompanija i likvidnost plaćanja obaveza prema državi i dobavljačima. O Turska vlada svojim surovim pristupom tržištu podstiče strane kompanije za veća ulaganja a sve na uštrb većih prava radnika, održavajući ta prava na donjem minimumu izdržljivosti što bi se moglo uporediti sa njemačkim modelom rada od prije II svjetskog rata kada su njemački radnici radili za „dojčland iber ales“ Njemačka iznad svega. Na tom minimumu prava radnika Turska održava mir u industriji, otvara brojna radna mjesta, pravi korz investicije veliki privredni razvoj i kao država bilježi veliki privredni rast.

O Sa niskim nadnicama za rad posebno se ističu uslovi rada kao jako neprimjereni i među najnižim u svijetu – npr. radnik koji radi u tekstilnoj industriji na bojenju tkanina koji u toku procesa radabude uprskan od boje, prašine i drugih hemijskih supstanci nemaju adekvatna kupatila, toplu vodu ili sredstva zaštite za takav rad, tako da radnici iz te industrije izlaze oštećenog zdravlja i moraju preduzimati mjere liječenja a sve to samostalno jer sredstva za zdravstveno osiguranje koje izdvaja država i poslodavci kao i druge mjese socijalne politike su jako skromna i ukupan teret svih dažbina prebačen je na turskog radnika. O Ovaj tržišni model rada svrstava se u grube tržnišne modele rada koji se primjenjuju i u drugim azijskim mnogoljudnim državama, s tim da ovaj model ima tendenciju preuzimanja evropskih standarda MOR-a a sve to sa postizanjem većeg ekonomskog rasta, pojedinačnog uspjeha međunarodnih i domaćih kompanija tako da u ovom vremenu turska vlada poduzeima više pozitivnih mjera da se za radnike obezbijedi više primanja, bolji uslovi rada, sredstva zaštite na radu kao i prava u vezi sa radom, a to su socijalna, zdravstvena i PIO prava.

KOLEKTIVNO RADNO PRAVO Kolektivno radno pravo i kolektivno pregovaranje je relativno novijeg datuma tako da se i kolektivnopravni odnosi i uređivanje tih odnosa između zaposlenika, poslodavaca i vlade , dobija tek u savremenom radnom zakonodavstvu O Historijski posmatrano kolektivni ugovori su nastali kao preteča sindikalnog organizovanja i udruživanja radnika na interesnim principima, bilo da se radi o regulisanju direktnih prava iz oblasti rada ili prava u vezi sa radom. Tek u drugoj polovini 19. stoljeća na bazi sindikalnih udruživanja, prije svega metalskih radnika, tekstilaca, kožara, drvoprerađivača i drugih grana prava stvaraju se povoljni uslovi da se poslodavci i radnici susretnu i da otpočinju razgovore o ključnim pitanjima koji su veoma važni za uzajamno reuglisanje statusa u procesu rada. O

O Ugovorne strane: - oni pojedinci i organizacije koji na bazi razgovora postignu određene dogovore koji postaju izvor prava, pa su u tom kontekstu i sindikalne organizacije ili druge radničke organizacije dobile posebnu ulogu da oni budu predstavnici i učesnici skupa sa drugim, a prije svega predstavnici radnika kao jedna ugovorna strana. - poslodavac i grupa poslodavaca, komore ili neke druge organizacije koje predstavljaju kolektivitete su druga strana u kolektivnom pregovaranju

Predmet kolektivnih ugovora O Predmet kolektivnog ugovora je dug vremenski period bio kamen spoticanja, a to je da li sva pitanja koja su vezana za probleme funkcioniranja odnosa između radnika i poslodavaca u regulisanju radnopravnih statusa mogu biti predmet kolektivnog ugovaranja. O Posebnosti kroz granske ugovore najviše se manifestovao na individualne ugovore o radu gdje svaki zaposlenik zaključuje ugovor o radu sa poslodavcem , u konkretnoj situaciji posebno u predmetu ugovora se reguliraju prava i obaveze, dolazi do izražaja selektivan pristup u primjeni određenih elemenata iz kolketivnog ugovora što u svakom slučaju je veoma pozitivno da za svako radno mjestu definiraju posebni uslovi vezano za naknade za rad, zaštitu na rad, uslove rada i drugih pitanja koji su predmet kolektivnog , granskog i individualnog ugovora o radu.

Prvi kolektivni ugovori O - Prvi teoretski pristup koja je najčešće bila prisutna vezana za kolektivne ugovore jeste da su tadašnji kolektivni ugovori imali obilježje građanskopravnog posla i oni su kvalifikovani kao i drugi građanskopravni poslovi a ne kao posebni pravni poslovi na osnovu kojih su se proizvodila prava i obaveze za ugovorne strane.

O Drugi toretski pristup na bazi stručnih teoretskih mišljenja jeste da su kolektivni ugovori toga vremena bili zbog svog značaja normativni i pravni akti izjednačeni sa zakonom u materijalnom smislu jer su oni predstavljali izvor prava za radnike i za poslodavce jer oni su djelovali u okviru posebnih teorija koje su afirmisale dogovore između radnika i poslodavca.

O Treći teoretski pristup od teoretičara toga vremena u početku oblikovanja prvih kolektivnih ugovora jeste da su kolektivni ugovori istovremeno i normativni i ugovorni akti odnosno da oni imaju obilježja i jednog i drugog pravnog akta zbog čega su oni shvatani kao obaveza sa jedne strane i mogućnost sa druge strane da oni budu ili da ne budu primjenjeni jer u toj fazi još nisu imali formu obaveznosti iako su bili potpisani između radnika i poslodavca.

O Ugovorna teorija O Statusna vanugovorna teorija O Mješovita teorija

SINDIKAT I KOLEKTIVNO PREGOVARANJE O Sindikat je organizacija koja je nastala kao plod takvih udruživanja radnika da se kroz jedinstvenu zajedničku organizaciju oblikuju interesi jedne ugovorne strane a to su radnici koji su bili zastupljeni kroz taj kolektivitet. O Prvi sindikati su počeli da djeluju krajem XIX. stoljeća

O Stvaranje radničkog sindikata uslijedilo je prvo u Sloveniji, Hrvatskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini i to tek početkom XX. stoljeća. O 1905. godine su formirani prvi oblici sindikata koji su dalje nastavili da djeluju tako da sindikalno organizovanje u bosni i Hercegovini ima značajan doprinos.

O Sindikat ima prije svega osnovnu svoju ulogu u zaštiti ljudskog prava na rad i povodom rada a ona se ogledaju kroz slijedeće elemente: - sloboda udruživanja, - zabrana prinudnog rada i - jednakost u mogućnostima i tretmanu.

O Sindikat Bosne i Hercegovine danas ima slijedeće organe: - kongres sindikata, - glavni odbor, - predsjedništvo, - kontrolni odbor i - statutarna komisija.

KOLEKTIVNO PREGOVARANJE O Kolektivnim pregovaranjem u kojem učestvuju na ravnopravnim osnovima predstavnici radnika, poslodavaca i zaposlenika uređuju se ona pitanja koja nisu obuhvaćena pravnom normom odnosno zakonom ili nekim drugim aktima koji bi mogli poslužiti kao izvor radnog prava koji bi se konkretno mogao primjeniti u radnopravnim statustima i regulisanju prava između radnika i poslodavaca.

Kolektivni ugovori O Bosni i Hercegovini danas postoje opći kolketivni ugovori na entitetskom nivou, na nivou regija, kao i opći kolektivni ugovori na nivou određenih djelatnosti i kolektivni ugovori ili sporazumi vezano za jedno ili više pravnih lica.

O Kolektivno radno pravo prije svega kroz čitav proces pregovaranja podrazumijeva slijedeće principe: - postojanje slobode uzajamnog pregovaranja, - postojanje prava kolektivnog pregovaranja i iznošenje elemenata za regulisanje određenog pitanja, - postojanje i garancija prava na stav u uređenju određenog pitanja da se slobodno iznese i da bude bez posebnih prinuda i uslovljavanja, - postojanje jedinstvenog prava na rješavanje kolektivnih sporova, - postojanje zakonskih mogućnosti da se u odsustvu procesa kolketivnog pregovaranja može organizirati i štrajk kao sredstvo za rješavanje određenih pitanja radnika i - pravo učešća radnika u donošenju drugih općih akata vezano za uređivanje pravnih odnosa u procesu kolektivnog pregovaranja.

Evropsko kolektivno radno pravo O Evropsko kolektivno radno pravo za osnovu ima stabilnost institucija koje osiguravaju ljudska prava i standarde iz oblasti rada a prije svega ljudsko pravo na rad i pravo na dostojanstven život i naknade za učinjeni rad. O Evropsko radno zakonodavstvo kao standard koji je univerzalan i koji je moguće primjeniti za potrebe tržišnog principa prije svega ogleda se u primjeni principa ograničenog mandata, principa supsidijariteta i principa srazmjernosti a sve u cilju da se državama članicama ostavi prostor slobodnog djelovanja u njihovim specifičnostima a istovremeno i očuvanja jedinstva Evropske unije u oblasti rada.

O Ravnopravno učešće u ponudama za zaposlenje u članicama EU O Slobodno kretanja i pravo na rad O Pravo boravka dok se traži posao O Pravo najstanjivanja u državi članici kada zasnuje radni status O Pravo socijalne zaštite u državi članici O Nadnacionalno pravo na rad regulisano zakonodavstvom – legislativom EU

Komunitarna prava O Jednakopravnost i ravnopravnost u pravu na rad O Zaštita na radu i u procesu rada O Pravo na osnovu socijalnu zaštitu O Pravo na druga davanja po osnovu rada O Akti koji garantuju individualna prava rada: smjernice EU broj: 117/75, 207/76, 7/79, 8/86, 613/86, odluke – C/203/86, 655/89, 270/90, 104/92, 533/91 O Pravo na nesmetan rad u sindikatu – Fredeling smjernice EU

Radni odnos i njegove karakteristike O Radni odnos - predstavlja odnos između zaposlenika i O O O poslodavca sa svim svojim pravima i obavezama koji se izražava kroz odgovarajuća dokumenta koja obavezuju i poslodavca i zaposlenika prije svega na bazi dogovornosti. Robovlasnički proces proizvodnje i rada (robrobovlasnik) Feudalni sistem rada (feudalac – kmet) Najamni radni odnos – staleški sistem rada Rani kapitalizam i radni status (-esnafi, industrijalizacija, izrabljivanje radnika – “krvavo zakonodavstvo” Savremeni tržišni kapitalizam i radni odnos

RADNI ODNOS – PRAVNI, EKONOMSKI I SOCIJALNI ASPEKT KROZ TEORIJE IZ OBLASTI RADA O Do početka XX vijeka – radni statusi prosti i neuređeni O Teorije ugovora – radni odnos – radnik “prodaje radnu snagu a poslodavac plaća naknade” O Teorija institucije – (Francuska) rad za instituciju i nivo prava određuje institucija koja daje ugovor o radu radnika O Njemačka teorija rada, period fašizma (1936 -1941) rad za “više ciljeve” – za državu od koje su određena jednaka prava za rad

SAVREMENI RADNI ODNOS O Stvaranje “zona zajedničkog interesa ili konflikta O O među stranama radnog odnosa”, i uslovi pregovaranja Radni odnos je odnos najmanje dva pravna subjekta sa pravima i obavezama u skladu sa pravnim propisima Radni odnos kao ugovorni odnos, imovinski odnos ili kao “faktički odnos” o zaposlenju sa pravima i obavezama Radni odnos je usključenje u proces rada pod zakonom propisanim uslovima (propisima) Dobrovoljnost, saglasnost za zslove rada i prava u vezi sa radom i po osnovu rada

RADNO ZAKONODAVSTVO BIH I RADNI ODNOSI O Propisi Bi. H, FBIH, RS i Brčko distrikt iz oblasti rada O Osnove rada su: subordinacija, nepostojanje monopola na radno mjesto i uslovi za konkurenciju znanja i sposobnosti O Osnovna načela radnih odnosa u Bi. H - sloboda rada - pravo na rad

ZASNIVANJE RADNOG ODNOSA O Poslodavac – posloprimac, po propisima iz oblasti rada u Bi. H O Poslodavci – pravna i fizička lica O Posloprimci – radnik, službenik, namještenik – zaposlenik po ugovoru na određeno vrijeme O Pretpostavke – uslovi – za zasnivanje radnog odnosa i to opći, posebni Opći a) godine života b) zdravstvena sposobnost Posebni a) znanje – kvalifikacija i lična svojstva b) radno iskustvo, specijalizacije i nekažnjavanja

UNUTRAŠNJA ORGANIZACIJA I PRAVILA RADA O Sistematizacija opis radnog mjesta O Pravilnik o radu i druga pravila za rad O Smetnje za zasnivanje radnog odnosa O Faze u zasnivanju radnog odnosa odluka o potrebi za radnim mjestom, apliciranje, provjere radnih sposobnosti (testovi i intervjui) – odabir i odlučivanje o prijemu u radni odnos – ugovor o radu i stupanje na rad i žalbeni postupci

VRSTE RADNIH ODNOSA O Kriteriji za razlikovanje radnih odnosa: - opći i posebni režim rada – ugovorni, postavljenja, imenovanja i ugovori o službi - radni odnos domaćih i stranih državljana - radni odnos u privredi, ustanovama, kod obrtnika i međunarodnim institucijama u Bi. H - vrijeme trajanja radnog odnosa - dužina trajanja radnog vremena - specifičnosti rada u određenim oblastima - radni odnos sa stranim državljanima - radni odnos na određeno vrijeme, pripravnici i volonteri

RADNI ODNOSI U DRŽAVNOJ SLUŽBI O Uslovi za rad u državnoj službi – opći i posebni, O Radna mjesta u državnoj službi – rukovodeća i ostala O Agencija za državnu službu i njihova uloga O Prijem i raspoređivanje zaposlenika u državnu službu O Napredovanja – nazadovanja, ocjene rada, prekobrojnost i prestanak radnog odnosa

RADNO VRIJEME O Naučni pristup – vrijeme rada i vrijeme van rada i to efektivni rad, obaveza prisutnosti na radu i slobodno vrijeme O Historijat borbe za osmosatno radno vrijeme, puno i nepuno radno vrijeme (jednokratno, dvokratno i smjensko radno vrijeme), vrijeme duže od propisanog (najduže 10 sati sedmično), noćni rad O Preraspodjela i preračunavanje radnog vremena

ODMORI, ODUSTVA I MIROVANJE RADNOG ODNOSA O Odmor u toku rada, dnevni odmor, sedmični i godišnji odmor O Odsustva uz naknadu i bez naknade, vjerske potrebe, trudnička odsustva O Mirovanje radnog odnosa, vojni rok, rezervni sastav policije, imenovanje na javnu dužnost, neplaćeno odsustvo po odobrenju

ZAŠTITA NA RADU O Života i zdravlja zaposlenika O Sigurnost na radu za sve O Otklanjanje opasnosti po zdravlje O Humanizacija uslova rada O Zaštita na radu zavisno od djelatnosti, opasnosti i mjesta rada zaposlenika ili zaposlenice, rad u dubini zemlje, pod vodom, na visini, toploti – hladnoći, hemijskim procesima

PRAVO NA PLAĆU O Plaća predstavlja ekonomsku, socijalnu, pravnu i O O moralnu kategoriju. Pojam plaće je osnova i temeljni motiv zbog kojeg zaposlenik zasniva radni odnos. Plaća je uvijek novčani iznos koji se isplaćuje za učinjeni rad. Pravo na plaću je lično pravo svakog zaposlenika. Teorije o plaći a) teorija ponude i potražnje b) teorija o plaći prema radu c) mješovite teorije o plaći

NAČELA ZA UTVRĐIVANJE PLAĆE O Načelo individualizacije plaće O Načelo nediskriminacije O Načelo motivacije i neposredne materijalne zainteresovanosti O Načelo neutralizacije O Načelo zakonitosti i legaliteta O Načelo inpersonalnosti plaće tj. plaća se svodi na utvrđivanje i drugih ličnih elemenata koji utiču na plaću

OSTALA DAVANJA ZAPOSLENIKU NA RADU O Pravo na regres za godišnji odmor O Pravo na otpremnine O Pravo na razne vidove pomoći O Pravo na jubilarne nagrade O Pravo na kolektivno osiguranje Ovakva davanja i ovi elementi važe i za zaposlenike državnih službi.

ELEMENTI RADA O Stručno obrazovanje i usavršavanje O Kultura rada O Radni moral O Radna disciplina O Disciplinska odgovornost

POVREDA RADNIH DUŽNOSTI � Lakše i teže povrede radne dužnosti. Za lakše povrede radnih dužnosti moguće je � � � izreći disciplinske mjere a za teže povrede izriću se disciplinske kazne. Materijalna odgovornost Utvrđivanje štete u ukupnom iznosu za povredu radne dužnosti Udaljavanje – suspenzija zaposlenika sa rada Udaljenje državnog službenika iz službe Prestanak radnog odnosa (str. 345) Prestanak radnog odnosa po volji zaposlenika Prestanak radnog odnosa protiv volje zaposlenika jeste otakaz od strane poslodavca ili prestanak radnog odnosa po zakonu, ili prestanak radnog odnosa zbog sticanja uslova za penziju. Razrješenje sa dužnosti Državnim službenicima prestaje radni odnos po zakonu o državnoj službi Pravo na otpremninu Status prekobrojnih državnih službenika