Prof dr Sead Dizdarevi Amina Hajdarevi MA TEORIJE

Prof. dr. Sead Dizdarević Amina Hajdarević, MA

TEORIJE IZ OBLASTI RADA O Teorija institucije – francuska teorija O Njemačka teorija rada – rad za više ciljeve O Ugovorna teorija o radu

Teorije institucije je teorija koja ima najznačajnije utemeljenje u evropskom radnom zakonodavstvu i ona se prvi put primjenila u Francuskoj koja je kolijevka ove teorije. Čovjek stvarno ulazeći u fabriku ili u neku drugu službu kao da ulazi u jednu „instituciju“ je osnovni postulat ove teorije je da se čovjek –radnik identifikuje s svojom institucijom. � Ova teorije nastala je u fazi ranog kapitalizma i ona je upravo učinila da se kapitalistički odnosi utvrde u institucijama sistema i oni su praktički bili najvećim dijelom mjerilo razvoja tadašnje Francuske gdje su radnici na nejedinstven ili na nejednako uređen način ostvarivali prava zavisno od ponude i tražnje na tžištu i njihov odnos u raspodjeli prava i obavez abio je različit jer se u to vrijeme posebno poklanjala pažnja svojoj instituciji, svojoj fabrici, svojoj ustanovi u kojoj je radnik radio a manji odnos bio je prema općem društvenom stanju i prema državi. � Ova teorije je imala tako širok uticaj, posebno u Francuskoj i nekim drugim zemljama, zato što je na jedan odgovarajući način zadržala recidiv prethodnog vremena pa je bila i prihvaćena od vlasnika sredstava za proizvodnju tj. od poslodavaca, jer praktično posebnom ideologijom prema radnicima, učinjeno je da radnici toliko i ne insistiraju na svojim osobnim pravima već pravima institucije tako da je to odgovaralo poslodavacima i oni su prava radnika prema ovoj teoriji sveli praktično na nizak nivo ali uz njihov pristanak. �

Ta teorija je trajala jedan duži period jer radnici su praktično se identifikovali sa institucijom računajući na taj način da je to njegov pravni subjekt u kojem ostvaruje sva svoja prava i obaveza i kojem je mogao ostvariti svoja prava ali ne odmah, tako da je to jedan vid gdje radnik praktično gubi svoj pojedinačni subjektivitet i jasno uređena prava i obaveze iz procesa rada već se to temelji na tome da postoji institucija u kojoj on radi i ostvaruje svoja prava koja će u svako vrijeme učiniti da on ta svoja prava može ostvariti. � Ti pogledi se često kvalifikuju kao odložena prava radnika na bazi potrebe svoje institucije i dobrovoljnog pristanka radnika da neinsistira u potpunosti na dodjeli svojih prava iz procesa rada. Radnici su praktično na bazi ovakvih parametara pristajali da dobiju ugovore o radu na osnovu stava institucije u kojoj on radi, tako da ugovori o radu nisu bili jedinstveni za sve radnike u drugim subjektima već su to bili ugovori koji su bili diktirani od konkretne institucije u kojoj je radnik radio. � �

� � Ova teorija ima najznačajnije utemeljene u njemačkom pravnom sistemu i često se naziva njemačka ili fašistička teorija rada. Rad „za više ciljeve“ konkretno za državu od koje se određuju jednaka prava za sve radnika je potpuno suprotan modelu teorije institucije koji je bio u Francuskoj jer status radnika u ovoj teoriji je zavisio od ukupnosti društvenih odnosa i ukupnosti ideologije njemačke države u tom periodu. Vrijeme nastanka ove teorije jeste u periodu razvoja fašizma u Njemačkoj. Prema ovoj teoriji radnici su radili u svojim preduzećima i oni su se osjećali kao dio cjelokupno zajednice predstavljajući svjesno svoju ulogu po kojoj su oni pristajali da se njihova prava urede na jedinstven način bez obzira na nivo njihove zarade ili nivo umanjenja njihovih prava.

� Posmatrajući u posebnostima ovu teoriju može se kazati da su radnici bili eksploatisani u jednom drugečijem vidu u odnosu na neke ranije historije elemente eksploatacije radnika jer praktično radnici su dobrovoljno pristajali da u ovom odnosu budu eksploatisani, da se javno deklarišu da je njihov ukupan rad za njihovu državu i da oni bez obzir na antagonizam između prava i obaveza iz procesa rada prihvataju „više ciljeve“ koje diktira vladajuća ideologija u državi. � Tu teoriju bi danas mogli posmatrati kao jednu žalosnu stranicu razvoja radnog zakonodavstva i prava iz oblasti rada odnosno ostvarivanje osnovnih ljudskih prava na rad. � Radni statusi u tom periodu bili su kako su radnici i pristajali dovoljni za njihove osnovne životne potrebe tako da radnici nisu ni instistirali na ostvarivanju svojih većih prava iako je rad iz toga vremena historijski posmatrano kvalifikovan kao najobimniji proces jer upravo njemačka država u vrijeme razvoja fašističke ideologije bilježi najjaći uspon što znači da je bila potreba da se proces rada odvija i u dužem vremenskom periodu od utvrđenih standarda. � Ta dobrovoljnost radnika da svoja prava deklarišu za državu i u tom periodu nastaje javna fraza radnika u kojoj oni kliču „Dojčland iber ales“ što znači „Njemačka iznad svega“, oni su na taj način bez obzira na sve negativne konotacije koje su imali na svoje radne statuse prihvatali da gradnjom države se odriču svojih prava što je u kasnijim historijskim periodima imalo dosta negativan uticaj.

� Ova teorija je imala hipnotizirajuću ulogu na prostore gdje je vladala fašistička ideologija ali ona je bila toliko upečatljiva iz razloga postizanja opće državne moći tako da i danas ovakav način zagovaranja rada i radnih statusa i društvenih odnosa ima svojih pristalica na prostorima gdje se javlja fašizam bilo da je to riječ o Njemačkoj, Italiji i Muselinijevom procesu i njegovoj ideologiji koji je također pripadao fašističkim pokretima bilo da se radi o Španiji i Frankovom uticaju, Pinočeu u Čileu i nekim drugim prostorima na kojim se javljaju totalitarni fašistički režimi. � Ta ideologija javlja se i danas na tim prostorima koji baštine takvu idologiju iz razloga što se praktično gubi subjektivite radnika u njegovom procesu rada a država dobija sve ono što pripada radniku i praktično njega čini objektom u odlučivanju a ne subjektom u radnom pravu. � Nivou ostvarivanja ljudskog prava na rad i prava u vezi sa radom u tom vremenskom periodu i u okviru ove teorije je dosta teško jer praktički vrlo nizak nivo prava na rad ili u vezi sa radom na ovim prostorima bio je vrlo teško ostvarivan tako da je i to potvrda da u ovoj teoriji rada radnik praktički je izvan procesa odlučivanja i raspolaganja o rezultatima svoga rada.

� Ova teorija je posljedica nastanka društvenih prilika nakon ovih ranijih teorija koje su nastale pod snažnim uticajem ideoloških principa bilo u Francuskoj da se radi o institucijama države koje su pojedinačno propisivale određeni nivo prava i obaveza ili njemačke totalistarističke ideologije tj. fašističke ideologije koja je praktično izbacivala radnika iz procesa odlučivanja jer je on praktično bio objekt na kojem su se primjenjivali svi ti principi tako da je najveći dio država Zapadne Evrope, tj. savremenih industrijskih država bio pod uticajem tih dvaju teorija koje su na sreću bile prisutne jedan historijski gledano kraći vremenski period.

� � Nastanak i razvoj tržišnih i ekonomskih odnosa i razvojem konkurencije kako u industriji tako i u drugim granama djelatnosti dolazi do pojave i potrebe razvoja novih odnosa i uspostavljanju pravednije preraspodjele iz procesa rada u odnosu na radnike i poslodavce. Od početka 20. stoljeća i posebno njegovom polovinom i do samog kraja 20. stoljeća a možda i današnjeg vremena ugovorna teorija ima poseban prioritet u smislu da se otvara opći društveni dijalog između radnika, poslodavaca i odgovarajućeg državnog uticaja u smislu da se na tržišnom principu regulišu pitanja tržišta rada, tržišta kapitala i tržišta radne snage. Ovom teorijom su, ako se može kazati ispravljeni pogrešni potezi koji su bili dug period okrenuti prema radnicima prije svega prema ostvarivanju njihovih prava jer ta prava su zavisila od određene institucije u Francuskoj teoriji ili od državnog vrha u fašističkoj teoriji rada. Razvoj tržišnih principa, tržišta rada, kapitala, robe, kretanje , proizvodnja na širem evropskom prostoru učinili su da se prava i obaveze radnika, poslodavaca i značajan uticaj države reguliše na bazi dogovornih elemenata i zaključivanja bilo da se radi o kolektivnih ugovorima ili individualnim ugovorima o radu što je u svakom slučaju nastanak i velika garancija za radnike da ostvare svoja prava iz oblasti rada.

� Historijski posmatrano pojedine teoretičare koji su dali doprinos da se na stručan i teoretski način rasvijetli ljudsko pravo na rad kao što su Rober Oven, Augusto Blanki ili Danijel Grand u periodu od 1876. do polovine 20. stoljeća je upravo puni efekat da se doprinese afirmaciji subjektiviteta i nivoa učešća radnika u procesu rada i njihovog pregovaranja sa poslodavcima o nivo prava, obaveza i odgovornosti. � Ugovorna teorija imala je tim prije veći značaj na afirmacija tog pravnog subjektiviteta radnika u procesu rada tako da kroz standarde zemalja Evropske unije, a prije svega Francuske, Njemačke, Italije i drugih razvijenih evropskih zemalja snažno se afirmiše kolektivno pregovaranje u smislu postizanja standarda iz oblasti rada, bilo da se radi o trajanju radnog vremena, o najnižoj satnici, plaćanju rada, vrstama rada, zaštite na radu, preraspodjele i preračunavanja radnog vremena što u svakom slučaju u današnjim uslovima Evropske unije ima visok nivo, čime se želi da se doprinese kvalitetnom razvoju tržišne privrede i konkurencije kako u svim drugim oblastima tako i u oblastima rada.