Prof dr Jasminka GradaeviSijeri Uvod u radno pravo

Prof. dr Jasminka Gradaščević-Sijerčić „Uvod u radno pravo i pravo socijalne sigurnosti EU“ pristupno predavanje na II ciklusu studija na smjeru Pravo Evropske unije u akademskoj 2016/2017. godini Sarajevo, 14. 11. 2016. godine

Sadržaj • Uvod i uvodne napomene • Odnos radnog prava i prava socijalne sigurnosti EU i Vijeća Evrope • Kratki historijski prikaz razvoja • Nadležnosti i metode • Aktuelni izazovi

Evropsko radno pravo Radno pravo Vijeća Evrope -pravne norme i pravila koja se donose u okviru Vijeća Evrope- Radno pravo Evropske unije -prvna pravila koja se donose u pravnom sistemu EU Radno pravo/zakonodavstvo država na tlu Evrope

Evropska unija 500 milijona ljudi – 28* država države članice Europske unije

Stanovništvo Evropske unije u svjetskim omjerima Broj stanovnika u milijonima 1343 1205 508 EU 127 Kina Indija Japan 143 Rusija 314 SAD

Uvod • Osnovna karakteristika: ciklični razvoj kao posljedica ekonomske i socijalne dimenzije integracionih procesa; • Posebno značajnu ulogu imao Sud; • Različiti koncepti i treminologija-konfuzija.

Šta je radno pravo i pravo socijalne sigurnosti EU Partikularnost: usmjerenost na ograničena pitanja radnog prava, nesimetričnost, nepotupnost u odnosu na nacionalna zakonodavstva Sloboda kretanja radnika (kretanje radnika i članova njihovih porodica; koordinacija sistema socijalne sigurnosti) Socijalna politika (omogućavanje socijalnog razvoja i sprečavanje socijalnog dampinga; zaštita zdravlja i sigurnosti na radu, osiguranje adekvatnih radnih uvjeta : radno vrijeme, kolektivni otkazi, transfer preduzeća, participacija) Koordinacija ekonomske politike i politike zapošljavanja Suzbijanja diskriminacije

Šta je radno pravo i pravo socijalne sigurnosti EU Metode Hard law: radni uvjeti , suzbijanje diskriminacije(sekundarno zakonodavstvo) Soft law: usklađivanje ekonomske politike s politikom zapošljavanja i socijalnog razvoja

1. Odnos radnog prava i prava socijalne sigurnosti EU i Vijeća Evrope • Izvor u kreiranju socijalne politike EU : (čl. 151 UFEU: . . . imajući na umu temeljna socijalna prava poput onih određenih u Evropskoj socijalnoj povelji. . . ) • Povelja EU o temeljnim pravima istu pravnu snagu kao Ugovori. • Prva iz Povelje o temeljnim pravima trebaju biti tumačena u skladu sa Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda. Unija pristupa Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda. Temeljna prava, kako su zajamčena Evropskom konvencijom za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda i kako proizlaze iz ustavnih tradicija zajedničkih državama članicama, čine opća načela prava Unije (čl. 6 UEU). • Evropski sud za ljudska prava i Evropski sud EU: uvažavanje i poštovanje argumenata iznesenih u presudama.

1. Odnos radnog prava i prava socijalne sigurnosti EU i Vijeća Evrope • Prava iz Povelje EU se primjenjuju samo u području nadležnosti EU, te je za zaštitu temeljnih ljudskih prava i dalje važno pravo Vijeća Evrope, • Adresati • Vijeće Evrope: instrumenti harmonizacije i koordinacije međusobnog povezivanja prava država članica (konvencije: EKZLJP, ESP, Evropski zakonik o socijalnoj sigurnosti, Evropska konvencija o socijalnoj i zdravstvenoj pomoći, Evropska konvencija o siocijalnoj sigurnosti. . ; Evropski sud za ljudska prava (ESLJP)

2. Kratki historijski prikaz razvoja Vremenski period Izvor 1957 -1974 Rimski ugovor Program socijalne akcije 1974 -1986 Jedinstveni Evropski akt 1987 -1992 Ugovor iz Maastrichta 1993 -1997 Ugovor iz Amsterdama 1999 -2001 Ugovor iz Nice Povelja o temeljnim pravima EU 2003 -2007 2009 -sada Ugovor i Lisabona *******

1957 -1974 Period ekonomske integracije Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici(Rimski ugovor -1957 ) Radno pravo i pravo socijalne sigurnosti Dio nacionalnog suverenitetaneintervencija Sloboda kretanja radnika (čl. 48 UEEZ) Koordinacija sistema socijalne sigurnosti(čl. 51 UEEZ) „Socijalna politika“(čl. 117 -122 UEEZ) obaveze država Promicanje boljih uvjeta rada i životnog standarda radnika, jednakost plaća muškaraca i žena za jednak rad. Evropski socijalni fond ( čl. 123 -128 UEEZ) Poboljšale mogućnosti zapošljavanja radnika na zajedničkom tržištu

1974 -1986 1974 Program socijalne akcije Prve Direktive o zabrani diskriminacije na temelju spola Direktive o: zaštiti na radu; o zaštiti prava radnika u slučaju prijenosa preduzeća, o zaštiti prava radnika u slučaju stečaja poslodavca Osnov: čl. 100 i 235 UEEZ 1975 Evropski fond regionalnog razvoja PROMJENA POLITIKE 1968 -socijalni nemiri, nezaposlenost Radi otklanjanja nepovoljnih socijalnih implikacija ekonomske integracijepotreba harmonizacije radnog prava D 75/117 –plaća; D 76/207 zapošljavanje, stručno obrazovanje, napredovanje i uvjeti rada; D 79/7 -javni sistemi socijalne sigurnosti; d 86/378 -profesionalni sistemi socijalne sigurnosti; D 86/613 -samozaposleni 6 direktiva D 77/187 D 80/987

1986 -1993 Evropski socijalni prostor Prva bitna reforma Rimskog ugovora: pravni temelji za stvaranje 1986/1987 Jedinstveni evropski akt Strategija „minimalne harmonizacije“ 1989 Povelja o temeljnim socijalnim pravima radnika i Program ostvarivanja Povelje unutrašnjeg tržišta EU, definirane su nove nadležnosti Zajednice kao što su: socijalna politika, ekonomska i socijalna kohezija, istraživanje i tehnološki razvoj, zaštita okoliša, pokrenuta suradnja u oblasti vanjskih poslova, te proširene nadležnosti Evropskog parlamenta i pojednostavljen proces donošenja odluka u Vijeću EU.

1986 -1993 Evropski socijalni prostor Donesene direktive iz područja: zaštite na radu, ugovora o radu specijaliziranih područja zaštite na radu 1992. Ugovor iz Maastrihta Uspostavljena ekonomsku i monetarna unija (EMU), koja uključuje uvođenje jedinstvene europske valute kojom bi upravljala Europska središnja banka. Okvirna direktiva 89/391 D 92/85 o trudnim radnicama D 93/104 o radnom vremenu D 94/33 o mladim radnicima D 91/533 o dokazu ugovora o radu Uspostavljena Evropska unije sa „tri stupa“. Prvi: Evropska zajdnica, drugi stup: zajednička vanjsku i sigurnosnu politiku, a treći stup policijska suradnja i pravosudna suradnju u kaznenim stvarima. Odluke u okviru prvog stupa donosile se nadnacionalnom metodom (uglavnom su se donosile kvalificiranom većinom), a u okviru drugog i trećeg stupa na temelju jednoglasnosti. Načelo supsidijarnosti i proporcionalnosti Građanstvo EU

1993 -1997 Evropski socijalni dijalog Koordinacija ekonomskih i fiskalnih politika Zajednička mometarna politika i euro Jačanje evropskog socijalnog dijaloga D 94/95 o evropskim radničkim vijećima(informiranje i konsultiranje) D 96/34 o roditeljskom odsustvu(temelj : sporazum socijalnih partnera) D 96/71 o izaslanim radnicima D 97/80 o teretu dokazivanja u oblasti diskriminacije na temelju spola D 97/81 o radu s nepunim radnim vremenom(temelj: sporazum socijalnih partnera) D 99/70 o radu na određeno vrijeme (temelj: sporazum socijalnih partnera) Ugovor iz Amsterdama 1997. ( stupio je na snagu 1. maja 1999. ) -Sporazum o socijalnoj politici dio Ugovora; -Koordinacija politika zapošljavanja; -Početak razvoj otvorenog metoda koordinacije kao novog oblika intervencije u područje radnih odnosa i socijalne sigurnosti; Pomak: od zaštite zaposlenika ka zapošljavanju nezaposlenih

1999 -2001 Povezanost ekonomske i socijalne politike Evropski socijalni model Naglašavanje značaja jednakosti spolova(donesene direktive na osnovu Ugovora iz Amsterdama) 2000 -Lisabonska strategija do 2010 EU najkonkurentnija, na znanju utemeljena dinamična ekonomija uz postizanje pune zaposlenosti; 2000 -Povelja o temeljnim pravima EU(207) 2001 -Ugovor iz Nice 2001 Konvencija o budućnosti Europe -D 2000/43 o rasnoj diskriminaciji -Okvirna direktiva 2000/78 o zabrani diskriminacije na osnovu religije ili uvjerenja, dobi, invalidnosti, seksualnog opredjeljenja -D 2004/113 o pristupu dobrima i uslugama -D 2006/54 konsolidovane direktive o zabrani diskriminacije na osnovu spola u području rada i zapošljavanja Otvoreni metod koordinacije glavni metod Riješenja za „ostatke” nerazjašnjene Ugovorom iz Amsterdama. Međutim, njime se Europsku uniju tek djelomično pripremilo za velika proširenja na istok i jug koja su se dogodila 2004/ 2007.

2003 -2007 -2009 -sada Ugovor iz Lisabona: Ugovor kojim se mijenja i dopunjava Ugovor o Evropskoj uniji i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice (20072009) EU dobiva pravnu osobnost, nema više „stupova“-dva ugovora: UEU i UFEU Povelja temeljnih prava –snagu kao Ugovori Osim olakšavanja glasanja nema meritornih novosti u poglavljima: „Zapošljavanje“ i „Socijalna politika“. Nova stategija: Europa 2020 EU stabilan, održiv i uključiv rast Dioba nadležnosti: 1. Isključive nadležnosti EU 2. Konkurentne(podjeljene) nadležnosti EU i država članica 3. Komplementarne nadležnosti EU i država članica Prioriteti EU: stalan, održiv i uključiv rast, naglašen koncept fleksigurnosti, mobilnosti radne snage, cjeloživotnog učenja, jačanje socijalnog dijaloga, razvoj održivih sistema socijalne sigurnosti i porezkog osiguranja

EU nakon stupanja na snagu Lisabonskog ugovora Lisabonski ugovor. Reformski ugovor(2007) 2009 Ugovor o Evropskoj uniji Ugovor o funkcioniranju Evropske unije

Isključiva nadležnost EU • Carinska unija • Tržišno natjecanje u svrhu funkcioniranja unutrašnjeg tržišta • Monetarna politika za EURO države • Očuvanje morskih bioloških resursa • Zajednička trgovinska politika Podjeljena Unutrašnje tržište Socijalna politika za aspekte funkcioniranja EU Ekonomska, socijalna i teritorijalna kohezija Poljoprivreda i rabarstvo Okoliš Zaštita potrošaća Promet Trans-europske mreže Energija Područje slobode, sigurnosti i pravde Zajednička pitanja sigurnosti javnog zdravlja

3. Komplementarne nadležnosti EU i država članica ( koordinirajuće, dopunjujuće politike) Zaštita i poboljšanje zdravlja ljudi Industrija Kultura Turizam Obrazovanje, stručno obrazovanje, maladi i sport Civilna zaštita Suradnja u upravnim stvarima Važno -Oblast radnih i socijalnih odnosa – podjeljena nadležnost EU i država članica; -EU u pravilu koristi direktive“minimalne harmonizacije“; -Posebna obavezana za usklađivanje ekonomske politike, politike zapošljavanja te mogućnost usklađivanja socijalnih politika; -U oblasti radnih odnosa: direktive i otvoreni metod koordinacije -u području socijalne sigurnosti: uredbe, direktive i otvoreni metod koordinacije

Evropsko radno pravo i pravo socijalne sigurnosti u svjetlu više od 50 godina evropskih integracionih procesa Temeljne hipoteze • Put od zajedničkog tržišta do Evropskog socijalnog modela • Socijalno lice ekonomske integracije

Metode reguliranja radnih i socijalnih odnosa u pravu EU Hard law: I područje rada : prije svega (1) direktive s ciljem „minimalne harmonizacije“ te (2) uredbe/pravila : sloboda kretanja II područje socijalne sigurnosti: koordinacija sistema socijalne sigurnosti/jednako postupanje na osnovu spola • Evropski socijalni dijalog (sporazumi kroz direktive i nacionalni sistem kolektivnog pregovaranja)

Metode reguliranja radnih i socijalnih odnosa u pravu EU • Soft law: I područje zapošljavanja i socijalne politike: prije svega (1) Smjernice politike zapošljavanja upućene svim državama članicama“ te (2)preporuke za države koje se ne pridržavaju Smjernica II otvoreni metod koordinacije: usvajanje najboljih praksa te postizanje većeg stepena približavanja država članica u ostvarivanju ciljeva EU