Pravni fakultet Univerzitet u Travniku UVOD U NAUKU

Pravni fakultet Univerzitet u Travniku UVOD U NAUKU O DRŽAVI I PRAVU Peto predavanje, 2. 12. 2014. Prof. dr. sc. Zijad Hasić

2

zijad. hasic@parlament. ba 3

Nadležnosti državnih organa Pojam Promatranje adležnosti: U objektivnom smislu –djelokrug poslova jednog državnog organa U subjektivnom smislu s pozicije državnog organa-pravo i dužnost S pozicije stranke-pravo stranke da mu konkretan predmet rješava tačno određen organ Def. Nadležnost državnih organa definiramo kao: pravo i dužnost određenog državnog organa, pravnog lica ili službenog lica da preuzme, ispita, poduzme ili riješi neke radnje ili jedan predmet (slučaj) u ime i za račun države ili druge pravne organizacije.

Nadležnosti državnih organa Sinhronizacija (usklađivanje djelovanja državnih organa Planiranje državnih poslova, Njihovo povjeravanje određenom organu Pravna sigurnost građana kao ljudsko pravo i nadležnost 5

Vrste Prema vrsti organa Apsolutna Razgraničava nadležnost državnih organa u odnosu na domaće državne organe u odnosu nameđunarodne organe i sudove relativna Stvarna, Mjesna, Def. Mjesnom nadležnošću određuje se područje (teritorijalni moment) na kojem državni organ može obavljati državne poslove, naznačenoj u stvarnoj nadležnosti.

Vrste Delegacija (forum delegatum)je postupak prenošenja mjesne nadležnosti s jednog državnog organa na drugi Ordinacija (forim ordinatum) je određivanje mjesno nadležnog državnog organa od strane nadležnog organa ili suda, u slučajevima kad postoji nadležnost ali se ne može odrediti koji mjesno nadležan organ je nadležan Funkcionalna, - instanciona - (označava nadležnost državnog organa u konkretnom organu za konkretni predmet Personalna (vojna lica, stranci i sl. ) Vrijednost spora Isključiva (domain reserve) i podijeljena

Nadležnosti državnih organa Nadležnost kao procesna pretpostavka Državni organ nije nadležan za raspravljanje u predmetu koji nije u njegovoj nadležnosti Atrakcija nadležnosti Iz jednog spora proisteklo više drugih sporova Sukob nadležnosti Pozitivni Negativni Rješavanje sukoba Litispendencija 8

Odgovornost državnih organa Za štetu Odgovornost službenog lica Regresiranje Odgovornost države za protivpravna djela Nepravilnosti u radu: neprimjenjivanje obavezujućih normi, Neznanje pojedinaca u državnom organu koji primjenjuju pravo 9

Klasifikacija i oblici država Uvjeti koji utječu na oblik države: Neposredno Politički odnosi Političko uređenje Ostvarivanje ljudskih prava Posredni Površina države Privreda Ekonomska moć Kulturni razvoj Vojna moć i sl

Grčka antička podjela država Platonova i Aristotelova država Timokratija-vlast iz aristokratije, nakon razdora između onih koji vladaju državom Oligarhija – vlast bogatih Demokratija-vlast siromašnih Tiranija-vlast tirana Po Aristotelu: Kraljevstvo-dobri oblik Aristokratija-oni koji imaju najviše intelektualne vrline-dobri oblik Republika-dobri oblik Tiranija, oligarhija i demokratija-najlošiji režimi vlasti 4

Klasična klasifikacija A) oblik vladavine Monarhija, republika B) državno uređenje Unitarna, složena C) oblici državne vlasti Parlamentarni, predsjednički, konventski D)politički sistem Besprtijski, dvo i više partijski i sistemi s dominantnom partijom E) politički režim Demokratija, autokratija

Oblik vladavine Monarhija Najčešće, dolazi nasljednim putem, a vrši vlast doživotno Izborna Nasljedna Apsolutistička i ograničena (ustavna, parlamentarna); Republika Šef države na vlast dolazi izborom, vrši je u mandatu Predsjednička Parlamentarna Mješovita skupštinska

Diktatura Vladar ima neograničenu i potpunu vlast Oblici Cezarizam Totalitarna država Diktatura proleterijata

Vrste država u odnosu na državno uređenje Unitarna Regionalna Složena Federalna, Od dvije ili više jedinica Foedus-savez Uvjeti nastanka Konfederalna-Švicarska, Njemačka konfederacija 1806. -1871. , EU, USA 1781. -1789. Savez suverenih država Ciljevi Realna unija – Švedsko-norveška 1815. -1905. , Austro-ugarska 1867. -1918. Personalna unija-Mađarska-Hrvatska (1102. -1526. ), Holandija-Luksemburg 1815/1890; Finska-Rusija (1809/1917. )

Druge vrste ) oblici državne vlasti Parlamentarni, predsjednički, konventski D)politički sistem Besprtijski, dvo i više partijski i sistemi s dominantnom partijom E) politički režim Demokratija, autokratija Režimi prvog, drugog, trećeg i četvrtog svijeta

Najnovija tipologija država u odnosu na režim: Zapadne poliarhije, Nove demokratije Istočnoazijski režimi Islamski režimi Vojni režimi.

Moderna podjela država Zapadne poliarhije Poliarhija predstavlja političkoinstitucionalno uređenje države, najsličnije demokratiji. Ona predstavlja standardni oblik izborne demokratije. O ovom obliku države pisao je, ranije spomenuti, Dal (Robert Alan Dahl, rođen 17. decembra 1915. godine), koji je izraz poliarhija (grč. poly-mnogo, arkhe-pravila) uveo u upotrebu.

Obilježja i pretpostavke Taj oblik uređenja države zasniva se na određenim obilježjima i pretpostavkama, kao što su: sloboda osnivanja i učlanjivanja u političke stranke, sloboda izražavaja, pravo glasa, osposobljenost za javnu službu, pravo političkih vođa da se takmiče za glasove birača, postojanje alternativnih izvora informiranja, slobodni i pošteni izbori, postojanje političkih institucija koje će garantirati da će ključ formiranja vlasti zavisiti o broju glasova birača.

Poliarhije Većina država zapadne demokratije i Latinske Amerike djeluju kao poliarhije, jer su demokratski instrumenti vladanja dosta slabi, a vrijednosti vlasti sačinjeni su od demokratskih, ali autokratskih elemenata. U ovom obliku državnog uređenja, izraženija je delegatska demokratija, od predstavničke demokratije.

Nove demokratije Kod zemalja koje su se oslobodile autarhijskih sistema, izgrađuju se institucije zasnovane na novoj demokratiji. Nove demokratske države, u početku korištenja instrumenata demokratije, koriste redefiniran oblik izborne demokratije. One izgrađuju institucije koje rade tako da prihvataju određenu količinu realizacije ljudskih prava i fundamentalnih sloboda u toku provođenja izbora.

Karakteristike nove demokratije Nove demokratije ispunjavaju uvjete poliarhija, ali traže realizaciju dodatnih mehanizama kao što su: zalažu se, ne samo za vertikalnu odgovornost institucija, već i horizontalnu. iniciraju i podstiču širok politički pluralizam Kao historijska kategorija, nova demokratija je dolazila u određenim talasima, te kao i talasi, nakon izvjesnog vremena povlačila se, a na njeno mjesto dolazili su autarhijski režimi.

Talasi demokratije Registrirani talasi demokratije bili su: Prvi talas od 1828. do 1926, Nakon ovog talasa, uslijedio je protivtalas koji je trajao od 1922. do 1942. godine, a koji je poznat po djelovanju brojnih autoritarnih i totalitarnih režima.

Talasi demokratije Drugi talas od 1943. do 1962. godine Nakon ovog talasa, uslijedio je protivtalas koji je trajao od 1958. do 1975. godine. On je posebno pogodio Latinsku Ameriku Treći talas demokratije, nastao je na Pirinejskom poluostrvu, a trajao je u periodu od 1974. do 1990. godine Četvrti talas demokratije ostvario se u periodu 1989. do 2001. godine.

Talasi demokratije Za sve talase demokratije je karakteristično da su nastajali nakon krupnih, historijskih događaja u svijetu. Nakon tragičnih svjetskih procesa, nastajali su periodi demokratskog buđenja institucija u brojnim državama. Neke od tih procesa potpomagale su, pa i nametale najveće države svijeta. Nakon toga, slijedili su periodi protivtalasa, s državama u kojima su nosilaci bili vladari autoritativnih režima

Novi režimi i oblici Istočnoazijski režimi, islamski režimi i vojni režimi predstavljaju političke i pravne režime na istoku Azije i Bliskog Istoka, u djelima pravnika zapadne demokratije imaju negativnu demokratsku konotaciju. ovim režimima, često, pripadaju države koje su imale velika previranja vlasti i velike promjene država, njihove promjene su bile na nasilan i nezakonit način, a vladari vladali autoritativno i autokratski.

Novi oblici Kada su u pitanju zemlje Srednjeg istoka, pretpostavlja se da im je politički režim jednistven, zasnovan na islamskom pravu i tradiciji. U svojoj dugoj tradiciji, on je dugo tako i izgrađivan. Izvori su najdominantnije vjerski izvori: Kur'an i Sunnet u posljednje vrijeme specifičnost tih država sve više i više osjeća. Europskokontinentalni sistem, imao je i ima veoma jak uticaj, tako da obilježja ovog sistema, počinju stvarati specifičnost i ovih država.

Novi režimi i oblici Specifičnosti izazivaju i velika previranja, koja uz djelovanje globalnih tokova, petro-dolara i često odsustvo demokrastskih insitucija, čine svaku državu specifičnom. Kod jednog broja država te specifičnosti su mnogo upečatljive, kod drugih manje, ali one imaju i zajedničke osobine. Zato, ove režime možemo podijeliti na: potpuno razvijene nacionalne sisteme, kao kod Turske, Sirije i Iraka; manje razvijene prave sisteme kao što su kod Bahreina, Katara, Ujedinjenih Arapskih Emirat i Omana: neizgrađene režime, ili režime u izgradnji, kao što su u Afganistanu, Saudijskoj Arabiji i Kuvajtu.

Država - nacija Vestfalski ugovor 24. oktobar 1648. Načela: Princip suvereniteta naroda država i fundamentalno pravo samoopredjeljenja Princip pravne jednakosti među nacijama-državama, Princip obavezujućih međunarodnih ugovora među državama, tj. Vezujućih ugovora Princip nemiješanja jedne države u unutranja pitanja druge države To je historijska kategorija Pokazuje se da je država nacija zatvorena i malena sredina a svijet traži širinu i drugo organizitanje

Pravna država Karakteristike: Moć države treba biti utvrđena formalnim pravilima Izgradnja efikasng sistema donošenja dobrih i funkcionalnih propisa Načelo “nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege” Sistem diobe vlasti Zaštita ljudskih prava i fundamentalnih sloboda Parlamentarna uređenost putem slobodnih neposrednih i fer izbora Afirmacija civilnog društva i NVO Kodifikacija i unifikacija prava Načelo pravne sigurnosti Vladavina prava Socijalna država

Vladavina prava Rule of law U političkom smislu: Korištenje ustavnih načela radi ograničenja nosioca političke vlasti, Nad radom državnih organa, politički nadzor vrše predstavnička tijela koja crpe svoje mandate iz narodne volje Nezavisno sudstvo

Vladavina prava Načela: Supremacija regularne nad arbitrarnom vlašću Svi ljudi neke države podvrgnuti pravom te države Najviši pravni akti nastaju u zakonodavnom organu Načelo zakonitosti-niže norme u skladu s višim Značaj sudfskih presuda koje čine bećinu ustavnog prava Zadatak sudije je poništiti svaki akt suprotan ljudskim pravima Tri kategorije vlasti i njihova samostalnost Neovisnost sudske vlasti Pravo izgrađivati za zaštitu ljudskih prava Pravna sigurnost građana-stub sudske vlasti Načelo jednakosti-ravnopravnosti ljudi u odnosu na spol. .

Ostale osobine moderne države Ekonomija, Ljudska prava Socijalna država Zaštita životne sredine Država i civilno društvo Država i globalizacija

HVALA NA PAŽNJI 34