5 SINIF FEN TEKNOLOJ DERS MADDENN DEM VE

5. SINIF FEN TEKNOLOJİ DERSİ MADDENİN DEĞİŞİMİ VE TANINMASI

KONULAR A. SU HALDEN HALE GİRER 1. Suyun Serüveni 2. Güneş Bize Çalışır B. ISI VE SICAKLIK 1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır 2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

KONULAR C. ISI, MADDELERİ ETKİLER 1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür 2. Buharlaşma ve Yoğuşma 3. Kaynama 4. Erime ve Donma D. MADDENİN AYIRT EDİCİ OZELLİKLERİ 1. Kaynama Noktası 2. Erime ve Donma Noktası 3. Yoğunluk 3. 1. Yüzen ve Batan Maddeler 3. 2. Her Maddenin Bir Yoğunluğu Vardır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Genel Bilgi Bu ünitede ısının maddeler üzerindeki etkilerinden buharlaşma, yoğuşma, erime, donma, genleşme kavramlarını öğreneceğiz. Kökeni Güneş olan enerjileri fark edeceğiz. Ayrıca maddelerin tanınmasıyla ilgili yoğunluk, erime noktası ve kaynama noktası kavramlarını öğreneceğiz. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Hava bazen yağmurlu, sisli veya karlı olur. Yağmurun, sisin ve karın nasıl oluştuğunu hiç düşündünüz mü? Yağmurun yağacagını nereden anlarsınız? 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Karın kışın, yağmurun ise daha çok ilkbaharda yağdığını biliyoruz. Peki, yıl boyunca gökyüzünü dolduran bulutlar nereden gelir? Mevsim boyunca yağışlar devam etmesine rağmen gökyüzünde bulutların devamlı görülmemesinin sebebi ne olabilir? 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Yağmur yağdığında caddeler ıslanır, çukurlar suyla dolar, bir süre sonra gökyüzündeki bulutlar yavaş dağılmaya başlar. Güneş yeniden parlar. Islak olan yerler kurur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Sıvı hâlde bulunan yeryüzü suları güneş enerjisinin etkisiyle hâl değiştirerek su buharı olarak atmosfere yükselir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Atmosfere yükselen su buharı soğuk hava tabakasıyla karşılaşırsa küçük su damlacıklarına dönüşür. Su buharı ve damlacıklar bulutları oluşturur. Hava soğumaya devam ederse damlacıklardan binlercesi birleşerek su damlalarını oluşturur. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Su damlaları ağırlaşır ve havada asılı duramaz hâle gelir. Yağmur şeklinde yeryüzüne düşer. Bulutların bulunduğu bölgede havanın sıcaklığı, oluşacak yağışın şeklini belirler 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Çarpışarak büyüyen damlacıklar ağırlaştıkça yağmur damlaları olarak yere düşer 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Bulutların çok soğuk bir hava katmanıyla karşılaştığı durumlar olabilir. Bu durumda bulutu oluşturan çok küçük tanecikler, su damlacıkları hâline gelmeden donarak küçük buz kristallerine dönüşür. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Bu tanecikler diğer kristallerle birleşerek büyür. Böylece bulutlar tarafından tutulamayacak kadar ağırlaşarak kar şeklinde yeryüzüne düşer. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Yağışlar her zaman yağmur ya da kar şeklinde görülmez. Bulutlar bazen çok soğuk hava katmanlarına rastladığında su damlacıklarının bir kısmı donar. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Donan su damlacıkları yükseklerdeki şiddetli rüzgârın etkisiyle bulut içerisinde yukarı aşağı savrularak büyür. Gittikçe ağırlaşarak dolu şeklinde yere düşer 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Suyun Serüveni Bazı günler bol su buharı taşıyan nemli hava yeryüzüne yakın yerlerde küçük su damlacıkları oluşturur. Çok küçük olan bu su damlacıkları havada asılı kalır. Bu hava olayına sis adı verilir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü Yeryüzündeki sular yerle gök arasında durmadan devam eden bir döngü içindedir. Bunun nedeni suyun halden hale geçmesidir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü Güneşin etkisiyle buharlaşan sular gök yüzünde bulutları oluşturur. Bulutlar çok küçük su damlacıklarından oluşur. Soğuk bir hava tabakasına rastlayınca ısı kaybettikleri için bulutlardan yoğunlaşma çoğalır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü Yoğunlaşmayla ağırlaşan su damlacıkları yer yüzüne doğru düşmeye başlar. Buna yağmur denir. Bazen soğuk hava tabakası buluttaki su damlacıklarını doldurur. Bu durum kar yağmasına neden olur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü Dolu ise yağmur damlalarının daha soğuk bir hava tabakasına rastlayarak donması sonucu oluşur. Yeryüzüne yağışlarla tekrar dönen su yine Güneşin etkisiyle buharlaşarak gökyüzüne yükselir. Böylece yeryüzündeki su, dengesi sürekli olarak korunmuş olur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

Doğada Su Döngüsü Yeryüzünün %71’nin sularla kaplı olduğunu bu suların yalnızca %3’nün içilebilir olduğunu BİLİYOR MUYDUNUZ? 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Neden kışın koyu, yazın açık renk kıyafetler giymeyi tercih ederiz? Güneş, temel ısı kaynağımızdır Peki güneş enerjisinden yararlanacağımız farklı yollar olabilir mi? Doğrudan güneş ışığı altında yemek pişirebilir miyiz 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Aşağıdaki fotoğrafta, Tibetli bir insanın farklı bir teknolojiyi kullanma şekli görülüyor. Bu düzenekte Güneş’i görecek şekilde bir metal levha yerleştirilmiştir. Çukur yüzeyli bu levha, üzerine düşen güneş ışınlarını tencere üzerinde toplar. Tencere, bu düzenek sayesinde, daha çok güneş ışını alır. Dolayısıyla bu tenceredeki su kaynayabilir ve yemek pişebilir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Bu düzenek, hava bulutluyken de çalışabilir. Ancak yiyeceğin pişmesi için daha uzun bir süre gerekir. Çünkü bulutlar güneş ışınlarının bir kısmının düzeneğe ulaşmasını engeller. Güneş ışınlarını bir araya toplayan parlak yüzeyler yardımıyla bazı ısıtma işlemlerini gerçekleştirebiliriz 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Binalar tasarlanırken pencerelerin güneye bakması istenir. Bunun sebebi güneş ışığından olabildiğince çok yararlanmaktır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Güneş enerjisinin genellikle ısıtma amac›yla kullanıldığını biliyoruz. Günümüzde güneş enerjisi kullanılarak elektrik enerjisi de elde edilmektedir. Guneş pilleri güneşten gelen enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür. Bu piller elektronik saatler, fotoğraf ve hesap makinelerinin yanı sıra uzay araçlarında da kullanılır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Yurdumuzun birçok bölgesi yıl boyunca güneş ışığını bol miktarda almaktadır. Bu sebeple güneş enerjisinden ülkemizde rahatlıkla yararlanılabilir. Güneş enerjisinin ısıtmada kullanılabilmesi için çeşitli sistemler yapılmıştır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır Bu sistemlerden biri olan güneş panelleri ile Güneş’ten gelen enerji, su ısıtmada kullan›l›r. Bir diğeri de güneş enerjisinin yandaki gibi sistemlerle toplanması ve enerjiye ihtiyaç duyulan birçok alanda kullanılmasıdır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Güneş Bize Çalışır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

B. ISI VE SICAKLIK 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Karların erimeye başladığı ilkbahar mevsiminde kalın, yünlü giysilerin yerine daha ince ve pamuklu giysiler giyeriz. Bunun nedeni Güneş’in doğayı kışa oranla daha fazla ısıtmaya başlamasıdır. Havanın sıcaklığı bu mevsimde artar 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Ütülenen giysiler, sıcak ütünün etkisiyle ısınır. Çünkü birbirine temas eden farklı sıcaklıktaki iki maddeden sıcaklığı yüksek olan soğur, düşük olan ısınmaya başlar. Sizce soğuyan maddeden ısınan maddeye gecen nedir? Kışın pencerenin camına dokunduğumuzda elimizin üşüdüğünü hissederiz. Neden? 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Sıcak bir ortamda bulunan bir bardak ve bir çaydanlığın suyla dolu olduğunu düşünelim. Sıcaklıkları eşit olan bu su örneklerini, içinde bolca buz parçaları bulunan iki farklı kaba dökelim. Sizce hangisi daha çok buz eritir? Neden? 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Yanmakta olan bir mum ile kalorifer peteğini düşünelim. Mumun alevinin sıcaklığı elimizi yakacak kadar yüksek olduğu halde kalorifer peteğininki bu denli yüksek değildir. Ancak kalorifer peteği bir odayı ısıtabilirken yanan mum ile aynı odayı ısıtamayız. Demek ki sıcaklığı düşük olan kalorifer peteğinin çevresine verdiği ısı, sıcaklığı yüksek olan mumun alevinden çok daha fazladır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Sıcaklık ve ısı ifadeleri günlük hayatımızda birbirine sık karıştırılmaktadır. Reklamlarda, hava durumu raporlarında karşılaştığımız “Düşük ısılarda bile mükemmel temizlik. ”, “Bugün Ankara’da en yüksek ısı 25 o C ’tur. ” gibi ifadelerde sıcaklık yerine yanlışlıkla ısı kullanılmaktadır. Isı bir enerji turuyken sıcaklık termometreyle ölçülebilen bir değerdir. Sıcaklık enerji turu değildir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır Yemek pişirme ve ısınma gibi birçok gereksinimimizi karşılamak için ihtiyaç duyduğumuz enerjiyi doğal gaz, bütan gaz, odun, kömür gibi maddelerden sağlarız. Bu maddelerin yakılmasıyla açığa çıkan enerjiyi günlük yaşamımızın çeşitli alanlarında kullanabiliriz. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı ve Sıcaklık Farklıdır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Akarsuların gücünden yararlanmak için barajlarda depolanan su, hidroelektrik santrallerde elektrik enerjisi elde etmek için kullanılır. Akarsuların yağışlarla beslendiğini, yağışların ise su döngüsü nedeniyle oluştuğunu öğrenmiştik. Elektrik enerjisinin kaynağı da güneş enerjisidir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Güneş’in Dünya için ısı ve ışık kaynağı olduğunu biliyorsunuz. Bitkiler güneş enerjisini kullanarak besin üretir. Bu besinlerde depolanan enerji, bitkileri yiyerek beslenen canlılara aktarılır. Canlılar, bu enerji sayesinde yaşamlarını sürdürürler. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Yandaki şekilde görüldüğü gibi, bir insan yediği mısırdan aldığı enerjiyi saati kurmada kullanabilir. Yani besin olarak tükettiğimiz bitkilerde depolanan enerji, insanda hem ısı enerjisine hem de saat kurmada olduğu gibi hareket enerjisine dönüşür 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Kömür, petrol ve doğal gaz yenilenemez enerji kaynaklarımızdandır. Milyonlarca yıl önce bataklıkların dibinde kalan bitkiler, üzerindeki katmanların etkisiyle ısınıp sıkışarak kömürleşmiştir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Petrol de deniz canlılarının kalıntılarının benzer bir süreç geçirmesiyle oluşur. Demek ki petrol, komur ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarımızın kökeni de güneş enerjisidir. Bu yakıtların kullanılmasıyla da güneş enerjisinden dolaylı olarak faydalanır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Kömür, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlar olarak adlanırılır. “Fosil” denilmesinin sebebi hepsinin canlı kalıntılarından oluşmuş olmasındandır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Odun, bilinen en eski yakıttır. Dünya’da azımsanmayacak kadar nufus; ısınmak, yemek pişirmek ve aydınlanmak için odun kullanır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Yakıtlarda Depolanmış Enerji Sıvı yakıtlar petrol ve petrol yan urunlerinden elde edildiği gibi farklı kaynaklardan elde edilen sıvı yakıtlar da vardır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Maddelere verilen ısı, sıcaklığı artırırken maddelerin boyutlarında da değişime neden olur. Isının etkisiyle maddelerin boyutlarındaki bu değişime genleşme diyoruz 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Gazlar ve katılar gibi sıvılar da genleşir. Sıvıların genleşmesini gözlemlemek için bir deney tasarlayabilirsiniz. Sıvıların genleşme özelliğinden yararlanılarak termometreler yapılmıştır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Soba ilk defa yakılırken boruları, kalorifer yanarken de bağlantı yerleri çıtırdar. Ağzına kadar suyla dolu çaydanlıktaki su kaynamaya başladığında taşar. Termometrenin sıvısı sıcaklık arttıkça yükselir. Kavanoz kapakları ısıtılınca daha kolay açılır. Gözlük çerçevelerine camlar, çerçeve ısıtıldıktan sonra takılır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Gözle görülmese de binalar durmadan genleşip büzülür. Bunun sebebi, metal ve beton gibi maddelerin sıcaklığa bağlı olarak genleşmesi ya da büzülmesidir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Bilim insanları, gazların genleşmesinden yararlanarak, insan taşıyabilen balonlar yapmışlardı 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Balondaki hava ısıtıldığında genleşir, balonun içinde genleşen hava, dışarıdaki havaya göre hafifleşir. Bunun sonucunda havanın bir kısmı dışarı çıkar ve balon yükselir. Balonun içindeki hava soğurken balon alçalır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Her malzeme, belli sıcaklık değişimi sonucu farklı bir oranda genleşir veya büzülür. Mimarlar binaları tasarlarken bütün bunları göz önünde bulundurmak zorundadırlar. Malzemelerin birbirlerine esnek bağlantılar ile tutturulmalarının sebeplerinden biri genleşmedir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Termostatlar, yangın alarm sistemleri ve termometreler maddelerin genleşme özelliğinden faydalanılarak yapılmış araçlardır Evlerimizde kullandığımız çamaşır ve bulaşık makineleri, buzdolabı, fırın gibi aletlerde sıcaklık ayarını termostat yapar. Bu termostatlar farklı malzemelerin farklı oranlarda genleşmesi ilkesi üzerine yapılmıştır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Isı Alır Genleşir, Isı Verir Büzülür Boru hatlarındaki bağlantı yerleri, genleşmenin etkisiyle borular›n bükülmemesini sağlamak için birbiri içine girip çıkacak şekilde tasarlanır. Bir başka yol da bağlantılarda esnek parçalar kullanmaktır. Böyle önlemler alınmazsa boru hattı sıcak yaz günlerinde Bükülür. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma Sıvılar Her Sıcaklıkta Buharlaşır mı? Kirlenen giysilerimizi temizlemek için yıkarız. Yıkanan giysilerimizi kurutmak amacıyla asarız. Islak bir cismin kuruması için onu ıslatan sıvının buharlaşması gerekir. Bu durumda buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir, diyebilir miyiz? Havanın bulutlu ve serin olduğu zamanlarda bile giysilerimiz geç de olsa kurur. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma Buharlaşma her sıcaklıkta gerçekleşir. Sıcaklık yükseldikçe sıvıların buharlaşması hızlanır. Buharlaşmanın sıvıların yüzeyinden olduğunu hatırlayalım 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma Yeryüzündeki suların güneş ışınlarının etkisiyle buharlaştığını biliyoruz. Su buharının soğuk hava ile karşılaşınca çok küçük damlacıklara dönüştüğünü hatırlayalım. Bu damlacıklar bulutları oluşturur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma Aynı şekilde banyo yaparken oluşan buhar sebebiyle aynanın üzerinde su damlacıkları meydana gelir. Soğuk kış günlerinde pencere camına soluğumuzu verdiğimizde, camın yüzeyi buğulanır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Buharlaşma ve Yoğuşma Ayrıca buzu bir naylon poşete koyduğumuzda poşetin dışında bir süre sonra su damlacıkları oluşur. Bu olaylar su buharının yoğuşmasından başka bir şey değildir. Yoğuşma da buharlaşma gibi bir hâl değişimidir. Öyleyse yoğuşmada da ısı alışverişi vardır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama Sıvının sıcaklığı belli bir noktaya ulaştığında her yerinden kabarcıklar çıkmaya başlar. Örneğin, ısıtılan suyun sıcaklığı arttıkça buhar oluşumu hızlanır. Bir süre sonra kabın içinde kabarcıklar oluşmaya başlar. Sıcaklık 100 °C‘a yaklaşınca suyun her yerinden kabarcıklar çıkmaya başlar. Bu kabarcıklar suyun yüzeyine ulaşarak havaya karışır. Sıvının her yerinden kabarcıklar hâlinde hızlı buharlaşması olayına kaynama denir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama sırasında su, her yerinden buharlaştığı için, buhar oluşumu hızlanmıştır. Bu sırada suyun yüzeyine ulaşan kabarcıklar suyun yüzeyinde patlar. Su kaynadığında bu kabarcıkların binlercesi patlarken duyduğumuz fokurtudan suyun kaynadığını anlarız. Kaynama olayında çıkan kabarcıklar su buharıdır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama sırasında suyun yüzeyine yakın tuttuğumuz soğuk metal kapağın üzerinde su damlacıklarının oluştuğunu gözlemlemiştik. Bu olay kaynamada oluşan kabarcıkların su buharı olduğunu gösterir. Su, her sıcaklıkta, sürekli buharlaşır. Yani bir sıvının gaz hâline geçmesi için kaynaması gerekli değildir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama belli bir sıcaklıkta olur. Ancak kaynamaya başlayan suyu ısıtmaya devam ettiğimizde sıcaklık değişmez. Demek ki su kaynarken sıcaklığı hep sabit kalır. Kaynama sırasında suya verilen ısı, suyu buharlaştırmak için harcanır. Bu yüzden sıcaklık yükselmesi olmaz. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama Sıvı, ısı alarak gâz hâline geçer. • Buharlaşma, her sıcaklıkta gerçekleşir • Buharlaşma, sıvının yüzeyinde olur. • Buharlaşan sıvının sıcaklığı değişebilir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Kaynama Her kaynama, aynı zamanda bir buharlaşmadır. • Kaynama, belli sıcaklıkta gerçekleşir. • Sıvının her yerinde gaz hâline geçiş vardır. Kaynama süresince sıcaklık değişmez 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Sıcak yaz günlerinde su, gazoz ve limonata gibi sıvıları bolca tüketiriz. Serinlemek için içtiğimiz bu sıvılara bazen buz atarız. Buzun bu sıvıların içinde yavaş kaybolduğunu görürüz. Bir süre sonra buzu göremeyiz 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Döküm fabrikalarında eşya veya aletler yapılırken demire istenilen şeklin verilmesi gerekir. Bunun için önce demir eritilerek sıvı hâle dönüştürülür. Daha sonra sıvı haldeki demir, kalıplara dökülerek şekil verilir. Böylece dayanıklı bir metal olan demirden çeşitli alet veya eşyalar yapılır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Sıcak bir günde marketten aldığımız dondurma, bekletilirse erir. Erimiş dondurmayı buzluğa koyacak olursak tekrar katılaşır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Maddeler, bulunduklar› ortam ile ısı alışverişine girerek hâl değiştirmeye başlar. Katı maddelerin ısı alarak sıvı hâle geçmesine erime adı verilir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Tersine, sıvı hâldeki maddelerin ısı vermesi sonucu katı hâle geçmesi olayına ise donma denir. Isı alan madde erimeye, ısı veren madde de donmaya başlar. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma Ülkemizin bazı bölgelerinde kışın göller donar. Fotoğrafta Çıldır Gölü’nün yüzeyinin buzlarla kaplı olduğu görülmektedir. Göl yüzeyinin donması çevresine ısı verdiğini gösterir. Havalar ısınmaya başladığında buzlar erirken çevresinden ısı alır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

4. Erime ve Donma 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası Maddelerin ölçülebilen ortak özelliklerinin kütle ve hacim olduğunu öğrenmiştik. Bu ortak özelliklerin dışında her maddenin kendine özgü birtakım özellikleri de vardır. Bu özelliklerden yararlanarak bir maddeyi tanıyabilir ve diğerlerinden ayırabiliriz. Bunlara ayırt edici özellikler adını veririz. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası Ayırt edici özellik, bir maddenin diğer maddelerden farklı olduğunu gösterir. Renk, koku, tat, sertlik gibi görülebilen veya hissedilebilen özelliklerin maddeleri ayırt etmemize yardımcı olduğunu daha önce öğrenmiştik. Ayrıca maddelerin kaynama, erime, donma noktaları ve yoğunluk gibi ayırt edici özellikleri de vardır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası Su ısıtılırken hem sıcaklığının hem de buharlaşma hızının arttığını hatırlayalım. Suyun sıcaklığı ve buharlaşma hızının ısıtma süresince belli bir noktaya kadar arttığını gözlemlediniz. Suyun sıvı hâlinin sıcaklığını en fazla 100 °C civarına çıkarabiliriz. Sıcaklığı 100 °C ’ a ulaşan suyu ısıtmaya devam ettiğimizde kaynadığını gözlemlemiştik. Kaynama süresince de bu sıcaklık değişmez 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası Isıtılan sıvıların sıcaklıkları ve buharlaşma hızı, kaynama başlayıncaya kadar artar. Kaynama süresince de bu sıcaklık sabit kalır. Bütün sıvıların kaynamaya başladığı sıcaklık farklıdır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası Etil alkol gibi saf maddelerin sıcaklığı da kaynama başlayıncaya kadar artar. Ancak, kaynarken sıcaklıkları sabit kalır. Söz gelimi, su 100 ° C’ ta, eter, 64 ° C’ ta kaynar. Sıvıları, kaynama sıcaklıklarına bakarak ayırt edebiliriz 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

1. Kaynama Noktası 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Bir katı ısıtılırken sıcaklığı artar. Belli değere ulaşınca da erimeye bafllar. Erime süresince bu sıcaklık sabit kalır. Sabit kalan bu sıcaklığa erime sıcaklığı denir. Buzun sıcaklığı 0°C ’ a ulaştığında erimeye başlar. Buz tamamen eriyinceye kadar bu sıcaklık değişmez 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Katıların belli bir erime sıcaklığı vardır. Katı, tamamen eriyinceye kadar s›caklığı da sabit kalır. Söz gelimi buz erirken sıcaklığı değişmez. Katının miktarı, erime sıcaklığını değiştirmez; yalnızca erime süresini etkiler 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Erimeye başlayan bir katıya daha fazla ısı verilirse erime hızlanır. Sıvı hâle geçen madde ısı kaynağından uzaklaştırılırsa soğumaya başlar. Sıcaklığı belli bir değere düştüğünde donma olayı görülür. Donma süresince sıcaklık sabit kalır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Bu durum bize saf maddelerin donma sıcaklıklarının da sabit olduğunu gösterir. Maddelerin erimeye başladığı sıcaklık ile donmaya başladığı sıcaklık aynıdır. Örneğin su, 0 °C ’ta donarken aynı sıcaklıkta buz erimeye başlar. Maddelerin katı hâli hangi sıcaklıkta eriyorsa sıvı hâli de aynı sıcaklıkta donar. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Ülkemizin bazı yerlerinde havanın sıcaklığı 30 °C ’a kadar düşer. Bu sıcaklıkta su donarken benzin donmaz. Demek ki suyun donma noktası benzinin donma noktasıdan yüksektir. Erime ve donma noktaları maddeler için ayırt edici özellik olarak kullanılır. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

2. Erime ve Donma Noktası Saf madde Su Cıva Naftalin Kükürt Bakır Demir Kurşun Etil alkol 15. 2. 2022 Erime ve donma sıcaklığı 0 -39 80 119 1084 1535 327 -117 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Suda yüzen maddeler, kütleleri artırılsa bile batmaz. Suda batan maddeler kütleleri azaltılsa bile yüzmez. Bu durum yüzme ve batmanın tek başına kütleye bağlı olmadığını gösterir. Eşit hacimli silgi ve mumu tarttık. Silginin kütlesinin mumun kütlesinden daha büyük olduğunu gördük 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Hacimleri eşit olan iki farklı maddeyi tarttığımızda farklı kütleler buluruz. Hacmine oranla kütlesi büyük olan maddelere yoğun maddeler deriz. Eşit hacimli katılardan kütlesi büyük olan katı, diğerine göre daha yoğundur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Yoğun maddelerin birim hacmindeki madde miktarı daha fazladır. Yani, aynı hacme sahip iki cisimden birinin kütlesi diğerine göre daha fazladır. Söz gelimi, hacimleri eşit iki bardaktan birini kum diğerini de leblebiyle dolduralım 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Kumla dolu bardaktaki madde miktarı diğerinden daha fazladır. Buna göre kum dolu bardak diğerinden daha yoğundur. Buradan hareketle maddelerin suda yüzme ve batmaları, kütle ve hacim değerlerinin her ikisiyle birden ilişkilidir, denilebilir 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk bir maddenin birim hacminin kütlesi olarak tanımlanır. şimdi bu tanımı daha iyi kavramaya çalışalım. Birim hacim olarak 1 m. L ’ yi alalım. Bu tanıma göre bir maddenin 1 m. L’ lik hacminin kütlesi, o maddenin yoğunluğunu verir. 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Yoğunluğu suyun yoğunluğundan büyük olan maddeler su içinde batarken yoğunluğu küçük olan maddeler yüzer. Anahtarın suda batmasının sebebi yoğunluğunun sudan büyük olmasıdır. Suya atılan mumun yüzme nedeni ise yoğunluğunun sudan küçük olmasıdır 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk Yoğunluğu Hesaplamak Bir maddenin yoğunluğunu hesaplamak için kütle ve hacim değerlerinin bilinmesi gerekir. Kütlenin, hacme oranı yoğunluğu verir. Bir maddenin yoğunluğu, yoğunluk = kütle hacim eşitliği ile bulunur 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM

3. Yoğunluk 15. 2. 2022 ÖMER ADIGÜZEL MADDEYİ TANIYALIM