GENEL ZOOTEKN DERS NOTLARI 1242020 Genel ZootekniHayvan Besleme

GENEL ZOOTEKNİ DERS NOTLARI 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 1

KÜÇÜKBAŞ HAYVANLARIN BAKIM VE BESLENMESİ 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 2

Ülkemiz hayvan populasyonu içinde önemli bir yer oluşturan koyun (28. 492. 000 bin baş) mera ve otlak alanlarını en iyi şekilde değerlendirebilen hayvan türüdür. İlk evcilleştirilen türlerden biri olan koyunların, tarihin her döneminde insan yaşamında önemli bir yeri olmuştur. Bunda koyunun doğasından gelen kendine özgü bazı özelliklerinin payı büyüktür. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 3

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 4

Border Leichester 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 5

1. Genellikle yağışı az, kumlu ve drenajı iyi alanları sevmekle beraber, doğaya uyum yeteneklerinin yüksekliği sayesinde, dağlık yörelerden ovalara ve kıyı bölgelerine, hatta tropik bölgelerden çöl niteliği taşıyan yerlere kadar, dünyanın hemen her tarafında yetiştirilebilmektedir. 2. Generasyonlar arası süre kısa, döl verimi yüksek olduğundan ıslahı kolaydır. 3. Büyüme hızı yüksektir. 4. Koyun, eti, yapağısı, sütü-peyniri-yoğurdu, derisi-postukürkü, boynuzları, bağırsakları, gübresi kısaca her şeyi değerlendirilen ve iyi para getiren bir hayvandır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 6

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 7

5. Çeneleri uzun-dar ve sivri, ön dişleri keskin ve ileriye yönelik, dudakları ince ve hareketli, üst dudakları parçalı olduğundan, başka hayvanların değerlendiremediği, zayıf-kısa ve seyrek meralarla anızlardan, engebeli ve meyilli arazilerden çok iyi yararlanırlar. 6. Sindirim sistemleri vücut büyüklüğüne oranla, diğer hayvanların çoğundan uzun olduğu için, yedikleri yemi çok iyi sindirir; yemlerden, özellikle düşük kaliteli olanlardan yararlanma yetenekleri yüksektir. 7. Kaba yemleri, özellikle kaba yapılı olanları çok iyi değerlendirir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 8

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 9

8. Farklı çevre koşullarına dayanıklı olduğundan pahalı barınak-bina ve ekipmanlara gereksinim göstermez. 9. Kuzulama mevsimleri genellikle diğer tarımsal işlerin az olduğu devreye rastladığından iş gücünün mevsimlere dengeli dağılmasına yardımcı olur. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 10

TANIMLAR Kuzu Yenidoğan koyun yavrusu Toklu 1 yaşına kadar koyun yavrusu (erkek-dişi) Şişek 2 yaşına kadar genç koyun (erkek-dişi) Koyun Doğum yapmış dişi Koç Aşımda kullanılan erkek Högeç Enenmiş erkek 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 11

Koyun İle keçi Arasındaki Farklar Koyunlar, bir ölçüde keçilere benzeyen hayvanlardır. Ancak bu iki tür arasında önemli bazı genetik ve anatomik farklılıklar vardır. Örneğin koyunda 27 çift, keçide ise 30 çift kromozom bulunmaktadır. Koyun ile keçi arasındaki en önemli anatomik ve fizyolojik farklılıklar ise aşağıda özetlenmiştir. ü Koyunda, gözün iç köşesinden aşağıya doğru uzanan oluğa benzer bir gözyaşı çukuru vardır, keçide yoktur. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 12

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 13

ü Koyunda iki tırnak arasında, yağlı, kokulu salgı ifraz eden bir bez vardır. Bu bezin salgısı tırnağın biraz yukarısında, bileğin ön kısmında köşeli çukurun tepesine yakın bir yerde bulunan ve gözle görülebilecek kadar büyük olan delikten (ayak deliği ) deri yüzeyine çıkarılmaktadır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 14

ü Koyunlar keçiler kadar aktif, hareketli ve zeki değildirler. ü Koyunlarda çene altında sakal bulunmamasına rağmen keçilerde vardır. ü Sesleri farklıdır. ü Vücut örtüleri farklıdır. ü Kuyruk yapıları farklıdır. Genellikle koyunlarda 3 - 4 omurdan 20 omura kadar uzayan ve yağlanabilen bir kuyruk vardır. Keçide bu durum söz konusu değildir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 15

ü Koyunda burun dışbükey, keçide düz; koyunda alın düz, keçide dışbükeydir. ü Koyunun boynu nispeten yuvarlak, keçinin ise yassıdır. ü Koyunda boynuz kesiti üçgen, keçide ise iki, bazen dört köşelidir. ü Koyunda iki boynuz arası mesafe, keçiye göre daha geniştir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 16

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 17

Koyun İle Sığır Arasındaki Farklar ü Cüsseleri farklıdır. ü Vücut örtüleri farklıdır. ü Koyunda iki, sığırda dört meme başı vardır. ü Koyunda başın üst kısmı genişlik bakımından çeneye göre daha çok gelişmiştir, ü Koyunların dudakları daha ince ve hareketlidir. ü Koyunlar başlarını dik tutarak, sığırlar ise sırt hizasında tutarak yürürler. ü Koyun derisi 1 – 3 mm, sığır derisi ise 4 – 5 12/4/2020 mm. dir. Genel Zootekni-Hayvan Besleme 18

Koyunların Sınıflandırılması Çeşitli türden çiftlik hayvanları arasında en fazla ırk sayısı Hayvanlara koyun uygulanan türünde bulunmaktadır. seleksiyon ve farklı yetiştirme sistemlerinin sonucunda bugün 200’den fazla koyun ırkı mevcut olup, bunlara yenileri eklenmektedir. Koyunların sınıflandırılmasında verim yönü, yapağı özellikleri, kuyruk yapısı, yüz rengi, orijin aldığı ülke veya arazi yapısı (dağ, ova) gibi kriterler dikkate alınmaktadır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 19

Verim Yönüne Göre Sınıflandırma Et tipi : Southdown, Lincoln Süt tipi : Doğu Friz, İvesi Yapağı tipi : Merinos Kürk tipi : Karagül Kombine tip : Yerli ırklar 12/4/2020 20 Genel Zootekni-Hayvan Besleme

Kuyruk Yapısına Göre Sınıflandırma Kısa kuyruklu : Doğu Friz Yağlı kuyruklu : Karaman Oyluğu yağlı : Kazak Yağsız, uzun kuyruklu : Merinos 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 21

Yapağı Özelliklerine Göre Sınıflandırma a. İnce, birörnek yapağı verenler : Merinos b. Orta ince yapağı verenler : Southdown c. Uzun yapağı verenler : Lincoln d. Melez yapağı verenler : Corriedale e. Halı – kilim tipi yapağı verenler : Yerli ırklar f. Kıl koyunları : Kamerun 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 22

Et Tipi Koyun Irkları 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 23

İNGİLİZ ET KOYUNLARI v. Siyah Başlı, Kısa Yapağılı Et Irkları Southdown Hampshire Shropshire Suffolk Oxford Dorset v. Beyaz Başlı, Uzun Yapağılı İngiliz Et Irkları Leicester Border Leicester Lincoln Cotswold Romney Marsh vİngiliz Dağ Koyunları Cheviot

ET TİPİ DİĞER ET KOYUNLARI v. ALMAN ET KOYUN IRKLARI üSiyah Başlı Alman Et Koyunu üBeyaz Başlı Alman Et Koyunu v. FRANSIZ ET KOYUN IRKLARI üIle de France üCharolais üBerichonne du Cher v. HOLLANDA ET KOYUN IRKLARI üTexel

Türkiye’de yetiştirilen yerli koyun ırkları kuyruk yapılarına göre iki gruba ayrılarak incelenirler. 1. Yağlı kuyruklu yerli ırklar : Sahile inmemek koşuluyla Orta, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetiştirilmekte olan bu gruba Akkaraman, Morkaraman, Dağlıç, İvesi, Tuj ve yöresel tip olarak Herik, Hemşin ve Ödemiş ırkları örnek verilebilir. 2. Yağsız, uzun kuyruklu yerli ırklar : Daha çok sahil bölgelerde yetiştirilen bu gruba ise Kıvırcık, Karayaka, Sakız ve İmroz ırkları girmektedir

Yapağı Tipi Melez Koyunlar 1. Türk Merinosu (Karacabey Merinosu), 2. Anadolu Merinosu (Konya Merinosu), 3. Malya Koyunu

Süt tipi Koyunlar o o o o Tahirova Koyunu Sönmez Koyunu Acıpayam Koyunu Türkgeldi Koyunu Asaf Koyunu Gözlü Koyunu Gökçeada Koyunu

AKKARAMAN 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 29

DAĞLIÇ 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 30

SAKIZ 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 31

KARAYAKA 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 32

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 33

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 34

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 35

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 36

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 37

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 38

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 39

A. DAMIZLIK DİŞİ KOYUNLARIN BESLENMESİ v. Damızlık koyunlar, etin ana kaynağını oluşturan genç kuzu ve tokluları doğuran ve onların beslenip büyütülmesinde çok önemli rolü olan hayvanlardır. v. Kısacası, başarılı bir koyunculukta kaç kuzu elde edilip satıldığı çok önemli olup bunda, annelerinin beslenmesinin yeri büyüktür. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 40

v. Damızlık koyunların besin madde gereksinimleri çeşitli dönemlerde farklılık gösterir ve bu durum onlara uygulanacak besleme ve yemlemeyi çok etkiler. v. Koyunlarda üretim sezonu, yetiştirme ve besleme pratiği bakımından v. Kuru dönem, vÇiftleşme sezonu, v. Gebeliğin başı, v. Gebeliğin sonu ve v. Erken laktasyon gibi dönemler ayrılabilir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 41

1. KOYUNLARIN ÇİFTLEŞME DÖNEMİ BESLENMESİ (SIFAT, TOHUMLAMA, KOÇ KATIMI, KAMÇILAMA, FLUSHING BESLEMESİ) ØGebe ve laktasyon döneminde olmayan ergin koyunlar, sadece yaşama payı düzeyinde yemlenirler. ØKoyunlar mevsimsel kızgınlık gösterirler. ØBu durum koç katımı ve doğumların toplulaştırılmasına olanak sağlamaktadır. ØÜlkemizde kızgınlıkların başlaması güz aylarında olup doğumlar da ilkbaharda gerçekleşir. Ø Yetiştiriciler koyunların bu özelliğinden yararlanıp koç katımını, doğumlar kuzu kayıplarının en yüksek olduğu kış aylarının sonuna kalacak şekilde, ayarlamaktadırlar. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 42

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 43

v. Koyunların üreme yetenekleri üzerinde beslemenin önemli etkisi vardır. v. Koyunların döl verimleri ile koç katım öncesi uygulanan besleme arasında yakın ilişki bulunmaktadır. v. Meraya çıkan koyunlar, yaz ortasından itibaren meraların zayıflaması nedeniyle, aşım mevsimi olan sonbahara kondisyonları zayıflamış, yani kilo kaybetmiş olarak ulaşırlar. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 44

Özellikle bu durumda olan sürülere, koç katımından 4 hafta önce başlayıp katım boyunca sürecek şekilde hayvan başına günde 200 -300 g tahılla destekleme yapıldığında; 1. Koyunların canlı ağırlığının 2. Döllülük oranının 3. Koyun başına doğan kuzu sayısının 4. İkizlik oranının 5. Kuzuların doğum ağırlığının 6. Kuzuların yaşam güçlerinin arttığı ve laktasyondan sonra kızgınlığın daha erken ve daha belirgin şekilde ortaya çıktığı belirlenmiştir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 45

• İşte çiftleşme sezonu öncesinde ve sonrasında damızlık dişi koyunlarda yemleme düzeyinin artırılması şeklinde yapılan beslemeye “FLUSHING” (flaşing) adı verilmektedir. • Flushing’le yapılmaya süresince koyunların önlemek, hatta biraz çalışılan, ağırlık da koç katımı kaybetmelerini kilo almalarını sağlamaktır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 46

2. GEBE KOYUNLARIN BESLENMESİ v. Koyunlarda gebelik dönemi, genellikle, yemlerin en kıt ve pahalı, mera olanaklarının kısıtlı olduğu soğuk kış aylarına rastlar. v. Her şeyden önce, bir ağıl ve kış beslemesi söz konusu olup hayvanın gereksinimlerini karşılayacak dengeli ve hassas bir rasyon hazırlayıp sunma zorunluluğu vardır. v. Zira merada olduğu gibi, daha fazla dolaşıp gayret ederek, verilen rasyonun eksikliklerini kapatma olanakları yoktur. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 47

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 48

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 49

ØBilindiği gibi koyunlarda gebelik süresi 150 gündür. ØGebelik beslenmesi bakımından bu süre iki ya da üç döneme ayrılabilmektedir. ØÖrneğin bu süre Øİkiye ayrılacaksa gebeliğin ilk 100 günü ve son 50 günü olarak, ØÜçe ayrılacak ise, erken gebelik (ilk 40 gün), gebeliğin ortası (40. günden 110 -115. güne kadar) ve gebeliğin son dönemi (115. günden doğuma kadar geçen yaklaşık 6 hafta) olarak dönemlere ayrılabilir. ØAncak gebelik dönemi hangi şekilde dönemlere ayrılırsa ayrılsın, beslenme açısından önemli olan dönem, gebeliği son 50 günüdür. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 50

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 51

v. Zira bilindiği gibi, gebe koyun hem karnındaki yavrunun büyümesi hem de doğuma hazırlık nedeniyle, devamlı kilo alır; yani, kendi vücudu ile yavrusunun vücudunda ve bunu saran zarlarda besin maddesi depolar. v. Daha ayrıntılı belirtmek gerekirse, koyunlarda gebeliğin ilk günü standart ya da referans bir dönem olup bu dönemde bakım ve besleme son döneme göre daha kolaydır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 52

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 53

ØGebeliğin son 50 gününde ise, fetüsün büyümesi ve annenin kilo alması hızlandığı, mide hacminin daralıp yeme kapasitesi azaldığı için, besin madde gereksinimleri günlük olarak artar. ØBaşka bir ifade ile bu dönemde kaba yemler tek başına hiçbir zaman yeterli olmaz ve kesif yem takviyesi gerektirirler. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 54

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 55

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 56

3. LAKTASYONDAKİ (SÜT VEREN, EMZİREN, SAĞMAL KOYUNLARIN BESLENMESİ) ØKoyunlarda laktasyon, yani süt verimi süresi 16 hafta (4 ay) civarındadır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 57

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 58

ØKoyunların süt verimleri üzerine etkili olan birkaç faktör vardır. v. Bunlardan en önemlisi emzirdikleri yavru sayısıdır. vİkiz kuzu emziren koyun %30 -50 daha fazla süt vermektedir. v. Tekiz emen kuzular ise ikiz olan kuzulardan daha iyi gelişmektedir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 59

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 60

üLaktasyon döneminde protein ve enerji ihtiyaçlarının her ikisi de önem kazanmaktadır. üKoyunların kuzulama mevsimleri çoğunlukla ilkbaharda olmakla beraber bazen sonbahara da kayabilir. üBu nedenle merada ve sağmal ağılda koyunların olmak üzere beslenmesini iki kısımda incelemekte yarar vardır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 61

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 62

a. MERADA BESLEME ØKuzulama mevsimi genellikle ilkbahar olduğundan koyunculukta laktasyonun büyük kısmı merada geçer. ØMeradaki koyunların yaşama payı gereksinimleri, iklimsel koşullara ve meranın engebe durumu ile ot verimine bağlı olarak, ağıldakilerden %50’ye varan oranlarda daha yüksek olabilir. Øİlkbahar ve yaz başlarında meralar kuvvetli, otlar körpe ve besin maddelerince zengin olduğu için, iyi (ve çok iyi) meralarda, herhangi bir takviyeye gerek kalmadan, laktasyondaki koyunlar tüm besin madde gereksinimlerini karşılayabilirler. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 63

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 64

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 65

b. AĞILDA (veya KIŞIN) BESLEME v. Süt verim dönemi, herhangi bir nedenle kışa denk gelebilir. vÖrneğin, bazı doğumlar İlkbahar yerine Sonbahara kaymış olabilir. v. Bunun dışında yetiştirici ilkbahar doğumlu koyun ve kuzularını hiç meraya çıkarmadan, ağılda tutup orada besleyebilir. v. Hangi nedenle olursa olsun, ağılda kalan sağmal koyunların beslenmesi dikkate ister. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 66

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 67

vÇünkü bu hayvanların gereksinimleri fazladır, hayvan önüne gereksinimlerini ihtiyaçların ne konursa karşılamak karşılanamaması sadece onunla zorundadır; durumunda süt verimi ve buna bağlı olarak kuzuların büyümeleri zarar görecektir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 68

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 69

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 70

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 71

KUZULARIN BESLENMESİ v. Sağlıklı bir kuzu elde etmek için en önemli kural ise yavrunun ağız sütü (kolostrum) içmesinden geçer. v. Dengeli beslenmenin temelinde yavruya doğumdan sonraki ilk gün içinde ağız sütünün verilmesi yatmaktadır. v. Yeni doğmuş bir kuzunun ağırlığı 1. 5 ila 6 kg arasında değişebilir. v. Bu değişimler ana yaşı, besleme, ikizlik gibi beslemeyi etkileyen faktörlerle ilgilidir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 72

. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 73

ØKuzuların tükettikleri süt miktarı ile, büyüme oranları arasında çok sıkı ilişki vardır. ØAnne sütü kuzu beslemede temel yem olduğuna göre, teknik açıdan en iyisi kuzuları anneleri sütten kesilinceye kadar, yani kesintisiz 4 ay boyunca emzirmektir. ØAncak buna, çeşitli nedenlerle uyulmamaktadır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 74

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 75

Yeni doğmuş kuzuların büyütülmesinde başlıca 3 yol vardır. 1. Emzirerek büyütme (Sonuna kadar 16 hafta (4 ay) süt emzirme) 2. Erken sütten kesme 3. Anasız kuzu büyütme (süt ikame yemi ile yada yapay süt ile büyütme) 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 76

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 77

ØBu yöntemlerden hangisi uygulanırsa uygulansın, doğumdan sonra mümkün olduğunca en kısa sürede, ama mutlaka 24 saat içinde, kuzunun ağız sütü alması çok önemlidir. ØZira bu yapılmaz ise kuzu, hastalıklara karşı kendini koruyan bağışıklık maddelerini bağırsaklardan yeterince absorbe edemez duruma gelir. ØBu nedenle kuzu mutlaka annesini emmeli, bu yapılamıyorsa, anne sağılıp ağız sütü biberonla içirilmelidir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 78

ØYine hangi uygulansın, itibaren, bol yöntem 2. haftanın uygulanırsa başından yapraklı-kaliteli kuru baklagil otları verilmeye başlanmalıdır. ØBenzer şekilde kesif yem verilecekse, bunun da yine 2. haftanın başından itibaren verilmesi gerekir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 79

1. EMZİREREK BÜYÜTME ØLaktasyonun sonuna kadar emzirme, teknik açıdan en risksiz ve kolay yöntemdir. ØBu uygulamada kuzulara ilk aylarda sadece anne sütü verilirken daha ileride ayrıca kuru ot ve kesif yem takviyesi yapılmalıdır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 80

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 81

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 82

ØMerada veya ağılda, kuzulara ek kesif yem vermenin yaygın ve kolay bir yolu ise “creep feeding” olarak anılan bölmeli sistemdir. ØBunda ağıl veya meradaki kuzular, aralarından kolayca geçebilecekleri parmaklıklı bölmeler içine konmakta, ek kesif yem burada bulundurulmakta, kuzu istediği an annesinin tarafına geçerek emme, istediği zaman da bölmeye dönerek kesif yemi alma olanağına sahip olmaktadır. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 83

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 84

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 85

2. ERKEN SÜTTEN KESME ØKoyunlar, başta sütün pahalı olması gibi bazı özel koşullarda, erken sütten kesilebilir. ØErken sütten kesme yönteminde kuzular, sütten 4 -5 haftalık yaşta ve /veya 12 kg ağırlıkta kesilebilirken, bu süre biraz daha geciktirilerek 6 -8 haftalık ve 20 kg civarında da gerçekleştirilebilir. ØÜlkemizdeki genel uygulama 8 hafta dolaylarında (ve 20 kiloda) sütten kesilmesidir. Ø 4 -5. haftadan erken veya 12 kg’ın altında sütten kesme, daha sonraki verimi olumsuz yönde etkilediğinden önerilmemektedir. ØSütten kesme işleminde herhangi bir alıştırma dönemine gerek olmadığından, işlem hemen gerçekleştirilebilir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 86

3. ANASIZ KUZU BÜYÜTME (SÜT İKAME YEMİ İLE YADA YAPAY SÜT İLE BÜYÜTME) Açlık ve yetersiz beslenmenin kuzu büyütmede büyük sorunlar yarattığı bilinmektedir. Bu nedenle, durumları aşağıda belirtilen kuzulara farklı bir yol olan “anasız kuzu büyütme” uygulanır. 1. Anası ölmüş kuzular 2. Herhangi bir nedenle annesinin emzirmediği kuzular 3. Mastitis vb hastalıklardan, annesinin emziremediği kuzular 4. Annelerinin sütü yetmeyen ikiz-üçüz kuzular 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 87

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 88

ØBöylesi durumlarda en iyisi, ya kuzusu ölmüş, veya yavrusunun ihtiyacından fazla süt veren, bol sütlü bir başka koyuna alıştırmaktır. ØBuna imkan yoksa, koyun sütü, elden, biberon -kova veya otomatik makinalarla verilebilir. ØBuna da imkan yoksa, süt ikame yemi, hatta (ishal yapıcı olmasına rağmen) inek sütü verilebilir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 89

A. BESİ KUZULARININ BESLENMESİ üTüm dünyada en yaygın besi, kuzu besisidir. üKuzu besisi meraya dayalı yapılabileceği gibi açık, yarı açık ve tamamen kapalı ağıl ve ahırlarda da yapılabilir. üAynı şekilde, beside annelerini emen yani sütten kesilmemiş kuzular kullanılabileceği gibi, sütten erken kesilmiş kuzularla kaba yem veya kesif yem ağırlıklı olarak da gerçekleştirilebilir. üBurada, besi yerinin veya besi şeklinin tipini, işletmenin mera, kaba yem veya kesif yem olanakları, hayvan–yem ve süt fiyatları, iklimsel koşullar, sermaye olanakları, işgücü maliyetleri gibi çevresel ve ekonomik etmenler belirler. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 90

1. SÜT EMEN KUZULARININ BESİSİ (Creep Feeding) ü Eğer koyun sütüne talep fazla olmayıp fiyatları düşük ise, buna karşın kuzu eti iyi para ediyorsa, süt sağılmayıp besi yapılan kuzulara bırakılır. ü Yani kuzular bir yandan annesini emerken diğer yandan ek kaba ve kesif yemlerle yemlenirler. ü Bu tür beside kuzulara enerjice zengin, lezzetli ve iyi bir (creep diet) rasyon düzenlenir. ü Bu yöntemde kuzuların hem büyütülmeleri ve hemde besisi aynı zamana denk gelir. ü Annelerini emen kuzular hem merada, hem de ağılda besiye alınabilir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 91

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 92

2. SÜTTEN KESİLMİŞ KUZULARININ BESİSİ üKuzular 5 -6 haftalık yaşını doldurduğunda ve yaklaşık 12 kg canlı ağırlığa ulaştığında (veya kesif yem tüketimi en az 250 g’a ulaştığında) istenirse sütten kesilebilir. üBunları hemen besiye almak mümkün olmakla beraber, besi için genellikle 18 -20 kg’a ulaşmış kuzular tercih edilmektedir. üBu nedenle besiye alınacaklarda sütten kesim için 2. ayın sonuna kadar beklenir. üMera olanakları iyi, buna karşın kesif yemi bol olmayan işletmeler sütten kesimi, zaten genellikle 2 veya 3. ayın sonuna kadar geciktirilmektedir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 93

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 94

Sütten kesilmiş kuzuların besisinde; a. Entansif kuzu besisi b. Uzatılmış kuzu besisi (mera besisi) c. Tek yem Arpa besisi d. Toklu besisi Uygulamaları görülebilmektedir 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 95

a. ENTANSİF KUZU BESİSİ üBu yöntem, erken sütten kesimi takiben 4 aylık yaşa ve 35 -40 kg besi sonu canlı ağırlığı ulaşılana kadar iyi kalite kuzu büyütme yemi ile yapılan besidir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 96

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 97

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 98

b. UZATILMIŞ KUZU BESİSİ (MER’A BESİSİ) üBu kuzu besisi, çayır-mera alanları bol ve yem bitkileri uygun olan yörelerde sütten kesilen kuzulara çok az kesif yem kullanılması ile yapılan ve 6. 5 -7 aylık yaşa ve 45 kg canlı ağırlığa kadar süren bir metottur. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 99

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 100

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 101

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 102

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 103

c. TEK YEM ARPA BESİSİ ØÜlkemiz koşullarında özellikle kırsal alanlarda bir yandan tarla tarımı ile uğraşan koyun yetiştiricilerinin fabrikalarda üretilen karma yemleri alma zorluğu yada özel bir kuzu besi rasyonu hazırlama güçlükleri ile karşılaşabilmektedir. ØBöyle durumlarda mera bağlantılı yada bağlantısız arpaya dayalı (kalsiyum ve tuz destekli) bir besleme uygulamasıyla kuzu besisinde iyi sonuçlar alınabilmektedir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 104

d. TOKLU (ve ŞİŞEK) BESİSİ ØHayvanlar sütten kesildikten sonra işletmenin olanaklarına göre genellikle kötü kaliteli kaba yemler ve anızlı tarlaları değerlendirmek amacıyla yapılan bir besi yöntemidir. ØDaha sonra hayvanlar sonbaharda kısa bir besiye (iki ay) tabi tutularak beslenirler. ØBesi sonunda hayvanlar 50 -60 kg canlı ağırlığa ulaşabilirler. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 105

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 106

3. KOYUN-KOÇ BESİSİ üDamızlık dışı koyun ve koçlar 2 ayı geçmeyen, çoğunlukla 45 günlük bir besiye alınabilirler. üAncak bunlarda yapılan, zayıf hayvanları alarak, kondisyon düzeltme ve randıman arttırmaya yönelik bir beslemeden ibarettir. 12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 107

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 108

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 109

12/4/2020 Genel Zootekni-Hayvan Besleme 110