HAYVANCILIK EKONOMS DERS NOTLARI Do Dr Ylmaz ARAL

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL HAYVANCILIK İŞLETME EKONOMİSİ

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL 1. İşletme Ekonomisine Giriş 2. Hayvancılık İşletme Ekonomisi • İşletmelerin ekonomi içindeki yeri ve önemi • İşletme çeşitleri • Hayvancılık sektörünün yüklendiği iktisadi fonksiyonlar ve tarımsal üretimden farkı • Hayvancılık işletmelerinin mevcut sosyoekonomik yapısı

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL 3. İşletmelerde Kuruluş Yeri Seçimi § İşletmelerde kuruluş yeri seçimini etkileyen faktörler ve kuruluş öncesi çalışmaları § Optimum kuruluş yerinin seçimi 4. İşletmelerde Üretim Faktörlerinin Temin Edilmesi §İşletmelerde personel temini § Mülakat ve çeşitleri

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL § İşletmede istihdam ve ücret sistemleri § İşletmelerde hammadde temini (stok kontrolü) § İşletmelerde finansman kaynaklarının temini 5. İşletmelerde Üretim Planlaması §İşletmede gelir ve giderler (maliyet) § İşletmelerde maliyeti oluşturan masraf unsurları § Hayvancılık İşletmelerinde Kâr Planlaması

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL 6. Pazarlama • Pazarlama kavramı • Pazarlamada marka • Pazarlamada ambalaj ve paketlemenin yeri ve önemi • Sürüm faaliyetlerinde reklam • Pazarlamada satış personeli • Kasaplık hayvan ve et pazarlaması

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL • Pazarlama ve verimlilik • Pazarlama ve teknoloji • Pazarlama ve organizasyon • Ülkemizde kasaplık hayvan ve et pazarlama organ ve kanalları 7. Kooperatifçilik • Kooperatifçiliğin tanımı ve tarihsel gelişimi • Kooperatifçiliğin Türkiye’deki gelişimi

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL • Kooperatifçilik ilkeleri • Hayvancılık sektöründe üretimin örgütlenmesinde kooperatifler 8. Türkiye’de Tarım ve Hayvancılık Politikaları

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletme Ekonomisinin Araştırma Konusu Her bilimsel disiplin gibi işletme ekonomisi veya işletme iktisadının da belirli bir araştırma konusu vardır. İşletme iktisadının araştırma konusu işletmeler olup, işletmelerin ekonomik yapı ve faaliyetlerini araştırmaktadır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletmelerin iktisadi yönü yanında, diğer bilim dallarını ilgilendiren başka yönleri de vardır. İşletme mühendisliği, işletme hukuku, işletme sosyolojisi, işletme psikolojisi gibi bilim dalları, işletmelerin iktisadi yönü dışında, kendi disiplinlerini ilgilendiren yönlerini araştırma konusu olarak benimsemişlerdir. İşletme iktisadı ile aynı araştırma konusunu paylaşan bu bilim dalları, işletme iktisadının komşu disiplinleridir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletme iktisadı komşu disiplinlerdeki gelişmeleri de yakından izlemelidir. Çünkü, işletme iktisadının amacı, işletmeleri tanımak yanında, aynı zamanda onu değiştirmektir. Böylece toplumun refah seviyesinin yükseltilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla, araştırma konusu olan işletmelerin aksayan yönlerinin düzeltilmesi, güçlü yönlerinin daha iyi değerlendirilmesi ve elde edilen bulguların daha güzel bir yaşam için değerlendirilmesine çalışılmaktadır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletme ekonomisi, pratik-kuralcı, faydacı ve uygulamaya dönük bir disiplindir. Bu özellikleri, onun araştırma konusunu paylaştığı komşu disiplinlerle sürekli ilişkili olmasını gerektirmektedir. Çünkü işletmeler aracılığı ile daha fazla ekonomik değer yaratmak, faydalı işler yapmak ve işletme faaliyetlerini daha etkin kılmak için bu şarttır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletme iktisadının komşu disiplinlerde olduğu kadar, matematik, istatistik, iktisat ve maliye disiplinleri ile de ilişkisi bulunmaktadır. Bunlar işletme iktisadının araç disiplinleridir ve bir işletmecinin bu araç disiplinlerden nerede ve nasıl yararlanılacağını iyi bilmesi gerekmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İktisadi Faaliyetler İşletmeler, başkalarının ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik iktisadi mal ve hizmet üreterek, ihtiyaç sahiplerine sunan ekonomik birimlerdir. İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmetler, iktisadi mal ve hizmetlerdir. İktisadi mal ve hizmetlerin iki önemli özelliği vardır. Bunlardan birincisi, iktisadi mallar ihtiyaca göre kıttırlar. İkincisi ise doğada hazır bulundukları durumlarıyla değil, ancak belirli çabalar harcandıktan sonra insan ihtiyaçlarını karşılayabilecek duruma gelirler.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletme, mekan olarak bu çabaların gerçekleştiği yer, işlev olarak bu çabaların kendisidir. Çaba olarak ifade edilen işletme fonksiyonlarının başlıcaları; tedarik, üretim, pazarlama, finansman ve yönetim faaliyetleridir. İktisadi mal ve hizmetlerin üretiminin belirli prensiplere uyularak gerçekleştirilmesi zorunluluk arz etmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Uygulanması gereken en önemli prensip, iktisadilik veya ekonomiklik prensibidir. İktisadilik prensibi, yaşamın tüm boyutlarını kapsayan akılcılık (rasyonellik) prensibinin, iktisadi faaliyetlere ilişkin şeklidir. İşletme ekonomisinde tüm değerlendirmeler iktisadilik prensibine uygun şekilde yapılmalıdır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İktisadilik Prensibi: İktisadilik prensibi kavramı öncelikle, kaynak israfını asgari seviyede tutmak ve kaynakların en etkin biçimde kullanılmasını sağlamak olarak açıklanabilir. Aynı zamanda bir nimet-külfet ilişkisi olarak da ortaya konabilir. Her nimet bir külfet karşılığıdır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İktisadilik prensibinin gereği olarak, belirli miktardaki nimete, asgari külfetle ulaşılmalı veya belirli bir külfetle azami nimet elde edilmelidir. Burada nimet, iktisadi faaliyetlerin amacını (örn: üretim miktarı, katma değer, satış hasılatı, kâr vb. ), külfet ise bu amaca ulaşabilmek için kullanılacak kaynakları (emek, arazi, makine, malzeme gibi üretim faktörleri, girdiler, maliyet, para, zaman vb. ) ifade etmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İktisadilik prensibi, Şekil’de görüldüğü gibi iki alt prensipten oluşmaktadır. Bunlar; tutumluluk ve talebe dönüklük prensipleridir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Tutumluluk prensibi, maksimum veya minimum prensibi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Maksimum prensibi, işletmeye ayrılan belirli miktardaki kaynaklarla üretilecek mal ve hizmet miktarlarının, maksimum kılınmasının hedeflendiğini ifade etmektedir. Minimum prensibinde ise, bunun tersine, belirli seviyedeki mal ve hizmet üretimi için harcanacak kaynak miktarının minimum kılınması hedefi anlatılmaktadır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Genel olarak elde edilen mal ve hizmet üretimi (veya çıktı miktarı, gelir) iktisadi faaliyetlerin nimet tarafını, bunun için harcanan kaynaklar (girdi, maliyet) ise külfet tarafını oluşturmaktadır. Tutumluluk alt prensibi, nimet-külfet dengelemesinde en uygun (optimum) bileşime ulaşmayı hedeflemektedir. Burada en uygun bileşim, nimet külfet farkının en yüksek olduğu bileşim olarak kabul edilmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Talebe dönüklük alt prensibi ise işletme için, esas itibariyle çok farklı insan ihtiyaçlarının karşılanmasında hangi mal ve hizmetlerin, hangi seviyelerde üretilmesi konusunda bir seçim ve değerlendirme ölçütüdür. Serbest piyasa ekonomilerinde seçim kararlarında, değerlendirme ölçütü olarak piyasa fiyatlarına ağırlık verilmektedir. Çünkü piyasa fiyatları, işletmelerde hangi mal ve hizmet çeşitlerinin üretimine öncelik verilmesi ve bunların hangi miktarlarda üretilmesi gerektiğini gösteren ölçütlerdir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İktisadilik prensibinin tüm ekonomik faaliyetlerde olduğu gibi, işletme faaliyetlerinde de dikkate alınması, rehber alınması önemlidir. İşletmenin faaliyet sonuçlarının bu prensibe uygunluk derecesini ölçmek üzere belirli ölçütlere gereksinim vardır. Bu ölçütler, hem amacı, yani hangi mal ve hizmet çeşitlerinden hangi miktarlarda üretilmesi gerektiğini, hem de aracı, yani hangi girdi çeşitlerinden, hangi miktarlarda kullanılması gerektiğini kapsamalıdır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Bu nedenle söz konusu ölçütler ya amaçla araç arasındaki farkı ifade eden bir büyüklük (kâr, satış, hasılat, maliyet, katma değer, vb. ) veya amaçla araç arasındaki bir oran (verimlilikprodüktivite, iktisadilik ve kârlılıkrantabilite oranları) olabilmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Özet olarak, işletme ekonomisinin kapsamına giren konular şunlardır: 1. Bir işletmenin belirlenen amaca en etkin biçimde nasıl ulaşabileceğinin analizi, 2. İşletme içi ve işletmeler arası olaylarla ilgili nedensonuç ilişkilerinin tespiti, 3. İşletmelerin yönetiminde yürürlükte olan ilkeleri belirleme, 4. İşletmelerde geçerli işlemleri ve teknikleri iyileştirme, 5. İşletmelerde karar alma yeteneğini geliştirme, 6. Tüm işletme sisteminin, amaçların ve sorunların kavranmasını sağlama.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletmeler, ekonominin bütünü ile bağlantılı ve ilişki içindedir. Bilindiği gibi bir ulusal ekonomi kendisini oluşturan sektörler bütünüdür. Sektörler ise benzer nitelikli işletmelerin meydana getirdiği ekonomik topluluktur. Bu nedenle işletme ekonomisi ile genel ekonomi biliminin karşılıklı ilişkileri vardır. İşletme içi sorunlar, işletme dışı ilişkiler dikkate alınmaksızın çözümlenemez. Öte yandan iktisatçılar, tahminler yaparken yalnız insanların değil, işletmelerin de belirli koşullarda nasıl davranacaklarını göz önüne almalıdırlar.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletmelerin faaliyetlerinde etkili olan ekonomik çevre faktörlerinin başlıcaları aşağıdaki şekilde belirlenebilir: 1. İşletmenin faaliyette bulunduğu piyasaların tipleri örneğin; monopol (tekel), oligopol ve rekabet piyasaları ile bu piyasaların talep ve arz yapıları; 2. İçinde faaliyette bulunulan ülke veya ülkelerin milli gelir, kişi başına düşen milli gelir seviyesi, gelirin tüketim ve tasarruf şeklindeki dağılımına ilişkin özellikleri, 3. Toplumun, toplumu oluşturan grupların ve bireylerin tüketim ve tasarruf hacimleri ile tüketim ve tasarruf tercihleri, talebin gelir ve fiyat esneklikleri; 4. Devletin ekonomik politikaları, harcamaları ve çeşitli ekonomik tercihleri, 5. Bu yapısal faktörler yanında konjonktürel beklentiler, ulusal ekonomiye, dış ekonomik ilişkilere ve içinde bulunulan sektöre ilişkin çeşitli beklentiler ve gelişmeler.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İŞLETME EKONOMİSİ TANIMI VE KAPSAMI Belirli bir mekanda kurulan ve ihtiyacı giderici iktisadi mal ve hizmetlerin üretiminin yapıldığı teknik, ekonomik ve hukuki bünyeye sahip kuruluşlara işletme adı verilmektedir. Daha bilimsel bir deyişletme; üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli şekilde bir araya getiren, azami kar amacıyla üretimde bulunan, bu üretim sonucu katma değer yaratan iktisadi ünitelerdir. Bu tanıma uygun olarak hayvancılık işletmesi aşağıdaki şekilde tanımlanabilir. Hayvan ve hayvansal ürünler elde etmek amacıyla üretim faktörlerini bilinçli ve sistemli şekilde bir araya getiren, azami kar elde etmek amacıyla üretimde bulunan, bu üretim sonucu katma değer yaratan iktisadi ünitelere hayvancılık işletmesi denir. Bu tanımı açmamız gerekirse;

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL a. Üretim faktörlerinin bilinçli ve sistemli olarak bir araya getirilmesi: Bir işletme üretim faaliyetine başlarken emek, sermaye ve tabiat gibi üretim faktörlerini rastgele olarak bir araya getiremez. Özellikle günümüz modern işletmelerinde yatırım faaliyetlerinin giderek büyümesi, üretim faktörlerinin daha bilinçli ve sistemli bir araya getirilmesini zorunlu kılmaktadır. İşletme; müteşebbis (girişimci) denilen, gerçek veya tüzel bir şahsın belirli riskleri üzerine alarak, kaynakları planlı ve sistemli bir şekilde bir araya toplamasıyla meydana gelir. Bu konuya işletmelerin kuruluş planlamasında ayrıca yer verilecektir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL b. Azami karlılık ilkesi: Toplumu oluşturan bireyler yani tüketiciler ve işletmeler (üreticiler) arasındaki ekonomik ilişkinin en önemli ilkesi rasyonellik (akılcılık)tır. Örneğin tüketiciler açısından rasyonellik, bütçe olanaklarına göre kendisine en yüksek doyumu ve tatmini sağlamaktır. Üreticiler açısından rasyonellik ise yapılan üretim faaliyetlerinde en yüksek karın sağlanmasıdır. c. Kar maksimizasyonu: İlk ifade edildiğinde bazı olumsuz tepkiler olmaktadır. Üreticilerin (işletmelerin) tüketicileri sömürdükleri (hak etmedikleri) bir takım gelirler sağladıkları şeklinde yorumlanabilir. Ancak eksik rekabet koşullarında bile iktisadi mal ve hizmetlerin fiyatları ve bunun belirlenmesi işletmelerin insiyatifinde değildir. Bu fiyatlar serbest piyasa koşullarında oluşur. Bu nedenle, bir işletmenin tek başına fiyatlara hakim olması mümkün değildir. İşletme ancak, kendi insiyatifinde olan maliyet unsurlarına hakim olarak kar maksimizasyonu gerçekleştirmeye çalışır. O nedenle işletmecilik “Maliyetlere hakim olma sanatı” olarak ifade edilir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL 30 TL 24 TL Tasarruf Maliyetleri Azaltma A B C D E Fiyat Tavanı Maliyet Tabanı AVANTAJ Kaynak Kullanımındaki Etkinlik (İşletme Açısından Olumlu)

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL d. Katma değer yaratma ilkesi: İktisadi ünitelerde yapılan her üretim toplumun gelirine bir katkıda bulunur. Toplum geliri (Milli Gelir) hesaplanırken, üretimin tüm değeri dikkate alınmaz. Örneğin, bir işletme belirli bir üretimi gerçekleştirirken diğer işletmelerden de bir kısım girdiler sağlar. Bir işletmenin yarattığı katma değer, satış gelirlerinden diğer işletmelerden sağladığı girdi düşüldükten sonra elde edilen değerdir. Bu değer işletmede üretim faktörleri arasında maaş ve ücret, faiz, kira ve kâr olarak paylaşılır. e. İktisadi ünite olma ilkesi: Yapılan faaliyetin amacı kaynak israfını asgari seviyede tutmak ve kaynakların en etkin biçimde kullanılması ve yapılan üretimin pazara dönük olması gerekir. Ekonomilerde iktisadi ünitelerin yanında, iktisadilik prensibi ikinci planda yer alan işletmelerde vardır. Örneğin, Dernek, Vakıflar, Kızılay, Çocuk Esirgeme Kurumu vb. hayır kurumlarında sosyal amaç ön planda bulunmaktadır. Ancak bu kurumlar da bile devamlılığı sağlamak için gelirlerle giderleri dengelemek zorunluluğu vardır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İşletmelerin Ekonomi İçindeki Yeri ve Önemi Genel ekonomiyi bir canlıya benzetirsek, işletmeler de birer hücreler topluluğudur. Ekonomi tıpkı bir canlının değişik hücrelerden meydana gelmesi gibi değişik büyüklüklerde ve çeşitli alanlarda faaliyet gösteren işletmelerden kurulmuş bir topluluktur. Benzetmeyi sürdürürsek para da bu canlı bünyede kan görevi yapmaktadır. İşletmenin tüm faaliyeti boyunca eş zamanlı yanıtlamaları gereken üç önemli soru vardır. Bunlar; Hangi mallar? Nasıl? Kimler için üretilecek? sorularıdır. olarak

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Talep Mal ve Hizmetler Piyasası Arz Hangi Mallar, Nasıl, Ev İdareleri İşletmeler Kimler İçin Üretilecek? Arz Talep Emek Sermaye Tabiat Üretim Faktörleri Piyasası

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Şekilde görüldüğü gibi işletmeler, belirli bir mal ve hizmeti meydana getirmek için ihtiyacı olan üretim faktörlerini, üretim faktörleri piyasasından talep ederler. Halk ise elindeki emek, sermaye, tabiat faktörlerini üretim faktörleri piyasasına sunmaktadır. İktisadi malları meydana getiren işletmeler, ürünlerini mal ve hizmetler piyasasına sunmaktadır. Bu malları aynı piyasadan tüketiciler talep etmektedir. İşletme ile ekonomi arasındaki sirkülasyon bu şekilde olmaktadır. Bir ekonominin büyümesi gelişmesi, o ekonomide faaliyet gösteren işletmelerin ölçeklerinin büyümesi ve sayılarının artmasıdır. O nedenle gelişmiş ekonomilerde işletmeler gerek sayı ve gerekse ölçek olarak büyümektedir. İşletme yapıları devamlı ve tam kapasitede çalışacak şekilde rasyonel hale gelmektedir. Türkiye ekonomisinin büyümesi ve gelişmesi, tüm sektörlerde olduğu gibi hayvancılık sektöründe de yığın halde üretim yapan, devamlı ve tam kapasitede çalışan, ihracat (Dış satım) yapan, yatırım yaparak gelişen işletmelere sahip olmakla mümkündür.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL İŞLETME ÇEŞİTLERİ İşletmeler çeşitli açılardan sınıflanabilirler. Örneğin, işletmeler için tarım, hayvancılık, sanayi, ticaret ve hizmetler gibi sektörlere göre sınıflama yapılabildiği gibi hukuki ayrıcalıklara göre de örneğin, anonim şirket, limited şirket, şahıs şirketleri, adi ortaklık vs. olarak da sınıflandırılabilirler. Türkiye’de işletmeler çalıştırdıkları işçi sayısına göre küçük, orta ve büyük ölçekli işletmeler olarak sınıflandırılabilmektedir. Ayrıca Türkiye’de diğer bir sınıflandırmaya göre de üç çeşit işletmeden söz edilebilir. Bunlar: - Özel sektör işletmeleri, - Kamu sektörü işletmeleri (KİT), - Yabancı sermayeli işletmelerdir. Uluslararası sınıflamada işletmeler önce sektörlere göre ayrılmakta (tarım, hayvancılık, vs. ) sonra her sektör, alt sektörlere göre ayrıca bölünmektedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Yani işletmeler üretimin çeşidine göre, üretim faktörlerinin mülkiyetine göre, işletme büyüklüklerine göre, hukuki ayrıcalıklarına göre vb. sınıflandırılabilmektedir. Başka bir işletme şekli de kooperatif işletmeleridir; kooperatif işletmeler ikiye ayrılır: bunlar; Üretim kooperatif işletmeleri Tüketim kooperatif işletmeleri İşletmelere hakim olması gereken başlıca prensipler; İktisadilik Prensibi ve Rantabilite (Karlılık) prensibidir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Rantabiliteyi formüle edersek; R= Kar X 100’dür. Sermaye Rantabilite (Karlılık) bir işletmenin belirli bir zamanda, sağladığı karın o işletmede kullanılan sermayeye oranı olarak ifade edilmektedir. Günümüz işletmelerinde verimlilik (Prodüktivite) de dikkate alınması gereken önemli bir faktördür. Geçmişte klasik iktisatçılar işletmede rantabilite faktörüne büyük önem vermişler, ancak prodüktiviteye gereken önemi göstermemişlerdir. Oysa günümüzde işletmelerde, her iki faktöründe önem taşıdığı anlaşılmıştır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL P = Çıktı (Output) Girdi (İnput) Prodüktivite (Verimlilik) hasıla (üretim) ile bu hasılanın elde edilmesi için harcanan faktörler arasındaki ilişkileri ifade eder. Üretim faktörleri en yüksek hasılanın elde edilmesini sağlayacak biçimde birleştirilmelidir. Şu halde prodüktivite üretimin başarısının ölçüsüdür. Hayvancılık sektörünün çıktıları (et, süt, yumurta, deri bağırsak, vb. tüm ürünler) diğer sektörlerin girdisi (input) olmaktadır. Sektörden (output) yani hayvancılık sektörünün çıktısı ne kadar fazla olursa, diğer sektörlerin girdisi de o kadar fazla olur, dolayısıyla ekonomik kalkınma gerçekleşebilir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Hayvancılık sektörü sağlıklı beslenme yanında ulusal kalkınma bakımından da önemli iktisadi fonksiyonlar yüklenmiştir. Bu iktisadi fonksiyonlar; 1. Sanayiye hammadde temin etme 2. Milli geliri artırma ve dışsatımı geliştirme 3. Sanayi ve hizmetler sektörüne yeni istihdam alanları yaratma 4. Kırsal alanda istihdamı geliştirme 5. Bölgelerarası sosyal ve ekonomik dengeli kalkınmayı sağlama 6. Sektörler arası dengeli bir kalkınmayla ulusal kalkınmanın istikrar içinde gerçekleşmesini sağlama olarak sıralanabilir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Türkiye’de mevcut büyükbaş hayvanların işletmeler itibariyle dağılımları incelendiğinde, 1 -4 büyükbaş arasında hayvana sahip işletmelerin mevcutların yüzde 59, 7’sini teşkil ettiği görülmektedir. 5 -9 büyükbaş hayvana sahip olan işletmelerin oranı %25, 6, 10 -19 büyükbaş hayvana sahip işletmelerin oranı, %11, 2, 20 ve üzeri büyükbaş hayvana sahip işletmelerin oranı ise sadece %3, 5 olarak belirlenmiştir. Küçükbaş hayvan sayısındaki dağılım incelendiğinde 50100 baş arasında hayvana sahip işletmeler mevcut işletmelerin %33, 46’sını oluşturmaktadır. Bu grup işletmeleri %31, 55 oranı ile 1 -19 baş arasında hayvana sahip olanlar ve %26, 39 oranı ile de 20 -49 baş arasında hayvana sahip işletmeler izlemektedir. Buna göre, ülkemizde 100 küçükbaş hayvandan fazla hayvana sahip işletmelerin oranı %8, 90 gibi çok düşük düzeydedir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Hayvancılık işletmelerinin sosyo-ekonomik yapısı 3 ayrı kritere göre ele alınıp incelenebilir. Bunlar; 1. Teşebbüs sektörlerine göre, 2. Üretim şekil ve özelliklerine göre, 3. Ekonomik işletme büyüklerine göre. 3 (üç) ana sosyo-ekonomik grupta sınıflandırılabilir. Örneğin, Teşebbüs sektörlerine göre, hayvancılık işletmeleri 2 alt bölümden meydana gelmektedir. Bunlar da; 1. Özel kesim (Halk) hayvancılık işletmeleri 2. Devlet hayvancılık işletmeleri’dir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Üretimin şekil ve özelliklerine göre işletmeler 3 gruba ayrılmaktadır. 1. Asıl (büyükbaş ve küçükbaş) hayvancılık işletmeleri, 2. Kümes hayvanları işletmeleri, 3. Su ürünleri ve balıkçılık işletmeleridir. Ekonomik işletme büyüklerine göre de 3 grupta toplanır. 1. Küçük ölçekli işletmeler, 2. Orta ölçekli işletmeler, 3. Büyük ölçekli işletmeler.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Teşebbüs sektörlerine göre sınıflandırılan halk hayvancılık işletmelerinden olan büyük ve küçükbaş hayvancılık işletmeleri 3 alt sosyo-ekonomik gruptan meydana gelir. Bunlar; - Köylü hayvancılık işletmeleri, - Ekstansif yapıda büyük sürü işletmeleri, - Entansif yapıda büyük sermaye işletmeleri, Köylü hayvancılık işletmeleri, geleneksel yapıda, ekonomik bilinç ve bilimsellikten yoksun, yeterince dışa dönük üretim yapmayan, yurt çapında dağınık işletmelerdir. Bu işletmeler, tüketim pazarlarının fiyat, miktar ve kalite eğilimleri hakkında yeterli bilgiye sahip değildirler. Terminal pazardan uzakta bulunmaları nedeniyle, ürünlerinin pazarlanmasında çok sayıda aracı hizmete gereksinim duyarlar. Üreticinin alın teri ve emeğinin değerlendirilmesi oldukça zordur.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Ekstansif yapıdaki büyük sürü işletmeleri geleneksel olmakla beraber üretimin yığın halinde yapıldığı rasyonel işletmelerdir. İşletmede sürünün sevk, idare ve beslenmesi, ürünlerin değerlendirilmesi ve pazarlanması konularında bir ihtisaslaşma vardır. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde büyük aile gruplarının (göçer, aşiret) yaptığı işletmeciliktir. Entansif yapıda Büyük sermaye işletmeleri adından anlaşıldığı gibi büyük yatırım gerektiren entansif yapıdaki işletmelerdir. Terminal pazara yakın yerlerde yoğunlaşmışlar ve tüketim pazarının miktar, fiyat, kalite eğilimleri hakkında yeterli bilgiye sahiptirler. Terminal pazar son pazar demektir. Üreticinin pazarda teşekkül eden fiyatları kabul etmek zorunda kaldığı geriye dönüşü olmayan pazardır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Bu işletmeler dört grup altında incelenebilir: 1. Sığır besi işletmeleri 2. Kuzu besicilik işletmeleri 3. Entegre besi-şarküteri işletmeleri 4. Entansif süt sığırcılık işletmeleri Sığır besi işletmeleri genç dana ve sığır besisi yapan besi işletmeleridir. Besiye alınan hayvanların genetik yapısı, besi performansı ve ekonomik konjonktüre göre besi faaliyetini sürdüren bu işletmeler genelde ülke ölçülerinde aynı zamanda rasyonel işletmelerdir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Kuzu besicilik işletmeleri daha çok Trakya, Marmara, Ege Bölgelerine has besi işletmeleridir. Kuzuları genellikle 3 -6 ay kadar besiye tabi tutup canlı ağırlık artışı sağlayarak pazarlayan işletmelerdir. Entegre besi-şarküteri işletmeleri sermaye yoğun büyük işletmelerdir. Bu işletmeler besi ve sanayi değerlendirmeyi entegre etmiş ve iktisadi verimliliği diğer besi işletmelerine göre daha yüksek iktisadi ünitelerdir. Entansif süt sığırcılık işletmeleri ise büyük tüketim merkezleri çevresinde aynı zamanda süt sanayinin yoğunlaştığı bölgelerde kurulmuşlardır. Özellikle kültür ırkı sığırların hakim olduğu bu işletmeler süt sanayi işletmeleriyle entegre rasyonel işletmelerdir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL Kümes hayvancılığı işletmeleri: Tavuk, ördek, kaz yetiştiriciliği işletmeleri bu grupta incelenir. Kümes hayvanları işletmelerinde tavukçuluk işletmeleri iki sosyoekonomik grupta ele alınabilir. 1. Köy tavukçuluğu işletmeleri 2. Özel sektör endüstriyel tavukçuluk işletmeleri Köylü tavukçuluk işletmeleri ekonomik bilinç ve bilimsellikten yoksun her köylü ailesinin avlu veya kümesinde fazla bir emek, sermaye harcaması olmaksızın yapılan geleneksel ve irrasyonel bir üretim biçimidir. Bu işletmelerde maliyet-fiyat ilişkisinin olmadığı bir üretim yapısı mevcuttur. Kanatlı sektöründe aynı alanda üretim faaliyetinde bulunan endüstriyel yumurta ve broiler tavukçuluk işletmeleri (entegrasyonlar) önemli düzeyde pazar payına sahiptir.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI 2016 yılı itibariyle Türkiye genelinde 81 ilde DSYMB’ne bağlı olarak faaliyet gösteren soy kütüğü ve ön soy kütüğüne kayıtlı sırasıyla 161. 218 adet ve 790. 823 adet hayvancılık işletmesinde 7. 081. 749 baş damızlık sığır mevcut bulunmaktadır. Türkiye’de 420 bin civarında sığır besi işletmesi mevcut olup bunun sadece 142 bin’i 10 baş ve üzeri hayvana sahip bulunmaktadır. Ülkemizde Sığırcılıkta süt ve besi işletmelerinin toplam işletmeler içindeki payı yaklaşık olarak sırasıyla %65 ve %35’dir. 50 baş ve üzeri sığırcılık işletmesi sayısı ise (süt ve besi için) 35 -40 bin dolayındadır.

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL B. Baş Hayvancılık İşletmeleri Sayıları 2007 NİSAN TPLM. SÜT. İŞLETMESİ İŞL SAYISI ORANI 1 -5 BAŞ 6 -9 BAŞ 10 -24 BAŞ 24 -49 BAŞ 760. 968 203. 062 964. 030 113. 812 22. 470 4. 017 50 -99 BAŞ 100 VE 452 ÜZERİ TOPLAM 1. 104. 781 İŞLETME TPLM. BESİ. İŞLETMESİ İŞL SAYISI ORANI SÜT VE BESİ TOPLAM İŞLETME SAYISI TPLM. HAY. İŞL ORANI SÜT İŞL. BESİ İŞL. TOPLAM ORANI % KARMA İŞ. ORANI % 68, 88 18, 38 87, 26 10, 30 2, 03 0, 36 202. 757 81. 623 284. 380 85. 778 39. 772 12. 838 47, 80 19, 24 67, 05 20, 22 9, 38 3, 03 963. 725 284. 685 1. 248. 410 199. 590 62. 242 16. 855 63, 03 18, 62 81, 65 13, 05 4, 07 1, 10 78, 96 71, 33 77, 22 57, 02 36, 10 23, 83 21, 04 28, 67 22, 78 42, 98 63, 90 76, 17 49, 8 13, 3 63, 1 7, 4 1, 5 0, 3 13, 3 5, 3 18, 6 5, 6 2, 6 0, 8 0, 04 1. 369 0, 32 1. 821 0, 12 24, 82 75, 18 0, 0 0, 1 100, 00 424. 137 100, 00 1. 528. 918 100, 00 72, 26 27, 74 72, 3 27, 7 2011 OCAK SÜT İŞLETMESİ SAYISI SÜT VE TOPLAM BESİ SÜT. BESİ HAY. TOPLAM İŞLETMESİ İŞL SAYISI İŞLETME ORANI SAYISI SÜT İŞL. BESİ İŞL. TOPLAM ORANI % KARMA İŞ. ORANI % 10 -50 248. 476 95, 58 130. 535 91, 31 379. 010 94, 06 65, 56 34, 44 61, 7 32, 4 50 -100 8. 762 3, 37 10. 083 7, 05 18. 845 4, 68 46, 50 53, 50 2, 2 2, 5 100 -200 2. 032 0, 78 1. 622 1, 13 3. 653 0, 91 55, 61 44, 39 0, 5 0, 4 705 0, 27 715 0, 50 1. 420 0, 35 49, 65 50, 35 0, 2 259. 974 100, 00 142. 954 100, 00 402. 928 100, 00 64, 52 35, 48 64, 5 35, 5 200 VE ÜZERİ TOPLAM İŞLETME Kaynak : HAYGEM

HAYVANCILIK EKONOMİSİ DERS NOTLARI Doç. Dr. Yılmaz ARAL 2002 -2012 YILLARI ARASINDA 50 BAŞ VE ÜZERİ KAPASİTELİ İŞLETME SAYILARI VE DEĞİŞİMLER BESİ Hayvan Sayısı İşletme Sayısı TOPLAM SÜT 50 -99 BAŞ ARASI 100 ve Üzeri 50 Baş ve Üzeri Toplamı 50 -99 BAŞ ARASI 100 ve Üzeri 50 Baş ve Üzeri İşlt. Toplamı 2002 134. 090 42. 840 176. 930 71. 396 15. 840 87. 236 264. 166 2010 675. 561 350. 550 1. 026. 111 744. 770 829. 311 1. 574. 081 2. 600. 192 2012 2. 657. 145 2002 -2010 Değ. (%) 404 718 1401, 8 943 5136 1704 884 2002 2. 438 357 2. 795 1. 373 132 1. 505 4. 300 2010 10. 083 2. 337 12. 420 8. 762 2737 11. 499 23. 919 2012 13. 079 14. 786 27. 865 2002 -2010 Değ. (%) 314 555 367, 9 538 1973 882, 5** 548, 0 YILLAR