Malzeme Bilgisi Ders Notlar Yrd Do Dr K

Malzeme Bilgisi Ders Notları Yrd. Doç. Dr. K. Ersin TEMİZEL 2014 -2015 öğretim yılı

Kaynaklar • Yapı malzeme Bilgisi, Ege Üniv. Şahin, A. ; Ünal H. B. İzmir 2005.

1. Bölüm • 1. Giriş • Tasarlanan yapının belirli bir amaca hizmet edebilmesinde en önemli öğe malzemedir. Bu nedenle yapı malzemelerinin özelliklerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. • İnsanların gereksindikleri eşyaların yapımında kullandıkları ve onları işleyerek bir eser ortaya çıkardıkları her şeye malzeme denir. • Malzeme bilgisi ise kısaca malzemeyi tanımak şeklinde tanımlanabilir.

Malzeme Madensel olmayan (metal) (metalin dışındakiler) Demirsiz metaller Fontlar Çelikler Organik Demirli metaller Bakır ve alaşımları Alüminyum ve alaşımları Doğal -Ahşap(ağaç) -Petrol -Doğal gazlar -Karbonlu Bileşikler -Reçine -Kauçuk Malzemenin Genel bir Sınıflaması İnorganik Yapay -Polimerler -Kağıt -Selüloz Doğal -Mineraller -Kil -Tuzlar Filizler Yapay -Tuğla -Diğer seramikler -Camlar Çimento

Yapı Malzemeleri • Kullanış Yeri ve Amacı • 1 - Taşıyıcı (Strüktür) Malzeme (Ahşap Tuğla Taş, Beton, Çelik) • 2 -Ayrıntı (detay) malzemesi (kaplama ve doğrama) • 3 - Koruyucu (Yalıtım) Malzemeleri (Cam pamuğu, Perlit) • Bünye • Şekil Değişimi • 1 - Fiziksel Özelliklerine Göre • 1 - Elastik malzeme Homojen Malzeme (Çelik) (Lastik Kaucuk) Heterojen malzeme (Ahşap) • 2 -Plastik malzeme İzotrop Malzeme (Çelik), Anizotrop malzeme (Ahşap) (Kil) 2 - Kimyasal Özelliklerine göre Metalik (Kristal) malzeme • 3 -Elasto-Plastik (demir bakır çinko) Malzeme (çelik) Amorf malzeme (Cam) Bileşik malzeme (Çelik Ahşap) Kolloidal malzeme (Katran) Seramik malzeme (Pişmiş kil)

• Yapı malzemeleri laboratuvarlarda test edilerek kullanıma sunulur. Sahip olması gereken özellikleri Türk Standartları enstitüsü (TSE) kalite belgesi ile belgeler.

Bölüm 2 2. Malzemenin genel özellikleri • • • Renk ve şekil Sertlik Sıcaklık Tat ve koku Ses

• Mekanik özellikler: malzemenin dayanımını gösteren temel özelliklerdir. • • • Malzeme Özellikleri; i) Mekanik ii) Fiziksel iii) Kimyasal iv) Termik v) Akustik

2. 1. Mekanik özellikler 2. 1. 1. Gerilmeler ve Şekil değiştirme durumları a) Gerilme ve Emniyet katsayısı =P/A şeklinde gösterilir. Kgf/cm 2 herhangi bir yapı elamanındaki gerçek gerilme ve ya emniyet gerilmesi ile o elamanı oluşturan malzemenin maksimum gerilmesi arasındaki ilişki emniyet katsayısı (n) terimi ile ifade edilir. n= maksimum gerilme / Gerçek gerilme = Maksimum gerilme / Emniyet gerilmesi Emniyet katsayılarının 1 den büyük olması gerekir. (s 10)

örnek • Bir köprüde kullanılacak çelik halatın çekmeye karşı maksimum gerilmesi 3600 kgf/cm 2, kullanılacak yükün etkisi altında çıkacak gerilme 1200 kgf/cm 2 olması durumunda emniyet katsayısı • n= 3600/1200 = 3 olur… bu da kopmaya karşı 3 kat emniyetli demektir.

2. 1. 1. 2. gerilme şekil değiştirme ilişkileri

2. 1. 2. sertlik • Malzemenin yüzeyinde kalıcı şekil değiştirme yapmaya karşı gösterdiği dirence denir. • Malzeme yüzeyine etki eden kalıcı şekil değiştirici etkenlere karşı dayanıklılığını ifade eder. • 1. malzemenin orijini hakkında bilgi verir • 2. malzemenin işlenebilme gibi özellikleri hakkında bilgi verir. Sertlikle işlenebilme arasında ters ilişki vardır. • 3. sertlik deneyleri hasarsız olduğundan malzemeyi elden çıkarmadan diğer özellikleri deneylerle belirlenebilir.

Sertlik yöntemleri • Yüzeyin sert bir cisimle çizilmesi • Sert bir bilyayı malzeme üzerine atarak sıçratma • Sert bir cismi batırarak

2121 malzeme yüzeyini ser bir cisimle çizerek sertlik ölçme Mohs serlik skalası 1. Talk 2. Jips 3. Kalsit 4. Florit 5. Apatit 6. Feldispat 7. Kuvarts 8. Topaz 9. Koronden 10 Elmas

2122. Ser bilyayı düşürme ve sıçrama ile sertlik ölçümü Shore sclerescobu Malzeme ne kadar sert ise cam tüp içindeki bilya o kadar yükseğe sıçrar. Beton çekiçi (Schmidt)

2123. Malzemeye sert bir cisim batırılarak yapılan sertlik deneyleri Birinell Sertlik Deneyi; Belirli bir D çapındaki sertleştirilmiş (BSD=850) çelik bilya, seçilen bir P deney yüküyle malzeme üzerine düşey doğrultuda belirli bir süre bastırılır. Bilyanın köresel bir iz bırakması sağlanır. Malzeme üzerindeki izin d çapı mikroskopla ölçülür. Sonra S küresel izin alanı bulunur. Uygulanan bu yükün alana bölünmesi sonucu gerilme boyutunda sertlik belirlenir.

BS= B=P/S

Örnek: 10 mm çapındaki bir bilya ile brinell deneyi yapılmış 30 kg yükün 3 mm çapında iz açtığı belirlenmiştir. Birinel sertlik sayısının değerini ( B) belirleyiniz. 30 kg m m 10 3 mm

Vickers sertlik deneyi • Brinell e benzer, kare kesitli elmas pramit uç

Rockwell sertlik deneyi • Malzemeye batırıldığında ortaya çıkardığı derinlik te dikkate alınır.

213. Darbeye Dayanıklılık • Malzemenin ani yüklenmesi veya darbe etkisinde kalması statik yüklemeden daha farklı bir etki yapar.

2131. Charpy Darbe deneyi Charpy darbe deneyi, büyük ani bir darbe nedeniyle malzemenin absorbe ettiği enerjinin miktarını ölçer ve malzemenin gevrekliğini değerlendirmede kullanılır. 1. Pandül 2. Destek Kolu 3. Kadran 4. Fren kolu 5. Çevirme kolu

2132. İzod Darbe Deneyi Benzer bir darbe deneyi de İzod deneyidir. İzod ve charpy deneyleri arasındaki fark, deney örneğinin boyutu, örneğin mesnetleniş ve yükleniş şeklidir. Malzemelerin (özellikle hacim merkezli kübik kristal yapılı cisimler) çentik darbe toklukları sıcaklıkla değişir. Malzeme yüksek sıcaklıklarda tok iken, düşük sıcaklıklarda gevrek hale gelir. Normal yumuşak çelik yapıların çentik darbe dayanımını genellikle atmosfer sıcaklığının altında aniden azalır.

214. Aşınmaya karşı dayanım • Aşınma bir malzemeye değen başka cisimler tarafından o malzemenin yüzeyinden parçacıkların kopmasıdır. Malzemelerde aşınmaya karşı yüksek dayanım göstermesi istenir. Malzemede 3 tip aşınma görülür. 1. Adezif aşınma: malzemeyle değer bir cisim arasında kesme dayanımı az olan malzemeden parçalar kopması 2. Abrozif aşınma: Malzeme ile sürtünen cismin daha sert olması durumunda malzemeyi kazıması ve ya çizmesi 3. Korozif aşınma: Malzeme ve diğer cisim arasında su yada bir sıvının bulunması durumunda sıvı ile bu katı cisimler arasında kimyasal reaksiyonlar oluşur. Bunun sonucunda oluşan maddelerin ayrılmasıyla meydana gelen aşınmadır.

215. Sünme • Sünme (krip) malzemenin sabit bir gerilme altında zamanla artan şekil değiştirmesine denir.

216. Yorulma • Elastik sınırın altındaki gerilmelerin periyodik olarak uygulanması sonucunda malzemenin erken ve gevrek türde kırılmasıdır.

217. İşlenebilme • Mekanik işlemler sonucunda malzemenin özelliklerinde bir değişiklik meydana gelmemesi durumudur. Betonda Çökme deneyi (Slump deneyi yada Abrams konisi deneyi) Ve Vebe deneyleri en çok uygulanan deneylerdendir

Slump

Vebe deneyi m: vebe derecesi yada zamanı t: vibrasyon süresi (s) V 1: betonun deney öncesi hacmi V 2: deney sonrası hacmi Vebe derecesi ne kadar küçükse işlenebilme özelliği o kadar büyük olmaktadır.

2. 2. Fiziksel özellikler • • Birim ağırlık Özgül ağırlık Porozite Kompasite Su emme Doyma derecesi Geçirgenlik Kapilarite

221. Birim ağırlık, yoğunluk, özgül ağırlık • Birim ağırlık (birim hacim ağırlığı) ( ) : malzeme ağırlığının boşluklar dahil tüm hacme oranı olup birimi g/cm 3 dür. =P/V P: ağırlık g V: hacim cm 3

• Özgül ağırlık ( ): malzemenin ağırlığının boşluklar çıktıktan sonraki hacme oranıdır. Birimi g/cm 3 dür

222. Porozite kompasite • Porozite: boşluklu malzemede boşluk hacmin bütün hacme oranıdır. • Kompasite( Doluluk oranı): boşluklu malzemede dolu hacmin bütün hacme oranıdır. • p+k=1

223. Su emme ve doyma derecesi • Sa=(P 2 -P 1) / P 1 • (Yaş ağırlık – Kuru ağırlık) / kuru ağırlık • Yada hacim Doyma derecesi (D) D= Hacim yüzdesi / P

224. Su geçirimliliği ve kapilarite • Su geçirimliliği: yapı malzemesinin bir basınç farkı ile su bir taraftan diğer tarafa geçirme yeteneği olup, birim malzeme alanından geçen su miktarı olarak tanımlanır. • Kapilarite : malzeme üzerinde suyun yüzey gerilimi ile yukarı doğru hareketidir.

2. 3. Kimyasal Özellikler • Kireç taşı (Ca. CO 3) 900 °C yanınca sönmemiş kirece (Ca. O ) dönüşür. Bunun üzerine su ilave edilince sönmüş kireç (Ca(OH)2) elde edilir. • Hava kirliliği olan ortamlarda CO 2 ve SO 3 gazları atmosferde vardır. Bunlar su ile birleşerek H 2 CO 3 (karbonik asit) ve H 2 SO 4 (sülfirik asit) e dönüşür.

231 Atom bağları • Malzemenin atom yapıları onların bir çok özelliklerini etkiler: kimyasal, optik, elektrik, ısı iletkenliği vb. • İyonik bağ: elektron alan ve veren atomlar vardır, bunların aralarındaki elektrostatik çekim kuvvetine iyonik bağ denir. Örnek Na. Cl. • Kovelent bağ: atomların elektronları paylaşarak kullandıkları bağdır. Bu bağda ne kadar fazla elektron kullanılırsa aradaki bağ o kadar kuvvetli olur. Bunlarda sertlik yüksek elektrisksel iletkenlik düşüktür. Örneğin elmas; her C atomu için diğer 4 C atomuyla kovelent bağ yapar bu nedenle çok serttir.

232 Atomların dizilişi • • Bu diziliş durumuna göre 1 - Amorf yapılar (düzensiz şekilsiz) 2 - Moleküler yapılar (atom gruplaşması) 3 - Kristal yapılar (üç boyutlu atom düzeni)

2. 4. Termik özellikler • Yapılarda başarılı bir çevre denetimi oluşturabilen malzemeler önemlidir. • Isı: bir enerji şeklidir. İletilir. • Sıcaklık: ısının şiddet ve derecesinin bir göstergesi olup, ısı iletim yeteneğinin nispi bir ölçüsüdür.

• Yapı elamanlarında kullanılan malzemede yüksek sıcaklıktaki bir ortamdan düşük sıcaklıktaki bir ortama doğru ısı geçişi 3 şekilde olur; • 1. Kondüksiyon, • 2. Konveksiyon • 3. Radyasyon

241. Isı genleşmesi • Sıcaklığın 1 °C artmasıyla malzemenin birim boyutunda oluşan artış ise ısı genleşme katsayısı yada genleşme katsayısı ( ) denir. • Çelik ……… 12 . 10 -6 cm/cm°C • Mermer …. 4 • Tuğla ……… 9 • Beton ……. . 10 -12 • Ahşap ……. 4 • Cam ………. . 9. 1

242. Isı iletkenliği d t 2 konveksiyon kondüksiyon konveksiyon t 1

2. 5. Akustik Özellikler • Ses ile ilgili özelliklerdir • 1. Rahatça her yere ses gitmeli ve yankı yapmamalıdır. • 2. bir hacimde meydana gelen sesler orada kalmalı, diğer hacme geçmemelidir. Bu sorunların çözümü için akustik kullanılır.

251. Sesin malzeme tarafından emilmesi • Ses dalgası bir malzeme üzerine çarptığında ses şiddeti malzeme tarafından emilir, bir miktar yansır, bir miktarı da malzeme içine girer. • Çelik ses emme katsayısı …. . 0. 01 • Tuğla ………………… 0. 02 • Ahşap…………………. . 0. 10 • Hava boşluğu ……………. . 1. 00

252. Sesin malzeme içinde iletilmesi • Ses söndürme katsayısı • Ses yalıtımı

3. Bölüm YAPI MALZEMESİ • • • Metaller Doğal taşlar Toprak Ahşap Agrega Bağlayıcı malzeme Harçlar Beton Polimerler Koruma ve yalıtım malzemesi

3. 1. Metaller Faydaları • Yüksek dayanım • İnce levhada geçirimsizlik • Isı ve elektriği iyi iletme • Kolay işlenebilme • Hava sıcaklığından bağımsız işlenebilme • Kaynak perçin ve ile birleşmeleri iyi Sakıncaları • Korozyon • Yüksek maliyet

311. Demir metaller ve alaşımları • Demir : doğada yaygın bulunur. 82 -100 brinell sertliğindedir. • Pik demir: %90 Fe %3 -5 C bulunan ham demirdir. Sert ve kırılgandır. • Dökme demir: font da denir. Beyaz dökme demir, gri d. d. , dövme demir, düktil demir • Çelik: C oranı düşüktür. İçinde Si Mn vb bulundurur.

Çelik alaşım işlemleri • Çeliğin kalitesi S ve P elementleri etkilidir. S miktarı arttıkça şekillendirmeye dik doğrultuda süneklik ve darbe dayanımı düşer ve dolayısıyla sıcaklıkta kırılganlık artar ve kaynak edilebilme kötüleşir. • P nin varlığı dayanımı ve sertliği artırıcı, şekillendirmede sünekliği ve darbe dayanımını azaltıcı etki yapar.

Çelik alaşım elementleri Alaşım elementi katılmasındaki amaçlar: • Sertleşme yeteneği artar • Sertlik ve dayanım artar • Mekanik özellikleri iyileşir • Tokluğu artar • Aşınma direnci artar • Korozyon direncini artırmak • Manyetik özelliklerini iyileştirmek. C dışında başlıca alaşım elementleri : Ni, Si, Al, Cu, Mn, Cr, Mo, Co, Ti sıralanbilir.

Çeliğe uygulanan işlemler • Şekillendirme: dökümle, işlenerek ve akışla olur. . • Dökümle: erimiş metalin kalıp içine dökülmesi ile; • İşlenerek: kütük metalin işlenerek şekil verilmesi ( mengene gövdesi) • Akışla : dövme, haddeleme, perçinleme, ekstrüzyon, presleme, çekme, bükme

Soğuk şekillendirme • • • Perçin başının oluşturulması Çelik plakanın haddelenmesi Boru çekilmesi Tel çekilmesi Sıkıştırmalı ekstrüzyon

Çeliğe uygulanan ısıl işlemler (sıcak şekillendirme) • Tavlama, sertleştirme ve ıslah etme Tavlama : belirli bir sıcaklığa kadar ısıtılması ve şekil verildikten sonra yavaş soğumasıdır. Yöntemleri: difüzyon, normalizasyon, yumuşatma, menevişeleme ve ara tavlamadır.

Çeliğin sınıflandırılması • 1. Kütle çelikleri • 2. Kalite çelikleri • 3. Alaşımsız çelikler • 4. Alaşımlı çelikler TSE ve AISI standartları s. 74

Yapılarda kullanılan çelik malzeme • Yapı çelikleri St 37 ve St 52 dir. Ayrıca yüksek dayanımlı çelikler de üretilmektedirler. Özellikleri: E= 2 100 000 kgf/cm 2 Poisson oranı = 0. 3 Kayma modülü G= 810 000 kgf/cm 2 Lineer ısı katsayısı t= 12. 10 -6 dır. 1. 2. 3. 4. Çelik yapılarda kullanılan malzeme Betonarme donatı çubukları Çelik gergi telleri Diğer çelik malzemeler

1. Çelik yapılarda kullanılan malzeme • Çelik levhalar • Profil çelikleri • Lama Çelikleri • Perçin • Bulon • Kaynak

2. Betonarme donatı çubukları

Beton ve çeliğin birlikte kullanılmasının nedenleri • • Betonun çekme dayanımının zayıf olması Beton çeliği pastan korur Beraber uzar yada kısalırlar Sıcaklık değişimlerinde aralarındaki bağlantı bozulmaz.

Betonarme çelik çubuklarının standardı TS 7081 dir, Nisan 2010 da yenilendi. Eski yönetmelik TS 708/19962 da tanımlı çelikler iptal edildi, yeni çelikler tanımlandı. TS 500/2000 Madde 3. 2 ‘Beton donatısı olarak kullanılacak çelikler TS 708’e uygun olmalıdır’ demektedir. Dolayısıyla TS 708/19962 da ve TS 500/2000 çizelge 3. 1 de yer alan eski çelikler artık kullanılamazlar. ÇELİK (TS 708/2010) Düz Nervürlü Profilli TS 708/2010 da tanımlı betonarme çeliklerin simgeleri: S 220, S 420, B 420 B, B 420 C, B 500 A, B 500 B, B 500 C

Çeliklerin sınıflandırılması Karbon miktarına göre: • Düşük karbonlu çelikler: Sünektir • Yüksek karbonlu çelikler: Gevrektir En küçük akma dayanımına göre: • En küçük akma dayanımı 220 N/mm 2 olan çelik: S 220 • En küçük akma dayanımı 420 N/mm 2 olan çelikler: S 420, B 420 B, B 420 C • En küçük akma dayanımı 500 N/mm 2 olan çelikler: B 500 A, B 500 B, B 500 C Yüzey özelliğine göre: • Düz yüzeyli çelik: S 220 • Nervürlü çelikler: S 420, B 420 B, B 500 C • Profilli çelik: B 500 A

3. Çelik Gergi Telleri

4. Diğer Çekil malzemeler

312. Demirden başka (demirsiz) metaller • Alüminyum alaşımlar: Çatı cephe tavan kaplaması • Bakır Alaşımlar : prinç (Zn ile), Bronz (Sn ile) • Diğer: Çinko, Kalay, kurşun, Teneke

3. 2. Doğal Taşlar • Doğal taş çeşitleri – Oluşum Şekillerine göre • Magmatik • Sedimanter • Metamorfik – Elde edilişlerine göre • Toplama taşlar • Ocak taşları – İşleniş şekillerine göre • • Moloz taşlar Kaba yonu taşlar İnce yonu taşlar Kesme taşlar – Kullanım durumlarına göre • Yapı taşları • Kaplama taşları • Doğal parke taşları

3214. Doğal taşlarda aranan özellikler • • Aşınma : 15 cm 3 /50 cm 2 Darbe : 6 kg/cm 2 Özgül ağırlık : >2. 55 Su emme : %1. 8 Dona dayanım Atmosfere dayanım Asite dayanım

3. 3. Toprak • • Kerpiç Toprak betonu Boşluklu seramik malzeme Boşluksuz seramik malzeme

Kil • Kil içindeki malzemeler – – – Kum Demir Kalker Organik madde Suda eriyebilir tuzlar • Killerde aranan fiziksel ve mekanik özellikler – – Plastiklik Rötre Çekme Dayanımı Sıcaklıkta erime

3. 3. 1. Kerpiç • Kerpicin kullanılma nedenleri – Hammaddesi olan kil kolay bulunur – Üretimi kolay – İşçilik düşük, ucuz – Isı ve ses yalıtımı yüksek – Yangından az zarar görmesi – Yapı ömrü yeterli

3311. Kerpiç üretimi ve şekilleri

3. 3. 2. Toprak Betonu • Avlu duvarı yapında kullanılan pişirilmemiş toprak malzemedir

3. 3. 3. Boşluklu seramik malzeme • Tuğla • Kiremit

TUĞLA • Kum içeren killi toprağın su ile karıştırılıp kalıplarda şekillendirildikten sonra ocaklarda yüksek sıcaklıkta pişirilmesiyle elde edilen yapı malzemesidir. • Yapı Malzeme Olarak Kullanılma Nedenleri – Uygun yerlerde üretim – Birim ağırlığı düşük, ısı iletimi az, yalıtımlı. . – Boyut ve şekilleri standart, örülmesi kolay – Taş ve kerpice göre duvar kalınlığı dar – Paralel örüldüklerinden dayanımı yüksek

Tuğla üretimi • • Karışımın hazırlanması Şekil verme Kurutma Pişirme

Tuğla çeşitleri • Harman tuğlası • Fabrika tuğlası – Normal tuğla – Modüler tuğla – Blok tuğla

Tuğla çeşitleri - 2

Tuğla özellikleri • Boyutlarda standart • Renk ve şekil olarak iyi görünümlü • Birbirine vurulduğunda ya da mala ile vurulduğunda metalik ses • Çakı ucu ile kazınmayacak kadar sert • Çatlaklar ve farklı renkte damarlaşma olmaması • Ateşe dayanım • Delik alanlarının standardı • Dış duvarlar için olanlarda tuz içermemesi • Su emdirme ve dondurma deneylerinde başarı • Az su emmeli • Basınç dayanımı yeterli olmalı 75 kgf/cm 2

KİREMİT • Yapılarda çatı örtüsü olarak kullanılan pişirilmiş kilden yapılmış toprak malzemedir. • Kiremit çeşitleri – Yerli kiremit • Alaturka osmanlı kiremiti (55 -60 adet 1 m 2) – Fabrika kiremiti • Marsilya kiremiti (15 -16 adet 1 m 2) • Son yıllarda roma kimeti (13 adet), düz kiremit, oluklu kiremit (16 ad) ve daha bir çok çeşidi üretilmektedir.

Kiremidin özellikleri • • Boyutları standart olmalı Düzgün görünüşlü Malayla vurulduğunda berrak tiz ses çıkarmalı Fazla su emmemeli (max%18) Dona dayanım Kireç ve manyezit az Ağırlığı 2 -3 kg arası olmalı Eğilme dayanımı yüksek

3. 3. 4. Boşluksuz Seramik Malzeme • Kaplama malzemesi (sırlı) • Sıhhi tesisat malzemesi

3341. Döşemelerde kullanılan seramik malzeme • • Karo seramikler Gre ve yarı gre karolar Mozaik greler Plaket kaplamalar

3342. Duvarda kullanılan Seramik Malzeme • Fayans mozaik • Porselen mozaik • Karo fayans

3343. Seramik sıhhi tesisat malzemesi

3. 4. AHŞAP • Ahşap, canlı bir organizma olan ağaçtan elde edilen lifli, heterojen, ve anizotrop bir dokuya sahip organikesaslı bir yapı malzemesidir. • Ahşap, en eski yapı malzemelerinden birisidir. İnsanoğlu ahşabı eski çağlardan beri barınma ve korunma amaçlı olarak kullanmaktadır. Günümüzde ormanların çeşitli nedenlerle azalması, yerine yenisinin yetiştirilememesi veya geç yetişmesi ahşabın değerini artırmıştır. Gelişen teknolojiyle birlikte ahşabın yerine plastik, metal, alüminyum, beton ve çimento mamulleri kullanılmasına rağmen görünüş, izolasyon ve istenilen şeklin kolayca verilmesinden dolayı ahşap her zaman tercih edilmektedir. Ahşap; çatı elamanları, doğrama ve kaplama malzemesi, kalıp ve iskelelerde taşıyıcı ve dekoratif malzeme olarak kullanılmaktadır. Ayrıca önceleri köprülerde de taşıyıcı malzeme olarak kullanılmıştır. • Ahşap dülgerlik, doğrama ve mobilya işlerinde gereklidir. Bugün ahşabın atıkları olan yonga, talaş ve tozlarından da üretilen yapay yapı malzemeleri vardır. Bunlar yonga ve lifli levhalar (sunta, kontraplak) ile ahşap talaşlı hafif beton plaklar(heraklit, kontratabla) olarak sıralanabilir. Ahşabın kesilerek standart boyutlara getirilmiş haline ise kereste denir.

• • • AHŞAP MALZEME HAMMADDESİ VE TÜRLERİ Ahşap malzemelerin hammaddesi orman ürünleridir. Yapı mühendisliğinde kullanılan ağaç türleri iğne yapraklı(yapraklarını dökmeyen-açık tohumlular-Kozalaklı) ve geniş yapraklı (yapraklarını döken-kapalı tohumlular) ağaçlar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. a) İğne Yapraklı Ağaçlar(Kozalaklı): Uygulamada kullanılan ahşabın %80’i kozalaklı ağaçlardan sağlanmaktadır. iğne yapraklı ağaçların yaprakları iğne biçimindedir. Odununda iletken doku bulunmayan ağaçlardır. Yumuşak ağaçlar da denir. İnşaatçılıkta kereste olarak kullanılan ahşaplardır. Genel olarak bu ağaç türleri Çamlar ve Köknarlar diye iki gruba ayrılmaktadır. Ayrıca Sedir, Ladin ve Selviler de kozalaklılara dahil edilebilir. Çamlar; 1) Kara Çam; Türkiye’nin hemen her yerinde yetişmektedir. Düzgün elyaflı, reçineli yapıya sahiptir. İstenilen boyutta ve özellikte bulmak mümkündür. Genellikle doğrama, demiryolu traversi, iskele dikmeleri olarak kullanılır. 2) Sarı Çam; Kuzey Doğu Anadolu ve Kayseri’de yaygın olarak bulunmaktadır. Parlak, bol reçineli ve budaklıdır. Yapı kerestesi olarak kullanılır. 3) Kızıl Çam; Genellikle Türkiye’de deniz sahillerinde yetişir. Kerestesi kırmızımsı beyaz renktedir. Yıllık halkaları çok barizdir. Reçinesi bol olmasına rağmen hafif ve yumuşaktır. Genellikle doğramacılıkta kullanılır. Piyasada tahta, lata, çıta, kadran, azman, kadran kirişi olarak bulunur. 4) Fıstık Çam; Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesinin kesim noktası ile Trabzon çevresinde yetişir. Yıllık halkaları bariz, reçinesi boldur. Yumuşak ve hafiftir. Genellikle doğramacılıkta kullanılır. Piyasada diğer çam kereste boyutlarında bulunurlar. 5) Toros Sediri; Genellikle Antalya’dan Kahramanmaraş’a kadar güney sıra dağlarında bulunur. Yıllık halkaları bariz, öz ışırları parlak ve güzel kokuludur. Sudan daha az etkilenir, hafif, yumuşak ve işlenmesi kolaydır. Genellikle ev eşyası ve kapı, pencere yapılarak, boyanmadan doğal rengi ile cilalı olarak kullanılabilir. Piyasada kalas ve tomruk olarak bulunurlar. 6) Doğu Ladini; Doğu Karadeniz Bölgesinde yetişir. Gövdesi uzun ve düzgün liflidir. Kolay işlenebilir, çatlamaya müsaittir. Genellikle kağıt sanayi yanında, ev eşyası ve inşaatçılıkta da kullanılabilirler. 7) Köknar; Karadeniz, Güney ve Batı Anadolu’da yetişir. Düzgün lifli, yoğun bir yapıya sahiptir. Yumuşak ağaçların en sert olanıdır. Mekanik mukavemeti iyidir. Doğrama, çatı ve kalıp yapımında kullanılır. Çamlar reçineli ağaçlar olup dış etkilere dayanıklıdırlar ve dış doğrama işlerinde tercih edilirler. Kozalaklılar sınıfına giren KÖKNAR’lara (Dülgercilikte-Marangoz) beyaz çam adı verilir. Reçinasız yumuşak ağaçlar

• • • b) Geniş Yapraklı Ağaçlar(yapraklı): Geniş yapraklı ağaçlar, genellikle mobilyacılıkta kullanılır. Bu ağaçlar, genellikle sık dokulu liflere sahiptirler, inşaatçılıkta da özel kapı (tarihi bina ve ibadet binalarının kapılarında) yapımında ve parke işlerinde kullanılırlar. Bunların başında meşe’ler gelir. İşlenmesi zor, sert ve çok dayanıklı bir malzemedir. Kereste olarak kullanılmaları yaygın değildir. Bundan başka Kayın, Gürgen, Dişbudak ve Ceviz de yapraklı ağaç türlerindendir. Ahşabın bünyesi ağacın uzunluğuna paralel, uzun boş hücrelerden oluşur. Bu hücreler ağacın ekseninden radyal olarak dışa doğru gelişir ve LİGNİN adı verilen reçine ile arada tutulur. Ahşabın kimyasal yapısı selülozdur (C 5 H 10 O 5. n H 2 O). Ağaç enine ve boyuna gelişmektedir. Ağaçın büyümesi tepe tomurcuğu yardımıyla boy atma şeklinde görülür. Gövde kalınlaşması ise her evrede yeni bir silindirik tabakanın bir önceki halkaya eklenmesi ile olur. Ağacın enine kesitinde büyüme halkaları gözlenebilir. Bu tip büyüme gösteren bitkilere EKSOJEN BİTKİLER denir. Bazı ağaçlar ise, eksenel ve boylamasına gelişirler. Buradaki büyüme , büyüme halkalarının gelişmesi şeklinde değil, yeni liflerin eski liflerle iç içe kaynaşması şeklinde olur. Bunlara da ENDOJEN bitkiler denir. Mısır, şekerkamışı, arpa, buğday gibi küçük bitkilerle Palmiye, Bambu ağaçları bu türdendir. Zamanla ağaçların eski halkaları canlılıklarını kaybeder. Ağaç kuruyunca su hücre duvarlarını terk eder. Bunun sonucunda büzülme olayı meydana gelir. Bu nedenle ağaçlar olgunluk dönemlerinde kesilmelidir. Ağacın kesilme zamanı öz suyunun yukarıya doğru yükselmesinden önce olmalıdır. Ekim –Mart ayları dışında uygundur.

• AHŞABIN MİKRO YAPISI Ahşabın mikroskobik yapısı birbirine bitişik , uzun , içi boş , çevresi kapalı, çoğu bir yönde dizilmiş hücrelerden oluşan bir demete benzetilebilir. Böylece ahşabın doğrusal karakteri oluşur. Ahşap ölü hücrelerden oluşur. Sadece kambiyum tabakasının oluşturduğu büyümeyi sağlayan birkaç sıra genç hücre ile dış odundaki paranşima hücreleri canlıdır. Hücrelerin görevleri; Besi suyunu iletme, Bitki destekleme, Depolama. Ağaç gövdesi yatay kesiti.

• AHŞABIN TEKNİK ÖZELLİKLERİ • Anatomik yapısı, iklim, toprağın durumu, ormanın sıklığı, güneşlenme, ahşabın kusurları (budaklar, gelişme kusurları, yarıklar, öz kayması, çift öz) ahşap hastalıkları(bakteriler, mantarlar, böcekler, kurtlar) gibi etkenler ahşabın teknik özelliklerini etkilemektedir. • • FİZİKSEL ÖZELLİKLER: • 1 -Nem • 2 -Birim Hacim Ağırlık • 3 -Sıcaklık Genleşmesi • 4 -Isı iletkenliği • 5 -Elektrik iletkenliği • 6 -Dayanıklılık

• • 1 -Nem: Ağaç hücreleri arasında bol miktarda bulunan su üç ayrı şekilde bulunur. a)Yapısal(Bünye )su: Kimyasal yapısında olan sudur. kurutma işlemleri ile değişmez. b) Emme suyu (Absorbsiyon su): Selüloz suya karşı çok istekli(Hidrofil) bir madde olup, çok iyi su emerek ahşabın şişmesine sebep olur. Emme suyu oranı %28 -30 dur. c) serbest su (Kapiler su): Hücre aralarında ve içlerinde bulunan sudur. Yaş odun ve tahtalardaki ıslaklık hissi bu suyun fazlalığıdır. Sonuç olarak ahşabın nemi denildiğinde Emme suyu ve Serbest su akla gelir. Ahşaptaki nem miktarı ile bulunur. A- Rutubetli ağırlık, A 0 - kurutulmuş ağırlık • • Ahşabın fiziksel özellikleri nem oranı ile etkilenir. Ahşap kururken hacım kaybına uğrar ve büzülür. Sertlik ve dayanımı artar ancak enerji tutma kapasitesi azalır. Ahşabın özellikleri %12 -15 nem durumunda belirlenmelidir. Örneğin su ile temas eden bir ahşap % 200 yeni kesilmiş iğne yapraklı bir ağaç % 130 -60, piyasada kuru edilen bir ahşap % 25 -15 , suni kurutma yoluyla kurutulmuş bir ahşap % 12 rutubetli durumdadır. Ahşabın bulunduğu ortamın rutubetini alması nedeniyle , tam kuru % 0 halde bulunması mümkün değildir. Belli bir değerden sonra sabit kalan su miktarı en fazla % 30‘dur. Bu nedenle ahşabın bünyesine giren su ile selüloz dokusu ve bağları şişmeye , eksilmeyle de büzülmeye uğrar ve bu nedenle de birtakım çatlaklar meydana gelir. Bu deformasyonlar genellikle ahşabın en fazla teğet yönünde, geniş yapraklılarda iğne yapraklı türlere göre daha fazla olmaktadır. Ayrıca rutubet artışı ahşabın mekanik mukavemetini de düşürücü rol oynar.

2 - Birim Hacim Ağırlık Ahşabın BHA’ lığı ve nem birbirine bağlıdır. %15 neme karşılık gelen birim hacım ağırlığı ağaç türüne göre 0, 1 t/m 3 ile 1, 5 t/m 3 arasında değişir. BHA yüksek olan ahşapların mekanik özellikleri de yüksektir. Ancak bunların işlenmesi ve çalışılması zordur. Mantar, böcek gibi hayvanlara karşı dayanıklıdır. BHA düşük olan ahşapların mekanik dayanımları düşüktür. İşçilikleri kolaydır.

• 3 -Sıcaklık Genleşmesi: Sıcaklıkla hacmi genişleyen ahşap, soğumayla hacmi azalır. • • 4 -Isı iletkenliği: Ahşap hücreli yapısı ve yapının esasını oluşturan maddenin selüloz olması nedeniyle, ısı bakımından kötü bir iletkendir. Bölme, kaplama malzemesidir. • • 5 - Elektrik İletkenliği: Nem derecesi artımına bağlı olarak iletkenlik hızla artar. Kuru ahşap alçak gerilimde izolasyon malzemesi olarak kullanılır. • 6 - Dayanıklılık: Ahşabın dayanıklılığı koruyucu işlemlere bağlı olmaksızın dış etkenlere dayanmasıdır. Yapılarında ki doğal antiseptik maddeler nedeniyle kestane, meşe, çam, gürgen dayanıklıdırlar. Dişbudak, kayın, çınar, kavak söğüt, ıhlamur az dayanıklıdır.

• Sertlik: Yoğunluk artıkça sertlik artar. Lifler dik doğrultuda sertlik fazladır. İlkbahar odunu, yaz odunundan; dış odun iç odundan daha yumuşaktır. Rutubet azaldıkça sertlik artar yine de rutubet yumuşak ağaçlarda sertliği çoğaltır, sert ağaçlarda azaltır. • • Rengi, parlaklığı: Ağaçların renkleri iç odun ve dış odunda değişir. Ayrıca bazı ağaçlar kuruduktan sonra da renk değiştirirler. Renk ağaçtan ağaca hatta ağaç içinde bile değişiklik gösterebilir. Parlaklık ahşap yüzeyin ışığı yansıtmasına bağlıdır. İç odun dış odundan; öz kesit diğer kesitlerden daha parlaktır. • • Kokusu: Koku salgı maddelerinin miktarı ile cinsine bağlıdır ve zamanla azalabilir. Mantarlar da kokuya neden olur. •

• • AHŞABIN KİMYASAL ÖZELLİKLERİ: Hücre duvarının kimyasal bileşiminde; Selüloz % 40 – 50 Hemiselüloz % 20 -35 Lignin % 20 - Yabancı madde % 0 – 5 bulunur. Selüloz : Hücre duvarının ana katkı maddesidir. Ahşabın fiziksel özelliklerinden eğilime ve çekmeye karşı mukavemet veren madde budur. Hemiselülöz: Pentoz ve heksos şekerlerinin kısa polimerileridir. Hücre duvarını güçlendirir, depo madde görevi yapar, geçit zarlarını ayarlar. Su emicidir. Lignin: Selüloz fibrilleri içinde yer alır. Ahşabın basınca karşı mukavemetini sağlar. Bir fenol halkasının ana yapısına sahip amorf bir maddedir. Düşük oranda su emicidir. Rengi kahverengimsi beyazdır.

• Doğal direnci: • *Odun dokusu, diğer bitki dokularına göre en dayanıklı olanıdır. • *Kuru yerde saklanan ahşap çok uzun yıllar dayanır. Ayrıca hayvansal zararlıların bulunmadığı ortamlarda (su içinde) da çok dayanıklıdır. • *Ahşapta direncin azalması yüksek oranda rutubete bağlıdır(%26 -30) bağlıdır oysa pamuk %10 rutubette bozulur. • *Dış odun salgıları(nişasta gibi) organizmaları kendine çeker. • *İç odun salgıları ise genellikle zehirlidir, organizmaları öldürür. • *Tanen (kestane, meşe) reçine (çam, köknar, ladin) kreozot (sedir) gibi maddeler mikroorganizmaları yaşatmaz. • Çürümeyi önleyici salgılar dış odundan iç oduna geçiş döneminde oluşur. • Çürümeyi önleyen salgılar genetiktir; türler arasında, türler içinde kalan ahşap çok uzun yıllar dayanır. Ayrıca hayvansal zararlıların bulunmadığı ortamlarda (su içinde)da amorf b, , hatta bir tek ağaç bile değişiklik gösterir. • Dayanıklı ahşap karbonhidrat içermez. • Ligninleşme enzimlere karşı fiziksel bir engel yaratır. • Doğru olarak ilaçlanmış ahşap, doğal ahşaptan daha üstündür. • İç odun dış odundan; yaz odunu ilkbahar odunundan daha dayanıklıdır. • İç odunu koyu renkli ağaçlar daha dayanıklıdır. • Dayanıklılık ağacın cinsine göre değişir.

• • • MEKANİK ÖZELLİKLER Ahşap, heterojen ve anizotrop bir malzeme olması nedeniyle mekanik özelliklerini incelemek zordur. Lifleri yönündeki tüm özellikler, basınç, çekme dayanımları, enine yöndeki dayanımlarından yüksektir. Ahşap su içeriğinin fonksiyonu olarak şişen, büzülen bir malzeme olduğundan mekanik özellikleri de değişen bir malzemedir. Hücre boşluklarındaki su, buna serbest su denir, kesimi izleyen günlerde buharlaşır. Hücre çeperine yapışmış emme su ise uzun süre ahşap içinde kalır. Kendi haline bırakılan bir tomruk kozalaklılarda 2 yılda, yapraklılarda 4 yılda ancak kurur. Ahşabın liflere dik doğrultuda basınç kuvvetlerine karşı dayanım azdır. Lifler doğrultusunda ise kesme kuvvetine karşı dayanım azdır. Ahşaptan üretilmiş suni ahşap malzemelerin özellikleri ahşabın özelliklerine benzer. Ancak üretim amaçlarına uygun olarak geliştirilen bu tür homojen ve izotrop malzemeler, doğal ahşapta görüldüğü gibi lif yönlerine bağlı olarak değişen değerler gösteremezler. Elastisite modülleri : çamlarda liflere paralel 10000 N/mm 2, lifler dik 300 N/mm 2 Meşe, kayın liflere paralel 12500 N/mm 2, lifler dik 600 N/mm 2 Tabii olarak kurutulmuş %10 -15 nemli meşenin yoğunluğu 800 gr/dm 3, çamın 550 -600 800 gr/dm 3’tür. Liflere paralel durumda 1. sınıf çamın çekme direnci 100 -105 kg/cm 3, basınç direnci 85 -100 100 -105 kg/cm 3’dır. Değişik hava etkilerinde çabuk yıpranır. Yangına karşı dayanıksızdır.

• AHŞABIN KUSURLARI: • • Ahşap içerdikleri kusur bakımından I, III sınıf ahşaplar gibi sınıflara ayrılır. Buna göre kusurları şöyle sınıflandırabiliriz. Bu kusurlardan budak, çekme altında çalışan elamanlarda mukavemetin düşmesine neden olur. • 1 -Yaş halkaları genişliklerinde farklılıklar. • 2 -Yaş halkalarının merkezden kaçık büyümeleri. • 3 -Reçine cepleri. • 4 -Dal yerlerinin oluşturduğu budaklar. • 5 -Yaş halkaları arasında dairesel çatlaklar • 6 -Boyuna istikametteki çatlaklar. • 7 -Öz odunda radyal çatlaklar. • 8 -Burulmuş lifler. • 9 -Gövdede burulma, kesme eksenine paralel olmayan lifler.

• AHŞAPLARDAKİ BOZULMALAR • • 1 -Renk Değişimi; Çoğunlukla mantar etkisiyle meydana gelir. Reçinelerde yaş halkalarında mavileşme, kayınlarda sarı lekelerin oluşması olarak göze çarparlar. Aynı zamanda bu lekeli yerler diğer bölgelere göre daha yumuşak dokuludur. • 2 -Çürüme; Çürümeler genelde mantar etkisiyle ortaya çıkar. Çürüme olan yerler yumuşar, tozlaşır ve zamanla kovuk haline dönüşür. Bu çürümelere, genellikle rutubetli, ışıksız ve hava akımının olmadığı yerlerde depolanan ahşaplarda rastlanır. Bu ortamlar mantarlaşmayı kolaylaştırır. Ahşabın mekanik ve fiziksel özelliklerini olumsuz yönde etkiler. • 3 -Böcekler; Bazı böcekler odunu yiyerek beslenirler. Bu böceklerin faaliyeti ile ahşabın içinde bir takım boşluk ve kanalcıklar şeklinde böcek ve kurt yenikleri oluşur. Kesitin azalması nedeni ile dayanım düşüklüğüne sebep olan bu gibi oyuklar ahşap için kusur sayılır. • Ahşabı bu zararlardan korumak için civabiklorür, kreosot, bakırsülfat, çinloklorür, krom, arsenik, bor veya flor tuzları yada bezir yapı ile korunmalıdır.

• AHŞABA ZARAR VEREN ETKENLER • • Mantarlar; Tohumları ormanda, ahşabın kesildiği veya kurutulduğu fabrikada fazla miktarda bulunduğundan yapıya gelen her kerestede yeterli miktarda mantar bulunmaktadır. Ahşabın çürümesine, renginin bozulmasına, lekelenmesine neden olurlar. Renk bozulması ve lekelenmeler ahşabın dayanımını etkilemez. Bazı tür mantarlar ahşabın selüloz veya ligninine hücum ederek ahşabı bozarlar. Ancak rutubetli havada üremeleri mümkün olduğundan ahşap kuru kaldığı veya havalandırıldığı sürece mantar üremesi mümkün değildir. Ahşabın nem alması halinde borucuklar içinde üreyerek çürümesine, yumuşamasına ve mukavemet kaybına sebep olurlar. Bu nedenle kullanılan ahşap rutubet almayacak şekilde yapılmalıdır. • Kurtlar; ahşap içerisine bıraktıkları yumurtalardan çıkan yavrular ahşabı talaş haline getirir. Açtıkları kanalarda süngerimsi ortam oluştururlar. Kanallar genellikle dış yüze kadar çıkmadığından varlıkları vurulduğunda çıkardığı sesten anlaşılır. Bazı zehirli maddeleri bünyeye vermek yararlı sonuçlar sağlar. • Yangın; Yanıcı olan ahşaba ateşe karşı korumanın iki yolu vardır. Birincisi yüksek sıcaklıkları ahşaba yaklaştırmamak için üzerine kireçli, alçılı, killi sıvalarla kaplamak, ikincisi ise üzerini ateş olmayan boyalar ile boyamaktır. Boraks ve alüminyum tuzlu kimyasal sıvıları ahşaba şırınga ederek yangın dayanıklılığı artırılabilir.

• • • • • AHŞABI KORUMA ÇARELERİ: Ahşabın korunması yüzeysel veya derinlemesine koruma şeklinde olabilir. 1) Besinli Suyun Giderilmesi Fırınlarda veya açık havada kurutmak, Besin suyunun kısmen de olsa çıkmasını sağlamak için temiz suya sokularak beklemek, Ahşabın kazanlara konulup, buhar gönderilerek buharlanması, 2) Yüzeyin Koruyucu Maddelerle Kaplanması Yüzeyin hafifçe yakılarak kömürleştirilmesi, Eritilmiş zift, asfalt, maden vb. maddeler sürülerek kaplanması, Kurutulduktan sonra bezir, neft, vernik, boya sürmek, 3) İçerisine Koruyucu Şırınga Edilmesi Ağaç gövdesine açılan yarıklara çanaklar ile akıtılarak, Kesik ağaç başlarından basınç ile sokularak, 4) Diğer Metotlar Ağaç eriyiğe daldırılarak, daldırma usulü ile, Basınçla ağaca eriyik içirilerek, tam doldurma usulü ile, Basınçla önce hava sonra eriyik içirilerek, basınçlı hava ile korunması mümkündür.

• AĞACIN (KERESTENİN) KURUTULMASI: Ağaçlar, ormanından kesildikten sonra veya kereste haline getirildikten sonra kurutulmalıdır. Eğer ağaç kurutulmazsa iki sakıncası vardır. Biri ağacın çürümesi diğeri ise çalışmasıdır. • Kurutma işlemi, ağaç bünyesindeki suyu uzaklaştırma işlemidir. Bu işlem mutlaka kontrollü yapılmalıdır. Aksi takdirde kerestede çarpılmalara, bozulmalara, çatlamalara neden olabilir. Kurutma iki türlü yapılır; • 1. Tabi Kurutma 2. Suni Kurutma

• • • 1. Tabii Kurutma; Genellikle iki şekilde yapılır. a. Tabii hava şartlarında üstü kapalı alanlarda kurutma b. Vantilatörlerle kurutma Tabii kurutmanın sakıncaları Kurutma süresi uzundur. İstenilen rutubet derecesine kadar kurutulamaması. Kurutmanın uzun süre olmasından dolayı mantar ve böcek zararlarına uğraması. Kurutmanın uzun süre almasından dolayı sermayenin bağlı kalması, ticari açıdan ekonomik olmaması. Tabii kurutmanın yararları Büyük bir tesise ihtiyaç göstermez, Ağaç tabii rengini muhafaza eder, Kullanım alanında rutubet alışverişi yapmamasından dolayı, eşyada veya elemanda deformasyon olmaması.

• 2 -Suni Kurutma; Suni kurutma, kereste istifi çevresinden sıcak hava dolaştırılmasıyla kereste bünyesindeki suyun sıcak hava yardımıyla uzaklaştırılması işlemidir. Değişik metotlarla yapılır. Kurutma odasında kurutma Kurutma kanalında kurutma Yüksek frekansla kurutma Radyasyonla kurutma Vakumla kurutma Kimyasal kurutma Çözücü buharla kurutma Bunlardan en yaygın kurutma metotları, kurutma odası ve kurutma kanalıdır. Basit ve kullanılabilir olması yönünden tercih edilmektedir.

• Suni Kurutmanın Faydaları • • Kurutma süresi çok kısadır. Bu nedenle mantar ve böcek zararlarına uğramaz. • Kereste istenilen rutubet derecesine kadar kurutulur. • Daha kuru kereste elde edilir. • Suni kurutmanın sakıncaları • Ayrı bir tesis gerektirir. • Kerestede renk değişikliği görülebilir. • Kullanıldığı yerde ortam nemine yakın rutubet olacaktır. Bu da eşyanın ve elemanın rahat çalışmasını engelleyecektir.

• • • AHŞABIN YAPIDAKİ KULLANIM YERİ: Rutubet, toprak ve mikroorganizma etkilerinden fazlasıyla etkilenen doğal ahşap, diğer yapı malzemelerine oranla daha çok korunmaya ve devamlı bakıma muhtaçtır. Suni ahşap malzemelerde de özellikle üretimlerinde plastik esaslı tutkal kullanılmadığı hallerde suda erime söz konusu olacağı için gerekli korunmanın yapılması ve özellikle birleşim noktalarında sert ağaç veya metal kullanılması yararlıdır. Ahşap malzemeler yapıya taşıyıcı, kaplama, doğrama, pano yalıtım ve kalıp elemanları olarak yer almaktadır. Ayrıca mobilya elemanı olarak da geniş bir uygulama olanı vardır. Ahşap Taşıyıcı Elemanlar: Yapıya açıklık geçmek için kullanılan kirişler, kafes kiriş, kutu kesitli veya tutkallı lamine kiriş elemanları ve kabukları bu guruptadır. Ahşap günümüzde taşıyıcı eleman olarak karkas duvar ve çatı kuruluşunda geleneksel yapı sistemlerine benzer yöntemlerle uygulanmaktadır. Kullanılan ağaç türleri genellikle çam, köknar, ladin, kayın, meşe ve kestanedir. Ahşap genellikle karkas sistemlerde dikme, köşe dikmesi, taban, payanda, ana kiriş, döşeme kirişi, yavru kiriş, boyunduruk, çatı sisteminde ise tavan kirişi, asma kiriş, yastık, gergi, göğüsleme, kuşak, yalama, baba, damlalık aşığı, mahya aşığı ve mertek adlarında ve çeşitli boyutlarda yer almaktadır. Yapıdaki uygulaması geçme, çivi, bulon veya tutkal gibi elemanlar kullanılarak yapılır. Ahşap Kaplama Elemanları: Döşeme, çatı örtüsü, tavan, iç ve dış duvar kaplaması olarak yapıya giren doğal ahşap yanında günümüzde ince kaplama levhalar, kontrplak, lif ve yonga levhalarda geniş bir kullanım alanı bulmuştur. Kullanılan ağaç türleri genellikle çam, köknar, kayın, meşe, dişbudak, gürgen, karaağaç ve cevizdir. Doğal ahşap kaplamalar geçmeli, bindirmeli, yalı baskısı, lambri, parke, mozaik parke gibi çeşitli adlar olmaktadır. Kaplamalar genellikle kör döşemeye ve kadranlara çakılmak veya şap üzerine yapıştırılmak suretiyle yapıdaki yerine uygulanmaktadır. Ahşap Doğrama Elemanları : Pencere ve kapı kuruluşlarında yer alan ahşap günümüzde de geniş bir uygulama alanına sahiptir. Ahşap pencerelerde, kasa, kanat, kayıt, damlalık gibi, kapılarda da başlık, seren, kayıt ve tabla gibi adlar alan ahşap parçalar genellikle çıralı çam, köknar, meşe, kayın gibi ağaçlardan, tabla kısmı ise kontrplak, kaplama lif veya yonga levha gibi ahşap türleri kullanılarak üretilir. Ayrıca çıtalı, petek veya kafes dolgu üzerine iki yüzlü kontrplak veya lif levha yapıştırılarak preslenmiş şekline prese kapı adı verilmektedir. Masif kapı ise ahşap kaplama elemanların yana birleştirilmesi ile yapılan bir kapı türüdür. Kapı ve pencere doğramalarında birleşme, geçme ve kavala ile yapılmaktadır. Ahşap Pano Elemanları: Hazır duvar, döşeme ve çatı panoları şeklinde yapıya giren bu tür elemanlarda genellikle suni ahşap kullanılmaktadır. Dolu, boşluklu ve petek sistem adı bilinen ahşap pano sistemler, yapı fiziği açısından her türlü gereksinmeyi karşılayan, günümüzün gelişmiş yapı malzemeleridir. Kalite kontrolü, hız ve ekonomi sağlayıcı nitelikleri ile özellikle konut üretiminde ülkemizde de kullanılması yarar sağlayacak ahşap pano sisteminin çelik, beton veya ahşap karkas arasında metal kenetler kullanılarak uygulaması yapılmaktadır. Yapıda özellikle suni ahşap malzemelerden talaş ve lif levhaların diğer bir kullanılma alanı da ısı ve ses yalıtımlarıdır. Ayrıca doğal ahşap ülkemizde beton kalıp malzemesi olarak kullanılmaktadır. Doğal ahşap, yapıya merdiven, star gibi elemanlar olarak girmektedir.

• • • • Ahşapların doğal kusurları: Ahşap henüz dikili iken aşağıdaki nedenlerle kusurlar oluşabilir. Arazi yapısı , Kuraklık, Güneş azlığı, Güçlü hakim rüzgar, Aşırı rüzgar ve don Doğal arızaların çoğu uzunlamasına hücrelerin yerel ve ani yön değiştirmesiyle olur. Bunlar; Budak : Dalların gövde içindeki oluşumlarıdır. Serttir, liflerin yönünü bozar, ahşabı işletmede zorluk çıkartır, mukavemetini azaltır. Daha çok gövdenin üst kısımlarında bulunur. Kaynak budaklar ve Düşer budaklar diye iki türlüdür. Ur : Yıl halkalarının gövde dışında oluşmasıdır. Dışarı çıkamayan ağaç sürgünü gövdede oluşan bir yarayı kapatmak için ağacın dengesiz büyümesi urlara neden olabilir. Urlu bölümün kereste olarak kullanımı sakıncalıdır. Oluklu Gövde : Gövde dairesel olmayıp girintili çıkıntılıdır. Bazı ağaç türlerinin özelliğidir(selvi, porsuk, kızıl gürgen gibi). Lifler düzdün olmadığından ahşabın çalışması normal değildir çatlama ve eğilme görülebilir. Kaçık Öz: Özün merkezde olmaması halidir. Arazi yapısı, hakim rüzgar, dengesiz güneşlenme ve ağacın cinsi(iğne yapraklarda çok görülür) kaçık öze neden olabilir. Eğri Gövde: Lifler eğri olduğu için çalışması da ona göredir eğri bir gövde ancak eğri bir yapı elemanı olarak kullanılmalıdır. Burulma : Ağacın aşağıdan yukarıya doğru dönerek büyümesinden olur. Hakim rüzgar ve ağacın cinsi (kızıl çam, ladin, köknar, at kestanesi gibi) burulmaya neden olabilir. Buruk ağacın ahşabı çatlar eğilir. Yıl Halkası Düzensizliği: Yıl halkası genişliklerinin hep aynı olması düşünülemez ancak çok büyük farkların olduğu arakesitlerde çatlamalar ve çalışma farlılıklarından doğacak eğrilmeler ve yüzey işleme zorlukları söz konusudur. Soğanlanma(yapraklanma): Yıl halkaların birbirinden soğan katları gibi ayrılmasıdır. Nedenleri arasında güneşlenme durumundaki ani değişiklikler, özel bir mantar ve bazı ağaç cinslerinin özelliği sayılabilir. (kestane ve köknar gibi) bu tür kereste kullanılmamalı. Reçine keseleri: Hastalık, böcek mantar tahribine ahşabın tepkisi olabilir. Reçine salgısı boyaya zararlıdır. Bu salgının az olduğu durumlarda yakılarak giderilebilir. Mukavemet azaltır, kururken dönme ve çatlama yapar kesme ve rendelemede zorluk çıkarır.

• AHŞABIN ONARIMI: Çeşitli nedenlerle çürümüş, kırılmış, mukavemetini kaybetmiş parçaları bulunan ahşap elemanlar, tarihi yapıların restorasyon ilkelerine göre, hemen kaldırılıp atılamaz. Özellikle süslemeli parçaların olabildiğince fazla bir kısmı korunmalı ve bu amaçla da onarılmalıdır. • Bozulan parçaların kesilip atılarak yeni ahşapla eklemeler yapılması ve parça değişimi • Üzerinde fazla ve önemli süsleme olmayan bazı ahşap yapı öğelerinin çürüyen kısımları kesilip atıldıktan sonra aynı tür ve elyafta ahşapla eklemeler yapılır. Önce ahşap elemanın basınca, çekmeye ya da eğilmeye mi çalıştığı bulunmalı ve ona göre bir ekleme yöntemi seçilmelidir. Eklemelerde parçaların birbirine çok iyi alıştırılması gerekir. Bu tür eklemeler eğer kapı, pencere gibi öğelerde yapılacaksa çok büyük titizlik ister.

• Yapıştırma • Eklemeler, ahşap kavelalar yanında tutkal kullanılarak yapıştırılır. • Tutkallama için ahşabın yüzeyi düzgün olmalı ve birleşen parçalar birbirine çok iyi uymalıdır. • Ahşap yüzeyi kirli, tozlu, yağlı olmamalıdır. • Ek yerlerine sürülen tutkal ahşabın gözeneklerine girmelidir. • Genellikle yapıştırılacak her iki parçaya da tutkal sürülmelidir. • Sıkıştırma işlemi olmaksızın kusursuz bir yapıştırma sağlanamaz. Sıkıştırma basıncı, ahşabın liflerini ezmeyecek kadar olmalıdır. Sıkıştırma homojen olmalı ve tutkal kuruyuncaya kadar devam etmelidir. • Yapıştırma lifler doğrultusunda mümkündür. Liflere dik yapıştırmalar uygun değildir.

• AHŞAP YÜZEYLERİN BOYANMASI: Boyama, ahşabı korumak için kullanılan en yaygın yöntemdir. • Boyadan önce ahşap hava kurusu halinde olmalıdır. Kuru bir ahşap üzerindeki boya hem su emmeyi hem de mantar sporlarının ahşaba girmesini önler. Ancak ıslak bir ahşap boyanırsa, ahşabın kurumasını engeller ve mantarların gelişmesine uygun bir ortam hazırlar, üremeyi ve çürümeyi hızlandırır. • Daha önce mantarlar tarafından enfekte edilmemiş olmalıdır. • Yüzey koruyucu tabaka ahşabın nefes almasını önlememelidir. • Yeterli kalınlıkta ve homojenlikte sürülmeleri ve zaman yenilenmeleri gerekir. Düzenli aralıklarla boyama önemli bir bakım ve koruma işlemidir. İngiltere ve İskandinavya’daki yapılar, geleneksel olarak her 5 yılda bir boyanır. • Lateks Boyalar: Bir dış yüzey eskiden yağlı boya ile boyandıysa iyi cins bir yağlı boya ile tekrar boyanabilir. Lateks yerine yağlı boya tavsiye edilmesinin nedeni, lateksin yağlı boya üzerine uyum göstermemesidir. Çünkü yağlı boya zamanla sertleşmeye devam eder. Lateks boya ise kururken daha çok büzülür ve alttaki boyayı yerinden sökebilir. • Boya Sökme: Tarihi yapılarda, çok gerekli olmadıkça boya sökümü yapılmaması uygun olur. Eğer bezir yağlı boya astar olarak sürülmüşse, yüzeye çok iyi yapışmış olacağından çıkarılmamalıdır. Boya söküleceğinde, mevcut yöntemler içinde ahşaba en zararlı olanı seçmek gerekir. Ayrıca seçilen yöntem ahşabı tahrip etmemeli, gerektiğinde boyayı kat çıkararak alt kattaki orijinal boyayı korumalı ve uygulamayı yapan kişilerin sağlına zarar verilmemelidir.

Boya sökümü üç şekilde yapılabilir: • 1 -Kazıma ve Zımparalama: Sökme işleminde önce bir spatula veya boya kazıyıcı kullanarak boyanın sökülmesine çalışılır. Kazıma işleminden sonra zımparalama başlar. • 2 -Isı Yöntemi: Isı uygulayarak boyayı yumuşatan sonra kazıyarak ve ardından zımparalayarak boya sökülebilir. Eğer boya ahşaba kadar tümüyle sökülecekse bu yöntemin kullanımı uygundur. Önerilen aletler; özel elektrikli ütü, elektrikli sıcak hava tabancası gibi aletler önerilir. Kullanımı sakıncalı olan aletler ise; primus lambası, bütan gazı, alev lambası gibi. • 3 -Kimyasal Yöntemler: Kimyasal sökücüler sürüp boyayı yumuşattıktan sonra kazıyıp zımparalayarak uygulanılır. Özellikle çok ince ve girintili çıkıntılı süslememeler, ısı yöntemiyle tümü çıkarılamayan bölgeler ısının erişemediği yarık ve çatlaklar, ısı yüksekliğinden çatlayıp kırılabilecek pencere kayıtları ve vernikler üzerinde yararlı olur. Önerilen yöntemler; solvent esaslı sökücüler, kostik sökücüler gibi yöntemler kullanılır.

• Ahşap bir yüzeye nefes alan boya uygulama yöntemi: Nefes alan boya, çok ince gözenekli bir boya olup suyu iticidir, ancak ahşabın nefes almasını (içindeki suyu dışarı atmasını) engellemez. Herhangi bir nedenle ahşap içine giren su eğer ahşabın rutubetini mantarların üreyebileceği bir düzeye çıkarsa mantar tahribatı başlar. Ayrıca su ile genişleyen ahşap boyayı çatlatır ve döker. • Dayanıklılığı 5 -7 yıldır. Ayrıca 4 yılda bir, bir kat sürülmesi önerilmektedir. Yarı opak, tam opak ve saydam (vernik) tipleri vardır. Su veya solvent esaslı olabilirler. Solmaz ve elastiktirler.

• Emprenye işlemi, ahşap malzemenin bünyesinde oluşabilecek çürüme ve böcek tahribatı ile yanma, deformasyon ve benzerlerini önlemek amacıyla belirli standartlara göre çeşitli kimyasal maddelerin nüfus ettirilmesidir. • Ahşap malzemenin kullanım yeri ve tasarlanan hizmet türü göz önüne alınarak; • a) Ağaç türü, b) Emprenye maddesi, c) Uygulama yöntemi,

• Emdirilmesi gereken miktar, mevcut tablolara göre seçilmelidir. Emprenye maddeleri, üreticisinin özel teknik şartnamesine ve ilgili standardına uygun olarak kullanılmalıdır. Bu teknik şartname kapsamındaki işler için TSE veya TSEK belgesine sahip olması gereken emprenye maddeleri ile TSEK belgesine sahip olan tesislerde emprenye edilmiş olması gereken ahşap malzeme, şantiyede gerekli işaret ve etiketleri tamam olarak bulundurulmalıdır. • Taşıyıcı ahşap yapı malzemesi, ahşap kazıklar ve idarece öngörüldüğü taktirde diğer ahşap malzeme emprenye edilmelidir. Emprenye edilecek malzeme, mümkün olduğu kadar son kullanım boyutlarında seçilmiş kesme – biçme – delme işlemleri tamamlanmış olmalıdır. • Emprenye edilmiş malzemenin sonradan kesilen, delinen yerlerine, ilk uygulanan emprenye maddesi ile uyumlu emprenye maddesi fırça ile sürülmelidir. • Direk, kazık v. b. malzemenin emprenyesinde kullanılabilen Kreozot kokusu, yağlı yapısı ve uyguladıktan sonra ağaç malzeme yüzeyinde akmalar meydana getirildiği için kapalı yaşama hacimlerinde kesinlikle kullanılmamalıdır.

Lütfen okuyunuz • http: //e-dergi. atauni. edu. tr/ataunizfd/article/view. File/1025005745/1025005541 • http: //kisi. deu. edu. tr//kamile. tosun/17. _ahsap. pdf • http: //web. ogm. gov. tr/Haber%20 Resimleri/sunular/nicinahsap. ppt • http: //web. firat. edu. tr/iats/cd/subjects/Civil&Construction/CAC-58. pdf • Diğer: • http: //kisi. deu. edu. tr//kamile. tosun/

Çizelge 3. 38. Bazı ahşap malzemenin ısı iletkenlik katsayıları Malzeme türü Meşe odunu Çam odunu Ladin odunu Kontrplak Yonga Levha (kg/m 3): 400 600 1000 Lif Levha (kg/m 3): 300 800 (kcal/m. °C. h) Dik Paralel 0. 18 0. 12 0. 36 0. 32 0. 22 0. 12 0. 17 0. 30 0. 10 0. 23

3. 5. Agregalar • Çeşitli boyutlarda mineral kökenli, sert taneli yapı malzemelerine agrega denir. • Günümüzde yaygın yapı malzemesi olarak kullanılan betonun %60 -80’ini agregalar oluşturur.

3. 5. 1. Agregaların Çeşitleri ve Üretimi • Doğal agregalar: buzul akarsu ve deniz gibi doğal etmenlerin etkisiyle oluşan agregadır. Eski buzulların sürükleyerek biriktirdiklerine ocak kumu veya çakılı, akarsuların sürükleyerek meydana getirdiklerine dere kumu veya çakılı, denizlerin oluşturduklarına ise deniz kumu veya çakılı denir. Eleme veya yıkama gibi işlemlerden sonra kullanılır. Bazı durumlarda ince ve iri agrega karışımı olarak (eleme yapılmadan) kullanılabilmektedir. Böyle agregalara ise TUVENAN adı verilir. • Yapay agregalar: doğal iri taşlardan istenilen boyutta ve kalitede taş kırma makineleri (konkasörler) yardımıyla parçalanarak üretilen kırmataş (mıcır) ve filler (kırma kum=taş unu, çapı 0. 075 mm den küçük) olarak isimlendirilen ya da çeşitli işlemler uygulandıktan sonra (yüksek fırınlardan çıkarılan cürufların su dolu havuzlarda ani olarak soğutulması, perlite özel fırınlarda ani yüksek sıcaklık uygulaması vb. ) elde edilen yüksek fırın cürufu, pişmiş kil ve perlit gibi agregalardır.

DOĞAL KIRMA

• Tane boyutları beton agregalarının sınırlarını belirler. Tane boyutları ise elekler yardımıyla bulunur. Bir agreganın geçebildiği en küçük eleğin kenar uzunluğu o tanenin çapı olarak isimlendirilir. Elek üst ve alt boyutları Malzeme adı 70 mm-31. 5 mm Balast 31. 5 -4 mm İri agrega 16 -32 8 -16 4 -8 4 mm-60 mikron İnce agrega 60 mikron- 2 mikron Mil (silt) < 2 mikron Kil Agrega olmayanlar betonda kullanılmaz

3. 5. 2. Agreganın yapısı ve etkileşimleri Agreganın özellikleri 1. Sert dayanıklı ve boşluksuz 2. Aşınmaya ve donmaya dayanımlı 3. Su ile yumuşamamalı, dağılmamalı 4. Tane şekilleri düzgün olmalı 5. Sülfat tuz klorür içermemeli 6. Kil organik madde içermemeli

3. 5. 3. Agregaların özellikleri • 3. 5. 3. 1. Fiziksel Özellikler Porozite ve su ilişkisi porozite değerinin %10 dan küçük olması, yüksek dayanımlı betonlarda ise %5 den az - Agrega porozitesi su emme deneyi yapılarak belirlenir. - bir mikrar agrega alınır 24 saat suda bekletilir, çıkarılıp havlu ile kurulanıp tartılır (P 1), etüve konur kurutulur tekrar tartılır (Po) ve formülle bulunur: - P= { (P 1 -Po)/ Po }. : agrega özgül ağ.

Birim ağırlık, yoğunluk, kompasite • 1. (10 p). Agregaların birim ağırlıkları üzerine etkili faktörleri sıralayınız.

• Yoğunluk kg/dm 3 Agreganın ağırlığı kg Agreganın boşluksuz katı hacmi dm 3 Agregaların yoğunluğu 2. 2 – 2. 7 kg/dm 3 arasında değişmektedir.

• Kompasite (doluluk veya sıkılık oranı): Birim hacimdeki agregada tanelerin işgal ettiği gerçek hacmin toplamını gösterir, Kompasite değeri 0. 45 -0. 70 arasında değişir. En fazla doluluk oranı ise %74 olmakta, yani %26 oranında boşluk kalmaktadır. Boşlukların doldurulabilmesi için daha küçük çaplı tanelere gerek vardır. Bunun için farklı çaptaki taneler bir arada kullanılır.

Beton üretiminde kompasitenin fazla olması istenir. Düşük kompasiteli agrega betonda ; 1. Betonun kompasitesini ve dayanımını düşürür. 2. Fazla miktarda çimento kullanılması gerekeceğinden beton üretim maliyeti artar 3. Düşük kompasiteli agregada kusurlu tane yüzdesi fazla olacağından işlenebilme özelliğini olumsuz etkiler ve bu yüzden beton dayanımını azaltır. ?

Donmaya karşı dayanım • Üretilen betonun donma olayı sonucu parçalanmasında agrega önemli • Sodyum sülfat deneyi – Bu deney sonucu % 12 den fazla kayıp olmaması gerekir.

3. 5. 3. 2. Mekanik Özellikler • Basınca dayanım – 1000 kgf/cm 2 den büyük olmalıdır. • Aşınmaya dayanım • Bilyalı tambur deneyi uygulanır. • Çarpmaya dayanım • Belirli bir ağırlık belirli bir yükseklikten belirli sayıda agrega üzerine düşürülür. 2014 yılı Vize sınavı buraya kadar

3. 5. 4. Agregaların Granülometri bileşimlerinin belirlenmesi • 3. 5. 4. 1. Granülometri Bileşimi – Boyutları belirli bir limitler arasındaki tanelerin agrega içinde ne oranda bulunduğunu açıklayan tanelere ilişkin oranlardır. – Bu taze beton için önemli bir özelliktir. NOT: Bir sonraki derste granülometri deneyi yapılacağından her öğrencinin en az 2 kg (bir poşet içinde ) kum çakıl malzemesi getirmesi gerekmektedir. Getirmeyenler deneye alınamayacak (bir inşaattan temin edilebilir)

Granülometri deneyi

Granülometri eğrileri ; • Artan bir eğri • %100 e yakın olması ince %0 a yakın olması kalın olduğunu gösterir • Bir birini izleyen iki elek % farkları iki elek arasında kalan miktarı gösterir. (S. 190 madde 4) • Eğride yatay durum varsa bu arada tane yoktur denir. • Standart Fuller parabolüne uygunluk

Ayrıca inceleyiniz; http: //www. akcansa. com. tr/urun-ve-hizmetler/agregalarin-siniflandirilmasi-ve-ozellikleri

Örnek 1 : Bir agrega yığınından çeyrekleme yöntemine göre alınan 5 kg malzeme üzerinde elek analizi yapılarak her bir elekte kalan değerler aşağıda verilmiştir. Bu sonuçlara göre granülometri hesabı yaparak elekten geçen % değerleri hesaplayınız. Bulunan değerlere göre granülometri eğrisini çiziniz. ELEK ÇAPI ELEKTE KALAN (gr) YIĞIŞIMLI ELEKTE KALAN (gr) % ELEKTE KALAN YIĞIŞIMLI ELEKTEN GEÇEN (gr) % ELEKTEN GEÇEN 31. 5 16 8 4 2 1 0. 5 0. 25 100 1325 960 1035 275 545 290 100 1425 2385 3420 3695 4240 4485 4775 2 29. 5 47. 7 68. 4 73. 9 84. 8 89. 7 95. 5 4900 3575 2615 1580 1305 760 515 225 98 71. 5 52. 3 31. 6 26. 1 15. 2 10. 3 4. 5

Yığışımlı elekte kalan Yığışımlı elek altına geçen % Elekten geçen 100 + 1325 =1425 5000 - 100 = 4900 (4900 x 100)/5000 = %98 1425 + 960 =2385 5000 - 1425 = 3575 (3575 x 100)/5000 = %71, 5 2385 + 1035 =3420 5000 - 2385 = 2615 (2615 x 100)/5000 = %52, 3 3420 + 275 =3695 5000 - 3420 = 1580 (1580 x 100)/5000 = %31, 6 3695 + 545 =4240 5000 - 3695 = 1305 (1305 x 100)/5000 = %26, 1 4240 + 245 =4485 5000 - 4240 = 760 (760 x 100)/5000 = %15, 2 4485 + 290 =4775 5000 - 4485 = 515 (515 x 100)/5000 = %10, 3 5000 - 4775 = 225 (225 x 100)/5000 = %4, 5

3. 5. 5. Agregalarda Yabancı Maddelerin Belirlenmesi • Çizelge 3. 43 agregada organik madde belirlenmesinde referans renkleri • • Renksiz ve ya çok hafif sarı Safran sarı Kırmızı Kahve rengi ( kullanılmamalı)

3. 5. 5. 2. Kil – Mil miktarı • Yıkama deneyi

3. 6. Bağlayıcılar • Doğal kalker taşlarının yakılmasıyla ve pişirilmesiyle üretilen, su eklenmesiyle hamur haline gelen ve zamanla plastikliğini kaybedip priz yapma özelliğine sahip bir yapı malzemesidir.

Bağlayıcı malzemelerde dayanım • Hidratasyon • Priz • Sertleşme

3. 6. 1. Alçı • Jipsin pişirilmesi ile elde edilen su ile karıştırıldığında kısa sürede katılaşan bir bağlayıcı malzemedir.

3. 6. 2. Kireç • Kireç taşının pişirilmesi sonucu elde edilir. • Kireç çeşitleri ve üretimi …. . 200 • Kirecin özellikleri ……………… 202 Kirecin fiziksel özellikleri verimlilik işlenebilme hacim stabilitesi incelik

3. 6. 3. Çimento • Çimento üretimi ………. . 204 • Çimento çeşitleri ………. 206

Çimentolar • Hidrolik bağlayıcı maddeler olup, su ile karıştırılıp hamur haline getirildikten sonra hem havada hem de su içinde yavaş sertleşerek suni taş haline dönüşürler • Ana maddesi kalker, kil, alçı taşı, silisli kumdur.

Çimentonun çeşitleri ve kullanım yerleri A- Portlant çimentosu en yaygın kullanılan çimento türüdür. B- Puzolan katkılı çimento maliyeti düşürmek amacıyla kullanılırlar

Katkı türüne göre çimentolar • • • 1. traslı çimentolar 2. uçucu küllü çimentolar 3. Cürüf çimentoları 4. Katkılı çimento 5. Puzzolonik çiçmento A 6. Puzzolonik çiçmento B 7. Kompoze çimento 8. « « 9. Harç çimentosu 10. Sorel çimentosu 11. Yüksek alimünli çimento

Çimentoların genel özellikleri • Çimentoların inceliği • Çimentoların prizi – Prize etki eden etmenler • • • Sıcaklık Karma suyu miktarı Çimento bekletilme süresi Çimentoların hidratasyon ısısı Çimentolarda hacim değişikliği ve rötre

3. 7. Harçlar • Harçların genel özellikleri yeterli mukavemet su rutubeti geçirmemesi boşluksuz olması iyi yapışması dış tesirlere karşı dirençli olması

1. Geleneksel harçlar • Duvar harcı…. Kireç harcı, takviyeli harç, çimento harcı • Sıva harcı…. Kaba sıva, ince sıva • Şaplar: suyun sızmasını engellemek için yapılıyor

Diğer harçlar • • • Tamir harçları Genleşen harçlar Yapıştırma harçları Kısa süreli dayanım kazanan harçlar Polimer modifiye çimento harçları Beton onarım ve Güçlendirilmesinde kulanılan harçlar

Beton