4 SINIF FEN VE TEKNOLOJ DERS KMYA KONULARI

4. SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KİMYA KONULARI

MADDEYİ TANIYALIM 1. Maddenin Özellikleri 2. Maddenin Halleri 3. Maddenin Ölçülebilir Özellikleri 4. Maddenin Değişimi 5. Isı ve Sıcaklık 6. Saf Madde ve Karışımlar

MADDENİN ÖZELLİKLERİ Madde: Çevremizde dokunduğumuz, gördüğümüz, kokladığımız birbirinden farklı birçok varlık vardır. Az veya çok yer kaplayan her varlık madde olarak adlandırılır.

DUYULARIMIZLA ALGILADIĞIMIZ MADDE ÖZELLİKLERİ Dokunma duyusuyla maddenin sertlik, yumuşaklık, esneklik, sağlamlık gibi özellikleri algılarız. Görme duyusuyla maddenin şekli, saydamlığı, parlaklığı gibi özellikleri algılarız. Maddenin bazı özelliklerini birden fazla duyumuz ile algılarız. Örneğin; pürüzlülük, kırılganlık, esneklik gibi özellikleri hem gözümüzle hem de dokunma duyumuzla algılarız.

Örnekler;

SAYDAM-OPAK Işığı geçiren maddelere saydam madde denir. Pencere, bardak, gözlük gibi camdan yapılmış maddeler, bazı poşetler saydamdır. Tül perde, buzlu cam, kağıt gibi maddeler ışığın bir kısmını geçirir. Bu tür madde lere yarı saydam madde denir.

Işığı geçirmeyen maddeler ise opaktır. Demir veya ahşap kapılar duvarlar bu maddelere örnektir.

PARLAK-MAT Bazı maddeler üzerine ışık düştüğünde parlar. Örneğin; çelik tencere, altın ve gümüşten yapılmış Maddeler, teneke kutular parlaktır. Odun, toprak gibi maddeler ise üzerine ışık düştüğünde parlamaz. Bu maddeler mattır.

PÜRÜZLÜ-PÜRÜZSÜZ Yüzeyinde girinti çıkıntı olmayan, düz olan maddeler pürüzsüzdür. Yüzeyinde girinti ya da çıkıntı olan maddeler ise pürüzlüdür. Tahtadan yapılmış masaların, dolapların yüzeyi cilalandığı için pürüzsüzdür. Ağacın ve odunun yüzeyi pürüzlüdür.

ESNEK-BERK Uzayıp kısalabilen, bükülebilen ve tekrar eski haline dönebilen maddeler esnektir. Esnemeyen maddelere berk maddelere denir. Bulaşık süngeri ve silgi esnek maddelere örnektir. Kurşun kalem, masa vb. maddeler berk maddelere örnektir.

MADDENİN HALLERİ

Maddenin Katı Hali • Katı haldeki maddelerin belirli bir şekli vardır. • Konuldukları kap değiştiğinde şekillerinde bir farklılık olmaz, bulundukları kabın şeklini almaz. • Dışarıdan bir etki olmadıkça katı maddelerin şekli değişmez. • Katı maddeleri oluşturan moleküller birbirine çok yakındır.

Katı Madde Örnekleri

Maddenin Sıvı Hali • Sıvı haldeki maddeler kap değiştikçe şekil değiştirir. • Yere döküldüğünde ise yüzeyin şeklini alır. • Sıvıların belirli bir şekli yoktur, konuldukları kabın şeklini alır. • Tanecikler arası boşluklar katılara göre daha fazladır.

Sıvı Madde Örnekleri

Maddenin Gaz Hali • Bulundukları ortama yayılırlar. • Gazlar küçük gözeneklerden kaçarlar. • Atom veya molekülleri arasında boşlukların çok olduğu durumdur. • Gaz tanecikleri düzensiz olarak hareket ederler. • Gazların belirli bir şekil ve hacimleri yoktur. Konuldukları kabı dolduracak şekilde genleşerek kabın şeklini ve hacmini alırlar.

Gaz Halindeki Madde Örnekleri

MADDENİN PLAZMA HALİ Gaz halindeki maddeye enerji vermeye devam edersek, atomların dış kabuklarındaki elektronlar atomdan ayrılmaya başlar. Bu durumda madde, artı ve eksi yüklü parçacıklardan oluşan yüksek enerjili bir gaz haline gelir.

Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Kütle: Maddenin sahip olduğu özelliklerden biri de miktarlarıdır. Her maddenin belirli bir miktarı vardır. Maddelerin miktarı kütle olarak adlandırılır. Örneğin; 3 kilo patates , 100 gr kahve gibi

Hacim: Maddelerin kapladıkları yer onların sahip olduğu diğer bir özelliktir. Maddelerin kapladıkları yer hacim olarak adlandırılır. Madde hangi halde olursa olsun büyük veya küçük bir hacmi vardır.

MADDENİN DEĞİŞİMİ Doğada kendiliğinden oluşan maddeler doğal madde olarak adlandırılır. Örneğin; su, kömür gibi maddeler.

Bazı maddelerin kullanılabilmesi için şekil verme, parçalama, kesme, eritme gibi farklı işlemlerden geçirilmesi gerekir. Bu tür maddeler işlenmiş madde olarak adlandırılır. Örneğin; un buğdaydan, yün kazak ise hayvanlardan elde edilen yünden yapılmıştır.

Bazı maddeler insanlar tarafından üretilir. Örneğin; tutkal, köpük bardaklar, naylon poşetler, beton, cilalı tahta doğal maddelerin yapısının değiştirilmesiyle elde edilir. Bu maddelere yapay madde denir.

ISI VE SICAKLIK Çevremizdeki her maddenin bir sıcaklığı vardır. Maddenin sıcaklığı termometre denen aletle ölçülür.

MADDENİN SICAKLIĞI NASIL DEĞİŞİR Sıcaklıkları farklı maddeler birbirine temas ettiklerinde aralarında ısı alışverişi gerçekleşir. Isı, sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcaklığı düşük olan maddeye akar. Bu durumda ıs veren maddenin sıcaklığı azalırken ısıalan maddenin sıcaklığı artar.

Isı ve sıcaklık farklı kavramlardır. Termometrelerde okunan değer sıcaklık, sıcaklığı farklı maddeler arasında alınıp verilen ise ısıdır. Maddeler ısı aldığında veya verdiğinde kütlelerinde hiçbir değişiklik olmaz. Çünkü ısı bir madde değildir. Kütlesi ve hacmi yoktur.

Örnekler;

HAL DEĞİŞİMİ Katı haldeki maddeler yeterince ısı aldıklarında sıvı hale geçer. Bu olaya erime denir. Isıtıldığında katı yağın, güneş açtığında karın ve buzun erimesi erimeye diğer bir ifadeyle hal değişimine örnektir.

Sıvı halde bulunan maddeler yeterince soğutulduklarında katı hale dönüşür. Bu olaya donma denir. Madde hal değiştirdiğinde yapısında bir değişme olmaz. Örneğin katı yağ eritildiğinde yine yağın özelliklerini taşır. Maddenin ısı etkisiyle yapılarının değişmesine bozunma denir. Tahıllar , odun, kumaş, şeker gibi bazı maddeler ısıtıldığında bozulur.

Örnekler; DONMA BOZUNMA

SAF MADDE VE KARIŞIMLAR Bazı maddeler tek çeşit molekülden oluşur yapısında kendisinden başka madde içermez. Bu tür maddelere saf maddeler denir. Tuz, cıva, yağmur suyu, külçe altın gibi. Maddeler doğada saf halde bulunduğu gibi karışım halinde de bulunabilirler. Saf maddeler bir araya gelerek karışım oluştururlar. Reçel, hava, toprak gibi.

SAF MADDE; Su, gümüş, naftalin, hidrojen gaz, oksijen gazı, demir KARIŞIMLAR; Ayran, çiçek demeti, salata, turşu, süt, pekmez

Örnekler; KARIŞIM SAF MADDE

KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ 1. Elektriklenme ile Ayrıştırma 2. Mıknatıs ile Ayrıştırma 3. Öz kütle Farkı ile Ayrıştırma 4. Çözünürlük Farkı ile Ayrıştırma 5. Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma 6. Süzme ile ayırma

Elektriklenme ile Ayrıştırma Plastik bir tarakla taranan saç elektriklenir. Yün kazakları çıkarılırken çıtırtı sesleri ve kıvılcımlar oluşur. Ebonit Çubuk yün parçasına sürtüldüğünde küçük kağıt parçalarını çeker. Bu tür olaylar bazı cisimlerin sürtünme ile elektrik yükü kazanmasından kaynaklanır. Elektriklenen maddeler hafif bazı maddeleri çekerler.

MIKNATISLANMA İLE AYRIŞTIRMA Bazı maddeler mıknatıs tarafından çekilirken bazıları çekilmez. Demir, kobalt, nikel gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilebilen; çinko alüminyum, şeker, kükürt gibi maddeler mıknatıstan etkilenmeyen maddelere örnektir. Çivi, toplu iğne, makas, pense gibi maddelerin mıknatıs tarafından çekilir. Bu maddelerin yapısında demir vardır Demir tozu–kükürt karışımı, demirin mıknatıstan etkilenme özelliğinden yararlanılarak ayrıştırılır

ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYRIŞTIRMA Özkütle maddeler için ayırt edici bir özelliktir. Bu özellikten yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz. Örneğin, buğday ile samanı havaya savurduğumuzda rüzgar, öz kütlesi küçük olan samanı uzağa sürükler böylece buğday samandan ayrılmış olur

Örnek;

ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYRIŞTIRMA Çözünürlüğün, maddeler için ayırt edici bir özellik olduğunu biliyoruz. Maddelerin çözünürlüklerinin farklı olmasından yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz. Örneğin, salamura peynirinden suda bekletildiğinde, tuz suda çözünerek peynirden ayrılmış olur

Örnek;

SÜZME İLE AYIRMA Katının sıvı içinde dağılması ile oluşan heterojen karışımları, bileşenlerine ayırmak için süzme yöntemi kullanılır. Bu yöntemde gözenekleri farklı büyüklüklerde olan süzgeçler kullanılır. Örneğin, çayı bardağa doldururken çay posasını ayırmak için süzgeç, haşlanmış makarnayı sudan ayırmak için kevgir, laboratuarda çeşitli katı maddeleri sıvılardan ayırmak için de farklı gözenek büyüklüğüne sahip süzgeç kağıtları kullanılır.