FEN VE TEKNOLOJ 1 DERS FEN VE TEKNOLOJ

FEN VE TEKNOLOJİ 1

DERS: FEN VE TEKNOLOJİ KONU: SES SIVI ORTAMDA YAYILIR MI ? 2

SES NASIL YAYILIR ? Ses 3

Yunusların birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarını, balık sürülerinin yerini nasıl bulduklarını hiç düşündünüz mü ? 4

• Balinalar nasıl çok uzun mesafelere seslerini duyurabiliyorlar? Deniz altında haberleşme nasıl olur? 5

ETKİNLİK ZAMANI 6

PLASTİK KAP SU LASTİK HORTUM ARAÇ VE GEREÇLER HUNİ BALON METAL KAŞIK 7

SİZCE YAPMIŞ OLDUĞUMUZ ETKİNLİKTE SESİ DUYABİLDİK Mİ ? 8

v Bir kaynaktan yayılan sesi duyabilmemiz için onu kulaklarımıza kadar taşıyacak bir ortamın olması gerekir. v Su içinde oluşan ses gayet güzel işitilir. Gerilen balon sesi daha iyi duymamızı sağlayan titreşim hareketini oluşturur. v Suda birbirine vurulan kaşıkların oluşturduğu ses, huni ve hortum yardımıyla kulağımıza ulaşır. v Havadan çıkarılan ses huniden iyi duyulmaz. 9

Denizin ortasında bir teknede olduğumuzu düşünelim. Bu durumda uzaktaki bir patlamayı iki farklı patlama olmuş gibi algılarız. Çünkü patlama sesi hava ve su ortamlarında farklı hızlarla yayılarak kulaklarımıza ulaşır. Sesimizin havanın sisli olduğu günlerde, açık olduğu günlere göre daha şiddetli duyulduğunu fark etmişsinizdir. Bunun, sisi oluşturan su damlacıklarından kaynaklandığını tahmin etmek zor değildir. 10

Ses havada yayıldığı gibi suda da yayılır mı? Zil sesinin havada ve suyun içinde farklı çıktığını fark ettiniz değil mi? Ses havada yayıldığı gibi sularda da yayılır. 11

Etkinliğimizden Neler Öğrendik ? • Ses kaynağında meydana gelen titreşimler su moleküllerine aktarılır. Titreşen su molekülleri ses enerjisini birbirleri üzerinden aktarılmasını sağlarlar. Bu sayede ses su içinde iyi bir şekilde yayılır. 12

Üç arkadaş bir yüzme havuzunda suyun sesi iletip iletmediğini test etmek istiyor. Bunun için Gökhan suya dalıyor. Gökhan’a eşit mesafede ancak biri suda diğeri suyun dışında bulunan iki arkadaşı aynı anda ellerindeki taşları birbirine vuruyor. 13

Gökhan iki öğrencinin oluşturduğu sesleri duyar mı? Duyarsa bu seslerden hangisini daha iyi duyar? Neden? 14

v Suyun içerisinde olsaydık sesi kulaklarımızla daha iyi algılayabilirdik. v Su içerisinde oluşturulan ses havadakine göre daha hızlı bir şekilde taşınır. 15

BUNU BİLİYOR MUSUNUZ ? Balina, yunus gibi canlıların su içinde çıkardıkları sesin oluşturduğu ses dalgaları iletişim kurduklarını biliyor musunuz? 16

Suyun sesi iletme özelliği sayesinde balina ve yunuslar kendi içlerinde birbiriyle iletişim kurar. Ayrıca deniz araştırma gemileri denizlerin derinliğini ölçmede ve deniz tabanındaki yüzey şekillerini belirlemede sesi kullanan sonar cihazından yararlanır. Bu cihazlar deniz tabanına çarpıp dönen sesin algılanmasıyla deniz tabanının şeklini çizer. 17

TABLODA YAN TARAFTA VERİLEN KELİMELERİ BULALIM. ARTAN KELİMELERLE ANAHTAR KELİMEMİZİ BULALIM… S E S S Y B D O S İ S B N U H I A A C A V L R U N Z U I S İ N A L I K A E N İ Z I BALİNA SES SIVI SU DENİZ YUNUS BALIK 18

S E S S Y B D O N A R U A E S U C İ S N L N H A Z U I V B A L I İ S K Z N A I BALİNA SES SIVI SU DENİZ YUNUS BALIK 19

ANAHTAR KELİME : SONAR CİHAZI 20

SONAR CİHAZI Sonar cihazları adı verilen cihazlar ile denizlerde balık sürülerinin yeri veya denizlerin derinliği hesaplanır. Bu örnek ses dalgalarının su ortamında yayıldığını gösterir. Suda yayılan ses dalgaları aracılığıyla denizaltıları bulmak için geliştirilmiş bir aygıttır. Bugün ise, batık gemilerin ve balık sürülerinin saptanmasında, bir geminin altındaki suyun derinliğinin ölçülmesinde, gemilerin yönetiminde ve araştırmalarda kullanılmaktadır. 21

22