GRUP II SRELER SOSYAL ETKI Sosyal Normlarn Oluumu

GRUP IÇI SÜREÇLER SOSYAL ETKI Sosyal Normların Oluşumu Konformite İtaat

GENEL ÇERÇEVE 1. Sosyal etki tanımı, sosyal etki türleri 2. Standardizasyon/Enformatif etki M. Şerif (Otokinetik etki deneyi) 3. Konformite/Normatif etki Asch (Konformite deneyi) 4. İtaat Milgram (İtaat deneyi) 5. İtaat ve uyma sürecini etkileyen unsurlar 6. Enformatif ve Normatif Etki Karşılaştırması 7. Konformite ve İtaat Karşılaştırması 8. Konformite ve İtaatin Sonuçları

SOSYAL PSIKOLOJI Özn e Nesn e DİĞERİ Diğeri: bireyin yaşamında bir model, bir ortak veya bir rakip v «Diğerlerinin gerçek veya hayali varlığı daima bizimledir. » v. Toplumu kendisiyle taşıyan birey.

SOSYAL PSIKOLOJI «Sosyal psikoloji düşünce, duygu ve davranışlarımızın, diğerlerinin hayali veya gerçek varlığından ve özelliklerinden nasıl etkilendiğini inceler. » (Allport, 1968). (sosyal etkileşim)

SOSYAL PSIKOLOJI Kişisel farklılıklardan ziyade benzer davranışların nedenleri Bu nedenlerin temeli sosyal etki Sosyal Etki Uyma Benzerli k ! Sosyal psikolojinin merkezi bir konusu. Kurucu teorisyenler sosyal etki konularından hareket etmişler: Taklit, kitle davranışı, telkin, propaganda, ikna olguları sosyal psikolojiyi kendine özgü bir bilim dalı niteliğini haklılaştıran ayrıcalıklı konuları olmuştur.

UYMA DAVRANIŞI ØToplumsal davranış düzenliliği —diğerlerinin davranışlarını önceden kestirebilme ve kendi davranışlarını ona göre ayarlama ØGerçeği tanımlama Örneğin: havaya bakan bir grup insan gördüğümüzde biz de havaya bakarız. —görülmeye değer bir şeyin gerçekten var olduğu

SOSYAL ETKI İnsanın sosyal çevresinden veya etrafındaki insanlardan etkilenişi Diğer kişilerle ilişkilerin bireyin düşünce, duygu ve davranışlarında meydana getirdiği değişiklikler Sosyal Etki: bireyin davranış veya inançlarını, bir kişi veya grubun gerçek veya hayali, niyetli veya niyetsiz baskısının etkisiyle değiştirmesi. Bu süreç, kişilerin birbirlerinden bağımsız olarak aynı davranışı yapması veya aynı inançlara sahip olmasından (tekbiçimlilik-uniformite) farklı bir olgudur. Herkesin sıcakta hafif, soğukta kalın giyinmesi gibi. Ancak moda etkisiyle oluşan tercihler sosyal etkiye dahil edilebilir.

SOSYAL ETKI BIÇIMLERI ETKİ BİÇİMLERİ ÖZELLİKLERİ Standardizasyon (enformatif etki) Grup üyeleri birbirini karşılıklı etkiler (doğruyu bulma ihtiyacı) Konformite (normatif etki) Çoğunluk, bireyi veya azınlığı etkiler (kabul görme ihtiyacı) İtaat Birey, bir otoritenin isteğine uyar Yenilik Birey veya azınlık, çoğunluğu etkiler Sosyal kolaylaştırma, bireylik yitimi ve tutum değiştirme…

SOSYAL ETKI: GRUP İÇINDEKI DAVRANIŞLARIMIZ DENEY 1: Gruplarda norm oluşumu / Standartlaşma DENEY 2: Konformite / Sosyal Uyma DENEY 3: İtaat

DENEY 1: ENFORMATİF ETKİ / STANDARDİZASYON Muzaffer Şerif Başoğlu / Muzafer Sherif (1906, Ödemiş-İzmir - 1988, ABD) Otokinetik etki deneyi (1936)

ENFORMATİF ETKİ / STANDARDİZASYON Bir grupta normlar veya kurallar nasıl oluşur? Gerçekliğin belirsiz olduğu durumlarda bireyler tek kendi başlarına mı karar verirler? Bir grup içerisinde olduğunda bireylerin daha önceki yargıları değişmekte midir?

OTOKINETIK ETKI DENEYI

OTOKINETIK ETKI DENEYI Bireysel Deneyler “Elektrik söndürülünce karanlık olacak ve size bir ışık noktası göstereceğim. Kısa bir süre sonra ışık hareket etmeye başlayacak ve siz ışığın hareketini görür görmez önünüzdeki bir düğmeye basacaksınız. Işık noktası kaybolacak ve ışık noktasının ne kadar hareket ettiği hakkındaki tahmininizi söyleyeceksiniz. ” üŞerif, her bir denekten 100 civarında ölçüm almıştır. Tahminler her bir denekte genellikle öznel bir referans/kriter etrafında toplanmıştır. Örneğin: ilk gösterilişte 1 cm. , ikincide 9 cm. , üçüncüde 11 cm. , dördüncüde 3 cm. , onuncu gösterilişten sonra 7 cm. civarında, sonrakiler hep 6 cm. - 8 cm. arasında.

OTOKINETIK ETKI DENEYI Bireysel Deneyler Sonuç: Fiziksel gerçeklik belirsiz olduğu durumda, birey kişisel bir sapma ölçüsü ve bunun içerisinde öznel bir referans noktası oluşturur. Her seferinde bu nokta etrafında belirli sapma dahilinde tahminlerde bulunuyor. Daha sonraki günlerde tekrarlanan deneylerde de bu ölçülere az çok sadık kalıyor. Deney sonrası ifadeler: «önceki mesafeyle kıyasladım» «ilk tahminimi referans noktası olarak aldım»

OTOKINETIK ETKI DENEYI Grup Deneyleri Denekler iki gruba ayrılır: Birinci gruptakiler önce bireysel, sonra toplu halde tahminlerde bulunur. İkinci gruptakiler ise bireysel tahminde bulunmadan, doğrudan grup halinde tahminlerde bulunur.

OTOKINETIK ETKI DENEYI Grup Deneyleri Birinci grup: Tek başına kendi normunu oluşturmuş bireylerin tahminleri, grup durumunda birbirine yaklaşmıştır. Tepki dağılım yelpazesi yeni bir norma doğru değişmiştir. İkinci grup: Grup olarak başlayanlarda ise, bir grup normu ve gruba özgü dağılım yelpazesi oluşmuştur. 1 yıl sonra her biri tekrar bireysel olarak alındığında, grup normuna ve dağılım yelpazesine sadık kalmışlardır.

OTOKINETIK ETKI DENEYI Şerif'in bu çalışmasını özetleyecek olursak: Fiziksel gerçeğin belirsiz olduğu hallerde kişi, durumu belirlemek, bir yere tutunmak ister ve bu amaçla bir gerçek yaratır. Bu gerçek, kişi yalnız ise onun tarafından, eğer başkaları ile beraber ise etkileşim sonucu grup tarafından yaratılır ve bu standarda beraberce uyulur. Sosyal etki ve uyma davranışının anlaşılması bakımından bu araştırmanın önemi büyüktür. Kendi başlarına birer yargı standardı geliştirmiş olan bireyler, grup halindeyken, ortak bir standarda doğru yönelmekte ve bireysel olarak geliştirdikleri sübjektif gerçeğin yerini grubun geliştirdiği sosyal gerçek almaktadır.

ENFORMATIF ETKI HANGI DURUMLARDA DAHA SIK ORTAYA ÇIKAR? Fiziksel ya da sosyal gerçekliğin belirsiz olduğu durumlar- Şerif’in çalışması Kriz durumları- insanın düşünmek için yeterli zamanları olmadığında ve hemen tepki vermeleri gerektiğinde Etkileyenin uzman olduğu durumlar- diğerleri bireye kıyasla uzman ise birey tarafından izlenir • “Deprem söylentileri” • “Finansal spekülasyonlar” • …

KONFORMITE/UYMA VE NORMATIF ETKI Korformite, bir grubun, üyelerini sosyal norma uymaya iten psikolojik süreçtir. Konformiteden söz etmek için bazı koşullar gerekmektedir. 1. Söz konusu grubun yerleşik bir normunun olması (anomik değil, nomik) 2. Bireyin görüşünün grubunkinden farklı olması. «grup baskısı»

KONFORMITE/UYMA VE NORMATIF ETKI Solomon Asch (1907 -1996) Şerif belirsizlik durumlarındaki sosyal etkiyi ortaya koymuşken, Asch’in deneyleri gerçekliğin belirgin olduğu durumlarda da sosyal etkinin ortaya çıktığını kanıtlamıştır.

ASCH’IN DENEYI (1956)

ASCH’IN DENEYI (1956) Deney grubu (18 denemenin 2/3’ünde sahte denekler yanlış cevap verir) Kontrol grubu (37 kişilik kontrol grubu. Denekler grup baskısı ile karşılaşmaksızın kendi cevaplarını verir ve sadece 2 kez hata yapılır) —Yani aslında çubuk uzunlukları açıkça görülmektedir. Gerçek deneğin söz birliğiyle yanlış çizgiye işaret ettiği hata oranı ise %37 civarı. % 37

İTAAT İnsanlar sosyal etkiye ne dereceye kadar boyun eğerler? Sosyal itaat etme veya başkaldırma nasıl oluşur?

İTAAT ØGüç ilişkileri bakımından daha üstte olan bireyin isteklerine uyma Sosyalleşme süreci içerisinde her insan belirli kişilere (anne, baba, öğretmen, yöneticiler) itaat etme yönünde eğitilir. Unvanlar, üniformalar II. Dünya Savaşı Yahudi Katliamı, bazı mistik tarikatlarda yaşanan utanç olayları… Bunları yapanların birtakım «defo» ları olduğuna inanma eğilimindeyizdir. Bu da benlik imajını korumaya yöneliktir. Bu nedenle sosyal psikologların ilgi konusu.

MILGRAM’IN DENEYI (1963) Milgram’ın araştırmasında yola çıktığı görüş Nazizm ve Yahudi düşmanlığının yükselişi Almanların farklı insanlar oldukları düşüncesi. Almanlarda aranan bir «yapı bozukluğu» . Böyle bir varsayım Nazizm'i, Almanları Alman yapan bir iç özelliğe bağlayarak, Alman olmayanları rahatlatır. Almanya ve ABD (ve diğer Avrupa ülkeleri) arasında farklı sonuçlar beklenmiş.

MILGRAM’IN DENEYI (1963) ‘Cezanın öğrenme üzerindeki etkileri’ Görev: kelime çiftleri ezberleme Öğretmen ve öğrenci rolleri Elektrik şoku vermeye yarayan; 15 volttan 450 volta kadar 15 er voltluk 30 düğme Hafif şok (15 volt), tehlike- güçlü şok (350 volt), XXX (435 volt) Her hata 15 volt artan elektrik şoku

MILGRAM’IN DENEYI (1963) En fazl 150 a volt çıkı a lır Deney öncesi psikologlarla ve psikiyatrlarla görüşme

MILGRAM’IN DENEYI (1963) Sonuçlarda ise deneklerin %65’i –bundan hoşnut olmasalar da – 450 volta kadar gitti!

ÇEŞITLI ÜLKELERDEKI ARAŞTIRMA BULGULARI

İTAAT Değişik ortamlarda, farklı versiyonlarla ve farklı ülkelerde tekrarlanan deneyler sonucu deneyin genel sonucunu değiştirecek bir durum gözlenememiş. Sadist kişilik özelliği ? ? ? Deney, sıradan insanların bir otoritenin emri karşısında moral duygularının ve değerlerinin aksine hareket edebileceklerini ortaya koyuyor.

İTAAT Sonuçları umutla yorumlamak… Eric Fromm (1984) emre itaat eden %65 yerine, karşı çıkan %35’e odaklanıp umutlanmak. Gerçek hayatta bu kadar büyük bir oranda insanın otoriteye karşı çıkması halinde pek çok şeyin değişebileceği. Asch’in deneyinde de kendi duyularının apaçık gösterdiklerinin aksine grubun görüşüne katılan denek sayısı 1/3 oranında. Buna göre tüm görüşlerin %67’si bağımsız ve doğru görüşler. Asch karşı çıkan 1 deneğin olması koşulunda konformite oranının %33’ten %6’ya düştüğünü belirtmiştir.

İTAAT SÜRECINI ETKILEYEN BAZI UNSURLAR Kurbanın fiziksel yakınlığı Otoritenin yakınlığı Deneklerin kişisel özellikleri Cinsiyet ve yaş Grup etkisi Diğer etmenler

ENFORMATIF VE NORMATIF ETKI Şerif’in Deneyi (E) Asch’in Deneyi (N) • Fiziksel gerçeklik belirsiz • Sosyal etki, doğru bilgi edinmek eğiliminden kaynaklı— Belirsizlik durumunda diğerlerinin görüşleri referans noktası • Diğerlerinin görüşü objektif bir gerçeklik kanıtı • Enformatif nitelikli • Benimseme • Grup normu oluşumu • Fiziksel gerçek belirgin • Kendi görüşlerinin geçerliliğini sağlama sorunu ile karşıya değiller— Grubun fikri yanlış olmasına rağmen uyma • Sosyal gereklilik ile uyma • Normatif nitelikli • «ben farklı bir şey söylersem diğerleri ne der? » • Gruba ters düşmeme, ödül-cezayı gözetme vb. • Davranış düzeyinde uyma • Grup normuna uyma İtaat • Kuralsal sosyal etki • Ödül-cezayı gözetme

UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN BAZI UNSURLAR §Grubun büyüklüğünün etkisi §Grubun söz birliğinin etkisi §Prestijin etkisi §Yüz yüze olmanın etkisi §Gruba bağlılığın etkisi §Azınlığın etkisi

AZINLIK ETKISI Sosyal etkide bulunmanın bir diğer yolu. Çoğunluğun aynı fikirde olması uyma davranışını etkiler ANCAK Gerçek yaşamda gruplarda herkes aynı fikirde olmayabilir ve grubun içindeki azınlık grubun çoğunluğunun fikrini etkileyebilir. Toplum bireyleri genel bir modele uymaya zorlasa da azınlıklar ve sapanlar hem baskıya direnmekte hem de yeni yaşama, düşünme ve davranış tarzlarını yaratmayı ve çoğunluğun buna uymasını başarmaktadır.

AZINLIK ETKISI Azınlığın grup içerisinde etkili olabilmesi belli şartlara bağlıdır: Tutarlı olmak ve kendine güvenmek: Tutucu ve katı görünmeme Tek bir azınlık grubunda olmak Ancak bunlar azınlık grubun etkili olacağını garanti etmez. Çoğunluğun etki gücü daha büyük. Yine de, eleştirel düşünmeye sevk etmesi bakımından azınlık etkisi oldukça önemli.

UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN KIŞISEL ETMENLER §Benlik §Birey olma gereksinimi §Kişisel kontrol arzusu §Cinsiyet

UYMA DAVRANIŞINI ETKİLEYEN KÜLTÜREL ETMENLER §Bireycilik- Toplulukçuluk §İç grup- dış grup ayrımı §Japonya örneği

KONFORMITE TIPLERI 1958) (Kelman, Diğerlerini onaylama ya da diğerlerine boyun eğme: Örnek: trafik polisinden ceza almamak için belirli bir hızın altında gitme. Polis etrafta yokken hız yasağına uymama Özdeşleşme: Örnek: çok sevdiği babası hızlı araba sürmediği için kendisi de hızlı sürmüyor. Kendisi inandığı için değil, babası böyle düşündüğü için. Babası ile ilişki bozulursa uyma kaybolur. İçselleştirme: Örnek: hız yasağının önemine gerçekten inanıyorsa, polis olsa da olmasa da, kimse ondan yavaş gitmesini istemese de yavaş sürecek.

UYMAMA (NON-CONFORMITY) Bağımsızlık durumu Birey grupla görüş farkını görür, grup baskısını algılar ama tepki göstermez ve duyarsız kalır. Bilgi doğru bulunmadığı için uymama Anti-konformizm Birey grup baskısına duyarlı ve tepki gösterir yani tam aksi görüşe ilerler. Tepki gösterme, norma – kurala karşı gelme

KONFORMITE VE İTAATIN FARKI Konformite • Etki kaynağı: Eşit statü • Etkileyenin niyetli bir etkileme isteği yok. • Birey grubun görüşünü ve yaklaşımını fark ederek ve bilerek ona uyar. • Gruptakilerle benzer davranış İtaat • Etki kaynağı: Otorite • Etki niyetliliği vardır. • Yani, otorite astlarının kendine boyun eğmesini bekler ve denetler. • Otoriteden farklı davranış

KONFORMITENIN SONUÇLARI OLUMLU OLUMSUZ • Birey açısından olumlu • Karmaşık ve değişken bir çevrede kendinden emin olmak isteyen bir kişinin, eğer diğerleri ondan bu konuda daha bilgiliyse, onlara güvenmesi hatalı olmaz. • Diğerlerinden takdir görmek ve benimsenmek istendiğinde iyi bir yol. • Grup açısından olumlu • Grup varlığını sürdürmek ve amaçlarına ulaşmak istiyorsa temel normlara uymak önemli • Birey açısından olumsuz • Birey kendi sesine uyarak doğruyu daha iyi bulabilir. • Bazen cesaretle diğerlerinden ayrılmak takdir görür. • Herkes gibi olmak istemeyip tekil biri olmak istediğimizde iyi bir davranış değildir. • Grup açısından olumsuz • Grup normları koşulların değişmesine duyarlı olmayabilir. • Koşullar değiştiğinde normlara uymak grubun başarısını engeller ve yeni sorunlarla başa çıkamayan grubun varlığı tehlikeye girer.

İTAATIN SONUÇLARI OLUMLU OLUMSUZ • Birey açısından olumlu • Astın, kendisinden deneyimli otoritenin emrine uyması doğru tepki olasılığını ve başarı şansını artırır. • Emre uymak ödüllendirilir. • Otorite açısından olumlu • İtaat edildiğini gören otoritenin etkililiği artabilir. • Benlik imajı ve sosyal saygınlığı artar. • Birey açısından olumsuz • Otoriteye uymamak bazen daha elverişli olabilir. • Otoriteye itiraz etme cesaretine sahip olan astlar takdir edilebilir. • Otorite açısından olumsuz • Astların hatalı davranışlarından sorumlu • Başkalarına havale ettiği işleri bizzat kendi yapma becerisi azalır.

SONUÇ OLARAK… Konformite de itaat de sosyal hayatın dokusunu oluşturan olgulardır. Sosyalleşme, eğitim, çalışma hayatı, siyaset gibi hemen her alanda iç içe yaşadığımız olgulardır. Olumlu/olumsuz, iyi/kötü sonuçları sürekli tartışılır. Ancak iyi ya da kötü olduğuna karar vermek karmaşık bir sorundur. Zira, bu durum hem koşullara hem de değer yargılarımıza göre değişir. «Sosyal psikoloji araştırmaları, olan şeylerin bilgisini ortaya koyarak, olması gereken ve olabilecek şeyler konusunda karar vermemize yardım edebilir. » (Levine ve Pavelchak, 1984).

KOLEKTIF DAVRANIŞLAR VE BIREYLIK YITIMI Konformite dışında etki biçimleri Olumlu veya olumsuz Sadece norma uymadan ibaret değil. Bireylerin performansları, eylemleri, duygu ve düşünceleri de etkinin konusu Tek tek bireye veya çok sayıda bireye yönelik

SOSYAL TEMBELLIK Randımanın azalması Ringelman Etkisi Birlikte çalışmaya bağlı performans düşüklüğü Sayı arttıkça ortalama güç sarfının azalması

SOSYAL KOLAYLAŞTIRMA Triplett (19. yy sonu) Bisiklet yarışçıları 3 koşul: saate karşı tek, ekip olarak ve rakibe karşı Son iki koşulda performans artışı Allport «etkinin artmasında iki önemli neden» 1. Rekabet: yarışma nedeniyle motivasyonun artması 2. Sosyal kolaylaştırma: diğer kişilerin paralel hareketlerinin görülmesi uyarımına bağlı olarak performans artışı

SOSYAL KET VURMA Allport Grup çalışmalarında kalitenin azalması ve bireylerin daha fazla hata yapması Araştırma: Felsefi bir metin okuyup aksini kanıtlama 2 koşul: Yalnızken (-) ; diğerleriyle +

İZLEYICI ETKISI VE BIRLIKTE ÇALIŞMA ETKISI Zajonc (1965) Hamamböcekleri Işıktan kaçış hızı İzleyici etkisi performansı artırmakta iken öğrenmeyi geciktirmektedir.

BIREYLIK YITIMI Kitle üzerinde sosyal etki Anonimlik-kişisel kimliğin kaybı Hareket eden şey kitlenin kendisi. Le Bon (1890 lar)- hastalık bulaşması ve coşku bulaşması benzerliği –> sosyal bulaşma

BIREYLIK YITIMI Kitle davranışında Rasyonel düşünce Moral yasalar Yenilmezlik duygusu Entelektüel olarak aşağı Kaynağını ve temelini bilmediği davranışlarda bulunma Öz denetimin zayıflaması Sosyal sorumlulukların işlevsiz hale gelmesi «sapkın» davranışların uygun zemin bulması

DENEY 4: ZIMBARDO HAPISHANE DENEYI Tutuklu ve gardiyan rolü • Gardiyanlarda düdük, üniforma, gözlük, cop, kelepçe • Mahkumlarda üzerinde numara bulunan mahkum kıyafeti, ayaklarında zincir, kafalarında kadın çorabı Planlanan süre 2 hafta

DENEY 4: ZIMBARDO HAPISHANE DENEYI

DENEY 4: ZIMBARDO HAPISHANE DENEYI • Mahkum rolündeki denekler ikinci gün isyana kalkıştılar • Kıyafetlerindeki numaraları söktüler, kafalarındaki çorapları çıkardılar • Odaların kapısına barikatlar kurdular • Gardiyan rolündeki denekler yangın tüpleriyle müdahale ettiler • İsyanı çıkaran denekleri diğerlerinden ayrı odalara alıp bazı yiyeceklerden mahrum bıraktılar, diş fırçalamalarını engellediler • Tuvalet için mahkumlara kova verdiler

DENEY 4: ZIMBARDO HAPISHANE DENEYI Birkaç gün sonra mahkum rolündeki öğrencilerden biri depresyon belirtileri gösterdiği için deneyden ayrıldı Gardiyanların kötü muamelelerinin artması ve mahkumların psikolojik durumlarının kötüye gitmesi sonucunca deney 6. günde sonlandırıldı https: //www. youtube. com/watch? v=yq. Aw. SH 4 o jz. U

DENEY 4: ZIMBARDO HAPISHANE DENEYI Nazi toplama kampları Esirlerin çıplak ve aç bırakılarak «hayvanileştirilmesi» Toptan imha ile sürü algısı yaratılması Ulusal çıkarlar uğruna tüm değerlerin sıradanlaştırılması

TÜM BU BULGULAR BIZE NE SÖYLÜYOR? Benliğimiz ne kadar özgün, biricik, farklı ve özel? Savunduğumuz değerler, ideolojiler, fikirler kendimizin keşfettiği doğrular mı, yoksa içinde bulunduğumuz grupların bize gösterdiği, kabul ettirdiği doğrular mı? Neredeyse her an diğerinin/ötekinin gözü bizimleyken davranışlarımızın kontrolü kendi elimizde mi?