Okul Sosyal Hizmeti GRUP ADI SEMA KUT GRUP

Okul Sosyal Hizmeti GRUP ADI: SEMA KUT GRUP ÜYELERİ: SERGÜL TÜRK, AYŞENUR YÜCE, DİLAN DOLGUN, MİNE ÖZDOĞAN, ÖZGE OFLAZ, NAZLICAN ZENGİN, BÜŞRA YURT

İçerik Planı q. Prof. Dr. Sema KUT q. Okul Sosyal Hizmeti Nedir ? q. Okul Sosyal Hizmetinin Tarihsel Gelişimi q. Dünya’da ve Türkiye’de Okul Sosyal Hizmeti q. Okul Sosyal Hizmetini Gerektiren Nedenler q. Okul Sosyal Hizmet Uzmanının Rol ve Görevleri q. Okul Sosyal Hizmetinde Teorik Yaklaşımlar q. Okul Sosyal Hizmetinde Etik q. Okul Sosyal Hizmetinin Oluşmasına Yönelik Öneriler q. Kaynakça 2

Prof. Dr. Sema KUT Yaşamını sosyal hizmet mesleğine ve uygulamalarına adayan, binlerce öğrencinin yetişmesinde hep var olan ve ülkenin sosyal hizmet politikalarının oluşmasında yer alan Prof. Dr. Sema Kut 1931 İstanbul doğumlu, anne ve babasının tek çocuğudur. Öğrenim hayatına Ankara Kız Orta Okulu’nda başlar ve sonrasında Üsküdar Amerikan Koleji’nde yatılı okur. Liseyi bitirdiği yaz babasını kaybeden Sema Kut, o yıl İstanbul Hukuk’a yazılsa da yarım bırakıp ertesi yıl Dil-Tarih. Coğrafya Fakültesi İngiliz Dili Edebiyatı Bölümüne kaydolmuştur. Gazete ve kitap okuma, radyo dinleme alışkanlığı babasından geçen Sema, öğrenciyken aynı zamanda Ankara Radyosu İngilizce Servisi’nde sözleşmeli olarak çalışmaya başlar. 1960 ihtilalinin olduğu gece radyoda nöbetçidir ve isim benzerliği nedeniyle Askeri Mahkeme’de yargılanmak durumunda kalmıştır. 3

Öte yandan özel bir okulda İngilizce dersleri de vermiş olan Sema Kut, memuriyet hayatına Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)’ de başlar. Okulun kurucusu Amerikalı müşavir Mr. Godfrey’in akademik idareciliğini yaparken ilk rektör Feyzioğlu’nun üniversite genel sekreterliği teklifini reddederek 1959 yılında Birleşmiş Milletler sosyal refah müşaviri Miss Hersey’in önerisiyle girdiği burs sınavını kazanır ve 2 yıllığına İngiltere Svansea Üniversitesi’nde sosyal hizmet yüksek lisans programına dahil olur. Londra’da radyo dinlediği sırada Ankara’da Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’na (SSYB) bağlı Sosyal Hizmetler Akademisi’nin (SHA) açıldığını duyunca heyecanlanır. 4

Londra’daki eğitiminin bitmesinin ardından ülkeye dönen Sema Kut, 1962 -1963 öğrenim yılında Sosyal Hizmetler Akademisi’nde göreve başlar. 1963 yılında akademinin Uluslararası Sosyal Hizmet Okulları Birliği’ne bağlanmasıyla birlikte çok uzun yıllar akademinin müdürlüğünü yapar. 1983 yılında yayımlanmaya başlayan Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi (bugünkü adıyla Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi)’ nin kurucu editörlüğü ve bu dergide yayımlanan makaleleri başta olmak üzere ülkemizdeki sosyal hizmet alanında ve eğitimindeki birçok politikanın gelişmesinde öncü olmuştur. 5

17 Mayıs 2017’de kaybettiğimiz Prof. Dr. Sema Kut’un sosyal hizmet uzmanlarına ilişkin söyledikleri önemli ve tekrarlamakta yarar var: • İlk bakışta Sosyal Hizmet çok depresif bir meslek gibi. Hep karanlıklarda, insanların sorunları, sıkıntıları, ıstırapları, yoksunlukları ve yoksulluğuyla yüzesiniz. Mesleğiniz bu durumda size umut veriyor aslında. Siz “Ben bu çaresizliklere çözüm getireceğim” dediğinizde güçlenip, hayatınızı aydınlatabilmelisiniz. O nedenle mesleği algılama biçiminiz ve mesleğinizle bağdaşabilmeniz önemlidir. • SHU, hayatı seven, mücadeleden kaçınmayan, duygulu fakat duygularını kontrol altına alabilen, sıcak fakat gerçekçi, peşin hükümlü olmayan, insanları ayırt etmeden kabul edebilen bir kişidir. • SHU, yaşamını önce kendisi için sevmeli, yaşamanın güzel bir şey olduğunu ve insanların yaşama hakkı olduğunu çok iyi algılamalı ve herkesin güzel yaşamasını istemeli. 6

• SHU, mücadeleden kaçınmaz. Mücadele bizim kaderimiz. Ülkede hak kavramı yerine oturmadığından sistem bizi mücadeleye sevk ediyor. Sistemle çelişkiye düşen insanlarla çalıştığımız için ya da bu mesleğin uygulanmasını zorlaştıran boşlukları doldurulmayan bir sistemde çalıştığımız için işimiz zor. • SHU, toplumun sesini iyi dinlemek zorunda. Toplum tarafından zaman kabul edilmesi güç bireylerle çalıştığımızdan SHU, müracaatçıya “ben seninle ilgiliyim, sana önem veriyorum” mesajı verebilmeli. • SHU, gerçekçi olmalı ve olmayacak şeyler için müracaatçısına umut vermemeli. 7

Okul Sosyal Hizmeti Nedir ? İngilizcesi “School Social Work” olan terimin Türkçe’ de karşılığı “Okul Sosyal Hizmeti” dir. Okul sosyal hizmeti görevini yerine getiren sosyal hizmet uzmanları ise okul sosyal hizmet uzmanı olarak adlandırılmaktadır. Ne yazık ki ülkemizde hala kendisine yer edinememiş okul sosyal hizmeti, sosyal hizmet disiplininin okullarda yer alan mesleki alanlarından biridir. Bu alanı, toplum refahını sağlamak ve insanların yaşam kalitesini yükseltmek gibi sosyal hizmet mesleğinin temel amaçlarının yerine getirilmesinde bir araç olarak nitelendirebiliriz. 8

Okulu, “toplumda çocuklara ve genç nesillere öğretilecek şeylerin, düzenli ve etkili bir şekilde yetkili ve ehil kimselerce verilmesi maksadıyla ortaya çıkan eğitim ve öğretim kurumu” olarak tanımlayan Seyyar ve Genç (2010: 529)’a göre okul sosyal hizmeti, “okul eğitimi çerçevesinde öğrencilerin psikososyal sorunlarını çözmeye dönük sosyal hizmet uygulamaları” şeklinde tanımlanmaktadır. 9

Sosyal hizmet disiplininin özel bir uygulama alanı olan okul sosyal hizmetini daha ayrıntılı tanımlamak gerekirse Duman (2000): “Öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemi, aile ve çevresel koşulları, sosyal yaşamda karşılaştıkları çeşitli sorunların çözümü bağlamında, ihtiyaç duyulan hizmetlerden yararlanmaları ve böylece eğitim etkinliklerini başarılı bir şekilde sürdürebilecekleri bir duruma gelmelerini sağlama gibi bir çok hizmeti yürütmek üzere okullarda yer alan sosyal hizmetin mesleki etkinlik alanlarından biri” şeklinde tanımlamıştır. Okul sosyal hizmetinin uygulanmasındaki amaç, öğrencinin okul başarısını artırmaktır. Ek olarak aileler ile iş birliği yaparak onların da eğitim öğretim sürecine katılmalarını sağlamak, 10

öğrencinin akademik başarısına ilave olarak ihtiyaç duyabileceği tüm hizmetlerden maksimum düzeyde faydalanmasını sağlayarak topluma katkı sağlamaktır (Duyan ve Özbesler, 2009: 24). Okul sosyal hizmet uygulamaları ile öğrencilerin eğitsel ihtiyaçlarının yansıra bireysel, ailesel ve sosyal ihtiyaç ve sorunlarının da giderilerek eğitimden daha etkin bir şekilde faydalanmaları amaçlanmıştır (Franklin ve Streeter, 1998: 67, Akt: Duman, 2000: 45 -46). Kısacası okul sosyal hizmetinin odağını, öğrencinin okul performansı ve akademik başarısını olumsuz yönde etkileyen biyo-psiko-sosyal faktörleri önlemek ve müdahalede bulunmak olarak ifade edebiliriz. 11

Okul Sosyal Hizmetinin Tarihsel Gelişimi Amerika'da 1600'lü yılların başından başlayıp 300 yıl süren bir göçmen akımı meydana gelmiştir. Okul sosyal hizmetinin ortaya çıkmasında etkili olan yasal düzenlemeler; ü Herkes için okul (Genel Okul) ü Eğitime katılımın zorunlu hale getirilmesi ü Çocukların çalışma şartlarına yönelik düzenlemeler ü Göç ve yoksulluk ile ilgili yapılan düzenlemeler İlk sosyo-çevresel bağlam; 20. Yüzyılın başlarında yapılan, çocukların zorunlu okula kayıt ve devamıyla ilgili yasal düzenlemeler 12

İlk olarak New York, Boston ve Hartford kentlerinde başlatılan bu uygulama okul sosyal hizmetinin ilk resmi olmayan bağımsız uygulamasıdır. Bu dönemde uygulamayı gerçekleştiren meslek elemanları ‘ziyaretçi öğretmen’ olarak adlandırılmıştır. Ziyaretçi öğretmenler yoksulluk, kötü sağlık koşulları ve çocuk işçiliği gibi sosyal koşulların öğrencilerin okula devamlarını nasıl etkileyeceğini anlamaları konusunda öğretmenlere yardımcı olmaya başladı. İlk ziyaretçi öğretmen New York Eğitim Kurulu’nun sağladığı fon desteği ile Rochester da istihdam edilmiştir. 1919'da Ulusal Ölçekli Ziyaretçi Öğretmenler Derneği kurulmuştur. 1920'lerde Akıl Sağlığı Hareketi çerçevesinde yapılan yasal düzenlemeler okul sosyal hizmet uzmanları için terapötik bir rolün başlangıcı olmuştur. 13

1930’lar BÜYÜK BUHRAN 1929'da patlak veren ekonomik kriz sebebiyle okul sosyal çalışma hizmetlerine gereken maddi kaynak sağlanmamıştır. 1930'lu yıllarda yaşanan büyük bunalım okul sosyal hizmet uzmanlarının odağını yiyecek giyim ve konut gibi temel ihtiyaçlara doğru yöneltmiş, kaynak sağlayıcılık ve aracılık rollerini öne çıkartmıştır. II Dünya Savaşının bitimi ile tüm alanlarda olduğu gibi okul sosyal hizmet uzmanları da klinik uygulamalara başlamış, dikkatlerini kötü sosyal koşullardan öğrencilerin intrapsişik ve kişilerarası sorunlarına çevirmiştir. 14

1954'te Topeka Eğitim Konseyinin aldığı karar ırk temelinde farklı eğitim imkânlarının sunulmasının, hem eşitlik hem de anayasaya aykırı olduğu üzerinde durmuştur. ABD yüksek Mahkemesi aldığı bir kararla eğitimde eşitsizlik ırk ayrımcılığı ve anayasadaki eşitlik ilkesine vurgu yapmıştır. 1955'te Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği (NASW), Ziyaretçi Öğretmenler Derneği ile birleşmiş ve okul sosyal hizmetini özelleştirerek tanımlamıştır. 1960 yıllarında ziyaretçi öğretmenler ismi kaldırılarak okul sosyal hizmet uzmanları olarak değiştirilmiştir 1960 ve 70’lerde ırkçılık uyuşturucu bağımlılığı çocuk ihmal ve istismarı gibi daha fazla insancıl yaklaşımı gerektiren konular okul sosyal hizmetinin savunuculuk rolünü açığa çıkarmıştır 1970'li ve 80'li Yıllar Boyunca engelli öğrencilere değerlendirme danışmanlık ve tedavi yoluyla bir yardım hareketi yapılmıştır. Tüm Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası (İDEA) 15

NASW Okul Sosyal Hizmeti ile ilgili yürüttüğü çalışmalar; ü 1955'te Okul sosyal hizmetini özelleştirerek tanımlamıştır ü 1973 okullarda Sosyal Hizmet Konseyini ilk kez topladı. ü 1975 İlk defa okul sosyal hizmeti için standartlar oluşturuldu. Bu standartlar "önlemeyi” önemli bir konu olarak ele aldı. ü 1992 okul sosyal hizmet uzmanı olma sınavını ilk kez uyguladı. ü 1994 ilkokul sosyal hizmetini başlattı. ü 1994 Amerikan Okul Sosyal Hizmeti Birliği (SSWAA) NASW’dan bağımsız olarak oluşturuldu. 16

Okul Sosyal Hizmetinin Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi 1961’de İstanbul Üniversitesi’nde öğrencilerin sağlık, sosyal, kültürel, ekonomik vb. sorunları ile ilgilenilmesi amacıyla, mediko-sosyal merkezi kurulmasına karar verilmiştir. ( Bu merkezin adı 1983’te çıkarılan KHK’nin 32. maddesinde adı “Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı” olarak değiştirilmiştir. ) Ülkemizde okul ortamlarında sosyal hizmet uygulamaları ile ilgili çabalara bu merkezin örnek olarak gösterilmesinin sebebi ; 1966’da merkezde bir psikiyatri uzmanının görevlendirilerek öğrencilerin ruh sağlıkları ile de ilgilenilmeye başlanması, psikolog ve sosyal hizmet uzmanları da istihdam edilerek öğrencilere yardım faaliyetlerinin kapsamının genişletilmiş olmasıdır. Okul sosyal hizmeti uygulaması ile ilgili ilk girişimin, 1968 yılında Ankara’da bulunan Gazi Lisesi Müdürlüğü’nün rehberlik servisinde görevlendirilmek üzere Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmet Akademisi’nden sosyal çalışmacı talep edilmesi olduğu belirtilebilir. 17

ü 1983 yılında, V. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu’nda, batıdaki uygulamalar örnek gösterilmiş ve okul sosyal hizmeti ekibinin ülkemizde de kurulması gerektiği öngörüsünde bulunulmuştur. ü 2001 yılında yayınlanan Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği’nde “Tanımlar” bölümünde ve RAM’da çalışacak “Meslek elemanlarının görevleri” bölümlerinde kapsamlı olamamakla birlikte sosyal çalışmacıların görevleri tanımlanmaktadır. 18

ü“Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından 1416 Mayıs 2014 tarihlerinde gerçekleştirilen 6. Aile Şurasında alınan "Okul Sosyal Hizmeti başlatılmalı ve yaygınlaştırılmalıdır" kararı alınmıştır. ” ü“Milli Eğitim Bakanlığının 2015 yılı “Merkez ve Taşra Teşkilatı Unvan Değişikliği” sınavı kılavuzuyla, 2015 yılı Şubat ayında unvan değişikliği yoluyla 600 Sosyal Çalışmacı görevlendirileceği ilanına çıkılmıştır. ” 19

Dünya’da Okul Sosyal Hizmeti § Okul sosyal hizmeti dünya genelinde hızlı gelişen, dünya üzerinde birçok ülke tarafından uygulanan bir uygulamadır. Bunda, okul ortamlarındaki sosyal sorunların artan payı ve Uluslararası Okul Sosyal Hizmet Uzmanları Birliği’nin rolü bulunmaktadır. §Pek çok ülke okul sosyal hizmetini başlatmış olup ABD, Hollanda ülkelerde okul sosyal hizmeti güçlenmektedir. gibi §Dünya genelinde 750. 000'den fazla okul sosyal hizmet uzmanının aktif olduğu bilinmektedir. 20

• Dünyada sosyal hizmet sistemleri içinde “Çocuk Koruma Sistemi” her zaman en öncelikli ve önem verilen hizmet içindedir. Okul sosyal hizmeti de Çocuk Koruma Sisteminin önemli bir halkasını oluşturur. Çünkü okul sosyal hizmeti çocuğun çevresinden kaynaklanan «riskli durumların» önceden tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması için çalışmalar yaparak öncelikle «çocuk riskli duruma maruz kalmadan çocuğu korumayı» amaçlamaktadır. • Çocuk Koruma Sisteminin “okul sosyal hizmeti halkasında” eksik kalması, çocukların her türlü risk, tehlike ve suç durumundan korunmasında büyük boşluklara yol açmaktadır. 21

Türkiye’de Okul Sosyal Hizmeti § 17. 04. 2001/24376 sayılı resmi gazetede yer alan Milli Eğitim Bakanlığı Yönetmeliği’nde, kurulacak veya kurulmuş olan rehberlik araştırma merkezlerinde sosyal hizmet uzmanlarının istihdam edilmesi veya görevlendirilmesi benimsenmiştir. Ancak bu uygulamanın da tam anlamıyla okul sosyal hizmetini karşılamadığını veya oluşturamadığını belirtmek gerekir. Sosyal çalışmacı ve görevleri tanımlanmış olmasına rağmen hala okul sosyal hizmet pilot uygulamasının ötesine geçememiştir. 22

• Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı 2013 -2017 yıllarına ait Ulusal Çocuk Hakları Strateji Belgesi ve Eylem Planı’nda: “Okullarda çocuk, aile ve okul yönetimi arasında gerekli işbirliğini sağlamak ve şiddet öyküsü olan çocukları tespit ederek psiko-sosyal yönden desteklemek amacıyla, okul sosyal hizmet sistemi kurulacaktır”. ibaresi yer almaktadır. 23

Buna yönelik yapılan değerlendirme şu şekildedir: “Şiddet eğilimleri ve şiddete karışma olasılıkları akranlarına göre daha fazla olan çocuk ve gençlerin aile yapıları incelendiğinde genellikle çok çocuklu, göç eden, göç geldiği yerde uyum problemi olan, psikolojik hastalığa sahip bireyi olan, aile içi geçimsizlik ve şiddet sorunu olan, alkolün kötüye kullanıldığı ve madde kullanımı olan ve/veya olumsuz sosyal çevre içinde yaşayan aileler olduğu tespit edilmiştir. Bu tür ailelerden gelen risk altındaki çocukların tespit edilerek, aileleri ile çalışan bir okul sosyal hizmet biriminin oluşturulması büyük önem taşımaktadır. Bu servislerde sosyal çalışmacı, psikolog, sosyolog gibi meslek elemanlarının çalıştırılması ve servisin, rehber öğretmenler ve okul aile birlikleriyle koordineli olarak çalışması faydalı olacaktır. ” 24

Sonuç olarak: §Türkiye’de sosyal çalışmacılar okul sosyal hizmetinde bir an önce görev almak ve okullarda giderek artan şiddet, madde bağımlılığı, cinsel veya psikolojik istismar gibi sosyal sorunlara profesyonel yöntemlerle müdahale ederek dönülmesi zor mağduriyetlerin oluşmasını engellemek istemektedir. §Türkiye’de okul sosyal hizmetinin uygulanabilmesi için öncelikle konu hakkında yasal düzenlemenin yapılması ve bu yasal düzenlemeyle birlikte tüm eğitim-öğretim kurumlarında sosyal hizmet birimlerinin açılması gerekir. § Aynı zamanda okul sosyal hizmeti yüksek lisans programları açılmalıdır. Sonra kadroların açılması öğrencilerin problemlerinin çözülmesi için gereklidir. Böylece okul sosyal hizmet uzmanının öğrenci yararına yapacağı faaliyetler diğer okul personelinden ayrılacak ve okul sosyal hizmetinin değeri ortaya çıkacaktır. 25

Okul Sosyal Hizmetini Gerektiren Nedenler Okullar, öğrencilerin kendini düzgün bir şekilde ifade edebilen, araştırma yapabilen, planlı programlı çalışan, yaratıcı fikirler üreten, uyumlu davranışlarıyla sağlıklı bir toplum olmaya katkı sağlayacak bireyler olarak topluma katılımını amaç edinmektedir. Bu amaca ulaşma sürecinde arkadaşlarına şiddet uygulayan, arkadaşlarına ve okul kültürüne uyum sağlamakta güçlük çeken, dışlanan, ailevi sorunlara sahip olan, içe dönük, davranış bozukluğu bulunan ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı olan öğrenciler gibi özel gereksinimleri bulunan çocuklar ile karşılaşılmaktadır. 26

§Yoksulluk sorunu yaşayan ailelerin çocukları çoğu zaman okullarda akranlarıyla eşit şartlara sahip olamamaktadır. Yoksul aileye sahip olan çocuklar ile diğer çocuklar arasında giyim, kırtasiye malzemesi ve sosyal etkinliklere katılım gibi birçok farklılık göze çarpmaktadır. Bu durum alım gücü düşük aileye sahip çocukların benliklerinin zedelenmesine ve eğitimlerinin kalitesizleşmesine neden olmaktadır. Yoksul öğrenciler ve ailelerinin okullar kanalıyla okul sosyal hizmeti kapsamındaki hizmetlerle buluşturulması yoksulluğun neden olduğu olumsuzlukların giderilmesinde etkili olacaktır. Güçlendirme yaklaşımı gereği hem çocuk hem de aile bireyleri hayatlarını daha başarılı bir şekilde yöneteceklerdir(Yıldız, 2017). 27

§Boşanma Günümüzde birçok çocuk boşanmış ebeveyne sahiptir ve bu durum çocuklar üzerinde çeşitli travmatik etkiler meydana getirmektedir. Öncelikle çocuğun günlük hayatının akışında değişim olmaktadır. Beraber yaşamadığı anne ya da babasıyla geçireceği zaman ve psikolojik doyum azalmaktadır. Aile ortamında toplumsal cinsiyet rollerinden sadece birini gözlemleyebilen çocuğun kendi cinsel kimliğinin inşasında sorunlar yaşanmaktadır. Çocuk, boşanma ile ilgili suçluluk duygusu hissetmekte, depresif ve saldırgan tavırlar sergilemekte, özgüveni zedelenmekte, okul başarısında düşüşler gözlenmektedir. Bu nedenle boşanmış aile çocukları eğitimleri esnasında desteklenmeli ve boşanma süreci ve sonrasına sağlıklı bir şekilde adapte olmalarına yönelik danışmanlık yapılmalıdır. 28

§Aile İçi Şiddet Aile içi şiddet mağduru çocuklar şiddeti bir problem çözme aracı olarak kabullendikleri için okulda arkadaşlarına da şiddet uygulayabilmektedir. Bu nedenle okullarda akran şiddeti ve çeteleşme önemli ve müdahale edilmesi gerekli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü şiddet insanın varoluşundan gelen bir duygudur. Küçük yaşlarda bu dürtü ile baş etmeyi öğrenemeyen bireylerde şiddet uygulama normal olarak kabul edilerek alışkanlık haline gelmektedir. Bu yüzden çocukların okul çağlarında öfke kontrolü konusunda desteklenmesi gerekmektedir. 29

Şiddeti önleme bireysel bir konu değildir. Şiddet önlemede etkili olabilecek tüm aktörlerin sürece dahil olması gerekir. Aile, okul, arkadaş, sosyal çevre vs. . Sosyal servislerin çocukları şiddet konusunda bilinçlendirmeleri, şiddet uygulayan olduklarında karşı tarafa verdikleri zararları fark etmelerini sağlamaları, mağdur olmaları durumunda bu durumla nasıl başedecekleri konusunda desteklemeleri, okullardaki şiddet olaylarının yoğunluğunu ve etkilerini azaltmaya katkı sağlayacaktır. Öfke kontrolü yapabilen ve şiddet eğilimli davranışlardan vazgeçirilen her çocuğun, gelecekte eşine, çocuklarına ve sosyal çevresindeki kişilere şiddet uygulaması engellenerek toplumsal refahın sağlanmasına katkıda bulunulacaktır 30

§Depresyon ve İntihar Eğilimi Çocuklarda başarılı olma baskısı ve gelecek kaygısı, memnun olunmayan bedensel özellikler, ailevi sorunlar, karşı cinsle ilişkiler, sevilen birinin kaybı depresyona neden olabilmektedir. Depresyon sürecinde çocukların gerekli desteği alamaması sonucu maalesef ki intihar vakaları meydana gelmektedir. Bu nedenle intihar vakalarını en aza indirmek için depresyon ve intihara meyilli öğrencilerin saptanması ve gerekli olan psikolojik ve sosyal desteğin sağlanması gereklidir. Ayrıca bu çocukların aileleri iletişim halinde olup aileler depresyon, intihar gibi konularda bilinçlendirilmelidir 31

§Çalışan Çocuklar Çalışan çocuklar çoğu zaman ekonomik olarak sömürülme, psikolojik ve fiziksel şiddete uğrama gibi tehlikelerle karşıya kalmaktadır. Bu tehlikelerin yanı sıra çalışan çocuklar ödevlerini yapmaya zaman bulamamakta, derslere konsantre olamamakta ve okula devam etmemektedir. Bahsedilen nedenler göz önünde bulundurulduğunda okul çağındaki çocukların çalışması önemli bir sosyal sorundur ve müdahale edilmelidir. Okullardaki sosyal servis çocukların çalışmasını gerektiren nedenleri, çocuk ve ailesi merkezli ele alarak önlemeye çalışır. Öncelikle çocuğun çalışmamasını sağlamaya yönelik eylem planı hazırlar. (Yıldız, 2017). 32

§ Göç sonucu yeni bir okula başlayan çocuklarda uyumsuzluk, içine kapanıklık, derslere karşı ilgisizlik ve okula devam sorunu yaşanmaktadır. Bu sorunların beraberinde birçok öğrenci okulu terk etmektedir. Bu nedenle göç sonucu dezavantajlı duruma düşen öğrencilerin dezavantajlarının giderilmesi sosyal hizmetin koruyucu-önleyici rolü gereği ileride yaşanabilecek birçok sorunun yaşanmasını önleyecektir. Okul sosyal hizmet servisi özellikle kente ve okula göç yoluyla yeni gelen çocuklara ve gerekirse ailelerine rehberlik hizmeti vererek okula uyumlarına, yeni çevrelerine alışmalarına, risk unsurları ile buluşmamalarına, yeni okulunun işleyiş tarzına ve yeni arkadaşlarına uyum sağlamalarına katkı verecektir(Yıldız, 2017). 33

§Sosyal Dışlanma Kişiler dil, din, cinsiyet, etnik köken, ekonomik durum, engellilik ve dış görünüş gibi nedenlerle dışlanmakta ve sosyal hayata katılımda sorun yaşamaktadırlar. Sosyal dışlanmaya maruz kalan bireyler toplumla bütünleşememekte ve yetersizlik duygusu ile çeşitli olumsuz davranışlar sergileyerek sosyal bir soruna sebep olmaktadırlar. Çocuklar için de okul başarılarını ve motivasyonlarını olumsuz etkileyen önemli unsurlardan birisi sosyal dışlanmadır. Çocuk okuldaki akran ortamında sosyal dışlanmaya maruz kaldığında moral ve motivasyon olarak, davranış gelişimi olarak, derslere katılım ve sosyal etkinliklere katılım konusunda zorluklarla karşılaşmaktadır. Bu nedenle öncelikle çocuklara farklılara saygı ve hoşgörü kavramları aşılanmalıdır. Sonrasında ise akran grupları arasında arkadaşlık bağlarının güçlendirilmesi, olumlu ilişkilerin gerçekleştirilmesi ve çocukların arkadaş ortamında kendilerini rahat, mutlu ve huzurlu hissetmelerine destek sağlanması gereklidir 34

§Özel Eğitim Gereksinimi Olan Öğrenciler MEB tarafınca yayınlanan 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında KHK’nın 12. Maddesinde, “Özel Eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür” (MEB, 1997) ifadesine yer verilmiştir. Bu ifade ile özel eğitim gereksinimi olan bireylerin kaynaştırma eğitim hakkı vurgulanmaktadır. Özel gereksinimli bireyler de normal gelişim gösteren bireyler gibi eğitim hakkına sahiptir. Özel gereksinimli bireyler ancak eğitim ile toplumun bir parçası olarak yaşamlarını sürdürebilirler. Kaynaştırma kavramı, hem özel gereksinimli öğrencinin akranlarıyla birlikte aynı sınıf ortamında eğitilmesi gerektiğini, hem de bu eğitim sırasında öğrenciye sağlanan destek eğitimi kapsamaktadır(Kalkan, 2019). 35

Özel eğitim gereksinimi olan öğrencilerin akademik başarısının olabilecek maksimum düzeyde gerçekleştirilmesi önemlidir. Ayrıca engelli bireylerin de sosyal hayatta olabilecekleri en güçlü halleriyle katılabilme becerilerini edinmeleri de önemlidir. Sosyal servislerde yer alan/alması gereken okul sosyal hizmet uzmanları, özel eğitim gereksinimi olan öğrencilerin okul ortamına uyum sağlamalarında, okul şartlarının bu öğrencilere göre ayarlanmasında, gerekli alet ve eğitim materyallerinin sağlanmasında ve ailelerin bilinç düzeyinin artırılıp gerekli işbirliğine iştirak etmelerinde etkili olacaktır (Yıldız, 2017). 36

§İletişim Sorunu Çocuklar aile bireylerinin iletişim modellerini benimsemektedirler. Aile içi iletişim sağlıklıysa çocuğun okul ortamındaki ve sosyal yaşamındaki iletişimi de sağlıklı olacaktır. Bunun tam tersine iletişim sorunu yaşayan öğrenciler ise öğretmenlerinin gönderdiği iletiyi doğru olarak anlamlandıramadığı için hem akademik olarak başarısız olmakta hem de arkadaşları ile olumlu ilişki kurmakta sorun yaşamaktadır. Bu nedenle çocuklar ve aileler sağlıklı iletişim modelleri konusunda bilinçlendirilmelidir 37

§İlgisiz Aileler Ebeveynleriyle kaliteli zaman geçirmek, çocukların biyo-psiko-sosyal gelişimlerini desteklemektedir. Ancak kadınların çalışma hayatında daha fazla yer almaları, yaş aralıkları az olan çok sayıda çocuğa sahip olma, ev işleri, evde bakıma muhtaç hastanın olması, depresyon ya da ruhsal hastalıklar nedeniyle anne ya da babanın boş vermişlik hali gibi nedenler ebeveynlerin çocuklarına ayırdığı vakti daraltmaktadır. Oysa anne-babaların çalıştıkları zaman dilimleri dışında çocuklarına vakit ayırıp onlarla kaliteli iletişim kurmaları gerekmektedir. Çünkü annebaba ilgisi çocuklar için vazgeçilmezdir. Ailenin beraber kaliteli vakit geçir(e)memesi ileride oluşacak ciddi sorunlar için daha fazla zaman ve emek harcanmasına ya da sorunların çözülemez hale gelmesine neden olacaktır(Yıldız, 2017). 38

§Yanlış Beslenme Alışkanlıkları Okul çağındaki çocukların yaşadığı sorunlardan birisi de yanlış beslenmedir. Yanlış beslenme sonucu birçok sağlık sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların başında ise obezite gelmektedir. Obezite sorunu yaşayan çocuklar ciddi sağlık sorunları yaşamaktadırlar ancak fiziksel sağlıklarının yanısıra dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da ruhsal sağlıklarıdır. Obezite sorunu olan çocuklar aşırı kilo sebebiyle akranları tarafından dışlanmakta, sportif ve sosyal aktivitelere katılmakta kısıtlandıkları için çeşitli ruhsal sorunlar yaşamaktadır. Bu nedenle okul çağındaki çocukların fiziksel ve ruhsal sağlıklarının korunması için doğru beslenme alışkanlığı edinmelerine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. Bu konuda okuldaki sosyal çalışmacıların sağlıklı beslenme ve obeziteden korunma ile ilgili farkındalığı arttırıcı konferanslar düzenleyerek öğrenci ve aileleri bilinçlendirmesi önemlidir 39

Okul Sosyal Hizmet Uzmanının Rol ve Görevleri ROLLER: • Öğrencilerin Gereksinimlerini Değerlendirme: • Program Planlama ve Değerlendirme: • Direkt Hizmet Etme: • Savunuculuk: • Konsültasyon / Liyezon: • Koordinasyon ve İşbirliği: • Yönetim / Organizasyon: (Duyan; Özbesler: 2009) 40

1) Öğrencilerin Gereksinimlerini Değerlendirme: Sosyal Hizmet Uzmanı mesleğin yöntem ve tekniklerini kullanarak ve öğrencinin gelişim dönemlerinin özelliklerini göz önüne alarak öğrencinin psiko sosyal ve ekonomik yönden gereksinimlerini değerlendirir. Gelişim özelliklerini değerlendirirken, 5 farklı gelişim özelliği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar: -Fiziksel gelişim -Duygusal gelişim -Bilişsel gelişim -Ahlak gelişimi -Sosyal gelişim 41

2) Program Planlama ve Değerlendirme: Sosyal Hizmet Uzmanı ekip çalışması çerçevesinde okul ortamında öğrencilere, ailelere ve okul personeline yönelik hazırlanacak olan çeşitli eğitim programların planlanması, değerlendirilmesi ve uygulanması sürecine mesleki görüşleri ile katkı sağlayabilir. Biyopsikososyal açıdan gerekli olacak eğitici ve destekleyici programların yapılandırılması ve uygulanmasında aktif olarak görev alabilir (Hare 1988: 418). 3)Direkt Hizmet Etme: Bu direkt uygulamalar, hem normal gelişimi hem de özel gereksinimi olan öğrencilere yönelik müdahaleleri içerir. Okul sosyal hizmet uzmanı, uygun sosyal hizmet yöntem ve tekniklerini kullanarak öğrencinin eğitim-öğretim sürecine etki edebilecek yaşam durumları ile çalışarak, bireysel ve sosyal grup çalışmaları uygulayarak öğrenciye direkt olarak hizmet sağlar. Okul ortamında ortaya çıkan sorunların çözümünde sistematik önleyici ve iyileştiren özellikleri olan programların oluşturulmasında ekip çalışmaları çerçevesinde mesleki olarak katkı sağlar (Barth 1988: 462; Kurtz 1988: 4519) 42

4) Savunuculuk: Okul ortamında büyük karmaşık sistemleri anlayan, aileyi, çocuğu eğitsel ya da diğer sosyal sistemlerle başa çıkabilmesi için destek olma rolüdür (Zastrow, 2015, s, 494) Savunucu rolü ile sosyal hizmet uzmanı çocuğu aileye, okula karşı savunabileceği gibi aileyi ve okulu da diğer sistemlere karşı savunabilir. 5)Konsültasyon / Liyezon: Okul sosyal hizmet uzmanı, eğitim sürecinde öğretmenler, okul yönetimi ve okul psikoloğu, okul hekimi, okul hemşiresi gibi diğer profesyonellerle karşılıklı bilgi alışverişi yaparak çalışır. Öğrencinin sorununu ve nasıl ele alınması gerektiği ile ilgili mesleki görüşlerini ekip üyelerine aktarır ve toplumsal kurumlarla okul arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamaya yönelik çalışmaları yürütür (Barth 1988: 463; Kurtz 1988: 54). (ikinci slaytta yer alacak. ) 43

6. Koordinasyon ve İşbirliği: Okul sosyal hizmet uzmanı, ev – okul – toplum arasında ilişkileri değerlendirerek işbirliği ve koordinasyonu sağlayarak hizmet verir (Costin 1982: 2; Hare 1988: 422; Barth 1988: 468). Etkili kaynak kullanımı için diğer kurumların kaynaklarından etkin biçimde yararlanılması ve diğer özel okullar ve kurumlarla pozitif ilişkilerin geliştirilmesi yönünde mesleki çalışmalar yapar (Kurtz 1988: 454). 7. Yönetim / Organizasyon: Okul sosyal hizmet uzmanı, sorumlulukların paylaşılması, vaka kayıtlarının ve dokümanların düzenlenmesi, zaman, kaynaklar, iş yükü gibi durumların organize edilmesi yönünde çalışmalarda bulunur. 44

Dupper (2013) okul sosyal hizmeti uzmanlarının görevlerini, yapabileceklerini: • Çocukların eğitim ihtiyaçlarını anlamak • Risk altındaki öğrencilerle ailelerin desteklenmeleri, ailelerin endişelerinin okul çalışanları ile paylaşabilmelerinin güçlendirilmesi, öğrencilerin yaşam koşulları, yaşadıkları mahallelerin koşullarının görüşülmesi, farklı kurumlara yönlendirmeler yapmayı, farklı kurumlara yönlendirilmiş olan öğrencilerin takip edilmesi gibi görevler üstlenmek • Sınıf aktiviteleri yürütebilmek • Okul-temelli önleme programları tasarlayabilmek • Öğrencilere bireysel ya da grup danışmanlığı hizmetleri sunabilmek • Öğrencilerin gereksinimlerini değerlendirmek ve bu gereksinimleri karşılamaya yönelik stratejiler geliştirmek için öğretmenler ve diğer okul çalışanları ile iş birliği yapmak 45

• Tüm okulu ilgilendiren kriz durumlarında müdahale takımının üyesi olmak • Öğrenci davranışı ve akademik ilerlemesi ile ilgili konferanslara katılmak, çok disiplinli değerlendirmenin bir parçası olarak kapsamlı bir gelişim değerlendirmesi ve sosyal inceleme raporu hazırlamak • Çocuğun öğrenmesini engelleyebilecek ya da onun okuldaki davranışlarını etkileyebilecek uyum sağlama davranışlarını, kültürel yapı ve sosyo-ekonomik unsurları değerlendirmek, öğrencilerin uygun olmayan biçimlerde etiketlenmelerini önlemek amaçlı aktivitelere katılmak • Öğrencilere bireysel ya da grup danışmanlığı hizmetleri sunmak • Okul-temelli önleme programları tasarlayıp uygulayabilmek ve değerlendirebilmek şeklinde anlatmıştır (Gökgöz, 2014). 46

BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR NELERDİR? vs. 47

Okul Sosyal Hizmetinde Teorik Yaklaşımlar Okul sosyal hizmeti uygulamasında, sosyal hizmet mesleğinin tarihsel gelişimine uygun olarak başta ekolojik yaklaşım ve müdahaleye tepki yaklaşımı olmak üzere çeşitli uygulama yaklaşımları benimsenmiştir. Ekolojik Yaklaşım: Okul sosyal hizmeti uygulamasını diğer okul temelli mesleklerden ayıran vurgu, marjinalize olmuş ve ezilen popülasyona hizmet olduğu kadar, alan uygulamasının teoriksel temelini ekolojik sistem perspektifi üzerine oturmasıdır. Ekolojik yaklaşım, sosyal hizmet uygulamalarında sık tercih edilen, okul sosyal hizmetinde özel etkileri olan ekolojik bir benzetmedir. Bu benzetme okulu hem kompleks bir sosyal sistem olarak hem de daha büyük bir toplumun küçük parçası olarak görmek için yararlı bir araçtır. 48

Bu yaklaşımda dikkat, herhangi bir parça, sistem ya da öğrencinin durumundan çok, önemli sistemler ya da bireylerin tümüne yönelir. Odak, öğrenciler ve onların farklı çevreleri arasındaki işleyiş ve etkileşimlerin sosyal süreci üzerinedir. Bu analitik aracın diğer vurgusu, uygulayıcıların rollerinin bireyler, çevreleri ya da her ikisindeki değişiklikleri etkilemesidir. Okulun sosyal ve kurumsal rolleri, bilgilerin yararlı becerilere dönüşümünü sağlamak ve değerleri öğretmek ve toplumsal düzeni sürdürmek amacıyla davranışların sosyal uygunluğuna rehberlik etmektir. Ekolojik okul sosyal hizmeti, durumdan çok sürece ait bir teoridir. Sosyal çalışmacının çalışma odağı, bireysel düzeyde “sorun” çocuk değil, okul ortamı içinde ortaya çıkan sistemlerdeki sosyal etkileşim türleridir. Okul sosyal çalışmacıları, mikro ve makro seviyedeki sistemler arasındaki karşılıklı ilişkiyi dikkate almalı ve bu ilişkilerin, hizmet edilen öğrencilerin yaşamları üzerindeki etkilerini incelemelidir. 49

Okul sosyal çalışmacıları, bir çocuğu etkileyen mikrosistemler, ekzosistemler ve makrosistemlerin nasıl olduğunun farkında olup, hangi düzeyin müdahale hedefi olacağına karar vermesi gereklidir. Yani çocuğu, bir sınıf, okul bölgesi, aile ve toplumla iç içe olarak görmeli, incelemeli; bu sistemlerin her birinin daha büyük sosyal ve tarihsel bağlamını göz önünde bulundurmalıdır. Ekolojik perspektifi kullanan sosyal çalışmacı, öğrenci sorunları üzerinde çeşitli sistemlerin etkisini incelemek için okul iklimini önemli ölçüde dikkate almalıdır. Müdahaleye Tepki Yaklaşımı: “Müdahaleye Tepki” kavramı, 1975 yılında çıkan Tüm Engelli Çocukların Eğitimi Yasası’nda 2004 yılında yapılan değişikliklerle tanınmıştır. Geçmişte değerlendirme ve müdahale düzenlemeleri, özel eğitim birimleriyle ilişkili olarak görülürken, Müdahaleye Tepki, bu bakış açısının örgün eğitime de uygulanmasını gerektirmiştir. 50

Akademik performansı kötü öğrenci değerlendirme için özel eğitim birimine yönlendirilmeden önce, eğitimsel ihtiyaçlarının tanımlanması için, örgün eğitim sınıflarında, kanıta dayalı müfredat müdahalelerinin uygulanması ve izlenmesi gerekmektedir. Müdahaleye Tepki, “öğrenci ihtiyaçlarıyla eşleştirilmiş yüksek kaliteli öğretim ve müdahale sağlayan, öğretim ve amaçlardaki değişiklikler hakkında karar vermek için süreci izleyen, önemli eğitimsel kararları, çocuk tepkilerinden elde edilen verilere göre uygulayan” bir yaklaşım olarak tanımlanmaktadır. Müdahaleye Tepki, özellikle özel öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklarla çalışırken aynı zamanda düşük akademik ilerleme riski gösteren öğrenciler için de öğrenme çıktılarının yakından izlenerek, daha fazla kanıta dayalı öğretim sağlanarak ve müdahalelerin doğasının ve yapısının öğrenci tepkilerine bağlı olarak düzenlenerek tespit edildiği çok katmanlı bir müfredat yaklaşımı olarak benimsenmiştir. 51

Müdahaleye Tepki, öğrencinin akademik başarısını en üst seviyeye çıkartmak ve okul başarısına müdahale eden davranışları en aza indirmek için de fonksiyonel bir müdahale yaklaşımıdır. Bu yaklaşım okulu, sınıfı ve bireyleri içeren, çoklu düzeylerde değerlendirme ve müdahale uygulamalarından oluşur. Müdahaleye Tepki, okul sisteminin yetersizliklerinde, özel eğitim hizmetlerinin yeterlilik ve değerlendirmeleri arasındaki farklılıkların izlenmesi için bilimsel olarak desteklenen yöntemlerin kullanımına; veriye dayalı karar verme ve genel eğitim sistemi içindeki öğrencilerin ilerlemelerine odaklanır. 52

OKUL SOSYAL HİZMETİNDE UYGULAMA MODELLERİ: AİLE TERAPİSİ UYGULAYAN SOSYAL ÇALIŞMACI İÇİN BIR MODEL Bu model, okul içindeki müdahalelerin ve önerilen toplum kaynaklarının başarısızlıkla sonuçlandığı olgularda karar vermek için geliştirilmiştir. Bu modelin geliştirilmesinde, 1) bir çocuğun başarı ya da başarısızlığında; sorunları önleme ve iyileştirmede; aile katılımı ve işleyişi çok önemli olmasına rağmen, okul sosyal çalışmacılarının daha çok bireysel ve öğrenci grupları düzeyinde çalışmalar gerçekleştirmeleri; 2) okul sosyal çalışmacılarının iş yükünün çok ağır olması nedeniyle, aile terapisine ihtiyaç duyan ailelerin, diğer aile terapisi hizmeti veren toplumsal hizmet kuruluşlara yönlendirilmeleri ancak diğer kuruluşlar yoluyla aileleri takip etmede başarısızlık yaşanması ve ailelerin okuldaki çalışmalara daha istekli katılım sağladıklarının görülmesi etkili olmuştur 53

Modelin aile terapisi sağlayan okul sosyal çalışmacıları için iki anahtarı vardır: 1) Yalnızca ayda birer kez aile terapisi oturumu sağlamak 2) Her oturum sonunda aileye, istikrar ve değişim hakkında yeni fikirler sağlayan bir mesaj vermek. Bu model, ailelerle hiyerarşik olmayan işbirlikçi çalışmayı savunmaktadır. Bu yaklaşımın sonucu olarak, aileler tedavi sürecinde kontrol duygusu ve güçlendirmeyi hissederek deneyimlemelidir. 54

Konsültasyon Modelleri: Konsültasyon, dolaylı bir müdahale yöntemi olup yönetim ve denetim ilişkisinden farklıdır. Konsültasyona katılan değerlendirme pozisyonundaki kişinin doğrudan sorumluluğu yoktur. Buradaki konsültasyon, bireysel sorunları çözmekten çok işle ilgili zorlukları çözmeye yönelik olduğu için terapiden de farklıdır. İşle ilgili sorunlar ise çalışma kültürü, çalışma ilişkileri ve mesleki dildir. Okul sosyal hizmeti birimleri çoğunlukla zaten konsültasyon yapmaktadırlar ve okul sosyal çalışmacıları da bu konsültasyonda yer alan meslek elemanlarından birisidir. Okul sosyal hizmeti birimleri için konsültasyon modelleri sunulmasının amacı, bu konsültasyon hizmetlerini planlama ve uygulamaların daha nitelikli hale getirilmesi için meslek elemanlarının bilgilerini ve yeteneklerini arttırmaktır. 55

Örgütsel konsültasyon modelinde, sistem düzeyinde politika geliştirme pozisyonunda olan OSH birimleri yöneticileri içindir. Okul sosyal hizmeti birimlerindeki personel için olmasına rağmen, okuldaki diğer hizmet birimleri için de kullanılabilir. Buradaki müracaatçı sistemi okulun kendisi ve okul çalışanlarıdır. Program konsültasyon modelinde, karşılanmamış bir ihtiyacı karşılamak ya da özel bir popülasyona yardım eden özellikli bir hizmetin başarılı bir şekilde geliştirilmesi ve uygulanması gibi planlama ihtiyaçları için kullanılır. Genel eğitimde, özel eğitimde, erken müdahalede ya da okul sonrası programları planlamada kullanılabilir. Merkezi problem, genellikle beklenmedik sonuçlardır. 56

Eğitim ve öğretim konsültasyon modelinde ortak amaç, bilgi, yöntemler, araçlar ve malzemelerle ilgili bilgi iletmek ve beceri geliştirmektir. Problem konsülte edilenin ihtiyacına göre tanımlanır. Değişim, konferanslar, medya araçları, küçük grup tartışmaları, yapılandırılmış deneyimler, geri bildirimler, rol modeller aracılığı ile sağlanır. Ruh sağlığı konsültasyon modelindeki amaç, konsülte edilenin stresli çalışma koşullarıyla başa çıkma yeteneği ve çalışma performansını geliştirmektedir. Sorunların bilgi, beceri ve güven eksikliğinden kaynaklandığı görüşü vardır. Bazı durumlarda, konsülte edilenin kendi duygusal problemlerinin çalışma ortamındaki performansını, problem çözme yeteneğini ya da etkileşimini olumsuz etkilediği de olabilir. Değişim teknik bilgi sağlayarak, yeteneklerini geliştirme ve özgüveni arttırmayla gerçekleştirilir. 57

Davranışsal konsültasyon modelindeki istenen amaç, okul, sınıf ya da bireyse-öğrenci düzeyinde istenmeyen davranışların sıklığını azaltma, istenen davranışların sıklığını arttırmaktır. Problem, öğrenme süreçleriyle müdahale edilen davranışı, öğrenilmiş ya da pekiştirilmiş işlevsiz davranış olarak kavramsallaştırılmaktadır. Değişim, istenmeyen davranışı klasik araştırma adımlarını kullanarak, gözlemleyerek ve değişim için bir temel geliştirmek için kayıt tutarak tanımlama; güncel davranışların analizi; bu davranışların öncülleri ve sonuçlarını ve davranış değişikliği için seçilen koşullu pekiştireçlerin analizini yaparak gerçekleştirilir. Klinik konsültasyon modelinin amacı, problemi iyileştiren ya da hafifleten doğrudan değerlendirme ve müdahale önerisi ile müracaatçıya normal fonksiyonlarını kazandırmaktır. Problem formülasyonunun merkezi müracaatçının teşhis edilen işlevsizliğindeki uzmanlık eksikliğinin konsülte edilmesidir. 58

Sosyal Hizmette Etik Kavramı İnsanın varoluşundan itibaren toplumu oluşturan bireylerin davranışlarının düzenlenmesi isteği ve buna duyulan ihtiyaç hiçbir zaman önemini kaybetmemiştir. Etik kavramı ilk önce yunan filozoflar tarafından günümüze değin etik kavramının ne anlama geldiği, etik davranışın ne olduğu ve evrensel etik davranış ilklerinin mümkün olup olmadığı süregelen tartışma konularıdır. Sosyal hizmet mesleğinin evrensel olması ve değişime ve gelişime açık olması mesleki etik ile ilgili belgelerin oluşturulmasını ve belirli periyotlarla yenilenmesi gerektirmiştir. (Yılmaz, 2012) 59

Etik Değerler: 1. Hizmet: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanlarının amacı gereksinim duyan insanlara yardım etmek ve toplumsal sorunları açığa çıkarmaktır. 2. Sosyal Adalet: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanları sosyal adaletsizliğe karşı mücadele eder ve özellikle incinebilir ve baskı altında kalmış bireylerin ve grupların lehine ve onlarla birlikte sosyal değişimi sürdürürler. 3. Bireyin Onuru ve Değeri: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanları bireyin doğuştan gelen onuruna ve değerine saygı duyarlar. (Acar, 2018) 60

4. İnsan ilişkilerinin önemi: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanları değişim için insanlar arası ilişkilerinin öneminin farkındadır ve ilişkilerin kültürel öneminin farkındadırlar. 5. Dürüstlük: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanları güvenilir ve dürüst biçimde davranır. 6. Yeterlilik: Etik kural: Sosyal hizmet uzmanları yeterli oldukları alanlar içinde uygulama yaparlar ve mesleki uzmanlıklarını geliştirir ve güçlendirirler. (Acar, 2018) 61

Etik Sorumluluklar: • Kendi kaderini belirleme hakkına saygı • Mahremiyet ve Gizlilik • Sözleşme ve Bilgilendirilmiş Onam • Görüşmelere Sadakat ve Görüşmelerin Sonlandırılması • Kültürel Yetkinlik ve Sosyal Farklılık • Mesleki Yetkinlik • Yasalar, kurallar, düzenlemeler ve politikalar • Bireysel ve mesleki değerlerdir. 62

Okul Sosyal Hizmetinde Etik Karar Verme Okul sosyal hizmeti, etik ile ilgili üzerinde durulması gereken önemli bir alandır. Ve etik ikilemlerin sıklıkla yaşanabileceği durumlar ortaya çıkmaktadır. Sosyal hizmet mesleği her bireyin kendine özgü olduğu ilkesinden hareket etmekte ve her bir müracaatçıyı kendi özel durumu içerisinde değerlendirmektedir. Bu durum uygulamada, zaman mesleki değerler arasında çatışmalar yaşanmasına neden olmaktadır. Uygulamalar sırasında ortaya çıkan etik ikilemlerin çözümünde sosyal hizmet uzmanları etik kararlar alarak müracaatçının refahı ve yaşam kalitesini artırmayı hedeflemektedirler. 63

Okul sosyal hizmet uzmanları okul ortamında yasal ve ahlaki zorunluluklar arasında bir denge kurmalıdır. . Bunu yapabilmek için okul sosyal hizmet uzmanları Ulusal Sosyal Hizmet Uzmanları Birliği (NASW) etik kodu, federal, ülke ve yerel kanunlar ile okul yönetimi tarafından oluşturulmuş olan politika ve prosedürler ile ilgili olarak bilgi sahibi olmalıdırlar. Okul ortamında uzmanlar ergen gebelik, öğrencilerin madde kullanımı gibi sorunlarla karşılaşabilir. Bu tür sorunlarda müracaatçı mahremiyeti karşısında suç bildirme yükümlülüğü ve öğrencilerin yaşlarının küçük olmasından dolayı ebeveynlerinin bilgi edinme istekleri ile karşıya kalabileceği ikilemler yaşanabilir. Okul sosyal hizmet uzmanının en temel ilkesi gizliliktir. Fakat uzman hangi bilgileri kiminle paylaşması gerektiği ile ilgili karar vermek zorunda kalır. Bu durumlarda okul sosyal hizmet uzmanlarına yardımcı olmak için NASW (2001) ve Okul Sosyal Hizmet Uzmanları Birliği (SSWAA, 2001) bir rehber sunmuştur. 64

Bilgi temelli onay almadan önce müracaatçı ile gizliliğin sınırlarını belirlemeli ve açıkça konuşmalıdır. Öğrencinin kasten yaralama, zarar verme gibi planlarını açıklaması durumunda bunu bildirmek zorundadır. Okul sosyal hizmet uzmanı paylaşılacak her hangi bir bilgide doğuracağı sonuçların sorumluluklarını üstüne almalıdır. Gizli bilgilerin paylaşılmasında kesin hüküm koyan düzenlemelerde uzman öğrenciye karşı sorumluluklarını göz önüne alarak aile ve okula karşı sorumluluklarını kıyaslayıp bir karar vermek durumundadır. Bilginin paylaşılmasında önemli olan konuların iyi belirlenmesi gereklidir. (Özkan, 2016) 65

VAKA ÖRNEĞİ ………. . Lisesi’nde sosyal hizmet uzmanı olan S. devamsızlık ve kavga etme nedeni ile okuldan uzaklaştırma cezası alan 16 yaşındaki E. ile ilgilenmeye başladı. E. ile gerçekleştirdiği ilk birkaç seans boyunca S. E’nin depresyonda olduğunu, alkolik bir annesi ve kendisine cinsel istismar uygulayan ve şu anda işlediği bir suçtan dolayı hapiste olan bir babası olduğunu öğrendi. E. annesini tek destek sistemi olarak tanımlamakta idi ve genellikle aşırı sarhoş olan annesi ile geceleri ilgilenmek zorunda olduğu için uyuyup kalmakta ve okula gelememekteydi. E’nin insanlara karşı duyduğu derin güvensizlik, onu okuldaki diğer öğrencilerden uzaklaştırmıştı. Bu güvensizlik, tahrik edildiğinde, E‘nin hemen kavga başlatması ile sonuçlanmaktaydı. E’nin destekçisi olarak S. E’nin sosyal destek sistemini güçlendirmek ve onun okula devamını sağlamak için bazı farklı roller üstlendi. S. müracaatçısının temel iletişim becerilerini geliştirmek için E. ve annesi ile birkaç toplantı yaptı. S. ayrıca bölgede bulunan tedavi merkezleri ile ilgili E’nin annesine bilgi ve telefon numaraları verdi. Ayrıca S. E’nin öfke kontrol eğitimi alarak sinirlerini kontrol edebilme becerisini geliştirebilmesi için hafta da bireysel olarak çalıştı. 66

Okul Sosyal Hizmetinin Oluşmasına Yönelik Öneriler • Okul sosyal hizmeti birimi oluşturulmalı, alana yönelik yapılan bilgilendirme çalışmaları okul ile sınırlandırılmadan aile, belediyeler, RAM’lar da bilgilendirilmelidir. • Okulda görev alan ve öğrencilerin problemleriyle birebir ilgilenen rehber öğretmenlerin ve sosyal hizmet uzmanlarının görev sınırları çizilmeli birbirine karışması engellenmelidir. Böylece rehber öğretmenlerin okul sosyal hizmetine ilişkin endişeleri son bulacaktır. • MEB’in pilot uygulama sayısını arttırması, çalışmaları takip etmesi ve sonuçlarını değerlendirilmesi önerilmektedir. • Okul sosyal hizmeti birimi öncelikli olarak dezavantajlı öğrencilerin yoğun olduğu okullarda başlatılmalıdır. Bunun için Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ülke genelinde risk haritaları oluşturulmalı, dezavantajlı bölgeler tespit edilmelidir. 67

• Basın yayın organlarında kamu spotları yayınlanarak herkesin okul sosyal hizmeti uygulamasının hayata geçirildiği konusunda bilgilendirilmesi sağlanmalıdır. Okulların birer sosyal kurum olduğu ve ailelere ulaşılabilecek en uygun kamu kuruluşu olması avantajı değerlendirilmelidir. • Uygulamanın ilk yıllarında her okulda bir sosyal çalışmacının görevlendirilmesi mümkün olmayabilir. Ancak her ilçede bulunan ilçe MEM’lerde veya rehberlik araştırma merkezlerinde sosyal çalışmacı görevlendirilmelidir. Her okula bir sosyal çalışmacı atanmalıdır ve her okul kendi sosyal çalışmacısı tanımalıdır. • Okullarda sosyal hizmet lisans öğrencilerine okul sosyal hizmetleri biriminde staj yapma olanağı tanınmalıdır. 68

• Sosyal hizmet hak temelli yaklaşımı savunan bir meslektir. Haklar perspektifinde bakıldığında, eğitim de bir haktır ve çocukların iyilik halleri ile menfaatleri açısından bu haktan optimum düzeyde yararlanmalarının sağlanması bir ödevdir. Bu anlamda çocukların hakları ile onun bir alt bileşeni olan eğitim hakkının savunulması bakımından okullarda sosyal hizmete yer verilmelidir. • Öğrencilerden, ailelerden, okuldan ve eğitim sisteminden kaynaklanan problemler göz önüne alındığında; nasıl ki sınıfta bir öğrenci epilepsi nöbeti geçirdiğinde ‘bu işi doktor çözer’ deniyorsa, öğrencinin akademik başarısının artırılması ve psikososyal sorunlarının çözümlenmesinde sosyal hizmet müdahalesi gerektiren bir okul sorununda, ‘bu işi sosyal hizmet uzmanı çözer’ denilebilmelidir. Okul sosyal hizmetinin yapılandırılması bakımından bu bilinci ortaya koyabilecek radikal bir değişimin ortaya konulması gereklidir. • Okul idarecilerine, öğretmenlere, rehber öğretmenlere ve diğer okul personeline okul sosyal hizmetinin anlatılması gerekecektir. Bu alana yönelik bilgi-bilinç ve farkındalık kazandırılmalıdır. 69

Kaynakça Aktan, M. C. (2016). Türkiye’de Okul Sosyal Hizmetinin Yapılandırılmasına İlişkin Nitel Bir Araştırma: Sorunlar, Gereksinimler ve Çözüm Önerileri. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Ankara. 191 -197. Dağ, A. (2017). Lise Öğrencilerinin Arkadaş-Akran Gruplarından Dışlanmasının Okul Sosyal Hizmeti Açısından Analizi: Sakarya Örneği. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Hizmetler Anabilim Dalı Sosyal Hizmet Bilim Dalı. Doktora Tezi. Yalova. 59 -188. Dağ, A. (2017). Eğitim ile Sosyal Hizmetin Bütünleşmesini Hazırlayan Koşullar Ve Türkiye’de Okul Sosyal Hizmeti. JOURNAL OF SOCIAL AND HUMANITIES SCIENCES RESEARCH, 12(4), 721. Duman, N. (2000). Ankara Liselerinde Çeteye Katılma Potansiyeli Olan Öğrenci Grupları ve Okul Sosyal Hizmeti (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 70

Duman, N. (2014, Ocak-Haziran/ Temmuz-Aralık). Türkiye’de Dünden Bugüne Okul Sosyal Hizmeti (G. POLAT, Ed. ). OKUL SOSYAL HİZMETİ ÖZEL SAYISI. Duyan, V. , Özbesler, C. (2009). Okul Ortamlarında Sosyal Hizmet. Eğitim ve Bilim, 34(154), 21. Duyan, V. , Özbesler, C. (2009). Okul Ortamlarında Sosyal Hizmet. Eğitim ve Bilim Dergisi. 34, 154. Elmacı, F. (2009). Çocukların Korunması ve Refahlarının Arttırılmasında Okulun Rolü: “İngiltere Örneği”. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 7(1): 69 -84. Gökgöz, AE. (2014). İlkokul Eğitiminin Kalitesini Artırmada Okul-Aile İş birliği ve Okul Sosyal Hizmeti. Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Hatiboğlu, B. (2011). Sosyal Hizmet Etiğinde Radikal Yansımalar. Toplum ve Sosyal Hizmet. 22(1); 147 -155. Jarolmen, J. (2017). Okul sosyal Hizmeti Bir Uygulama Kılavuzu (Y. ÖZKAN, Trans. ). Nika Yayınevi Kalkan, K. , (2019). Okul Sosyal Hizmetinin Türkiye’de Değerlendirilmesi. Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul. 115 -117. 71

Millî Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği (2001, 17 Nisan ). Resmi Gazete ( Sayı: 24376 ). Erişim adresi: https: //www. resmigazete. gov. tr/eskiler/2001/04/20010417. htm Nadir, U. , Aktan, M. C. (2015). Okul Sosyal Hizmeti ve Okul Sosyal Hizmet Uzmanının Rollerine İlişkin Bir Tartışma: Kurgusal Bir Vaka Sunumu. Sağlık ve Toplum. 25(3): 78 -88. Özbesler, C. , Duyan, V. (2009). Okul Ortamlarında Sosyal Hizmet. Eğitim ve Bilim, 34(154): 17– 25. Özdemir, S. , Sosyal Hizmet Etiği. http: //auzefkitap. istanbul. edu. tr/kitap/sosyalhizmetlt_ao/sosyalhizmetetigi. pdf, 2020 Özkan, Y. , (2017). Okul Sosyal Hizmeti: Tarihi Gelişme ve Uygulamalar. 2. Ünite. Nika Yayınevi. Özkan, Y. (2020). Okul Sosyal Hizmeti: Tarihi Gelişme ve Uygulamalar. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını. 72