System prawny UE Prawo pierwotne pochodzi od pastw

System prawny UE

• Prawo pierwotne: • • pochodzi od państw członkowskich „karta konstytucyjna Wspólnoty” procedura zmiany jurysdykcja ETS

• Źródła prawa pierwotnego • Traktaty: • TUE, TFUE, TEWEA, traktaty zmieniające, akcesyjne, protokoły • Akty konstytucyjne Rady (akty organiczne) np. : decyzja i akt dotyczący wyborów bezpośrednich do PE; • Ogólne zasady prawa - Zasady ogólne prawa UE – pisane – niepisane: wywiedzione przez ETS z „litery i ducha Traktatu” („tkwią immanentnie w traktatach„) oraz z „konstytucyjnych tradycji państw członkowskich”

• zasady określające cechy prawa UE - zasada bezpośredniej skuteczności, prymatu • zasady określające sposób wykonywania kompetencji przez UE - zasada kompetencji powierzonych, zasada subsydiarności, zasada proporcjonalności • zasady wynikające demokratycznego i praworządnego charakteru UE – zasada praworządności, zasada poszanowania praw podstawowych zasada pewności prawa i ochrony zaufania; zasada demokracji, zasada przejrzystości, • zasady proceduralne – ne bis in idem, prawo do czynnego udziału w postępowaniu

Prawo wtórne: • pochodzi od instytucji UE • przyjmowane na podstawie i w ramach prawa pierwotnego • zgodność z prawem pierwotnym • jurysdykcja ETS

Prawo wtórne • umowy międzynarodowe UE ? • akty ustawodawcze • akty nieustawodawcze – akty delegowane – akty wykonawcze – inne akty • akty WPZi. B

Akty ustawodawcze Przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę co do zasady na wniosek Komisji • w ramach zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji • w ramach specjalnej procedury ustawodawczej przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE

Akty prawodawcze • wymagają uzasadnienia i publikacji (art. 269 i 267 ust 1) • wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub 20 dnia po publikacji • podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

Akty nieustawodawcze • akty delegowane • akty wykonawcze różnią się przedmiotem oraz procedurą przyjęcia

Akty delegowane (art. 289 TFUE) Akt ustawodawcze może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego. Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu prawodawczego

Akty delegowane • akt ustawodawczy deleguje kompetencje ustawodawcze PE i R na Komisje – ALE jedynie w ograniczonym zakresie – niedopuszczalne pełne przeniesienie kompetencji; • kontrola przyjmowania aktów delegowanych sprawowana przez organy ustawodawcze: art. 290 ust 2 „Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach prawodawczych i mogą być następujące: a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień; b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt prawodawczy. ”

Akty wykonawcze (art. 291 TFUE) 1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii. 2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w obszarze WPZi. B, Radzie. Akty wykonawcze są przyjmowane w specjalnej procedurze z udziałem komitetów złożonych z przedstawicieli państw członkowskich oraz PE.

Umowy międzynarodowe UE Część prawa wtórnego? • • • zawierane na podstawie kompetencji traktatowej (wyraźnej lub dorozumianej); wiążą instytucje UE i państwa członkowskie (art. 218 ust 2 TFUE)– mogą być bezpośrednio stosowane; podlegają jurysdykcji TS – kontrola prewencyjna oraz kontrola następcza legalności aktów instytucji o związaniu Unii umową, dokonywanie wykładni; wykładnia i kontrola legalności umów UE dokonywana przez TS– orzeczenia wiążą UE i państwa członkowskie (nie wiążą drugiej strony umowy) umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym) – prewencyjna kontrola legalności (art. 218 TFUE). akty instytucji Unii (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich musi być zgodne z umowami międzynarodowymi Unii.

Hierarchiczność systemu prawa Unii • Nadrzędność prawa pierwotnego nad wtórnym: art. 253 TFUE: akt instytucji może być unieważniony, z powodu „naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem” • Prawo wtórne: • szczególne miejsce prawa międzynarodowego (wiążą instytucje UE więc akty instytucji muszą być z nim zgodne); • Środki ustawodawcze pierwszeństwo przed wykonawczymi i aktami delegowanymi/ akt główny i akt wykonawczy; • Równorzędne źródła - usuwanie konfliktów lex posterior, lex specialis

Podstawowe formy aktów instytucji art. 288 TFUE „W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. ”

Art. 288 TFUE: , , Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich".

Rozporządzenia • • mają zasięg ogólny – abstrakcyjne akty normatywne nie skierowane do określonego adresata (akty prawa powszechnie obowiązującego) – akty generalne i abstrakcyjne : oznaczenie adresata następuje przez wskazanie jego cech rodzajowych a norma reguluje zachowania w zasadzie powtarzalne w określonych okolicznościach wskazanych generalnie (zob. Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Warszawa 1999, s. 106 -107 ; są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich – niezależnie od metody przyjętej dla wprowadzania prawa międzynarodowego do prawa krajowego z momentem wejścia w życie stają się częścią porządków prawnych państw członkowskich; stanowią źródło praw i obowiązków dla jednostek; zakaz wprowadzania do prawa krajowego (sprawa 34/74 Variola); zakaz wydawania aktów wykonawczych, chyba że rozporządzenie tego wymaga; obowiązują w całości – zakaz selektywnego stosowania postanowień i zmiany pn. czł. są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych rozporządzeniami i powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości (zasada solidarności art. 4 ust 3 TUE) instrument unifikacji prawa

art. 288 TFUE: , , Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków".

Dyrektywy • adresatami dyrektyw są państwa członkowskie – dyrektywa wiąże wyłączni państwa członkowskie; • instrument harmonizacji prawa państw członkowskich – realizacja wspólnych celów Unii, przy zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych i poszanowaniu wykształconych w nich konstrukcji prawnych; • obowiązek zupełniej i efektywnej implementacji w terminie wyznaczonym przez dyrektywę; • notyfikacja implementacji (kary za niedopełnienie art. 260 ust 3 TFUE) • zakres swobody wyboru form i metod – harmonizacja całkowita lub częściowa: sensu stricto, opcjonalna, alternatywna, minimalna

Art. 288 TFUE: , , Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów".

Zalecenia i Opinie „Zalecenia i opinie mają mocy wiążącej”

C-322/88 Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionelles dotyczące kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać. Trybunał podkreślił, że mimo braku skutku bezpośredniego, „środki o których mowa nie mogą być. . uważane za nieposiadające skutku prawnego”. Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty”

• Inne akty – porozumienia międzyinstytucjonalne – akty nieformalne – o skutek prawny zależy od treści, przedmiotu i kompetencji, w ramach której akt został przyjęty – UWAGA ograniczenie!!!

Wybór formy aktu Artykuł 296 (dawny artykuł 253 TWE) Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności. (…) Rozpatrując projekt aktu prawodawczego, Parlament Europejski i Rada powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez procedurę prawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.

Prawo Unii a prawo państw członkowskich

Autonomiczny charakter prawa Unii 26/62 Van Gend en Loos art. 12 (obecnie art. 25) TWE ”Państwa członkowskie nie będą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub wywozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały tych opłat, które jeszcze obowiązują w ich wzajemnych stosunkach”

Autonomiczny charakter prawa Unii 26/62 Van Gend en Loos EWG stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki instytucje wspólnotowe wyposażone zostały w prawa suwerenne, których wykonywanie dotyczy państw członkowskich i także ich obywateli”

• 6/64 F. Costa v. ENEL W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy. Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych.

Konstytucyjny porządek prawny • 11/70 Internationale Handelsgesellshaft Gmb. H Ważność środków stosowanych przez instytucje Wspólnot może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnoty oraz ich skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawom fundamentalnym sformułowanym w konstytucji państwa członkowskiego czy też zasadom jego konstytucyjnej struktury. Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał. (…)

Opinia 1/91. . . Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności

Autonomiczny/konstytucyjny porządek prawny – konsekwencje: • 1. bezpośrednia skuteczność • 2. prymat prawa wspólnotowego • 3. ETS jako sąd konstytucyjny

Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego

norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym

Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego 26/62 Van Gend en Loos • „Sformułowanie art. 12 zawiera jasny i bezwarunkowy zakaz, który nie jest pozytywnym, lecz negatywnym zobowiązaniem. Co więcej, zobowiązanie to nie jest kwalifikowane jakimikolwiek zastrzeżeniami ze strony państw, które mogłyby uzależnić jego wykonanie od pozytywnych środków legislacyjnych uchwalanych w prawie krajowym. Z samej istoty zakaz ten jest idealnie przystosowany do wywoływania skutków bezpośrednich w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i ich podmiotami. ”

Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego: • jasna i jednoznaczna – precyzyjnie określa prawo jednostki • bezwarunkowa - stosowanie normy nie może być uzależnione od swobodnego uznania (dyskrecji) organu stosującego (UE lub państwa członkowskiego) • zupełna / kompletna stosowanie normy nie zależy od przedsięwzięcia dalszych środków implementacyjnych (na poziomie UE lub krajowym)

PRYMAT PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

F. Costa v. ENEL 6/64 Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmować środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu. (. . . ) Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiać go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważać podstaw prawnych samej Wspólnoty.

Simmenthal 106/77 Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bezpośrednio stosowane akty prawne organów Wspólnot wywierają w wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez swe wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz także - skoro te postanowienia i akty prawne stanowią hierarchicznie wyższą cześć składową porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - powodują, że wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi.

Simmenthal 106/77 Sąd państwowy, który w ramach swojej właściwości ma stosować prawo wspólnotowe jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność tych norm, co przejawia się również w konieczności niestosowania każdego, również późniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne.

167/73 Komisja v. Francja / sprawa marynarzy francuskich statków handlowych W interesie bezpieczeństwa prawnego niezależnie do pierwszeństwa prawa pierwotnego - sprzeczne z prawem pierwotnym przepisy prawa krajowego muszą być w takim przypadku odpowiednio zmienione (obowiązek zapewnienia spójności prawa wspólnotowego), w przeciwnym bowiem razie zachodzi przypadek naruszenia przepisów traktatu. Rozbieżności prowadzą do „niejasności natury rzeczowej” i tym samym osoba uprawniona „pozostawiona jest w stanie niepewności” co do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe.

103/88 Fratelli Constanzo v. Comune di Milano wszystkie organy administracyjne, włączając zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte prymatem] przeciwko nim „(. . . ) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którym jednostka może powołać dyrektywę przed sądem krajowym (. . . ), wszystkie organy administracyjne, włączając organy zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie (municipalities), są zobowiązane do stosowania tych postanowień. ”

C-224/97 Ciola czy tylko środki administracyjne generalne czy także indywidualne decyzje? „. . . zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu. . . , ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po dacie przystąpienia. ”

• C‑ 314/08 Filipiak „… zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie od wyroku krajowego sądu konstytucyjnego, który odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów, uznanych za niekonstytucyjne. ”

Art. I-6 Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich.

Traktat z Lizbony brak przepisu w Traktacie, ale Deklaracja nr 17 „Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo”

ETS jako sąd konstytucyjny • C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik • Sąd krajowy może zawiesić środek krajowy przyjęty w wykonaniu rozporządzenia wspólnotowego, jeśli ma poważne wątpliwości co do ważności środka wspólnotowego i, o ile kwestia ważności środka wspólnotowego nie została podniesiona przed Trybunałem Sprawiedliwości, wnosi ją do Trybunału, jeśli powstało nagłe niebezpieczeństwo poważnej i niepowetowanej szkody dla wnioskodawcy i jeśli sąd krajowy właściwie uwzględnił interes Wspólnoty.

Skutek aktów prawnych

Skutek Traktatów 43/75 Defrenne v. Sabenna Czy art. 119 (art. 141 TWE) spełnia kryteria? „Wszystkie państwa członkowskie w czasie pierwszego etapu zapewnią, a następnie utrzymają stosowanie zasady jednakowego wynagrodzenia dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę. Dla celów niniejszego artykułu pod pojęciem “wynagrodzenia” należy rozumieć zwykła płacę podstawową i minimalną, jak również inne formy wynagrodzenia, tak w gotówce, jak i w naturze, otrzymywane przez osobę zatrudnioną od jej pracodawcy bezpośrednio lub pośrednio w związku ze świadczoną pracą. Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza: a) w przypadku pracy na akord określenie jednakowej jednostki rozliczeniowej za jednakową pracę; b) w przypadku wynagrodzenia za czas pracy wypłacanie jednakowego wynagrodzenia za pracę na tym samym stanowisku. ”

rozporządzenia 40/69 Bollmann „Ponieważ rozporządzenie (. . . ) wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, państwo członkowskie nie może– chyba że co innego stanowi rozporządzenie – podejmować działań na rzecz wykonania rozporządzenia, których przedmiotem byłaby zmiana znaczenia lub uzupełnienie jego przepisów. W zakresie, w jakim państwa członkowskie przekazały kompetencję do stanowienia prawa (. . . ) Wspólnotom, tracą one uprawnienie do stanowienia prawa w tej dziedzinie”.

94/77 Fratelli Zerbone „Nawet jeżeli administracja poszczególnych państw członkowskich - w przypadku trudności interpretacyjnych - może czuć się zmuszona do podejmowania działań na rzecz wykonania wspólnotowego rozporządzenia i przy tej okazji do wyjaśniania wątpliwości, to może czynić to jedynie przy poszanowaniu postanowień wspólnotowych. W szczególności urzędy poszczególnych państw członkowskich nie mogą ustalać wiążących reguł interpretacji”.

decyzja art. 288 Decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko tych adresatów 9/70 Grad /SACE/ decyzja może nałożyć bezpośrednio skuteczne obowiązki tylko na adresata jeśli skierowana jest do państwa członkowskiego – nie może wywoływać skutków horyzontalnych

dyrektywa 41/74 Van Duyn argumenty: a) art. 189 [ obecnie 249] zapewnia, że dyrektywa jest prawnie wiążąca. . . b) effet utile c) art. 177 [obecnie 234] • 148/78 postępowanie karne p. Ratti d) estoppel - nie można czerpać korzyści z niewykonania obowiązku

• 148/78 Ratti „…do czasu, aż nie upłynie okres wskazany dla państw członkowskich dla inkorporowania postanowień dyrektywy do ich prawa wewnętrznego dyrektywa nie może skutkować bezpośrednio; skutek taki powstaje wraz z upływem wskazanego okresu jeśli państwo nie wywiązało się ze zobowiązania”

152/84 Marshall „Dyrektywa sama przez się nie może nałożyć obowiązków na jednostkę (. . . ) postanowienie (dyrektywy) jako takie nie może być powołane przeciwko takiej osobie” „Zgodnie z art. 189 [obecnie 249] TWE wiążący charakter dyrektywy, z którego wynika podstawa możliwości powołania się na dyrektywę przed sądem krajowym, istnieje tylko w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do którego jest skierowana. ” Powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państwu możliwe jest niezależnie od tego, czy państwo działa jako władza publiczna lub pracodawca. W obu przypadkach chodzi o to, aby państwo nie czerpało korzyści z własnego niewykonania zobowiązania wspólnotowego.

SKUTEK INCYDENTALNY I OBIEKTYWNY DYREKTYW • C-194/94 CIA Security International • naruszenie obowiązku notyfikacji − defekt − „powoduje w ten sposób niestosowanie norm technicznych do jednostek, co zapewnia efektywność wspólnotowej kontroli prewencyjnej, którą przewiduje dyrektywa w celu zapewnienia swobodnego przepływu towarów, osiąga zatem co było zamierzone. ”

SKUTEK INCYDENTALNY I OBIEKTYWNY DYREKTYW Dyrektywy mogą wywoływać skutki incydentalne w stosunkach między jednostkami: • dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw ani obowiązków dla jednostek • prawo krajowe może nie móc być zastosowane, ponieważ państwo członkowskie nie spełniło wymogów proceduralnych dyrektywy - jednostka nie może naruszyć przepisów, które same są bezprawne.

Skutek obiektywny dyrektyw wymóg uwzględniania przez sądy krajowe dyrektywy z urzędu w celu zapewnienia jej pełnej efektywności, w związku z badaniem zgodności prawa krajowego – ustawy, decyzji administracyjnej itp. z dyrektywą.

Pośredni skutek prawa Unii 14/83 Von Colson doktryna przychylnej interpretacji/ z zasady lojalności • „. . . stosując prawo wewnętrzne, w szczególności postanowienia specjalnie wprowadzone w celu wykonania dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. 189 (3)” • „Do sądu krajowego należy interpretowanie i stosowanie ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie krajowym”.

80/86 Kolpinghuis „(O)bowiązek ten ograniczają ogólne zasady prawa, które tworzą część prawa wspólnotowego, w szczególności zasady pewności prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Z tego powodu dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie od prawa krajowego przyjętego dla jej wdrożenia przez państwo członkowskie stanowić podstawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszających jej przepisy”

C-106/89 Marleasing prawo wew. wcześniejsze w stosunku do dyrektywy „Sąd krajowy rozpatrując sprawę. . . zobowiązany jest do interpretowania swojego prawa krajowego w świetle celu i treści dyrektywy tak, aby wykluczyć możliwość uznania za nieważną spółki na innych podstawach niż te przewidziane w art. 11 dyrektywy. ” C 334/92 Wagner Miret „zasada interpretacji zgodnie z dyrektywą powinna być w szczególności stosowana, gdy sądy krajowe uważają, tak jak w tym przypadku, że wcześniej istniejące postanowienia prawa krajowego spełniają wymogi dyrektywy, o którą chodzi” „tak dalece jak jest to możliwe” (w tym przypadku ETS uznał, że nie jest możliwe)

• C-397 -42/01 Pfeiffer „Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego jest związany z systemem Traktatu, gdyż zezwala sądowi krajowemu na zapewnienie, w ramach jego właściwości, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego, gdy ten rozpatruje spór przed nim zawisły. O ile zasada dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego dotyczy głównie przepisów krajowych przyjętych w celu transponowania danej dyrektywy, to nie ogranicza się ona jednakże do wykładni tych przepisów, ale sąd krajowy powinien brać pod uwagę całość norm prawa krajowego dla oceny tego, w jaki sposób mogą być stosowane, aby nie osiągnąć rezultatu sprzecznego z celem dyrektywy”

• C-397 -42/01 Pfeiffer W tym kontekście, jeśli prawo krajowe, stosując uznane przez nie metody wykładni, zezwala, w pewnych okolicznościach, na taką wykładnię przepisu krajowego porządku prawnego, że konflikt z inną normą prawa krajowego zostanie uniknięty lub na ograniczenie w tym celu zakresu danego przepisu poprzez stosowanie go tylko jeżeli jest zgodny z tą normą, sąd krajowy jest zobowiązany stosować te same metody w celu osiągnięcia rezultatu wytyczonego przez dyrektywę.

• C-105/03 Pupino Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek uwzględnienia treści decyzji ramowej przy dokonywaniu wykładni odpowiednich przepisów prawa krajowego przestaje obowiązywać w chwili, gdy prawo krajowe nie może być zastosowane w sposób, który doprowadziłby do rezultatu zgodnego z celem wytyczonym przez tę decyzję ramową. Innymi słowy, zasada wykładni zgodnej nie może stanowić podstawy do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem. Zasada ta wymaga jednak, aby w odpowiednim przypadku sąd krajowy wziął pod uwagę całokształt prawa krajowego celem dokonania oceny, w jakim stopniu prawo to może zostać zastosowane w taki sposób, który nie prowadziłby do rezultatu sprzecznego z celem wytyczonym przez decyzję ramową.

Kiedy powstaje obowiązek przychylnej interpretacji • wraz z wejściem w życie dyrektywy? • od momentu przyjęcia przepisów implementujących? • z upływem terminu implementacji?

C‑ 212/04 Adeneler „ …przed upływem terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy państwom członkowskim nie można zarzucić, że nie ustanowiły jeszcze w swych porządkach prawnych środków wykonujących dyrektywę. Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą upływu terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy”.

„W świetle orzecznictwa Trybunału z art. 10 akapit drugi WE w związku z art. 249 akapit trzeci WE i samą dyrektywą wynika, że w okresie przewidzianym na dokonanie transpozycji dyrektywy będące jej adresatami państwa członkowskie są zobowiązane do powstrzymania się od przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagraża osiągnięciu rezultatu wskazanego przez tę dyrektywę (…). W tym kontekście nie ma znaczenia, czy sporny przepis prawa krajowego, przyjęty po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, służy jej transponowaniu, czy też nie (…). Jako że wszystkie władze państw członkowskich są zobowiązane do zapewnienia pełnej skuteczności postanowień prawa wspólnotowego (…), wskazany w poprzednim punkcie obowiązek powstrzymania się dotyczy również sądów krajowych. W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy państw członkowskich zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu”.

Dochodzenie roszczeń opartych na prawie Unii przed sądami krajowymi Art. 19 ust 1 TFUE (…) Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za szkody poniesione przez jednostki w związku z naruszeniem przez państwo prawa Unii

Odpowiedzialność za nieimplementowanie dyrektywy: C-6/90 i C-9/90 Francovich • odpowiedzialność odszkodowawcza jako środek zapewniający efektywność w sytuacji, gdy skuteczność normy jest w pełni uzależniona od podjęcia działań przez państwo czł. • Zasada solidarności (art. 4 ust 3 TUE) obowiązek likwidacji nielegalnych skutków naruszenia prawa wspólnotowego • zasada odpowiedzialności państwa jest nieodłącznym elementem systemu Traktatu

warunki 1. rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom 2. treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy 3. istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę

C‑ 91/92 Paola Faccini Dori W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe, w świetle litery i celów tej dyrektywy. na wypadek gdy rezultatu zakładanego w dyrektywie nie można osiągnąć w drodze wykładni, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkód, jakie wyrządzą one jednostkom z powodu braku transpozycji dyrektywy, pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek.

C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame zasada odpowiedzialności państwa: “nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego. ” – „bezpośrednie stosowanie „ stanowi tylko gwarancję minimum”

Warunki, w których naruszenie prawa wspólnotowego powoduje prawo do odszkodowania: – Zasady prawa wspólnotowego (zasada efektywności) – Zasada solidarności – Uwzględnienie przesłanek odpowiedzialności WE (zasady ogólne wspólne dla systemów prawnych pn. czł)

Bezprawność legislacyjna W przypadku naruszenia przez państwo członkowskie prawa wspólnotowego, które można przypisać krajowemu ustawodawcy działającemu w dziedzinie, w której dysponuje on szerokim zakresem swobodnego uznania w dokonywaniu rozstrzygnięć prawodawczych, poszkodowanym jednostkom przysługuje prawo do odszkodowania, jeżeli naruszona norma prawa wspólnotowego ma na celu ustanowienie na ich korzyść uprawnień, postępowanie państwa wyczerpuje znamiona naruszenia prawa oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą wyrządzoną jednostce.

kryteria odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego z tytułu bezprawności legislacyjnej • norma, na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek) • naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły granice swobody oceny) • musi występować związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą

Sąd krajowy nie może w ramach obowiązującego ustawodawstwa krajowego uzależnić odszkodowania od stwierdzenia wykraczającej poza wyczerpanie znamion naruszenia prawa wspólnotowego winy umyślnej lub niedbalstwa organu państwa, któremu przypisuje się uchybienie.

rozstrzygające znaczenie dla stwierdzenia, czy wyczerpane zostały znamiona naruszenia prawa, ma oczywiste i poważne wykroczenie przez państwo oczywiste i poważne członkowskie lub przez instytucję Wspólnoty poza granice przysługującego im swobodnego uznania. W tej kwestii wśród elementów, jakie właściwy sąd winien wziąć pod uwagę, należy wymienić stopień jasności i precyzji naruszonej normy, zakres swobodnego uznania, jaki naruszona norma pozostawia władzom krajowym lub wspólnotowym, umyślny lub nieumyślny charakter popełnionego uchybienia lub spowodowanej szkody, usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego błędu w stosowaniu prawa, okoliczność, że postępowanie jednej z instytucji Wspólnoty mogło przyczynić się do zaniechania, wydania lub utrzymania w mocy przepisów lub praktyki krajowej sprzecznych z prawem wspólnotowym.

W każdym razie znamiona naruszenia prawa wspólnotowego są w sposób oczywisty wyczerpane, jeżeli uchybienie trwało mimo ogłoszenia wyroku stwierdzającego zarzucane uchybienie, wydania orzeczenia prejudycjalnego lub istnienia utrwalonego orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie, z których wynika bezprawny charakter omawianego postępowania.

C-178, 179 i 188 -190/94 Dillenkofer brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi „wystarczająco poważne naruszenie”

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA AKTY ADMINISTRACYJNE C-5/94 Hedley Lomas wystarczająco poważne naruszenie jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce „jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie”

C-224/01 Gerhard Köbler v. Austria odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa WE przez sąd ostatniej instancji • norma prawa WE, która została naruszona dotyczy uprawnienia nadanego jednostce • naruszenie jest wystarczająco poważne / musi być oczywiste • związek przyczynowy między naruszeniem i szkodą naruszenie jest wystarczająco poważne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie do każdego państwa członkowskiego należy wskazanie sądu właściwego do rozstrzygania skarg dotyczących tego rodzaju odszkodowania

C-173/03 Traghetti del Mediterraneo Sp. A „Wykluczenie wszelkiej możliwości pociągnięcia państwa do odpowiedzialności w sytuacji, gdy naruszenie zarzucane sądowi krajowemu wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów, oznaczałoby naruszenie samej istoty zasady odpowiedzialności państwa i prowadziłoby do sytuacji, w której jednostki nie mogłyby skorzystać z żadnej ochrony sądowej w przypadku popełnienia przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji oczywistego błędu podczas wspomnianych czynności udzielania wykładni lub dokonywania oceny. ”

Zasada autonomii proceduralnej Dochodzenie roszczeń unijnych przed sądami krajowymi odbywa się w oparciu o autonomię proceduralną, która oznacza, że w braku uregulowań prawa Unii warunki proceduralne i materialne dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii określa prawo krajowe

Zasadę autonomii proceduralnej ograniczają: – zasada niedyskryminacji/ ekwiwalencji/ równoważności/ warunki proceduralne dochodzenia roszczeń unijnych nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń prawa krajowego – zasada efektywności/ efektywnej ochrony prawnej … nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub nadmiernie utrudniać wykonywanie w praktyce praw uzyskanych przez jednostki na mocy prawa Unii

Unijne środki ochrony prawnej obejmują: • restytucję prawa (przywrócenia stanu sprzed naruszenia), • tymczasowe środków zabezpieczających powództwo, • odszkodowania. Podstawa: zasada efektywnej ochrony prawnej i efektywności (effet utile) – państwa członkowskie są zobowiązane eliminować krajowe normy proceduralne nadmienienie utrudniające korzystanie z praw unijnych

C-313/05 Brzeziński „ 41 (. . . ) art. 90 akapit pierwszy WE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on podatkowi akcyzowemu w zakresie, w jakim kwota podatku nakładana na pojazdy używane starsze niż dwa lata, nabyte w państwie członkowskim innym niż to, które wprowadziło taki podatek, przewyższa rezydualną kwotę tego podatku zawartą w wartości rynkowej podobnych pojazdów, które zostały zarejestrowane wcześniej w państwie członkowskim, które nałożyło podatek. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy uregulowanie sporne w postępowaniu przed sądem krajowym, a w szczególności stosowanie § 7 rozporządzenia, ma takie skutki. ”

C– 213/89 Factortame Nr 2 19 (…) zapewnienie podmiotom prawa ochrony prawnej wynikającej z bezpośredniej skuteczności przepisów prawa wspólnotowego jest na mocy zasady współpracy ustanowionej w art. 5 traktatu zadaniem sądów krajowych (…). 20 (…) sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie, nawet tymczasowo, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego (…). 21 (…) skuteczność prawa wspólnotowego zostałaby ograniczona także w przypadku, gdyby norma prawa krajowego mogła uniemożliwić sądowi rozpatrującemu spór podlegający prawu wspólnotowemu zarządzenie środków tymczasowych w celu zapewnienia w pełni skuteczności przyszłego orzeczenia sądowego w przedmiocie istnienia dochodzonych uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego. Dlatego sąd, który w takich okolicznościach zarządziłby środki tymczasowe, gdyby nie stała temu na przeszkodzie norma prawa krajowego, zobowiązany jest nie zastosować tej normy.

• Dochodzenie praw jednostki, w tym roszczeń odszkodowawczych, opartych na prawie Unii odbywa się przed sądami krajowymi. • Istnienie środka „naprawczego” jest konsekwencją prawa przyznanego przez prawo Unii. • Kryteria przyznawania środka ochrony prawnej są takie same jak odpowiadającego mu prawa (konsekwencja zasady efektywnej ochrony prawnej). • Konstytutywne warunki przyznawania ochrony muszą być jednolite we wszystkich państwach członkowskich, stąd muszą być regulowane na płaszczyźnie unijnej. Normy wykonawcze, proceduralne mogą być stanowione na poziomie krajowym.

Skutek prawny umów międzynarodowych zawieranych przez UE art. 216 ust 2 TFUE Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie.

181/73 Haegeman „Umowa zawarta przez Radę na podstawie art. 228 i 238 Traktatu EWG [art. 207 i 216 218 TFUE] jest, w zakresie dotyczącym Wspólnot, aktem jednego z organów Wspólnot w rozumieniu podpunktu (b) pierwszego punktu art. 177. Z chwilą wejścia w życie jej postanowienia tworzą integralną cześć prawa Wspólnot. ”

Skutek umów międzynarodowych • określa prawo UE • zależy od intencji stron (brzmienie, przedmiot i cel) oraz spełnienia warunków bezpośredniej skuteczności norm konkretnej umowy zawartej przez WE/UE

87/75 Bresciani (konwencja z Yaounde) Postanowienie umowy zawartej przez Wspólnotę z państwem trzecim musi być uważane za bezpośrednio skuteczne, kiedy uwzględniając jego brzmienie oraz przedmiot i cel umowy, zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego wykonanie wymaga przyjmowania dodatkowych środków prawnych

• WTO (GATT) 21/72 i 24/72 International Fruit Company ETS uznał, że Porozumienie ze względu na elastyczność postanowień oraz koncyliacyjny system rozstrzygania sporów nie może zostać uznane za bezpośrednio skuteczne w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich UE

• C 149/96 Portugalia przeciwko Radzie Trybunał jednak uznał się za właściwy do kontroli aktów instytucji UE w świetle prawa WTO jeżeli: • środek prawa UE miał na celu implementację określonego zobowiązania wynikającego z prawa WTO; • środek prawa UE odnosił się bezpośrednio do porozumień WTO.

Autonomiczny (konstytucyjny) porządek prawny UE wobec zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

C-415/05 P Kadi 281 W tej kwestii należy przypomnieć, że Wspólnota jest wspólnotą prawa, to znaczy, że zarówno państwa członkowskie, jak i instytucje podlegają kontroli zgodności wydanych przez nie aktów z podstawową kartą konstytucyjną, jaką stanowi traktat WE, oraz że traktat ten ustanawia zupełny system środków prawnych i procedur w celu powierzenia Trybunałowi Sprawiedliwości kontroli zgodności z prawem aktów instytucji (…). 282 Wypada także przypomnieć, że umowa międzynarodowa nie może naruszać struktury kompetencyjnej określonej w traktatach, a więc niezależności wspólnotowego systemu prawnego, nad której przestrzeganiem czuwa Trybunał zgodnie z wyłączną kompetencją, w którą jest wyposażony na podstawie art. 220 WE i którą uznał już zresztą za jeden z fundamentów Wspólnoty (…).

(…) 284 Z orzecznictwa Trybunału wynika także, że przestrzeganie praw człowieka stanowi przesłankę zgodności z prawem aktów wspólnotowych (…) oraz że niedopuszczalne są we Wspólnocie środki, które są nie do pogodzenia z poszanowaniem tych praw (…). 285 Z ogółu tych okoliczności wynika, że zobowiązania nałożone umową międzynarodową nie mogą skutkować naruszeniem zasad konstytucyjnych traktatu WE, wśród których znajduje się zasada, zgodnie z którą wszystkie akty wspólnotowe powinny przestrzegać praw podstawowych, przy czym przestrzeganie to stanowi przesłankę ich zgodności z prawem, a kontrola, czy przesłanka ta jest spełniona, należy do Trybunału w ramach zupełnego systemu środków prawnych ustanowionego w tym traktacie. 286 W tej kwestii należy podkreślić, że w kontekście takim jak w niniejszej sprawie kontrola zgodności z prawem, jaką powinien zapewnić sąd wspólnotowy, dotyczy aktu wspólnotowego służącego wykonaniu danej umowy międzynarodowej, a nie umowy jako takiej.