TRANZICIONI PERIOD Doc dr Zoran Mastilo OSNOVNE KARAKTERISTIKE

TRANZICIONI PERIOD Doc. dr Zoran Mastilo

OSNOVNE KARAKTERISTIKE SAVREMENOG TRANZICIONOG PERIODA Osnovne karakteristike savremenog (tranzicionog) perioda bile bi sljedeće: prelaznog Prvo, ostvaruje se u uslovima postojanja dva načina proizvodnje (kapitalističkog i etatističkog), a ne kao ranije jednog vladajućeg načina proizvodnje. Drugo, ostvamje se u uslovima visokog stepena razvijenosti proizvodnih snaga (treća naučnotehnološka revolucija) sa tendencijom njihovog daljeg ubrzanja, mnogo bržeg nego ranije (svakih šest godina javljaju se nova tehnološka rješenja u proizvodnji).

* Treće, umjesto monizma motiva poslovanja, svojine, dominacije jedne klase i sl. , javlja se pluralizam svojinskih oblika (privatna, državna, zadružna, mješovita), pluralizam motiva poslovanja (profit, stabilnost firme, rast firme, plate menadžera, dividende akcionara), umjesto dvije suprotstavljene klase javlja se više klasa (radnici, kapitalisti, menadžeri, državni činovnici, rentijeri), javlja se politički pluralizam i sl. Četvrto, prvi put u istoriji postoji društvo koje je nasilno stvoreno voljom subjektivnih faktora za koje nisu stvoreni materijalni uslovi, a koje se održalo duži vremenski period. To društvo je nazvano "socijalizmom", a u literaturi se ono naziva etatističkim načinom proizvodnje ili "realnim socijalizmom".

** Peto, savremeni prelazni (tranzicioni) period nije prelaz nižeg u viši na-čin proizvodnje, već konvergencija (uzajamno prožimanje i uticaj) dva vladaju-ća načina proizvodnje i nastanak novog društva uslovljenog visokim stepenom razvoja proizvodnih snaga i njihovim daljim ubrzanim razvojem (kooperacija, integracija, globalizacija svjetske privrede, međuzavisnost svijeta). To se još na-ziva "kapitalizacijom socijalizma" ili "socijalizacijom kapitalizma". Šesto, tržišni kriterijumi privređivanja uz značajnu đržavnu koordi-naciju, tako da država postaje značajan element savremene tržišne infrastruktu-re (mješovita privreda i mješovito društvo).

*** Sedmo, visok nivo primijenjene tehnike i tehnologije u proizvodnji, njen ubrzan razvoj, dominantni značaj nauke i njene primjenljivosti u proizvodnji, sve više dovode do podruštvljavanja rada i kapitala, do prevazilaženja sukoba njihovog interesa, do izmijenjenog položaja radnika. Savremeni prelazni period nije novi način proizvodnje. To je mješavina dva vladajuća načina proizvodnje u pravcu razvoja novog društva.

**** U tom smislu možemo reći da osnovne pravce razvoja savremenog prelaznog perioda čine: q vlasnička transformacija, pluralizam oblika svojine i tržišni kriterijumi privređi-vanja (objektivno vrednovanje poslovanja, uz značajnu državnu koordinaciju), q q ciklus primjene savremene tehnologije, q cjelovit socijalni program (demokratsko i humano društvo) i nova strategija otvaranja prema svjetskom tržištu (koopera-cija, integracija, globalizacija). q

***** Ekonomiju roba zamjenjuje informaciona ekonomija. Stoga se govori o kraju jednog istorijskog perioda i podizanju društva na novi, viši nivo u pravcu oslobađanja i razvoja svestrane, slobodne ličnosti čovjeka. Visok nivo razvoja tehnike i tehnologije nužno uslovljava veći proces podruštvljavanja rada i kapitala i prevazilaženja njihove protivurječnosti (transnacionalne kompanije, akcionarska preduzeća, državni sektor privrede i sl. ).

****** Savremeno društvo u mnogim svojim elementima predstavlja prelazni period koji se karakteriše mješovitom društvenom strukturom, mješovitom privredom, pluralizmora svojinskih oblika, političkom demokratijom, značajnom ulogom i države i tržišta u ekonomskom sistemu, sa značajnom afirmacijom uloge i samostalnosti neposrednih proizvođača (akcionarstvo, sindikati, socijalna sigumost) relativnom samostalnošću proizvodno-poslovnih subjekata.

******* Pored sticanja profita (dobiti) kao motiva proizvodno-poslovnog ponašanja, javlja se razvoj firme, zadovoljenje socijalnih potreba, konkurentska sposobnost na tržištu, plata menadžera. Vlasništvo ustupa dominaciju preduzetništvu (menadžerska revolucija). Dostignuti nivo razvoja proizvodnih snaga i društvenih odnosa danas uslovljavaju sasvim novu tehnologiju proizvodnje (robotika), novi način organizacije proizvodnje, drukči-ji odnos i položaj neposrednog proizvođača prema sredstvima za proizvodnju.

**** Privatna svojina se nužno transformiše u mješovitu, akcionarsku, zadružnu, državnu svojinu, a umjesto vlasnika funkciju upravljanja obavljaju menadžeri (profesionalni stručni kadrovi) u kapitalističkoj korporaciji (preduzeću). Time se mijenja i položaj neposrednih proizvođača, jer se poslovima organizacije i upravljanja proizvodnjom ne bave vlasnici kapitala nego menadžeri, odnosno profesionalni direktori različitih specijalnosti.

SPECIFIČNOSTI TRANZICIJE RAZLIČITIH NAČINA PROIZVODNJE Najveće iskušenje nalazi se u priklanjanju privredno najkraćem i neizbježnom putu razvoja koji karakteriše: Uvođenje slobodnog tržišta, ali i astronomska inflacija koja razara ekonomski organizam; Tehnološki napredak, ali po cijenu enormne masovne nezaposlenosti; Razvoj, ali i džinovska polarizacija društva, provalija između uske manjine i džinovske armije gubitnika, šačice koja je jedini korisnik i masovno раuperizovanih slojeva radnika, inteligencije i omladine koji su isključive žrtve razvoja; Razvoj po cijenu pada u modemo dužničko ropstvo, koje guta gotovo cjelokupno novostvoreno bogatstvo i time ponovo parališe mogućnost vlastitog razvoja

* Relativno najjednostavniji način predstavlja transformacija visokorazvijenih kapitalističkih društava u novi način proizvodnje.

SVOJINSKI ODNOSI I PRIVATIZACIJA U PROCESU TRANZICIJE Pitanje svojine je u najužoj vezi sa razvojem proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa, odnosno s razvojem društva uopšte. Dosadašnja ekonomska nauka, a i privredna praksa stalno su potvrđivale tezu da su se s razvojem proizvodnih snaga stalno mijenjali svojinski oblici. Ekonomska teorija poznaje dvije različite vrste privatne svojine: q jednu, koja se zasniva na sopstvenom proizvođačevom radu, i q drugu, koja se temelji na eksploataciji tuđeg rada.

TRANZICIJA I PRIVATNA SVOJINA Tranzicija nema ista obilježja u visoko razvijenim i u zemljama tzv. realsocijalizma i nerazvijenim zemljama. Za visoko razvijene zemlje to je period prelaska iz treće naučnotehnološke revolucije u četvrtu, dok je za zemlje realnog socijalizma ovo period prelaska sa tzv. "komandne" na tržišnu privredu i izgradnja demokratskog društva, a, istovremeno, se u nerazvijenim zemljama (gdje i mi pripadamo) čine određeni napori da se pronađu putevi izlaska iz bijede i siromaštva. Savremeni tranzicioni period znači "prelaz iz društvene epohe civilizacije u buduće (novo) društvo, koje se označava kao postindustrijsko ili informatičko društvo, odnosno nova civilizacija (supercivilizacija). Ovo označava smjenu industrijske tehnologije informacionim tehnologijama.

* Procesi pretvaranja državne u privatnu svojinu zaokupljaju posebnu pažnju kako ekonomske i pravne teorije tako i privredne prakse. Jedan broj ekonomista kod nas smatra da su efekti procesa privatizacije u većini istočnoevropskih zemalja još uvijek neizvjesni i da ih prate mnogobrojne neželjene pojave kao što su "veliki pad proizvodnje, veliki porast nezaposlenosti, te naglo socijalno raslojavanje, odnosno izuzetno brzo bogaćenje jednog uskog sloja stanovništva, pri čemu je u mnogim slučajevima prisutna, manje ili više, legalizovana pljačka (pošto država ne preduzima odgovarajuće mere) postojeće državne imovine.

** Ne možemo govoriti o svojini kao "golom" i "apstraktnom" pojmu, već o paketu vlasničkih prava koji se sastoji od jedanaest (11) različitih prava, i to: 1) pravo vladanja, tj. fizičke kontrole nad dobrima, 2) pravo trajnog posedovanja, 3) pravo korišćenja, 4) pravo na dohodak, tj. rezultate korišćenja dobra, pravo upravljanja ili odlučivanja o tome ko će i kako osigurati iskorištavanje dobara, 5)

*** pravo suverena na potrošnju, otuđenje, promjenu funkcije ili uništenje dobra, 6) pravo sigurnosti dobra od eksproprijacije i zaštita od šteta iz okruženja, 7) 8) pravo prenošenja nasljedniku, 9) zabrana nanošenja štete vanjskoj sredini, 10) pravo na dobra radi utjerivanja duga, pravo na procedure i institute (tzv. restitucija prava) kojom se obezbeđuje uspostavljanje narušenih prava. 11)

**** Kod nas postoje tri grape ljudi sa različitim mišljenjima (interesima) vezanim za privatizaciju. Prvu grupu čine oni koji bi da se privatizacija provede "preko noći, na ho-ruk", q drugu čine oni koji se zalažu za postepeno transformisanje društvene svojine u privatnu, da to bude "pošteno" i svima dostupno, q treću grupu čine oni koji su protiv privatizacije već "kukaju" za pravnom državom i njenom ulogom u svim procesima. q

***** Da bi se pomirile ove tri različite grupe mišljenja o privatizaciji, neophodno je obezbijediti takve pretpostavke koje će dati ne samo formalno-pravnu već i stvarnu šansu većini građana da učestvuje u procesima privatizacije; da konkurencija bude koliko toliko lojalna, a to znači da "pravila igre" moraju biti unaprijed utvrđena i do kraja poštovana. Sve to, opet, podrazumijeva čitav niz radnji u kojima se mora stvoriti: Prvo, pravni ambijent za privatizaciju koji podrazumijeva realnu procjenu vrijednosti društvenog kapitala, sveobuhvatnu procjenu ekonomske moći stanovništva, pravnu sigurnost i povjerenje u državne institucije i banke.

****** Drugo, ciljevi privatizacije moraju biti jasno definisani i građanima na pristupačan način prezentirani. Privatizacija mora imati za cilj da neefikasnu privredu učini efikasnom, bolesnu zdravom, da siromašnu zemlju učini bogatijom, a ne siromašnijom. Treće, model privatizacije mora biti prilagođen ekonomskoj moći građana, strukturi privrede, okruženju, stopi zaposlenosti, a ne da se pri izboru modela luta kao kod nas, da u jednoj državi sa dva entiteta imamo dva različita modela privatizacije (vaučeri i certifikati). Cetvrto, kome ponuditi draštveni kapital, građanima ili stranim državljanima. Peto, kako podij eliti društveni kapital

******* Šesto, vrijeme za koje treba obaviti transformaciju svojine. Sedmo, obezbijediti koliko-toliko principijelan tretman stare devizne štednje od čega umnogome zavisi povratak poljuljanog povjerenja u banke i samu državu itd. Ovakav odnos prema svojini rezultirao je dubokom ekonomskom krizom iz koje tražimo izlaz upirući oči u Međunarodni monetarni fond (MMF), Svjetsku banku za obnovu i razvoj, Evropsku banku, razne donatore itd.

**** Svojinski odnosi su veoma kompleksni i njihova transformacija je dugoročan proces, a ne jednokratan i jednostavan čin, kako se često misli i postupa. Kod nas je stvorena takva klima da se privatizaciji pristupa samo s aspekta kako podijeliti ono što ima?

DVA SHVATANJA SVOJINA KOD NAS U našoj ekonomskoj literaturi iskristalisala su se, uglavnom, dva različita shvatanja uloge i značaja svojine u procesu tranzicije. Po jednima, uloga svojine je dominantna i iz nje sve proizlazi. Oni smatraju da osnov savremene privrede i društva mora da čini privatna svojina. Bez, nje nema tržišne privrede, nema preduzetništva, nema slobode, nema napretka uopšte. Zato privatna svojina postaje sama sebi cilj.

* Po mišljenju drugih, svojina je društveni odnos te se nužno razvija i mijenja kao i svi dragi društveni odnosi. Na svojinu se gleda kao na promjenljivi, a ne jednom za svagda dati pojam i njenu ulogu ("odavde do vječnosti"). Posebno savremena naučnotehnološka revolucija utiče na mijenjanje oblika svojine, mijenjanje uloge i značaja svojine (informatika, robotika, novi materijali, biotehnologija, osvajanje kosmosa i sl. ). U tako izmijenjenim društvenim i ekonomskim uslovima savremenog svijeta, koji se ubrzano i dalje mijenjaju (integracija, internacionalizacija, globalizacija, mondijalizacija i sl. ), više nego neprihvatljivo smatrati "privatizaciju kao cilj".

TEORIJSKE OSNOVE TRANZICIONG PERIODA Savremeni prelazni, odnosno tranzicioni period predstavlja period ostvarivanja treće naučno-tehnološke revolucije (biotehnologija, robotika, informatika, novi materijali, osvajanje kosmosa i mora u proizvodne svrhe), koja mijenja i proizvodne snage i odnose proizvodnje. Ovu prelaznu etapu nazivamo savremenim prelaznim ili tranzicionim periodom.

** Osnovne karakteristike savremenog prelaznog (tranzicionog) perioda bile bi sljedeće: Prvo, ostvaruje se u uslovima postojanja dva načina proizvodnje (kapitalističkog i etatističkog), a ne kao ranije, jednog vladajućeg načina proizvodnje. Drugo, ostvaruje se u uslovima visokog stepena razvijenosti proizvodnih snaga (treća naučno-tehnološka revolucija) sa tendencijom njihovog daljeg ubrzanja, mnogo bržeg nego ranije (svakih šest godina javljaju se nova tehnološka riješenja u proizvodnji).

*** Treće, umjesto monizma motiva poslovanja, svojine, dominacije jedne klase i sl. javlja se pluralizam svojinski oblik (privatna, državna, zadružna, mješovita), pluralizam motiva poslovanja (profit, stabilnost preduzeća, rast preduzeća, plate menadžera, dividende akcionara i sl. ); umjesto dvije suprostavljene klase javlja se više klasa (radnici, kapitalisti, menadžeri, rentijeri i sl. ), javlja se politički pluralizam i sl. Cetvrto, savremeni prelazni (tranzicioni) period nije prelaz nižeg u viši način proizvodnje, već konvergencija (uzajamno prožimanje i uticaj) dva vladajuća načina proizvodnje i nastanak novog društva uslovljenog visokim stepenom razvoja proizvodnih snaga i njihovim daljim ubrzanira razvojem (kooperacija, integracija, globalizacija svjetske privrede, međuzavisnost svijeta itd.

**** Peto, tržišni kriterijumi privređivanja uz značajnu državnu koordinaciju, tako da država postaje značajan element savremene tržišne infrastrukture (mješovita privreda i mješovito društvo). Šesto, visok način primijenjene tehnike i tehnologije u proizvodnji, njen ubrzan razvoj, dominantan značaj nauke i njene primjenljivosti u proizvodnji i sl. , sve više dovode do podruštvljavanja rada i kapital, do prevazilaženja sukoba interesa, do izmijenjenog položaja radnika (radnik nije više puki izvršilac rada ili dodatak mašini, kako je govorio Marks, već postaje kreator proizvodnje, suvlasnik firme - kupuje akcije i upravlja procesom proizvodnje - participacija u upravljanju: pogonski savjeti, radnička vijeća, radnički savjeti, nadzorni odbori, povjerenici i sl. )

***** Savremeni prelazni period nije novi način proizvodnje. To je mješavina dva vladajuća načina proizvodnje u pravcu razvoja novog draštva. To novo društvo poprima neke elemente i jednog i drugog vladajućeg načina proizvodnje, dalje ih razvija i obogaćuje u pravcu stvaranja "slobodnog društva"

****** savremeni prelazni period, za razliku od prethodnih, odlikuje se mješovitom društvenom strukturom (mješovita privreda), tj. pluralizam svojinskih oblika; tu je i pluralizam klasa, motiva poslovanja, značajna uloga države i tržišta u privrednom sistemu, afinnacija uloge i povećanje samostalnosti proizvođača (radnika); akcionarstvo, učešće u profitima, saodlučivanje, socijalna sigumost, ugovomo regulisanje plata, veća relativna samostalnost poslovnih subjekata (preduzeća) i sl. Visoki nivo razvoja tehnike i tehnologije nužno uslovljava veći proces podruštvljavanja rada i kapitala i prevazilaženje njihove protivurječnosti (transnacionalne kompanije, akcionarska preduzeća, državni sektor privrede i sl. ).

******* Svojina nad kapitalom gubi primat u proizvodnji jer umjesto vlasnika kapitala proizvodnjom upravljaju menadžeri (profesionalni stručni kadrovi: inženjeri, tehnolozi, hemičari, ekonomisti, pravnici i sl. ). Oni su, takođe, unajmljeni u proizvodnji radi obavljanja visokostručnih poslova (upravljačke funkcije), kao što neposredni proizvođači obavljaju proizvodne funkcije

**** Savremeni tranzicioni period ima svoje specifičnosti u odnosu na prelazne periode između prethodnih načina proizvodnje. Radi se o tome da se ovaj prelazni period ostvaruje na mnogo višem nivou materijalnog i draštvenog razvoja (nova tehnološka revolucija kompjuterski šok), na jednoj strani, i nova civilizacijska dostignuća, na drugoj strani (ljudske slobode i prava, naučna dostignuća, nivo životnog standarda i sl. , otvoreno društvo).

***** Učešće radnika u upravljanju kapitalističkim preduzećem (korporacijom) u kojoj rade (radnička participacija ili saodlučivanje) različitog stepena i oblika, javljaju se kao objektivna nužnost dostignutog nivoa razvoja proizvodnih snaga i društvenih odnosa. Visoka tehnika i tehnologija koja se primjenjuje u savremenoj proizvodnji najčešće ne trpi prekide proizvodnje, tako da radnički štrajkovi izazivaju ogromne troškove, ali i paralizu čitavog društveno-ekonomskog sistema.

***** Razvoj savremenog društva nalazi se na prekretnici. To je, prije svega, rezultat: Ø nove naučno-tehnološke revolucije, Ø organizacije i upravljanja proizvodnjom, ali i ljudskog saznanja i težnje za bogatijim i humanijim društvom. Ø

PROTIVRJEČNOSTI TRANZICIONIH PROCESA I NJIHOVO RAZLIČITO TEORIJSKO OBJAŠNJENJE U jednom dijelu literature, pa i privredne prakse, stvorene su predstave da se tranzicija može uraditi "brzo, prečicom ili nikako". Pri tome je stvorena i određena dogma kao moto tranzicije, a to je: privatna svojina , slobodno tržište i profit. Praksa demantuje ovo sveto trojstvo. Prvo, bankrostvo privatnih preduzeća je gotovo svakodnevna pojava u svijetu.

* Drugo, verifikovana je uspješnost jednog broja državnih preduzeća u najrazvijenijim privredama, ali i drugim ekonomijama, kao i uspješnost pojedinih društvenih preduzeća. To demantuje apodiktički stav, po definiciji, o neuspješnosti navedenih preduzeća. Treće, tržište samo po sebi nije unaprijed garant efikasnosti privređivanja. Ono je prisutno i u latinoameričkim privredama koje nisu efikasne. Cetvrto, profit kao motivacioni faktor je veoma značajan pokretač, ali sam nije dovoljan i ne garantuje a priori ekonomsku efikasnost. Savremeno preduzeće mora voditi računa i o drugim motivacionim kriterijumima, kao što je: razvoj preduzeća, stabilnost preduzeća, plate zaposlenih, dividende akcionara i sl

** Privatizacija putem sveopšte besplatne podjele je razumna. To dovodi do ogromnog rasipanja kapitala, gubljenja upravljanja i kontrole nad vlasništvom, vodi nestanku pravog domaćina, a postaje veoma neizvjesno za inostrane investitore. Raspodjela svojine istovremeno znači i raspodjelu ekonomske moći, snage, uticaja, perspektive, šansi i sl. To se još označava kao nova tehnologija munjevitig bogaćenja u postsocijalističkom periodu, što je dovelo do pojave novopečenih bogataša, mafijaša, rasturanja droge, krađe nuklearnog goriva, društvene nesigurnosti, socijalne napetosti i sl. Ocjenjuje se da u tom procesu gotovo legalizovane pljačke društvenog i državnog kapitala učestvuje svega 10 % stanovništva. To je nova crna rupa u koju cijelo društvo može lako da propadne.

*** Krajnje je uprošćeno i pogrešno govoriti samo o privatizaciji svojine danas na pragu XXI vijeka, kada se u literaturi pominje oko dvadeset oblika svojine. Svođenje svih mogućih svojinskih oblika na jedan jedini - privatnu svojinu, i teorijski i praktično predstavlja besmislicu. Danas je, nadamo se, svakome manje-više jasno da jedan oblik svojine nije moguć u svim granama i svim proizvodnim subjektima, ma gdje oni poslovali, niti da sama svojina ima onaj značaj koji je imala ranije. Mijenja se značaj i uloga faktora proizvodnje, mijenjaju se svojinski oblici, kao i metodi i način njihove oplodnje, odnosno uvećavanja. Raznovrsnost svojinskih oblikaje civilizacijska tekovina i potreba savremenog drustva.

**** Zašto nije uspjela tzv. privatizacija ni u jednoj realsocijalističkoj zemlji, a nikodnas? Prvo, danas privatizacija svega postojećeg, u privredi i u društvu, odavde pa do vječnosti, nije moguća, neistorijska je i bila bi pogrešna. Drugo, samo 10 % stanovništva učestvuje u tom procesu (90 % je isključeno iz toga), što je društveno neprihvatljivo. Treće, strukturiranje oblika svojine, reprivatizacija i sl. Podrazumijeva postojanje, odnosno prethodno utemeljenje društvene i tržišne institucionalizacije (infrastrukture) ovih procesa. Toga nije bilo i još ga nema ni u jednoj bivšoj tzv. socijalističkoj zemlji, a ni kod nas.

***** Najopsežniji procesi privatizacije u razvijenim tržišnim privredama vršeni su u Velikoj Britaniji i Francuskoj. Britanski ekonomisti smatraju da se taj proces može izvoditi u etapama, u dužem vremenskom periodu i to na sljedeći način: formulisanje vladine strategije privatizacije, restrukturiranje proizvodnih oblasti grana i kompanija, preciziranje zadataka privatizacije, razrada strategije privatizacije, razrada odgovarajućih uslova privatizacije, primjena izabrane strategije.

****** Najopsežniji procesi privatizacije u razvijenim tržišnim privredama vršeni su u Velikoj Britaniji i Francuskoj. Britanski ekonomisti smatraju da se taj proces može izvoditi u etapama, u dužem vremenskom periodu i to na sljedeći način: formulisanje vladine strategije privatizacije, restrukturiranje proizvodnih oblasti grana i kompanija, preciziranje zadataka privatizacije, razrada strategije privatizacije, razrada odgovarajućih uslova privatizacije, primjena izabrane strategije.

IZVJESNOSTI PROCESA TRANZICIJE U ljudskom rodu postoji prirodna težnja napretku, razvoju, otkrivanju neotkrivenog i sl. radi što potpunijeg zadovoljavanja stalno rastućih potreba. Kapitalizam je obezbijedio visok nivo razvoja proizvodnih snaga, ali ne obezbjeđuje rješavanje niza društvenih problema koji prijete svjetskom katastrofom. Povećava razliku između bogatih i siromašnih, kako ljudi tako i čitavih zemalja i naroda, tako da bogati postaju još bogatiji a siromašni postaju još siromašniji (dužnička kriza u svijetu), doveo je do ekološke zagađenosti prirodne sredine, do tog nivoa da prijeti opstanku čovječanstva na zemaljskoj kugli itd. Danas mnogi i u kapitalističkim zemljama upozoravaju da se "brak kapitalizma i demokratije nasukao" i da su ta dva sistema već dospjela do tačke "na kojoj im se putevi razilaze"

* Profitnom interesu sve više smeta demokratija na savremenom nivou razvoja proizvodnih snaga: zahtjevi za povećanje najamnina i poboljšanje položaja radnika, štrajkovi, jačanje uloge sindikata, socijalni, humanitarni, ekološki i slični izdaci i dr. Sve to upućuje da je neophodno osmišljavati i tragati za nekim novim društvenim sistemom koji će biti ekonomski efikasniji, ali i socijalno pravedniji i koji će omogućiti ostvarivanje kvalitetnijeg načina življenja koji Galbrajt naziva novim socijalizmom. Ako se ostvari globalizacija svjetske proizvodnje, ako se ukinu veliki blokovi njenog trojstva (SAD, EU i Japan) iz devedesetih godina 20. vijeka, započeće istorijski period 21. vijeka.

EKONOMSKA KRETANJA U ZEMLJAMA U TRANZICIJIINJIHOVA PERSPEKTIVA Sve zemlje u tranziciji, uključujući i nekadašnje jugoslovenske republike moraju u procesu transformacije da rješavaju dva osnovna ekonomska i društvena zadatka: 1) moraju uspješno da riješe pitanje makroekonomske stabilizacije i 2) moraju da riješe probleme strukture transformacije koji su se nametnuli u periodu tranzicije

EKONOMSKI EFEKTI TRANZICIJE Sve zemlje u tranziciji zapale su u periodu tranzicije u tzv. tranzicionu ili transformacionu krizu. Veliki broj teoretičara tranzicije stoji na stanovištu da je transformaciona recesija bila neminovna, ali svakako nije se očekivao pad ekonomskh aktivnosti takvih razmjera, po nekim procjenama veći od onog u periodu Velike ekonomske krize ili veći od ratnih razaranja u toku Drugog svjetskog rata. Pojedini autori smatraju da ukoliko transformacioni pad bude strmiji i dublji utoliko će i ekonomski oporavak biti snažniji i brži. Mnogi takođe ne manje kompetentni autori smatraju da transformaciona recesija nije bila ni neophodna ni nužna.

* Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Istočna Evropa 100, 0 92, 5 82, 5 78, 4 77, 9 81, 2 86, 1 89, 6 92, 1 Albanija 100, 0 90. 0 65. 1 60. 4 66. 2 72. 4 80. 9 88. 2 82. 1 Bugarska 100. 0 90. 9 80. 2 74. 4 73. 3 74. 6 79. 7 71. 6 66. 6 Češka 100. 0 98. 8 84. 7 79. 2 78. 5 80. 6 92. 9 96. 5 97. 5 Slovačka 100. 0 97. 5 83. 3 77. 9 75. 0 78. 7 84. 2 97. 7 95. 6 Mađarska 100. 0 96. 5 85. 0 82. 4 81. 9 84. 3 85. 5 86. 6 90. 4 Poljska 100. 0 88. 4 82. 2 84. 4 87. 5 92. 1 98. 6 104. 6 111. 8 Rumunija 100. 0 94. 4 82. 2 75. 0 76. 1 79. 1 84. 8 88. 2 82. 3 Hrvatska 100. 0 92. 5 74. 2 65. 9 65. 4 65. 8 67. 3 71. 4 76. 0

** Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100 - Nastavak Slovenija 100. 0 91. 9 84. 5 79. 9 82. 1 86. 5 89. 3 92. 0 95. 5 Makedonija 100. 0 89. 8 83. 5 76. 8 69. 9 68. 6 67. 8 68. 3 69. 3 Jugoslavija 100. 0 92. 1 81. 4 58. 7 40. 6 41. 7 44. 2 46. 8 50. 3 CETE-5 100. 0 92. 3 83. 7 83. 3 85. 0 88. 8 94. 1 98. 8 104. 2 JETE-7 100. 0 93. 0 80. 5 70. 1 66. 0 68. 3 72. 5 74. 0 71. 3 Baltičke države 100. 0 97. 6 89. 7 67. 9 58. 4 55. 5 56. 8 59. 1 63. 6 Estonija 100. 0 91. 9 82. 7 71. 0 65. 0 63. 8 66. 5 69. 2 77. 1 Letonija 100. 0 102. 9 92. 2 60. 1 51. 5 51. 0 52. 7 56. 2 Litvanija 100. 0 96. 7 91. 2 71. 8 60. 2 54. 3 56. 1 58. 7 62. 3 ZND 100. 0 96. 9 91. 2 78. 4 70. 9 60. 8 57. 5 55. 5 56. 1

*** Zemlje u tranziciji: /NMP 1989/1998. godine. 1989 = 100 - Nastavak Rusija 100. 0 97. 0 92. 2 78. 8 72. 0 62. 8 60. 2 58. 1 58. 6 Bjelorusija 100. 0 98. 0 96. 8 87. 5 80. 8 70. 6 63. 3 65. 1 71. 8 Ukrajina 100. 0 96. 4 88. 0 79. 3 68. 0 52. 5 46. 1 41. 5 40. 1 Moldavija 100. 0 97. 6 80. 5 57. 2 56. 5 39. 0 38. 3 35. 8 Ukupno ZUT 100. 0 95. 7 88. 6 78. 1 72. 6 66. 6 65. 8 65. 5 66. 8

EKONOMSKI ODNOSI SA INOSTRANSTVOM Prvi programi makroekonomske stabilizacije u pojedinim zemljama u tranziciji donijeti su uz konsultacije sa MMF-om pa i pod njegovim pritiskom da se uspostavi unutrašnja i spoljna finansijska ravnoteža. Skoro sve zemlje u tranziciji bile su suočene u prvoj fazi tranzicije sa finansijskim neravnotežama na unutrašnjem planu (visoke stope inflacije) i spoljnom planu (nestabilan devizni kurs i teškoće u servisiranju spoljnih dugova). Stoga se u svim programima reformi postavlja cilj uspostavljanja spoljnoekonomske ravnoteže i spoljne konvertibilnosti nacionalnih valuta pojedinih zemalja u tranziciji. Za zemlje u tranziciji značaj zapadnih tržišta je naglo porastao ne samo zbog ekonomskih finansijskih i tehnoloških prednosti zapadnih zemalja već i zbog kolapsa njihove međusobne ekonomske saradnje

* Neto priliv kapitala u zemlje u tranziciji (u milijardama dolara) Istočna Evropa Albanija Bugarska Hrvatska Ceška Mađarska Poljska Rumunija Slovačka Slovenija Makedonija Baltičke države ZND Bjelorusija Moldavija Ukrajina Rusija 1990. * * 0. 8 * -0. 8 -0. 7 -1. 9 * 0. 6 * * 1991. 4. 1 0. 4 0. 6 0. 3 2. 5 -0. 9 0. 7 0. 6 -0. 2 * * * * * 1992. 2. 1 0. 9 -0. 2 -0. 1 0. 4 -0. 1 1. 6 -0. 2 -0. 3 * 0. 2 1993. 13. 7 0. 1 0. 9 0. 3 2. 9 6. 1 1. 5 1. 1 0. 6 -0. 1 * 0. 5 1. 6 * 0. 1 1. 5 1994. 8. 7 0. 1 0. 4 0. 7 2. 4 3. 3 -0. 1 1. 0 0. 6 0. 1 0. 2 0. 4 2. 4 0. 6 0. 1 1. 7 1995. 23. 7 0. 3 2. 2 8. 8 7. 0 2. 7 1. 4 0. 9 0. 3 1. 1 2. 5 0. 7 0. 2 1. 6 10. 4 1996. 15. 6 0. 1 -0. 7 1. 7 3. 7 0. 2 5. 3 2. 6 1. 6 0. 5 1. 7 2. 8 0. 5 0. 2 2. 1 -6. 8 1997. 21. 4 0. 3 1. 2 2. 7 1. 4 0. 8 8. 1 4. 0 1. 4 1. 3 0. 3 2. 4 2. 9 0. 8 0. 3 1. 7 6. 1 1998. 16. 3 0. 1 0. 4 1. 3 1. 7 2. 3 7. 1 1. 6 0. 5 0. 2 1. 4 0. 9 0. 5 0. 1 0. 3 2. 2

** Neto priliv kapitala u zemlje u tranziciji po oblicima ulaganja u periodu 1995/1998 (u milijardama dolara) 1995. 1996. 1997. 1998/1 Kapitalni račun 21. 9 14. 1 19 12. 5 Kapitalni račun* 23. 7 15. 6 21. 6 16. 23 Spoljne direktne investicije 9. 1 7. 5 8. 4 4 Portfolio ulaganja 4. 7 1. 4 3. 5 2. 8 Srednjoročni i dugoročni fondovi 0. 4 3. 8 5. 1 1. 8 Kratkoročni fondovi 8 0. 9 1. 8 2. 9 Greške i popusti 1. 8 1. 5 2. 7 3. 8 Od toga:

*** Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989 -1997. g. (u milijardama dolara) 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Athanija 0. 302 0. 231 0, 101 0. 072 0. 123 0. 139 0. 202 0. 213 0. 141 Bugarska 6. 651 5. 232 3. 433 3992 3. 777 3. 935 5. 345 4. 890 4 914 Čehoslova čka 1 1, 988 10. 728 1 1 319 Češka 8, 767 14. 463 16. 206 21. 657 21. 907 22. 778 Sluvačka 3 500 5. 458 6. 714 8. 585 8. 839 IZVOZ Madarska 9. 673 9. 731 10. 226 10. 681 8. 921 10. 701 12. 867 15, 704 19 100 Puljska 14. 665 18. 291 14. 912 13. 187 14. 202 17. 240 22. 887 24. 440 25, 751 Rumunija 8. 076 4. 570 4. 266 4. 363 4. 892 6. 15 1 7. 9 10 S. 085 8. 431 SFRJ 12. 496 12. 95(1 12. 984 14. 772

**** Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989 -1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak Bi. H 2. 100 1. 850 Hivalska 2. 600 4. 020 3, 310 4. 353 3. 709 Slovcuija 3. 408 4. 1 1 « 3. 874 6. 681 Makedonija 0. 654 1. 113 1. 095 1. 199 SR Jugoslavija 4. 461 4. 65 1 4. 704 2. 539 57. 241 59, 333 62. 675 Baltičke zemlje 2, 139 ZND Svega IEZT Rusija UKUPNO ZUT 126. 163 120. 788 0. 024 0. 058 0. 109 4. 250 4. 633 4. 512 4. 171 6. 083 6. 828 8. 316 8. 310 8. 372 1. 055 1. 086 1. 204 1. 147 1. 180 1. 531 1. 846 2. 376 73. 261 95. 161 99. 993 106. 162 4. 197 4. 324 5. 844 6. 877 8. 461 51. 125 52. 516 62. 654 80. 007 88. 738 88. 696 47. 266 42. 931 44, 297 53. 001 65. 607 71. 874 69, 473 103. 901 113. 066 119. 389 140. 239 181. 012 195. 548 203. 319

***** Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989 -1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak UVOZ Albanija 0. 385 0. 381 0. 490 0. 524 0. 421 0. 549 0. 650 0. 913 0. 620 Bugarska 7. 235 5. 584 2. 700 4. 530 5. 120 4. 272 5. 638 5. 074 4. 886 Čehoskivač ka 11. 772 11. 808 10. 962 Ćeška 10 368 14. 617 17. 427 25. 265 27. 716 27. 167 Slovačka 3. 889 6. 332 6. 634 8. 777 II 112 10. 224 Mađarska 8. 863 8. 797 11. 449 11. 123 12. 648 14. 554 15. 466 18. 144 21. 234 Poljska 12. 941 12. 619 15. 531 16. 141 18. 758 21 566 29. 043 37. 137 42. 308 Rumunija 5. 834 6. 889 5. 793 6. 260 6. 522 10. 278 1 1. 435 11. 280 SFRJ 14. 064 17. 330 14. 097

****** Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina 1989 -1997. g. (u milijardama dolara) - Nastavak Bi. H 1. 850 1. 750 Hrvatska 3. 750 5. 133 3. 811 4. 346 4. 166 Slovcnija 3. 216 4. 727 4. 131 6. 141 Makedonija 0. 934 1. 531 1. 274 1. 206 SR Jugoslavija 5. 383 6. 701 5. 548 3. 859 Svega IEZT 61. 185 63408 61. 496 68. 311 74. 340 1. 802 Baltičkc zemlje 0. 524 1. 204 1. 555 5. 229 7. 510 7. 788 9. 104 6. 501 7. 304 9. 492 9. 421 9. 358 1. 199 1. 484 1. 719 1. 627 1. 754 2. 665 4. 113 4. 801 83. 729 116. 640 129. 977 144. 290 4. 101 5. 251 8. 006 10. 1 10 12. 812 ZND 39. 294 42. 203 33. 354 36. 745 45. 680 48. 670 57 522 Rusija 39. 294 36. 984 26. 807 28. 344 33. 117 31 798 39. 908

******* Zemlje u tranziciji: trgovinski bilans 1989 -1997. g. (u milijardama dolara) 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Istočna Evropa 2. 665 -1. 675 -4. 369 -9. 055 -13. 610 -12. 866 -21. 866 -35. 750 -38. 128 Albanija -0. 083 -0. 150 -0. 308 -0. 452 -0. 298 -0. 410 -0. 448 -0. 701 -0. 479 Bugarska -0. 674 -0. 352 -0. 732 -0. 538 -1. 352 -0. 336 -0. 293 -0. 184 0. 028 Čehoslovačka 0. 216 -1. 080 0. 357 * * * Češka * * -1. 601 -0. 154 -1. 221 -3. 608 -5. 809 -4. 389 * * -0. 389 -0. 874 0, 080 -0. 192 -2. 290 -1. 385 Slovačka Mađarska 0. 810 0. 934 -1. 223 -0. 442 -3. 727 -3. 853 -2. 599 -2. 440 -2. 134 Poljska 1. 724 5. 672 -0. 619 -2. 955 -4. 555 -4. 326 -6. 156 -12. 697 -16. 556 Rumunija 2. 242 -2. 320 -1. 528 -1. 897 -1. 630 -0. 958 -2. 368 -3. 351 -2. 849 SFRJ -1. 568 -4. 380 -1. 780 14. 772 * * Bi. H 0. 250 0. 100 * * -0. 500 -1. 146 -1. 446 Hrvatska -1. 150 -1. 113 -0. 501 0. 007 -0. 457 -0. 969 -2. 877 -3. 276 -4. 933 Slovenija 0. 192 -0. 690 -0. 257 0. 540 -0. 418 -0. 476 -1. 111 -0. 986 Makedonija -0. 280 -0. 418 -0. 179 -0. 007 -0. 144 -0. 398 -0. 515 -0. 480 -0. 574 SR Jugoslavija -0. 922 -2. 500 -0. 844 -1. 320 * * -1. 134 -2. 267 -2. 425 Baltičke zemlje * * * 0. 337 0. 096 -0. 927 -2. 162 -3. 232 -4. 350 ZND * * 8. 922 19. 163 25. 909 35. 328 40. 067 31. 174 Rusija * * 7. 972 5. 407 17. 491 24. 657 32. 490 40. 076 30. 565 UKUPNO ZUT -0. 032 -7. 583 -3. 000 0. 512 5. 649 12. 151 10. 300 1. 085 -11. 304

**** Zemlje u tranziciji: spoljna trgovina po regionima 1989/95 (udio u ukupnoj trgovini u %) 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. Izvoz u: Svijet 100. 0 100. 0 Zemlje u tranziciji 46. 6 41. 1 30. 0 24. 2 30. 5 27. 3 26. 5 27. 6 Bivši SSSR 25. 5 22. 3 17. 9 12. 3 9. 2 8. 6 8. 3 9. 0 Istočna Evropa 15. 8 12. 7 7. 7 6. 9 16. 7 15. 1 14. 8 15. 3 Ostale soc. zemlje Razvijene tržišne ekonomije Zemlje u razvoju 5. 3 6. 1 4. 4 5. 0 4. 6 3. 4 3. 3 42. 6 49. 5 59. 8 63. 2 58. 0 62. 5 64. 4 63. 6 10. 8 9. 4 10. 2 12. 7 11. 5 102. 0 9. 1 8. 8 Svijet 100. 0 100. 0 Zemlje u tranziciji 45. 7 36. 8 29. 3 25. 8 30. 1 27. 2 26. 5 25. 8 Bivši SSSR 23. 5 18. 3 20. 2 18. 0 16. 1 13. 9 12. 5 Istočna Evropa 16. 4 12. 5 6. 3 5. 6 11. 9 11. 1 11. 2 10. 8 Ostale soc. zemlje Razvijene tržišne ekonomije 5. 8 6. 0 2. 8 2. 3 2. 1 2. 3 2. 5 44. 0 53. 3 58. 3 64. 1 61. 6 65. 0 65. 8 66. 2 10. 3 9. 9 12. 4 10. 1 8. 3 7. 8 8. 0 Uvoz iz: Zemlje u razvoju

PERSPEKTIVE RAZVOJA ZEMALJA U TRANZICIJI Većina zemalja u tranziciji smatra da će njihovo uključenje u jedinstveno tržište EU stvoriti čvrste uslove za njihov ekonomski napredak i održivi ekonomski rast po stopama koje bi smanjile jaz između njih i ekonomski razvijenih zemalja Zapada. One takođe smatraju da će njihovim prijemom u EU ojačati svoje nove demokratske institucije i da će porasti opšta bezbijednost u regionu. Evropska unija j'e takođe jasno deklarisala svoj interes za proširenje na Istok težeći ka povećanju bezbijednosti i političke stabilnosti u Evropi, ali i da ostvari ekonomske koristi od slobodne trgovine i slobodnog protoka kapitala na proširenom tržištu.

* Svjetska privreda i društvo nesumnjivo se nalaze u previranju, dubokim protivrječnostima tekućih procesa i odnosa, društvenim nejednakostima i neravnopravnom društveno-ekonomskom razvoju, izraženim sukobima različitih interesa koji kulminiraju socijalnim konfliktima i razaranjima. U ovakvim uslovima odvijaju se krupne promjene čiju osnovu čine: velika međuzavisnost uspostavljena ostvarenom međunarodnom podjelom rada (globalizacija), nejednak raspored prirodnog bogatstva i ekonomske moći -"piramida moći", i eksplozivna nejednakost svijeta koja nastaje stvaranjem društva "centra", "poluperiferije" i "periferije".

** U društvo centra spadaju visokorazvijene zemlje, dok periferiju i poluperiferiju čine nerazvijene zemlje. Nova teorijska shvatanja razvoja privrede i društva zasnivaju se na tome da se stvaranje ekonomski efikasnijeg i demokratskog društva ne odvija samo po sebi, "gvozdenom nužnošću", već ono zavisi od motivacije i sposobnosti aktera, o čemu mora voditi računa svaka, pa i naša privreda i društvo.

*** Globalne promjene savremenog društva vezuju se za 1) treću tehnološku revoluciju kao univerzalnu društvenu pojavu; 2) širenje tržišnog modela privređivanja i 3) eksplozivno narastanje ekoloških problema u svjetskim razmjerama. Pod uticajem navedenih svjetskih globalnih pojava javljaju se različite protivrječnosti savremenog tranzicionog perioda. Savremene promjene privrede i društva ukazuju na to da ljudi nikad do sada nisu tako brzo mijenjali svijet u kojem žive. Zato se s pravom označava da je najdublja globalna promjena danas, koju izaziva treća tehnološka revolucija, u stvari promjena u tempu promjena. Ono što čini protivrječnost tih promjena je njihova neizvjesnost i njihova nepredvidivost.

NAKON DECENIJE TRANZICIJE - STA I KAKO DALJE? Mada tranzicija traje već više od jedne decenije, ovaj proces ne može se smatrati završenim. Takođe, ne može se pouzdano sagledati ni konačni ishod ni novi model društva kome sve zemlje u tranziciji nesumnjivo teže. Zemlje u tranziciji uključujući i našu zemlju, moraju u procesu tranzicije da rješavaju tri osnovna ekonomska zadatka: 1) moraju da uspješno riješe pitanja makroekonomske stabilizacije, 2) moraju da riješe probleme strukturne transformacije i 3) moraju da stvore uslove za uspješan ekonomski i društveni razvoj. Naša zemlja mora da rješava i probleme obnove privrede koja je pretrpjela ogromna razaranja u periodu građanskog rata na ovim prostorima.

* Rješavanje pitanja makroekonomske stabilizacije treba da doprinese uspostavljanju privredne ravnoteže i izvlačenju privreda pojedinih zemalja u tranziciji iz duboke društveno-ekonomske krize. Zavisno od dubine krize i stepena ekonomskih poremećaja, ovaj problem se može riješiti jednokratnim ili višekratnim mjerama ekonomske politike na kraći ili na duži rok. Rješavanje problema strukturne transformacije, tj. problem stvaranja racionalne i efikasne privredne strukture, je izrazito dugoročniji ekonomski fenomen za koji su neophodne decenije

OSTVARENJA TRANZICIJE Zemlje u tranziciji morale su poći od dostignutog stepena ekonomskog, istorijskog, nacionalnog, kulturnog i sl. razvoja i na osnovu toga trasirati nove puteve razvoja koji vode u 21. vijek, jer se jedino na takav način mogu približiti i dostići nivo razvoja visokorazvijenih zemalja, i da bi mogle ravnopravno sarađivati sa njiima. Na toj osnovi je moguće uklapanje u savremene tokove privrede i društva. Trebalo je poći od dostignutih tržišnih iskustava i saznanja poslovanja u tim zemljama, njih razvijati dalje, stvoriti tržišne institucije i sl. a ne sve to uništiti i poći od "praznog lista hartije". Kina, Vijetnam, Indija i dr. idu evolutivnim putem i postižu zavidne rezultate.

* Novi oblici vlasništva kao što su zadruge i kolektivno vlasništvo, od strane radnih kolektiva su legalizovani. Zakon o zakupu je postavio pravni osnov za postepenu evoluciju državnog vlasništva: radni kolektivi su sada mogli da iznajme preduzeća od države i da njima upravljaju kao manje-više privatnim entitetima u skladu sa tržišnom logikom. Ove oblike vlasništva upravljačima i radnicima nije nametnula država. Oni su bili rezultat eksperimentisanja i napora kolektiva da od države otmu veću kontrolu nad svojim životima. Do početka 1992. oko 10. 000 preduzeća je na taj način postalo kolektivno vlasništvo. Reformatori koji su svjesni da prava transformacija zahtijeva učešće svih, pozdravili bi ovaj zamah reformi i podržali ovaj put do potpune privatizacije. Pa ipak, zapadno orijentisani reformatori su se opredijellili za suprotan kurs.

** Starategija "bježanja u kapitalizam" (Galbrajt) i neoliberalistička koncepcija razvoja doveli su do velikog pustošenja zamalja u tranziciji: negativne stope rasta bruto društvenog proizvoda, pad životnog standarda, velika nezaposlenost, inflacija, prezaduženost, pad spoljnotrgovinske razmjene i sl. tako da su samo Poljska i Slovenija dostigle veličinu društvenog proizvoda iz predtranzicionog perioda, dok će ostale to učiniti tek u prvoj deceniji 21. vijeka a neke i kasnije. Slabe performanse u većini zemalja u tranziciji dovele su do velikih društvenih tenzija a tenzije su dovele do velikih društvenih devijacija koje se označavaju kao "divlji kapitalizam", "prvobitna akumulacija", "neoboljševizam", "mafiokracija" i sl. Zaduženost zemalja u tranziciji povećana je sa 80 na 300 milijardi dolara. Ove zemlje su postepeno pretvorene u sirovinskoprerađivačke zemlje. Zapad je ulaganjem kapitala u navedene zemlje izvršio, u stvari, "kupovinu tržišta", jer su po pravilu zatvarani domaći kapaciteti, pretvarani u skladišta i tu se plasira roba sa Zapada.

*** Nema novih kapaciteta, tehnologija i sl. pa je time izvršeno dezinvestiranje u privrede zemalja u tranziciji. One sve više postaju sirovinski izvor, izvor jeftine i obrazovane radne snage, tržište za robu sa Zapada, prostor za prljave tehnologije, smještaj nuklearnog i drugog otpada i sl. U ovim zemljama došlo je do velikog socijalnog raslojavanja, bogaćenja manjine i osiromašivanja većine ("nomenklaturna privatizacija")- To je dovelo da razočaranja najvećeg broja stanovništva u tranzicione procese te se velika nada pretvorila u veliko razočaranje.

NEOLIBERALISTIČKI KONCEPT TRANZICIJE I NJEGOVE POSLJEDICE Tranzicija ne predstavlja samo prelaz iz planskih u tržišne privrede već i promjene i privrede i društva. Po mišljenju nekih autora današnja tranzicija predstavlja jedan od dva velika eksperimenta 20. vijeka: Prvi je bio u Rusiji 1917. godine Drugi predstavlja vraćanje socijalističkih zemalja na principe tržišne ekonomije.

* U stvarnosti je tokom današnje tranzicije prihvaćeno poznato geslo "kapitalizam je stvorio adekvatan sistem i tu ne treba ništa izmišljati". Kao što je poznato, osnovu ove doktrine čini "sveto trojstvo" privatizacija svega postojećeg, slobodno tržište i profit kao jedini cilj privređivanja. Sve ovo treba, po konceptu neoliberalizma, ostvariti brzo i odjednom po principu šok terapije pa to Stiglic naziva "blickrigom

** Neoliberalistički koncept razvoja zemalja u tranziciji doveo je do takvog makroekonomskog i mekropolitičkog okruženja u kome dominiraju različiti monopoli i oligopoli. To se ogleda u monopolu vlasništva, monopolu tržišta i monopolu političkog uređenja. Iz navedenog proizlazi da su sve zemlje u tranziciji platile i da još uvijek plaćaju visoku, ne samo ekonomsku, nego i moralnu i političku cijenu. Ovome su doprinijeli prevaziđeni neoliberalistički koncepti razvoja i pogrešni savjeti MMF-a i Svjetske banke. Zato model "tajkunizacije" mora pretrpjeti temeljnu reviziju.

HVALA NA PAŽNJI