KLM DEKL VE SU KAYNAKLARI Ali UYUMAZ T

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE SU KAYNAKLARI Ali UYUMAZ İTÜ Öğretim Üyesi Su Vakfı SU VAKFI

Genel BİLGİ soruları TÜRKİYE ne kadar ısınmaktadır? Son ısınmalar sıra dışı mıdır? Geçmişte iklim ne kadar hızla değişmiştir? Yağış ve nem miktarları değişti mi? Kıyı bölgeleri deniz seviyesinden etkilenecek mi? Türkiye’de iklim değişikliği veya değişkenliği uç değerleri değişti mi? Meteoroloji değişkenlerinde gözlenen gidişler (trendler) tutarlı mıdır? Gelecek için somut tasarım, plan, proje ve yönetim yapmak için BİLİMSEL BİLGİ gerekli. SU VAKFI

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BAZI ÖNEMLİ ETKİLERİ Çölleşmenin yaygınlaşması Su kaynaklarının bazı bölgelerde azalması (Türkiye bunlardan birisidir) Salgın hastalıkların artması Tarım zararlarının artması Sosyo-ekonomik sistemlerin değişmesi Ekolojik sistemlerin değişmesi Türkiye için ‘’Sürdürülebilir Kalkınma ve İklim Değişikliği’’ konusunda aşağıdaki noktalar önem kazanmaktadır. 1) İklim değişikliği ile sürdürülebilir kalkınma arasında ters bir ilişki bulunmaktadır. Bu ilişkinin en azından çok az bir ters ilişki haline indirilmesi gereklidir. Geçmiş veri ve belgelerden araştırılarak bir doküman haline getirilmesi gereklidir. 2) Yukarıdaki ilişkide mevcut olabilecek kanunların etkilerinin araştırılarak, kanunların iklim değişikliğini azaltacak biçimde uyarlanması gereklidir. 3) Değişik kamu kuruluşları ve sektörler arasında iklim değişikliğini azaltacak anlaşma ve AR-GE çalışmalarının başlatılması gereklidir.

4) İklim değişikliğine sebep olan salımlar (emisyonlar) ile ilgili envanterin hazırlanması çok yararlıdır. 5) Her beş yılda bir geçmiş 5 -yıllık iklim değişikliği değerlendirmelerinin yapılarak, iklim değişikliği faaliyetleri bakımından meydana gelen değişimleri kıyaslamalı olarak incelemek lüzumu varır. 6) İklim değişimi azaltımı ve iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarının yutulması için gereken her türlü etkinliğin gittikçe arttırılması gereklidir. 7) Her iki yılda bir yapılacak Ulusal İklim Değişikliği Kongreleri ile ülke içindeki çalışmaların bir ortak zeminde tartışılması ve gerekli kararların alınması yönüne gidilmelidir. Ayrıca bu tür kongrelerde gelecek 5 yılda ne gibi etkinliklerin daha öncelikli olarak iklim değişikliği ile savaşmada gerekli olduğu kararlarının da alınmasında yarar vardır 8) İklim değişikliği bilinçlenme eğitim program ve panallerinin yapılarak bu konularda halktan da destek sağlanmalıdır. 9) IPCC tarafından kullanıma sunulan modellerle mutlaka Türkiye için en azından gelecek 50 yıl için senaryoların üretilmesi çok yararlı olacaktır. 10) Ülke içinde de iklim değişikliği katkılarını özlendirmek için bölgeler arası iklim değişikliği yarışmalarının tesis edilmesinde yarar vardır. 11) Mevcut arazi kullanım durumlarının tespit edilerek Coğrafi Bilgi Sistemi’ne taşınması

SU VE İKLİM Doğal ve insan kaynaklı) iklim değişikliği su döngüsü üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Atmosferdeki daha fazla sera gazları yer yüzeyinin enerji dengesinde değişikliklere yol açmakta ve böylelikle daha yüksek atmosfer sıcaklığına sebep olmaktadır. Bu yüzden termodinamiğin temel kurallarına göre su döngüsünün “yoğunlaşmasına” yol açmaktadır. IPPC Milenyum Kalkınma Raporunda (MDR) şunlar sıralanmıştır İklim değişikliğinin hızlanmasına yol açan atmosferdeki sera gazlarının kaynaklarının azaltılması, iklim politikalarının anahtar hedefi olmayı sürdürürken, geçen yüzyıl boyunca ekonomik faaliyetlerin sebep olduğu atmosfer kirlenmesinin, tüm ilave kirlenmeler yarın duracak olsa bile, gelecek onlarca yıldan yüzlerce yıla kadar geri döndürülemeyecek bir iklim değişikliği sürecinin başlayacağı bir gerçektir. Bu yüzden iklim değişikliğinin su kaynakları ve su yönetimi stratejileri üzerindeki kaçınılmaz etkilerine uyarlanabilmek (daptasyon) için gerekli önlemleri bugünden almamız gereklidir. Su sektörü ile iklim ve kalkınma politikaları arasında çok yakın ilişkiler bulunmaktadır. Bir dereceye kadar iklime eğer hükmedilebilirse su kaynaklarına hükmedilebilir kuralı çıkar ki bugün için bunun aksi geçerlidir. 1) İklimin hidroloji sistemleri ve geçim kaynakları üzerindeki etkileri onlarca yıllık 2) kalkınma çabalarını boşa çıkarmakla tehdit etmektedir. 2) İklimle bağlantılı riskler su sektörü geliştirme ve yönetim planlarında yeterince değerlendirilmemiştir.

3) İklim âfetleri riskini azaltmak için şimdiden yatırım yapmak zaruridir. 4) Artan maliyetler gidişini (trendini) tersine çevrilmelidir. Bu tersine çevirme ‘Güvenlik Zinciri’ kavramı (önleme, hazırlık, müdahale, riski yayma, yeniden şartlandırma, yeniden yapılandırma) yolları ile yapılabilir. “Entegre Su Kaynakları Yönetimi” su sektörünün su ile bağlantılı gelişmeleri yaparak gerekli önlemleri alması için anahtar bir kavramdır. Ülkemizin varsa “Ulusal Su Planlarında” yukarıda sayılan noktaların hiç birinin iklim değişikliği göz önünde tutularak programlara almaması ve gelecekte potansiyel bir risk olarak söz etmemesi ne yazık ki bir gerçektir. Kuraklık, taşkın ve siklonlar gibi havayla bağlantılı meteoroloji olaylarının aşırı etkinliklerdeki artma ihtimali âfetlerin maliyetlerinde artışa sebep olmaktadır. Ağır iklim değişikliği etkileri, özellikle sürdürülebilir kalkınma için elzem olan su kaynakları, tarım (gıda), sağlık ve içme ve temizlik suyu tedariki sektörlerinde beklenmektedir.

Kalkınmakta olan ülkelerin ve bu arada TÜRKİYE’nin başa çıkma kapasitesini (adaptation) artırmak ve iklim değişikliğine karşı korunmaya muhtaçlığını azaltmak (mitigation) için, ekonomilerin taşkın ve kuraklık gibi iklim olaylarına daha az bağımlı hale getirilmesi gerekmektedir. Su döngüsü ve gelişimindeki mekansal değişkenlik büyüktür ve küresel ortalamaya kıyasla bölgeler arasında büyük farklılıklara yol açmaktadır. Bölgesel iklim gelişmelerinin tahmininde hâlâ oldukça yüksek bir belirsizlik bulunmaktadır. İklim değişikliği senaryolarının büyük çoğunluğunda, yüksek enlemler ve Güneydoğu Asya’da yıllık ortalama yağışta artış ve Orta Asya, Akdeniz’in etrafındaki bölgeler (TÜRKİYE), güney Afrika ve Avustralya’da azalmalar tahmin edilmektedir (IPCC 2007). İklimdeki küçük değişiklikler aşırı hava etkinliklerinin (seller, kuraklık, fırtınalar zaman ve mekana dağılımı ve aşırılık yoğunluğu üzerinde büyük bir etkiye sahiptir (IPCC 2007).

DOĞAL SU ÇEVRİMİ Su çekimi Tarım, Su sıkıntısı Gıda Nüfus, ekonomik büyüme ve tüketici hayat tarzı Arazi Kullanımı Sera gazları Doğal su çevrimi İklim Değişimin genel hatlarını gösteren yol haritası

Yıllık ortalama yağış değişimi (mm/gün) Meridyen boyu ortalama yağış (mm/gün) Ansambıl ortalaması

Streamflow decreases such that present water demand could not be satisfied after 2020, and loss of salmon habitat 2 Flooded area for annual peak discharge in Bangladesh increases by at least 23 -29% with a global temperature increase of 2°C 4 Electricity production potential at existing hydropower stations decreases by more than 25% by the 2070 s 5. Thickness of small island freshwater lens declines from 25 to 10 m due to 0. 1 m sea level rise by 2040 -20801 Groundwater recharge decreases by more than 70% by the 2050 s 3 Increase of pathogen load due to more heavy precipitation events in areas without good water supply and sanitation infrastructure 6 Illustrative map of future climate change impacts on freshwater which are a threat to the sustainable development of the affected regions. 1: ( Bobba 2000), 2: (Barnett 2004, environmental), 3: (Döll 2005), 4 (Mirza et al. 2003) 5: (Lehner 2005) 6: (Kistemann 2002). Background map: Ensemble mean change of annual mean runoff between present (1981 -2000) and 2100 (Nohara et al. 2006) blue: increase, red: decrease. Please note that increase of pathogen load of surface waters due to increased heavy precipitation and runoff events will be a threat in almost all developed regions of the world but no quantitative assessments of this climate change impacts are available.

Türkiye’nin geçmiş (DSI) ve 2100 yılına olabilecek su potansiyelinin bölge, havza ve noktasal bazda çıkarılması (SU VAKFI) HALİ HAZIRDAKİ TÜRKİYE SU KAYNAKLARI (DSI) Yıllık ortalama yağış: Yıllık yağış suyu : Yıllık buharlaşma: Yeraltı suyu beslenmesi: Yıllık akış: Kullanılabilir akış: Yıllık kullanılabilir yeraltısuyu: Toplam kullanılabilir su: Yıllık kişi başı su miktarı: 643 mm/m 2 500 milyar m 3 275 milyar m 3 41 milyar m 3 193 milyar m 3 98 milyar m 3 14 milyar m 3 112 milyar m 3 1500 m 3. SU VAKFI

GELECEKTEKİ TÜRKİYE SU KAYNAKLARI (SU VAKFI) (İnce ayarlar SU VAKFI tarafından yapılmaktadır) (Aylık ortalama değerler) Y (mm) H (Mm 3) A (Mm 3) Y (mm) Minimum H (Mm 3) A (Mm 3) Y (mm) Ortalama H (Mm 3) A (Mm 3) Maksimum Türkiye 0. 1 43. 0 15. 0 36. 2 28, 218. 8 9, 876. 6 130. 1 101, 422. 3 35, 497. 8 Marmara 0. 0 38. 1 2, 563. 4 897. 2 174. 2 11, 725. 3 4, 103. 8 Ege 0. 0 30. 7 2, 428. 1 849. 8 176. 8 13, 965. 8 4, 888. 0 Karadeniz 0. 1 10. 1 3. 5 44. 9 6, 444. 0 2, 255. 4 133. 4 19, 150. 7 6, 702. 8 İç Anadolu 0. 0 36. 0 5, 436. 4 1, 902. 7 191. 8 28, 959. 1 10, 135. 7 Doğu Anadolu 0. 0 37. 8 6, 258. 4 2, 190. 4 182. 8 30, 248. 6 10, 587. 0 G. Doğu Anadolu 0. 0 24. 3 1, 439. 3 503. 8 195. 6 11, 575. 7 4, 051. 5 Akdeniz 0. 0 32. 1 3, 947. 9 1, 381. 8 173. 2 21, 285. 6 7, 450. 0 SU VAKFI

SU VAKFI MO Sözel DE L LE Se na Öy kü ler R ryo lar (K ay itla r) Sayısal Öykü: Geçmiş zamanlardan bilgiler, ULUSAL VE YEREL Senaryo: Şimdiki zamanda sözel kurgular ULUSLARARASI, SRES Model: Geleceğin sayısal tahmini ve mühendislik, ekonomik ve sosyal çıkarımlar ULUSLARARASI + ULUSAL

EKONOMİ A 1 A 2 KÜRESEL BÖLGESEL B 1 B 2 ÇEVRE Nüfus Tarım Ekonomi Teknoloji Toprak kulanımı Enerji SU VAKFI

SRES A 1 ÖYKÜ ÇİZGİSİ: Bu senaryo dünyanın geleceğini çok hızlı ve çağın ortasında zirveye ulaşan ekonomik büyüme; sonrasında azalma ile birkaç veya fazlaca yetkin teknolojinin hızlı tanımı esaslarına dayanır. Konuların büyük bir çoğunluğu bölgeler arasında, kapasite yapımlarında ve artan kültür ve sosyal etkinliklerle yaklaşır ve bölgeler arasındası kişi başına gelir dağılımındaki farklar azalır. A 1 senaryosu ailesi üç gurupta gelişir ve enerji sistemindeki teknoloji seçeneklerinin değişimini tanımlar. Üç A 1 gurubu teknolojiye verdikleri öneme göre birbirinden ayrılırlar. a) A 1 F 1 yoğunlukla fosil yakıt, b) A 1 T olarak fosil olmayan enerji kaynakları, ve c) A 1 B ile temsil edilen tüm kaynaklar arasında bir dengeyi sağlayan gruplardır. A 2 ÖYKÜ ÇİZGİSİ: Bu öykü çizgisi ve aile senaryosu tektür (heterojen) olmayan bir dünya tanımlar. Temel konu kendine dayanma (self-reliance) ve yerel kimliklerin muhafaza edilmesidir. Bölgelerdeki verimlilik deseni çok yavaş olarak yakınsar ve bunun sonucunda da küresel nüfus sürekli artar. Ekonomik gelişme temel olarak bölgesel yöndedir ve kişi başına ekonomik büyüme ve teknoloji değişimileri fazlaca kırılgandır ve diğer öykü çizgilerinden daha SU VAKFI da yavaştır.

B 1 ÖYKÜ ÇİZGİSİ: B 1 öykü çizgisi ve senaryo ailesi A 1 öykü çizgisindekine benzer olarak çağın ortasında zirveye ulaşan ve sonrasında azalan yakınsayan bir dünya tanımlar ama ekonomik yapıda hizmet ve bilgi ekonomisinde hızlı değişmeler gösterir. Aynı zamanda madde yoğunluğunda azalmalar ve temiz ve verimli kaynağı olan teknolojiler kullanılır. Burada etki ekonomik, sosyal ve çevre sürdürülebilirliği üzerine olup eşitliğin iyileştirilmesi olmasına karşılık ilave iklim özendiricilik yoktur. B 2 ÖYKÜ ÇİZGİSİ: Bu öykü çizgisi ve senaryo ailesi ekonomik, sosyal ve çevre sürdürülebilirliğine ağırlık veren bir dünya tanımlar. Bu dünyada A 2’den daha az büyüme oranında artan bir nüfus, nerede ise orta seviyelerde ekonomik gelişme ama B 1 ve A 1 öykü çizgilerine göre daha az hızlı ve çok çeşitli teknolojik değişmeler söz konusudu r. Bu senaryo çevre koruması ve sosyal eşitliğe doğru yönlendirilmiş olmasına rağmen, yerel ve bölgesel ölçeklerde odaklanır. SU VAKFI

NCAR ULUSLARARASI MODEL ÇIKTI DÜĞÜM NOKTALARI SU VAKFI

Yağış (mm) Precipitation (mm) Bu asırda Istanbul yağışları (mm) Year Yıl

GİDİŞLER (TRENDLER) ? ? ? SALINIMLAR (MEVSİMSELLİK) ? YAĞIŞ (MM) STKASTİKLİK (BELİRSİZLİK) ? YIL

SU VAKFI

SU VAKFI

SU VAKFI

ŞİDDET SÜRE Tasarım FREKANS Risk Erken uyarı Boyutlama Sigorta Yönetim İkaz SU KAYNAKLARI ORTAK YÖNETİMİ

Kuraklık ? Sıklık Yönetim ? Taşkın ? Kuraklık ? Aylık yağışlar (mm) Sıklık Yönetim? Taşkın ? Aylık yağışlar (mm)

Kapıdag Yarımadası deniz kıyısı Karadeniz Adapazarı cıvarı kara etkisi Karadeniz

NEMLİ KURU

KARADENİZ MELEN ÇAYI Alan = 2437. 97 m Eğim = 0. 24 Sentroid mesafesi = 58. 69 m

KARADENİZ Durusu Büyük Çekmece Küçük Çekmece Darlık Ömerli MARMARA DENİZİ

Yaklaşık TÜRK-BULGAR hududu MUTLU DERE (REZVE DERESI) BULGARİSTAN TÜRKİYE KAR ADE NİZ K

DOĞU KARADENIZ 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

ERZURUM CIVARI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

FIRAT HAVZASI CIVARI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

DICLE HAVZASI CIVARI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

IZMIR CIVARI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

KONYA CIVARI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

TOROSLAR ANTALYA KUZEYI 2000 -2100 YILLARI ARASI MART AYI KURAKLIKLARI

ÖNEMLİ SONUÇLAR 1 ) İklim değişikliğinin tatlı su kaynakları ve yönetimine en önemli etkileri sıcaklığın artması, yağışın değişmesi ve deniz seviyesinin artması olarak beklenmektedir. Dünya nüfusunun 1/6’sı akışları kar erimesinden beslenen nehirlerin cıvarında yerleşmiştir. Bu sebeple akışların zaman kaymaları ve su azalmalarından doğrudan etkileneceklerdir. Deniz suyu seviyesindeki artmalar ise yeraltı suyu kaynaklarının tızlanmasına sebebiyet verecektir. Bunu sonucunda kıyı şeritlerinde tatlı su imkanlarında azalmalar görülecektir. 2) Nehir akımlarının zaman ve hacimlerinde iklim değişikliği sonucunda ortaya çıkacak olan değişmeler hali hazırda gözlenmektedir ve bunlar su kaynaklarının yönetimine etki etmektedir. Bazı bölgelerde ise kar erimelerinde görülen zaman ve hacim değişiklikleri su kaynaklarının miktarlarında azalmalara sebep olacaktır. 3) Küresel olarak kurak alanların sayı ve alan büyüklüklerinde artma eğilimleri başlamıştır. Birçok bölgede doğal su çevriminin daha yoğun hale gelmesi ile taşkın ve hidrolojik kuraklıkların riskleri artmaya başlamıştır.

4) Nehir akışlarındaki değişmelerin sayısal tahminleride ve su seviyelerinin bir su toplama havzasındaki ölçeğinde olabilecek değişmeler 2020 yılı sonrası için belirsizlik arz etmektedir. İklim değişikliği modelleri ile yağışların benzetim (simülasyon) çalışmalarında hala yüksek belirsizlikler vardır. Suyun bulunması konusundaki belirsizlikler iklim değişikliğine uyum çalışmalarında düşük veya orta ölçekli güven aralıklarında hesaplamaların yapılması nı gereklidir. Buna ilave olarak iklim değişikliğinin su ile ilgili politikalarında sal ım (emisyon) miktarlarının yüksek güvenirlilikle değerlendirilmesi mümkün görülmemektedir. 5) Isınma ve uç olaylar değişik su kirleticilerinin artarak yayılmasına sebep olurlar (mesela, nitrat, çözülmüş organik karbon, patojen, ısı kirliliği). Bunlar insan çevresine ve sağlığına zararlıdır. 6) Birçok bölgede ve özellikle de su sıkıntısı olan yerlerde, insan kaynaklı kirleticiler, ekonomik büyüme, arazi kullanımı ve şehirleşme, iklim değişikliğine ilave olarak tatlı su kaynakları için tehlikeli etkiler arz etmektedir.

7) Su yönetiminde iklim değişikliği etkilerinin göz önünde tutulması gereklidir. Mesela , durağanlık (stasyonerlik) kabulü artık geçerli değildir. Yani gelecek olaylar geçmiş olayların istatistik olarak aynadaki yansıması özelkliklerini ihtiva etmez. Su yönetimi çalışmaları iklim değişikliği salınımlarını göz önünde tutmalı ve belirsizlikleri etkisiz hale getirmek için mutlaka RİSK yönetimi yoluna gidilmelidir. 8) Dünya ölçeğide, iklim değişikliği sonucunda suya olan talep artacaktır ve su sıkıntısı çekilen yerlerde yeraltı suyu beslenmesi imkanları da azalacaktır. 9) Suya talep özellike nüfus artışı ile artacaktır ama ikinci derecede de iklim değişikliği dolayısı ile artacaktır (Burada bitki su talebininde unutulmaması gereklidir, GIDA), 10) Bitkilerden CO 2 artması sonucunda terlemenin azalması ile akışlarda azalma veya çok küçük artmalar iklim değişikliğinin sebebiyeti ile olacaktır. Modellerden çıkan bir sonuca göre geçmiş akımlarda görülen artış bir bakıma bundan ortaya çıkmıştır.

TAVSİYELER 1) Araştırma öncelikleri (veri şebekeleri, tabanları ve bankaları, problemin ölçeği, meslekler ve uzmanlararası uzlaşma, hoşgörü ve uyum TÜMEVARIŞ için), 2) Araştırma yönetimi ( büyük ölçekte arazi kullanım deneyleri, uzaktan alğılama, karar vericiler ve halk iletişimin sağlanması), 3) Proje tasarımı ve yönetimi (iklim değişikliğinin tesiri, pratik işletmelerde geniş bir diyalog, su kaynakları sorunlarının çözümleri için değişik çözüm seçeneklerinin belirlenmesi), ve 4) Politika seçeneklerinin belirlenmesi (tüm bilgi, kamu, kuruluş ve uzmanlarına dayalı bir Ulusal Planlama (iklim, su, tarım, kuraklık, taşkın, vb), yerel kültür ve gelişme seviyelerini göz önünde tutmak, vb. ).

SON

Standard yağış indeksi (SYİ), Xi, verilen bir yağış serisi, (X 1, X 2, . . . , Xn) için aşağıdaki şekilde tanımlanır. Sevinc Sırdas (2002), İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü SYİ değerleri Kuraklık kategorisi 0 - (0. 99) az kurak (-1. 00) - (-1. 49) orta kurak (-1. 50) - (-1. 99) ciddi kurak < (-2. 00) aşırı kurak

İstanbul üçlü kuraklık indeksi

Ankara üçlü kuraklık indeksi

Adana üçlü kuraklık indeksi

Trabzon üçlü kuraklık indeksi

DOĞAL SU ÇEVRİMİ Su çekimi Tarım, Su sıkıntısı Gıda Nüfus, ekonomik büyüme ve tüketici hayat tarzı Arazi Kullanımı Sera gazları Doğal su çevrimi İklim Değişimin genel hatlarını gösteren yol haritası

Havza adı 1. Fırat 2. Dicle 3. Doğu Karadeniz 4. Antalya 1. Batı Karadeniz 2. Batı Akdeniz 3. Marmara 4. Seyhan 5. Ceyhan 6. Kızılırmak 7. Sakarya 8. Çoruh 9. Yeşilırmak 10. Susurluk 11. Aras 12. Konya Kapalı 13. B. Menderes 14. Doğu Akdeniz 15. Van Gölü 16. Kuzey Ege 17. Gediz 18. Meriç-Ergene 19. K. Menderes 20. Asi 21. Burdur Gölleri 22. Akarçay Alan (km 2) 127304 56616 24077 19577 29598 20953 24199 20450 21982 78180 58180 19872 36114 22399 27548 53850 24976 22048 19405 10003 18000 14560 6907 7796 6374 7605 Ortalama yıllık yağış (2000) (cm) Ortalama yıllık akış (2000) (cm) Ortalama yıllık yağış (2050) (cm) 582 814 1291 910 803 865 766 629 758 459 534 540 556 730 462 437 656 669 507 730 639 640 740 837 436 472 248. 2 437. 4 581. 2 574. 1 339. 2 370. 3 316. 2 345. 2 328. 0 80. 6 103. 7 327. 1 153. 4 238. 8 201. 1 62. 4 118. 1 556. 5 133. 5 220. 0 100. 6 85. 9 162. 2 153. 9 48. 6 59. 2 261 366 580 409 361 389 344 283 340 206 240 243 250 328 208 197 295 301 228 328 288 333 377 196 212 Ortalama yıllık akış (2050) (cm) 100. 2 176. 7 234. 8 231. 9 137. 0 149. 6 127. 7 139. 4 132. 1 32. 5 41. 8 132. 1 61. 9 96. 4 81. 2 25. 2 47. 7 224. 0 53. 9 88. 9 40. 6 34. 7 65. 5 62. 2 19. 6 23. 9

Kişi başına yıllık m 3 cinsinden su miktarlarının bugünkü ve 50 yıl sonraki Ülke Bugünkü iklim 2050 yılı iklimi Çin Kıbrıs Fransa Haiti Hindistan Japonya Kenya Madagaskar Meksika Peru Polonya Suudi Arabistan Güney Afrika İspanya Sri Lanka Tayland Togo Türkiye Ukrayna İngiltere Vietnam 2. 500 1. 280 4. 110 1. 700 1. 900 3. 210 540 3. 330 4. 270 1. 860 1. 470 310 1. 320 3. 310 2. 500 3. 380 3. 400 3. 070 4. 050 2. 650 6. 880 1. 630 820 3. 620 650 1. 050 3. 060 170 710 2. 100 880 1. 250 80 540 3. 090 1. 520 2. 220 900 1. 240 3. 480 2. 430 2. 970 durumları Azalış oranı 0. 652 0. 640 0. 881 0. 387 0. 553 0. 953 0. 315 0. 213 0. 492 0. 473 0. 850 0. 258 0. 409 0. 933 0. 608 0. 657 0. 265 0. 404 0. 859 0. 917 0. 432

Su kaynaklarına iklim değişikliğinin etkileri ve su yönetimiŞ: 1) Yağışların zaman ve bölgesel dağılım dokusu değişecek ve daha yoğun yağışlı günler ortaya çıkacaktır, 2) İklim değişikliğini modelleyen Genel Dolaşım Modelleri sıcaklıgın 2 ile 4 derece artmasının ortalama küresel yağışları %3 ile %15 arası artıracağını göstermektedir, 3) Yağışların bölgesel dağılımı olduk belirsizdir, özellikle kış aylarında yüksek enlemlerde yağışın artması beklenmektedir, 4) Sıcaklığın artması ile potansiyel buharlaşma+termelenin artması doğaldır. Bunun sonucunda yağışların artmasına rağmen buharlaşmaterleme oranlarının artması yüzey akışının azalmasına sebep olacaktır. Bunun anlamı da mümkün olabileek yenilenebilir su arzının ve özellikle de hidroelektrik enerjinin azalması söz konusudur, 5) Yüksek enlemlerde yağışın artması sonucu daha fazla olacak yüzey akışının aksine orta enlemlerde fazla buharlaşma ve az yağış sonucu akasu havzalarında daha az akış ve daha fazla su sıkıntıları baş gösterecektir,

6) Birçok bölgede taşkın sıklıkları artacaktır ama bunların tepe debilerinde belirsizlikler hüküm sürecek ve etkisi değişik su havzalarında havza özelliğine göre farklı olacaktır. Bazı bölgelerde de taşkınlar daha az ortaya çıkacaktır, 7) Kuraklıkların sıklık ve şiddeti yağışların azalması nispetinde artacaktır. Böylece daha sık kurak devreler ve yüksek buharlaşma+terleme olacaktır (bu ise sürekli su kaybı demektir), 8) KUrak ve yarı-kurak bölgelerde iklim değişikliğine olan hassasiyet artacaktır. Bazı bölgelerde göreceli olarak az sıcaklık ve yağış değişimleri büyük mıktarlarda akışlara, taşkın ve kuraklık siddetlerinde artmalara sebep olabilecektir, 9) Mevsimlik farklılıklar ortaya çıkabilir ve bunun sonucunda özellikle dağlık bölgelerde su kaynaklarında azalmalar olabilir. Bu durum kardan fazla yağış düşmesine ve kar birikimlerindeki süre ve hacim azalmalarına bağlıdır, 10) Su kalitesi sorunları az akışların bulunması durumlarında önem kazanır, çünkü u durumlarda doğal ve insan kaynaklı kirleticilerin etkisi fazla olur,

İklim değişikliği karşısında su kaynaklarının planlanması, işletilmesi ve yönetiminde ortaya çıkabilecek belirsizlikleri en aza indirebilmek için şu noktaların önemle göz önünde tutulması gereklidir. 1) Küresel, bölgesel ve yerel iklim değişikliği etkileri beraberce düşünülmeli, 2) İklim, iklim değişikliği ve değişimi ile hidroloji arasındaki ilişki mutlaka çok iyi anlaşılmalı, 3) Yönetilmen eko-sistemlere iklim değişikliğinin etkileri iyi değerlendirilmeli, 4) Eko-sistemlerdeki değişikliklerin su kaynakları kalite ve miktarına olan etkiler iyi incelenmeli, ve 5) Artan atmosfer CO 2‘nin bitki ve akışlar üzerine etkileri iyi anlaşılmalıdır.

ÖNEMLİ SONUÇLAR 1 ) İklim değişikliğinin tatlı su kaynakları ve yönetimine en önemli etkisi sıcaklığın artması, yağışın değişmesi ve deniz seviyesinin artmaı dolayısı iledir Dünyada yaşayanların altıda biri akışları kar erimesinden beslenen nehirlerin cıvarında yerleşmişlerdir. Bu sebeple akışların zamanındaki kaymalar ve su azalmalarından doğrudanetkileneceklerdir. Deniz suyu seviyesindeki artmalar ise yeraltı suyu kaynaklarının tızlanmasına sebebiyet verecektir. Bunu sonucunda kıyı şeritlerinde tatlı su imkanlarında azalmalar görülecektir. 2) Nehir akımlarının zaman ve hacimlerinde iklim değişikliği sonucunda ortaya çıkacak olan deişmeler hali hazırda gözlenmektedir ve bunlar su kaynaklarının yönetimine etki etmektedirler. Bazı bölgelerde ise kar erimelerinde görülen zaman ve hacim değişiklikleri su kaynaklarının miktarlarında azalmalara sebep olacaktır, 3) Küresel olarak kural alanların sayı ve alan büyüklüklerinde artma eğilimleri başlamıştır. Birçok bölgede doğal su çevriminin daha yoğun hale gelmesi ile taşkın ve hidrolojik kuraklıkların artma risklerş artmaya başlamıştır,

4) Nehir akışlarındaki değişmelerin sayısal tahminleride ve su seviyelerinin bir su toplama havzasındaki ölçeğinde olabilecek değişmeler 2020 yılı sonrası için belirsizlik arz etmektedir. İklim değişikliği modelleri ile yağışların benzetim (simülasyon) çalışmalarında hala yüksek belirsizlikler vardır. Suyun bulunması konusundaki belirsizlikler iklim değişikliğine uyum çalışmalarında düşük veya orta ölçekli güven aralıklarında hesaplamaların yapılması gereklidir. Buna ilave olarak iklim değişikliğinin su ile ilgili politikalarında salgı miktarlarının yüksek güvenirlilikle değerlendirilmesi mümkün görülmemektedir, 5) Isınma ve uç olaylar değişik su kirleticilerinin artarak yayılmasına sebep olurlar (mesela, nitrat, çözülmüş organik karbon, patojen, ısı kirliliği). Bunlar insan çevresine ve sağlığına zararlı olurlar, 6) Birçok bölgede ve özellikle de su sıkıntısı olan yerlerde insanlarıs sebep olduğu kirleticiler, ekonomik büyüme, arazi kullanımı, ve şehirleşme iklim değişikliğine ilave olark tatlı su kaynakları için tehlikeli etkiler arasındadır,

7) Su yönetiminde iklim değişikliği etkilerinin göz önğünde tutulması gereklidir. Mesela duraganlık (stasyonerlik) kabulü artık geçerli değildir. Yani gelecek olaylar geçmiş olayların istatistik olarak aynadaki yansıması özelkliklerini ihtiva etmez. Su yönetimi çalışmaları iklim değişikliği salınımlarını göz önünde tutmalı ve belirsizlikleri etkisiz hale getirmek için mutlaka RİSK yönetimi yolune gidilmelidir, 8) Dünya ölçeğide, iklim değişikliği sonucunda suya olan talep artacaktır ve su sıkıntısı çekilen yerlerde yeraltı suyu beslenme imkanları da azalacaktır, 9) Suya talep özellike nüfus artışı ile artacaktır ama ikinci derecede de iklim değişikliği dolayısı ile artacaktır (Burada bitki su talebininde unutulmaması gereklidir, GIDA), 10) Bitkilerden CO 2 artması sonucunda terlemenin azalması ile akışlarda azalma veya çok küçük artmalar iklim değişikliğinin sebebiyeti ile olacaktır. Modellerden çıkan bir sonuca göre geçmiş akımlarda görülen artış bir bakıma bundan ortaya çıkmıştır.

TAVSİYELER 1) Araştırma öncelikleri (veri şebekelei ve bankaları, problemin ölçeği, meslekler arasın hoşgörü ve uyum), 2) Araştırma yönetimi ( büyük ölçekte arazi kullanım deneyleri, uzaktan alğılama, karar vericiler ve halk iletişimin sağlanması), 3) Proje tasarımı ve yönetmi (iklim değişikliğinin tesiri, pratik işletmelerde geniş bir diyalog, su kaynakları sorunlarının çözümleri için değişik çözüm seçeneklerinin belirlenmesi), ve 4) Politika seçeneklerinin belirlenmesi (tüm bilgi, kamu, kuruluş ve uzmanlara dayalı bir ulusal planlama, yerel kültür ve gelişme seviyelerini göz önünde tutmak, vb. ).

Küresel ısınmanın etkisiyle ortaya çıkan mevsim değişiklikleri (? ? ? ) gelecekte de devam edecek. Bakanlık gelecekteki değişikliklere karşı hazırlanmak için harekete geçti. Çevre ve Orman Bakanlığı, küresel ısınma nedeniyle Türkiye'nin uzun süreli sıcaklık ve yağış değişiklikleri ile eğilimlerini ortaya çıkarmayı amaçlayan çalışmasını tamamladı (su, orman, tarım, su kullanımı vb. ? ? ? ). Kamu kurumu ve üniversite işbirliği kapsamında, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ve İstanbul Teknik Üniversitesi tarafından ortaklaşa yürütülen "Türkiye için iklim değişikliği senaryoları" projesinin Türkiye'nin gelecekteki iklimine ilişkin ilk sonuçları açıklandı.

KIŞIN DOĞU YAZIN BATIDA SICAKLIK ARTACAK (IPCC böyle demekte) Çalışmanın en kötümser senaryosuna göre ülkenin genelinde yıllık ortalama sıcaklıklarda 2 -3 derecelik artış olacak. Kış mevsiminde sıcaklıklar ülkenin doğusunda daha fazla artış gösterecek, yaz mevsiminde ise tam tersi sıcaklıklar batı bölgesinde doğuya nazaran 3 -4 derece yüksek olacak. (Hangi model ve şartlarda? ? )

YAĞIŞLARDA DEĞİŞİM KIŞIN Yağışlarda en belirgin değişikliklerin kış mevsiminde olacak. Ege ve Akdeniz kıyıları boyunca yağışlar azalacak ve Karadeniz kıyısı boyunca artacak. İç Anadolu Bölgesi yağışlarında ise az ya da hiç değişiklik olmayacak. (Hangi senaryolar ve tedbirler nelerdir? Süre-şiddet ve sıklık nelerdir? ? ; yağmur mu? Kar mı? İkisi birden mi? )

FIRAT VE DİCLE HAVZASINDA AZALACAK Kış yağışları Türkiye'nin bölgedeki su kaynakları bakımından son derece önemli olan Fırat ve Dicle havzasının üst bölümlerinde azalacak. Kafkas (? ? ? Ne alaka, doğu Karadeniz mi? ) kıyı bölgesi ise önemli ölçüde daha fazla yağış alacak. Yaz yağışlarında büyük değişiklik olmayacak, fakat sonbaharda hafif artışlar olacak.

EN İYİMSER SENARYOSUNA GÖRE TÜRKİYE (HANGİ SENARYO ? ? ) Gelecekteki İklim değişikliğinin öngörülmesi üzerine yapılan sera gazı salım senaryolarından en iyimser olanının kullanıldığı model sonuçlarında ise 2070 -2100 döneminde 1961 -1990 dönemine göre Türkiye ikliminde belirgin değişiklikler. öngörülmüyor (? ? Nasıl olur ? )

ŞU AN GÖZLENEN DEĞİŞİKLİKLER Yapılan çalışmalara göre Türkiye'de şu an gözlemlenen iklim değişiklikleri şöyle: Türkiye'nin ortalama hava sıcaklıklarında genel anlamda bir artış eğilimi söz konusu. Bu eğilimler özellikle güney bölgelerde kendini gösteriyor. Buna karşılık, yaz ve özellikle sonbahar ortalama sıcaklıkları, kuzeyde ve karasal iç bölgelerde azaldı. (Ne kadar genel ve BİLİMSEL bilgiden (sayısal) yoksun) Nasıl tasarım, mücadele, hazırlık ve uyum yapacağız? )

HIZLI KENTLEŞME En belirgin ve en geniş yayılışlı ısınma eğilimleri minimum hava sıcaklıklarında ilkbahar ve yaz minimum sıcaklıklarında gözlemleniyor. Minimum sıcaklıklardaki ısınma eğilimlerinde Türkiye'deki hızlı kentleşmenin etkisi büyük. Maksimum sıcaklıklarda genel eğilim yaz mevsimlerinde artış yönünde. (? ? )

KIŞIN KURAKLIK YAŞANIYOR Mevsimsel değerlendirmeler anlamında, yaz sıcaklıklarındaki yaygın artış göze çarpıyor. Bu özellikle Türkiye'nin batı ve güneybatı bölgelerinde gözlemleniyor. Yağışlarda önemli azalma eğilimleri ve kuraklık olayları kış mevsiminde daha belirgin olarak ortaya çıkıyor. Buna karşılık sonbahar yağışları İç Anadolu'nun kuzey kesimlerinde artış eğilimi gösteriyor.