Havann ierii 1 Hava bol miktarda azot N

• Havanın içeriği? 1

Hava bol miktarda azot (N 2: %78. 084) ve oksijen (O 2: %20. 946) den oluşmaktadır. Kalan %1’lik kısmın büyük bir bölümü argon (%0. 934), karbondioksit (%0. 037), neon (% 0. 001818), helyum (% 0. 000524) metan (% 0. 0002), kripton, hidrojen, su buharı, diazot monoksit, ksenon ve eser miktarda ozon, kükürt dioksit, azot dioksit, amonyak, karbon monoksit ve iyod içermektedir. 2

• İklim ve Havayı tanımlayınız? 3

iklim, “Yeryüzünün herhangi bir yerinde uzun yıllar boyunca yaşanan ya da gözlenen tüm hava koşullarının ortalama durumu” olarak tanımlanmaktadır. Şüphesiz, iklim tanımı, aşırı olayları, sıklık dağılımlarını, olasılıkları ve değişkenliği de içermek zorundadır. 4

Kısa süreli atmosfer koşulları ve süreçleri, hava olarak nitelendirilir. Hava ve iklim arasındaki en önemli ayrım, “zaman”dır. 5

Pencereden dışarıya bir bakış, bize, havanın o anda yağışlı (ya da güneşli) olup olmadığı hakkında genel bir düşünce verebilir. Buna karşılık, onun nemli (ya da kurak) bir yaz (ya da kış) olup olmadığını söylemez. 6

İnsan sağlığına canlı hayatına ve ekolojik dengeye zararlı olabilecek katı, sıvı ya da gaz halindeki yabancı maddelerin atmosferde bulunması, hava kirliliği olarak tanımlanmaktır. 7

8

Atmosferdeki su buharı miktarı, denizler, göller, nehirler ve bitkilerden buharlaşma ile artar ve bulutlardan sis, çiğ, yağmur oluşumu ile de azalır ve su buharının atmosferdeki miktarı değişmez. 9

HAVA KİRLİLİĞİ KAYNAKLARI • Doğal kaynaklar • Yapay Kaynaklar § Sabit Kaynaklar § Hareketli Kaynaklar 10

Doğal kaynaklar 11

Volkan faaliyetlerini, Orman yangınlarını, Toz fırtınalarını, Okyanus dalgalarını, açık arazide hayvan ve bitki örtülerinin bozulmasını kapsar. 12

Yapay Kaynaklar 13

Yapay Kaynaklar Bu kaynaklar hammaddenin insanların kullanımına sunabilmek için gereken süreçler sonucunda oluşurlar. Sabit ve hareketli kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. 14

Sabit Kaynaklar Katı, sıvı ve gaz yakıtların yakılması ile veya herhangi bir üretim prosesi esnasında oluşan kirleticilerin bir baca yoluyla atmosfere emisyonun yapıldığı kaynaklardır. 15

Hareketli Kaynaklar Kara, hava ve deniz taşıtlarının egzozlarıdır. Kara, hava ve deniz taşıtlarında mazot, benzin veya jet yakıtı gibi yakıtlar tüketilmekte ve taşıtların egzozlarından atmosfere verilen hava kirleticiler, katı, sıvı ve gaz yakıtlarının yanmasıyla oluşan yanma ürünlerinin benzerleridir (Kısaca otomobiller(egzoz), kalorifer, soba, açıkta yakılan ateşler). 16

Hava kirleticileri; birincil kirleticiler (belirli bir kaynaktan doğrudan atmosfere karışır) karışır ikincil kirleticiler (atmosferde bazı mekanizmalar sonucu oluşur) 17

Birincil Kirleticiler • • Kükürt oksitleri (SOx) Azot oksitleri (NOx) Karbon oksitleri (COx) Hidrokarbonlar Cıva Kurşun Partikül Madde 18

Kükürt oksitleri (SOx) Kükürt içeren yakıtların yanmasıyla oluşan zehirli gazlardır. Her yıl açığa çıkan kükürt oksitlerinin yaklaşık %60’ı kömürün yakılmasıyla oluşur. 19

Azot oksitleri (NOx) Kükürtten sonra en önemli hava kirleticidir. Yakıtın çok yüksek sıcaklıkta yanmasıyla oluşur. 20

Bu kirletici de gene motorlu taşıtlardan ve elektrik enerji santralleri ile sanayide kullanılan buhar kazanlarının yakım sistemlerinden kaynaklanır. 21

Karbon Monoksit (CO) Renksiz, kokusuz ve havanın ortalama mol kütlesine eşit mol kütlesinde bir gaz olan karbon monoksit, bu yüzden hem kaynaklandığı nokta etrafında iyi dağılmayan hem de varlığı kolay fark edilmeyen zehirli bir gazdır. 22

• Karbon monoksit kanda alyuvar hücrelerine girerek hemoglobin ile sıkıca bağlanarak oksijenin bağlanmasını önler, • Dokulara oksijen taşınamaması baş dönmesi, baş ağrısı ve halsizliğe sebep olur, • Karbon monoksit yoğunluğunun %1’i geçmesi ölüme sebep olabilir. 23

Hidrokarbonlar da, karbon monoksit gibi eksik yanan yakıtlardan kaynaklanır. Ama karbon monoksitin tersine, atmosferde normal olarak bulundukları yoğunlukta zehirli değillerdir. Bununla birlikte, fotokimyasal sise yol açtıklarından kirliliğin artmasında önemli rol oynarlar. 24

İkincil Kirleticiler • Ozon • Kloroflorokarbon (CFC) 25

Ozon gazı zehirli, renksiz bir gazdır ve atmosferin üst katmanlarında yer alır. Gökyüzünün mavi renkte görünmesi bu gaz sayesinde olmaktadır. Sıvı halde lacivert renge dönüşen ozon gazı, dünyayı güneşten gelen mor ötesi radyasyona karşı korumaktadır. 26

Ancak bu gaz aynı zamanda canlılar için çok tehlikelidir. Maruz kalındığında gözleri, burnu ve boğazı tahriş ederek solunum sistemini tahrip eder. 27

Kloroflorokarbon (CFC) 28

Ozon ile tepkimeye girerek, ozon tabakasını deler. Sera gazlarından olan kloroflorokarbon küresel ısınmanın da başlıca sebeplerindedir. 29

Radyoaktif Kirleticiler Maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı proton sayısına göre oldukça fazla ise, bu tür maddeler kararsız yapı göstermekte, çekirdeğindeki alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadır. 30

Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere “Radyoaktif Madde”, çevreye yayılan alfa, beta, gama gibi ışınlara ise “Radyasyon” adı verilmektedir. 31

Radyasyonun etkisi; cins, yaş ve organa göre değişmektedir. Çocuklar ve büyüme çağındaki gençler ile özellikle göz en fazla etkilenen organ olup; görme zayıflığı katarakt ve göz uyumunun yavaşlamasına sebep olmaktadır. 32

Deri ise, radyasyona karşı daha dayanıklıdır. Radyasyonun zararları genellikle zamanla ortaya çıkan bir etki olup, ani etki ancak atom bombalarının yol açtığı ölümlere ve yüksek radyasyondaki yanmalar şeklinde kendini göstermektedir. 33

Örneğin; Çernobil kazası nedeniyle yayılan radyoaktif artıkların, toprak ürünlerinde yol açtığı kirlilik bilinmektedir. Çernobil reaktöründe oluşan kazada, doğrudan etki sonucu 30’dan fazla insan hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi yaralanmış, sakatlanmış ve hastalanmıştır. Binlerce insan ise belirtileri sonradan çıkacak olan genetik etkilerle, nesilden nesile geçebilecek kalıcı izler taşımaktadır. 34

ÇERNOBİL 35

ÇERNOBİLİN SONUÇLARI 36

Hava Kirliliğinin Kaynakları • • • Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Motorlu Taşıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği 37

Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına ve Çevre Üzerindeki Etkileri • İnsan Sağlığına Etkileri • Doğaya Etkileri İklim Üzerine Etkileri Eşyalara Etkileri Hayvan ve Bitkilere Etkisi 38

İnsan Sağlığına Etkileri 39

Doğaya Etkileri İklim Üzerine Etkileri Hava kirliliğinin iklime etkisi lokal ve küresel olmak üzere iki şekildedir. Lokal düzeyde, şehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeye ulaşan güneş ışınlarını yansıtmakta, dağılmakta ve azda olsa absorbe etmektedir. Bu olayların, şehirlerde bazı meteorolojik farklılaşmalara sebep olmaları beklenir. 40

Küresel düzeyde kirlilik ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir. Bu tür küresel düzeyde hava kirliliğinin iki örneği sera etkisi ve ozon tabakasındaki bozulmadır. 41

Eşyalara Etkileri Hava kirliliği yapıların taş ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Bu zararın en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. 42

Hayvan ve Bitkilere Etkisi • Atmosferdeki kirleticilerin omurgalı hayvanlar üzerindeki etkileri solunum sistemi bozuklukları, gözler, dişler ve kemiklere olan zararları ve yiyecek kaynaklarının azalması şeklinde görülür. • İnsanlar ve hayvanlar dışında bitkiler de hava kirliliğinin etkileriyle karşıyadır. 43

• Hava kirliliğini meydana getiren bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaşlatır. Özellikle tarımsal bitkilerdeki bu olumsuz etki, bir ölçüde ürün azalmasına sebep olur. • Ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitki hayatında sebep olduğu ayrı bir bozulmadır. Hava kirliliğinin bitkilere olan etkisinin en iyi örneği, asit yağmurlarının geniş orman alanlarına verdiği zarardır. 44

HAVA KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEK İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER Hava kirliliğinin önlenmesi veya çevre üzerindeki olumsuz etkisinin giderilmesinde dikkate alınması gereken üç ortam vardır. 45

1. Kirletici kaynak, 2. Taşıyıcı ortam, 3. Alıcı ortamdır. Bu üç ortamlı olayı değerlendirdiğimizde, hava kirliliğinin azaltılmasında en akılcı işlemin kaynakta yapılabileceğini görmekteyiz. 46

Bu prensiplerin uygulanmasında dikkate alınması gereken önemli bir konu da uygun enerji kaynağı seçimidir. Genel olarak enerji üretim kaynakları; § Yenilenemeyen-tükenen enerji kaynakları § Yenilenebilen-tükenmeyen enerji kaynakları olarak iki grup altında toplanabilir. 47

ASİT YAĞMURLARI Asit yağmurları, kükürt oksitlerin ve azot dioksitin atmosferdeki nemle birleşerek sülfürik, süfüröz ve nitrik asitli yağmur, kar ya da dolu oluşturması biçiminde kirliliğe verilen genel addır. Bu tür yağmurda tanecikler siste asılı olarak süspansiyon oluşturabilir ya da en kuru halde birikebilir. 48

Bu tepkimeler şöyledir: SO 2 + H 2 O H 2 SO 3 + H 2 O H 2 SO 4 3 NO 2 + H 2 O 2 HNO 3 + NO 49

Hiçbir yabancı maddeyle kirletilmemiş bir atmosferde bile yağmur suyu atmosferdeki karbondioksiti çözdüğü için, hafif asidik karakterdedir. p. H’ı 5. 6 civarındadır. Asit yağmurlarında ise p. H değeri 3’e hatta daha da altına düşer. 50

Asit Yağmurlarının İnsan ve Toprak Üzerine Etkileri 51

• Asit yağmurlarının sonucuysa, yok olan ormanlar, hiçbir canlının yaşamadığı ölü göller, zarar gören sanatsal yapılar ve sağlıklarını yitiren insanlardır. Yeryüzüne ulaşan asit, birçok bitki ve hayvana zarar verir. 52

• SİS NEDİR? 53

SİS NEDİR? Sis yeryüzündeki yatay görüş mesafesini 1 km’nin altına düşüren bir meteorolojik bir olaydır. Sis, bir alçak seviye bulutu olan Stratus bulutunun yerde veya yere yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Sis, su buharının yoğuşması veya donarak kristalleşmesi sonucu oluşan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelmiştir. 54

sis 55

• Sis içinde çisenti biçiminde çok hafif yağış görülebilir. Sis büyük ölçüde güneşe engel olur ve özellikle deniz ulaşımı olmak üzere hava ve kara ulaşımını da olumsuz yönde etkiler. 56

Sis genellikle gece vakti ve sabahın erken saatlerinde, alçak, çukur kara parçaları üzerinde veya su yüzeyinde görülür. Bu durumun sebebi, soğuk hava akımının, kara parçasının veya suyun daha sıcak yüzeyine çarpmasıdır. Özellikle sonbaharda çok sık görülür. Çünkü sonbaharda hava toprağa veya suya oranla daha çabuk soğumaktadır. 57

Sis Türleri • • Radyasyon Sisi Adveksiyon (Yatay Hava Hareketi) Sisi Oroğrafik (Yer Şekili) Sis Cephe Sisleri 58