Hukukunun Kaynaklar VE SOSYAL GVELK HUKUKUNUN KAYNAKLARI Baka

İş Hukukunun Kaynakları

İŞ VE SOSYAL GÜVELİK HUKUKUNUN KAYNAKLARI Başka Hukuk Dalları İle Ortak Kayn. Kendine Özgü Kaynakları Uluslararası Kaynakları

Başka Hukuk Dalları İle Ortak Kaynakları • • • Anayasa Kanun Tüzük Yönetmelik Yazısız Kaynak Yardımcı Kaynaklar ve • Özel Kanunlar

Anayasa • Bir ülkedeki tüm hakların temel kaynağıdır. • Ekonomik ve Sosyal Hak ve Ödevler • Bireysel ve kollektif iş ilişkilerine dair hükümler 1982/2. Md: “T. C. Toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde…. sosyal bir hukuk devletidir. ”

İş Hukukuna İlişkin Anayasa’da Yer Alan Genel Hükümler • Md. 48: Çalışma ve sözleşme hürriyeti (Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetine sahiptir) • Md. 49: Çalışma Hakkı ve Ödevi: Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri almak zorundadır.

• Md. 50: Yaşa, cinsiyete, güce uygun olmayan işlerde çalıştırılamama (Dinlenme Hakkı) • • • Md. 51: Sendika kurma hakkı Md. 52: Sendikal Faaliyetler Md. 53: Toplu iş sözleşmesi hakkı Md. 54: Grev ve lokavt hakkı Md. 55: Ücret adalet sağlanmasına ilişkin. . . Md. 60, 61, 62: Sosyal güvenlik hakları, sosyal güvenlik yükümlülüğü ve sınırları

Kanunlar Yasama Organı tarafından belirli şekillere uyularak düzenlenen, yürürlüğe girmesiyle toplum için uyulması gerekli ve zorunlu olan genel ve sürekli kurallar bütünü. . . • Borçlar Kanunu (4857 sayılı İş Kanununun uygulama alanı dışında bırakılan işyerlerine, bu işyerlerinin işverenlerine ve işçilerine Borçlar Kanunu’nun “Hizmet Akdine” ilişkin hükümleri uygulanır. (Ayrıca İş Kanunu hükümlerindeki bir boşluk, yine Borçlar Kanunu hükümleri ile doldurulur.

İş ve Sosyal Güv. Hukuku ile ilgili hükümlerin Bulunduğu Diğer Genel Kanunlar: • • • Türk Medeni Kanunu Maden Kanunu Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Belediyeler Kanunu İcra ve İflas Kanunu Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hak. Kanun Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Mesleki Eğitim Kanunu, Türk Ceza Kanunu

Özel Kanunlar Bireysel İş Hukuku Alanında üç özel iş kanunu yürürlüktedir. 1) 4857 Sayılı İş Kanunu (2003/ 9 bölüm-122 md. ) (Bireysel iş ilişkileri bu kanun hükümleri ile. . . ) 2) 854 Sayılı Deniz İş Kanunu (1967/ 57 md. ) (Deniz, göl ve akarsularda Türk bayrağı taşıyan yüz ve daha yukarı gronstonluk gemilerde çalışan gemi adamları ve bunların işverenleri hakkında. . ) 3) 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun (1952/32 md. )

Sosyal Güv. Hukuku alanında geçerli olan “Sigorta Kanunları” • Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu: (5510 sayı/2006 kabul/2008 yürürlük) (işçi, memur ve bağımsız çalışanlara ilişkin; iş kazası, hastalık, yaşlılık, mamullük ve ölüm risklerine karşı güvence…) • Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu: (2925 sayı/ 1983 kabul/1984 yürürlük) (Tarım işlerinde hizmet akdiyle çalışanların kanunda gösterilen koşullara bağlı olarak sosyal güv. Gereksinimlerinin karşılanması…) • 4447 Sayılı Kanun: (kabul ve yürürlük 1999) (İşsizlik sigortasının kurulması ve işsizlik sigortaları uygulamalarına ilişkin…)

Çalışma yaşamını düzenleyen diğer bazı Özel Kanunlar: • Çalışma ve Sosy. Güv. Bak. Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun • Türkiye İş Kurumu Kanunu • İş Mahkemeleri Kanunu • Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu

Toplu İş Hukuku Alanında ise üç özel Kanun yürürlüktedir: 1) 2821 sayılı Sendikalar Kanunu (1983) 2) 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları Kanunu (2001) 3) 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu (1983)

Tüzükler: - İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü İş Süreleri Tüzüğü Fazla Çalışma Tüzüğü İş Kolları Tüzüğü Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü…vs.

Yönetmelikler: - Sosyal Sigortalar İşlemleri Yönetmeliği - İzin Yönetmeliği - Asgari Ücret Yönetmeliği…vs.

Yazısız Kaynaklar Örf ve Adet Hukuku (ÖRNEK) Ara dinlenmesi MADDE 68. – Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; a) Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika, b) Dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde yarım saat, c) Yedi buçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat, Ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir. Ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde de tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir. Dinlenmeler bir işyerinde işçilere aynı veya değişik saatlerde kullandırılabilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

Yardımcı Kaynaklar • İçtihat İş Hukuku'na kaynak olarak gösterilebilecek yargı kararları: - Anayasa Mahkemesi, - Yargıtay, - Danıştay, - Uyuşmazlık Mahkemesi, tarafından verilen kararlardır • Doktrin

İş Hukukunun Uluslar arası Kaynakları a) Uluslar arası Çalışma Sözleşmeleri: ILO Sözleşmesi 1994 İşsizlik Hakkındaki Sözleşme Kadınların Yer altı Maden Ocaklarında Çalıştırılma Sözleşmesi Ücretin Korunması Hakkındaki Sözleşme vs. b) Uluslar arası Anlaşmalar Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Anlaşması Avrupa Ekonomik Topluluğu Anlaşması Avrupa Sosyal Şartı vs. c) Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri:

İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunun Kendine Özgü Kaynakları • • Bireysel İş Sözleşmeleri Toplu İş Sözleşmesi İşyeri İç Yönetmelikleri İşyeri Uygulamaları

Bireysel İş Sözleşmesi • İş görme borcu doğuran sözleşme türüdür. • Sadece sözleşmenin tarafları arasında hak ve borç doğurur. • Yürürlükteki mevzuata ve Toplu İş Sözleşmesine aykırı olamaz. • İşçi yararına yorum ilkesi vardır.

Toplu İş Sözleşmesi • İşçi sendikası ile işveren ya da işveren sendikası arasında yapılan ve çalışma ilişkilerinden doğan hak ve menfaatlerin korunması, geliştirilmesi amacıyla yapılan iki taraflı sözleşme türüdür.

İşyeri İç Yönetmelikleri Toplu iş sözleşmesi yapılmayan yerlerde uygulanacak çalışma koşulları ya da toplu iş sözleşmesinde yer almayan hususlar iç yönetmelikler ile düzenlenmektedir. • İşveren tarafından tek taraflı olarak düzenlenmekte ve işyerinde çalışanları bağlayıcı hukuksal bir kaynak olmaktadır. • İç yönetmelik işçinin kabulü ile bağlayıcılık

Örnek Olay • İşveren tek taraflı olarak lojman yönetmeliğini değiştirerek, acil ihtiyaç personelinin dışında kalanların oturma sürelerini 3 yıldan 1 yıla indirmiştir. Lojmanda oturan Kemal, bu değişikliğe hiçbir cevap vermemiştir. Değişiklikten 6 ay sonra 1 yılı doldurduğu için lojmandan çıkarılmak istenmiştir. İşçi Kemal, işverenin bu işlemine itiraz etmektedir.

Çözüm • Lojman yönetmeliği işçi ile işveren arasındaki karşılıklı hakları düzenlediği için iş sözleşmesinin eki niteliğindeki bir iç yönetmeliktir. İşçi Kemal’in bu değişikliği altı iş günü içinde kabul ettiğini açıkça bildirmemesi, değişikliği reddettiği anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu değişiklikten işçi Kemal etkilenmeyecek; lojmanda 3. yılın sonuna kadar kalabilecektir.

İşyeri Uygulamaları İşyeri uygulaması, işverenin kendisi için yükümlülük getirici tek taraflı iradesi ile işyerinde uzun bir zamandan beri uygulanan ve bundan sonra uygulanacağı şeklindeki işçi beklentilerdir. Çalışma koşulu haline gelen işyeri uygulamaları İş hukukunun özel kaynakları arasında yer alır.

Örnek Olay • Bir işyerinde toplu iş sözleşmesinde ya da iş sözleşmesinde bulunmadığı halde işveren 4 yıldan beri yılbaşı ve bayram harçlığı vermektedir. Ancak bu sene bu harçlıkları vermeyeceğini açıklamıştır. İş veren bu değişikliği yapabilir mi?

Çözüm • İşveren bu değişikliği yapamaz. Çünkü bu uygulaması bir işyeri uygulaması haline gelmiştir. Bu kural işverenin şahsından soyutlanarak objektif bir niteliğe bürünmüştür. Artık kural, bir işyeri uygulaması olarak işvereni de bağlayıcıdır.

Örnek Olay • İşyerine “ne iş olursa yaparım” talebi ile kabul edilen düz işçi Kemal ile asansör bakım operatörü olarak işe alınan Hasan’a bahçe temizleme işinin yapılması talimatı verilmiştir. İşçi Hasan bu işi yapmak istememektedir.

Çözüm • İşverenin yönetim hakkı işçi Hasan karşısında sınırlandırılmıştır. Çünkü, işverenin yönetim hakkı sadece asansör bakım işinin somutlaştırılmasına yöneliktir. İşçinin bu işi yapmak istememesi iş sözleşmesine aykırı bir davranış değildir. Ancak işçi Kemal’in iş görme borcu soyut olarak çok geniş ifade edildiği için yönetim hakkı çerçevesinde verilen bu talimat yerine getirilmelidir. İşçi Kemal’in bu işi yapmaması veya gerektiği gibi yapmaması iş sözleşmesine aykırı bir davranıştır.

Örnek Olay • İşyerine park ve bahçe kadrosunda işe giren işçi Hasan, işe alındığı tarihten itibaren daktilograf olarak çalışmaktadır. Belediye seçimleri ile beraber yeni belediye başkanı, Hasan ve onun durumunda olan işçileri sözleşmelerinde belirtildiği gibi park ve bahçe işlerinde görevlendirmek istemektedir. İşveren böyle bir emir ve talimatta bulunabilir mi?

Çözüm • İşveren böyle bir değişiklikte bulunamaz. Çünkü iş sözleşmesi hükmü yıllar süren uygulamalar karşısında değiştiği kabul edilir. Yıllar süren uygulamayla olay bir iş yeri uygulaması haline dönüşmüştür. İşveren bu değişikliği yapamaz.