Pravo intelektualne svojine Predavanja Predmetni nastavnik Prof dr

Pravo intelektualne svojine Predavanja Predmetni nastavnik: Prof. dr Žaklina Spalević e-mail: zspalevic@sinergija. edu. ba

XI nedelja predavanja § Pravo zaštite dizajna ü ü ü Pojam prava Predmez zaštite Uslovi zaštite Subjekt zaštite Pravo na zaštitu Postupak za sticanje prava zaštite Sadržina prava na dizajn Obim zaštite Ograničenja prava na dizajn Odnos između prava zaštite dizajna i autorskog prava Trajanje i prestanak prava Prof. dr Žaklina Spalević

XI nedelja predavanja § Pravo zaštite oznake geografskog porekla ü ü ü ü ü Pojam prava Predmet zaštite Uslovi zaštite Subjekt zaštite i pravo na zaštitu Postupak za sticanje prava zaštite Sadržina zaštite Obim zaštite Ograničenja prava Trajanje prava Prestanak prava Prof. dr Žaklina Spalević

Pojam prava dizajna • Pojam prava dizajna (industrijskog oblikovanja): ü Pravo dizajna u objektivnom smislu – skup pravnih normi kojima se uređuje pravna zaštita dizajna-spoljašnjeg izgleda proizvoda (uslovi i postupak zaštite, sticanje prava na dizajn, sadržina, ograničenje, trajanje, sudska zaštita i razlozi prestanka prava na dizajn) ü Subjektivno pravo na dizajn – isključivo (apsolutno) pravo, vremenski, sadržinski i teritorijalno ograničeno koje ovlašćuje svog nosioca da privredno koristi zaštićeni dizajn, i da zabrani drugima da to čine. v Potreba da se stvaraocima industrijskog oblikovanja obezbedi odgovarajuća pravna zaštita leži u činjenici što proizvodi izrađeni prema određenom dizajnu, imaju veću vrednost, jer kod potrošača izazivaju osećaj lepog – lepo dizajniran proizvod izdvaja takav proizvod od drugih koji služe istoj svrsi, i predstavlja jedan od odlučujućih faktora kojim se rukovode potrošači kada se odlučuju za njegovu nabavku. Prof. dr Žaklina Spalević

Pojam prava dizajna • Funkcije dizajna: ü Estetska funkcija ü Funkcija razlikovanja robe jednog privrednog subjekta od iste vrste robe drugog privrednog subjekta, što je razlog da u pravu zaštite dizajna ima elemenata autorskog prava i prava žiga. • Pravo na dizajn stiče se u odgovarajućem postupku kod nadležnog organa, na osnovu rešenja o priznavanju prava, i upisu prava u odgovarajući registar, nakon čega se subjektu zaštite izdaje isprava o priznatom pravu na dizajn. • Isprava o pravu na dizajn: pismena isprava koju izdaje nadležni organ kojom se nosilac prava na dizajn legitimiše kao subjekt koji ima isključiva ovlašćenja na zaštićeni dizajn za određeni vremenski period i za određenu teritoriju. Prof. dr Žaklina Spalević

Predmet zaštite prava dizajna • Predmet zaštite: spoljašnji izgled proizvoda-dizajn, tj. ukupni vizuelni utisak koji proizvod ostavlja na informisanog potrošača ili korisnika (fizičko lice koje se redovno susreće sa proizvodom o kojem je reč). • Dizajn: trodimenzionalni ili dvodimenzionalni izgled celog proizvoda ili njegovog dela, koji je određen njegovim vizuelnim karakteristikama, posebno linijama, konturama, bojama, oblikom, teksturom, i materijalima od kojih je proizvod sačinjen, ili kojima je ukrašen kao i njihovom kombinacijom. • Proizvod: industrijski ili zanatski predmet, uključujući i delove koji su namenjeni za spajanje u složeni proizvod, pakovanje proizvoda, grafičke simbole i tipografske znake, ali ne i računarski program. Prof. dr Žaklina Spalević

Predmet zaštite prava dizajna • Osnovna karakteristika spoljašnjeg izgleda proizvoda (dizajna): podobnost da se industrijski ili zanatski proizvodi mogu izrađivati prema stvorenom dizajnu – da predmet zaštite nije neki apstraktan spoljašnji izgled proizvoda, već konkretan oblik sasvim određenog proizvoda. • Uslovljenost (vezanost) predmeta zaštite sa konkretnim industrijskim ili zanatskim proizvodom ukazuje na načelo specijalnosti – dva ili više lica mogu steći pravo na dizajn za isti spolјašnji izgled jednog istog proizvoda. Izbor proizvoda na koji se odnosi zaštićen dizajn znatno je ograničen, npr. dizajn šolјe za kafu se ne može preneti na ručni sat, cipele i slične proizvode. • Stvaranje spolјašnjeg izgleda proizvoda (dizajniranje) je duhovna tvorevina, i zato je predmet zaštite nematerijalno dobro. • Materijal od koga je sam proizvod izrađen, nije obuhćaćen pravnom zaštitom Prof. dr Žaklina Spalević

• Predmet i uslovi zaštite prava dizajna Isključenje iz zaštite: ü Izgledi proizvoda koji su isključivo određeni tehničkom funkcijom proizvoda ü Dizajn koji se odnosi na proizvod ali koji nije dostupan pogledu – ovo isključenje učinjeno je iz razloga što se dizajn može odnositi kako na sam složeni proizvod tako i na proizvod koji je sastavni deo složenog proizvoda; ako je u pitanju proizvod koji je sastavni deo složenog proizvoda a pri tom sastavni proizvod nije vidljiv potrošaču kad upotrebljava taj složeni proizvod, takvi (sastavni i nevidljivi spoljni oblici proizvoda) ne mogu biti predmet zaštite. • Uslovi zaštite: ü Pozitivni uslovi: Ø Novost dizajna – ako identičan dizajn nije postojao, odnosno nije bio dostupan javnosti pre dana podnošenja prijave za zaštitu tog dizajna, ili ako ne postoji ranije podneta prijava za priznavanje identičnog dizajna Ø Individualni karakter dizajna – ako na dan podnošenja prijave za Prof. dr Žaklina Spalević zaštitu ostavlja na informisanog korisnika ukupan utisak da je različit

Uslovi zaštite prava dizajna ü Negativni uslovi – ne može se zaštititi dizajn: Ø Čije je objavljivanje ili upotreba protivna javnom poretku ili moralu Ø Kojim se vređaju autorska prava ili prava industrijske svojine drugog lica Ø Koji sadrži državni ili drugi javni grb, zastavu ili simbol, naziv ili skraćenicu naziva neke zemlje ili međunarodne organizacije, religiozne i nacionalne simbole, kao i njihovo podražavanje, osim po odobrenju nadležnog organa Ø Koji predstavlja lik nekog lica, osim uz izričitu saglasnost tog lica Ø Koji predstavlja lik umrlog lica, osim uz pristanak njegovih roditelja, bračnog druga i dece Ø Koji predstavlja lik istorijske ili druge umrle znamenite ličnosti, osim uz dozvolu nadležnog organa i pristanka njenih srodnika do trećeg stepena srodstva, i Ø Postoje određeni dvodimenzionalni proizvodi (npr. razglednice, geografske, auto, nautičke i druge karte) čiji se spoljašnji izgled ne može zaštititi – zaštita spoljašnjeg izgleda takvih proizvoda nije moguća jer bi se na taj način zaštita odnosila na sam proizvod, a ne na njegov izgled. Prof. dr Žaklina Spalević

Subjekt zaštite prava dizajna • Subjekt zaštite: ü Autor dizajna – intelektualni tvorac određenog spoljašnjeg oblika proizvoda, i po tom osnovu on je izvorni subjekt zaštite ü Više lica – to će uvek biti slučaj kada dva ili više lica zajedničkim stvaralačkim radom stvore proizvod sa novim spoljašnjim izgledom (svi su oni izvorni subjekti zaštite) ü Lica koja nisu autori, već su autorovi pravni sledbenici – u tom slučaju, prijavu za zaštitu dizajna podnosi autorov pravni sledbenik (ugovorni ili zakonski), s tim što je autor ovlašćen da zahteva da njegovo ime bude navedeno kao ime stvaraoca dizajna u prijavi i svim ostalim ispravama u postupku za priznavanje prava na dizajn (u pitanju je pravo autora dizajna da mu se priznaju moralna ovlašćenja). Prof. dr Žaklina Spalević

• Pravo na zaštitu: Pravo na zaštitu prava dizajna ü Pravo na zaštitu stiče lice koje je prvo podnelo prijavu za priznavanje prava ü U slučaju da se pokaže da lice koje je podnelo prijavu, odn. koje je steklo pravo na dizajn a da na to nije imalo pravo, autor dizajna, odn. stvarni subjekt zaštite ima pravo da podnese tužbu za osporavanje prava na zaštitu Ø Tužba kojom se zahteva da autor, odnosno njegov pravni sledbenik, ima pravo na podnošenje prijave umesto tuženog lica, ili zajedno sa njim, može se podneti do okončanja postupka, a ako je već doneto rešenje o priznanju prava na dizajn, tužba se može podneti u roku trajanja prava na dizajn Ø Ukoliko se tužbeni zahtev usvoji, nadležni organ, na osnovu pravnosnažne presude, ili na zahtev tužioca, upisuje tužioca u odgovarajući registar kao podnosioca prijave ili nosioca prava; ako je raniji podnosilac prijave, odn. nosilac prava na dizajn već raspolagao pravom, ta prava će prestati danom upisa novog podnosioca prijave za priznavanje prava, odn. nosioca prava, u Prof. dr Žaklina Spalević odgovarajući registar.

Postupak za sticanje prava zaštite prava dizajna prava na dizajn – postupak za zaštitu dizajna • Sticanje pokreće se podnošenjem prijave za priznavanje prava na dizajn od strane subjekta zaštite lično, ili preko punomoćnika, koja mora da sadrži: ü Zahtev za priznavanje prava na dizajn: ü Podatke o podnosiocu prijave ü Podatke o punomoćniku (ako se prijava podnosi preko punomoćnika) ü Pravni osnov za podnošenje prijave (ako autor dizajna nije podnosilac prijave) ü Podatke o autoru dizajna ili izjavu da ne želi da bude naveden u prijavi Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite prava dizajna ü Naznačenje da li se prijava odnosi na jedan ili više dizajna (jedna prijava može da sadrži zahtev za priznavanje prava na dizajn za jedan ili više dizajna, ali najviše do 100) ü Stvarni i kratak naziv dizajna ü Podatke o zatraženom pravu prvenstva (međunarodnom ili sajamskom) ü Dokaz o uplaćenoj taksi za podnošenje prijave ü Opis predmeta zaštite – kojim se ukazuje na one elemente spoljašnjeg izgleda proizvoda na osnovu kojih se utvrđuje da je u pitanju novi dizajn, i ü Prikaz predmeta zaštite – slika Ili crtež konkretnog proizvoda oblikovanog prema obliku tela ili slike za koje se traži zaštita. Prof. dr Žaklina Spalević

• Postupak za sticanje prava zaštite prava dizajna Pravo prvenstva na zaštitu dizajna – datum podnošenja prijave i datum sticanja prvenstva se poklapaju. Od ovog pravila postoje dva izuzetka: ü Kada se podnosilac prijave koristi pravom međunarodnog prvenstva, i ü Kada se podnosilac prijave koristi pravom izložbenog prvenstva. • Formalno ispitivanje prijave: pod pretpostavkom da je prijava uredna, pristupa se ispitivanju njene ispravnosti u formalnom smislu, odn. utvrđivanju da li prijava sadrži sve bitne delove propisane zakonom. • Ispitivanje urednosti prijava vrši se po redosledu kako su primljene, odn. po redosledu datuma prijema od strane nadležnog organa – izuzetno, prijava se može ispitivati po hitnom postupku (preko reda) i to: ü U slučaju sudskog spora ili pokrenutog inspekcijskog nadzora, na zahtev suda ili nadležnog organa tržišne inspekcije ü Ako je podnet zahtev za međunarodno registrovanje dizajna. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite prava dizajna • Suštinsko ispitivanje prijave: ako je prijava uredna u formalnom smislu, pristupa se utvrđivanju ispunjenosti materijalnih uslova za priznavanje prava na dizajn – utvrđuje se da li je dizajn nov i da li ima individualni karakter, odnosno da li ne postoji neki od razloga koji su prepreka za zaštitu dizajna. • Nadležni organ može doneti različite odluke, u zavisnosti od činjenica koje utvrdi u ovoj fazi postupka: 1. Prva mogućnost je da se utvrdi da prijava ne ispunjava uslove za priznavanje prava na dizajn 2. Druga mogućnost je da prijava sadrži zahtev za priznavanje više prava na dizajn (višestruka prijava) 3. Treća mogućnost je da je podnet zahtev za priznavanje više prava na dizajn (višestruka prijava) ali se pravo može priznati samo za neki dizajn a ne za sve (delimično priznanje prava na dizajn) 4. Četvrta mogućnost je da se podnosilac prijave može odlučiti (sve do okončanja postupka) da se njegova prijava za priznavanje prava na dizajn pretvori u prijavu za priznavanje Prof. dr Žaklina Spalević

Sadržina prava na dizajn • Sadržina prava na dizajn: ü Proizvodnja proizvoda u kojima je, ili na kojima je opredmećen zaštićeni dizajn ü Stavljanje u promet takvog proizvoda i njegovo nuđenje radi stavljanja u promet ü Skladištenje takvog proizvoda radi njegovog stavljanja u promet ü Uvoz i skladištenje takvog proizvoda radi stavljanja u promet ü Upotreba takvog proizvoda u privrednoj delatnosti ü Raspolaganje pravom na dizajn. Prof. dr Žaklina Spalević

Sadržina prava na dizajn • Sadržina prava autora dizajna – ukoliko je autor dizajna istovremeno i nosilac prava na dizajn (što će biti slučaj kada je zaštitu ostvario podnošenjem prijave za priznavanje prava na dizajn), sadržinu njegovog prava čine: ü Moralna – ovlašćenje da u prijavi, spisima i svim ispravama koje se odnose na dizajn bude navedeno njegovo ime ü Imovinska ovlašćenja – ovlašćenje da ekonomski iskorišćava zaštićeni dizajn i ovlašćenje da se suprotstavi svakom neovlašćenom ekonomskom iskorišćavanju prava na dizajn. Prof. dr Žaklina Spalević

Obim zaštite prava dizajna • Obim zaštite: ü Subjektivno pravo na dizajn je vremenski i predmetno ograničeno ü Sadržinu subjektivnog prava na dizajn čini lista pozitivnih imovinskopravnih ovlašćenja da ekonomski iskorišćava zaštićeni dizajn, kao i negativno ovlašćenja da se suprotstavi svakom licu da zaštićeni dizajn koristi bez njegove saglasnosti v Suština je da je negativan aspekt ovlašćenja nosioca prava na dizajn znatno širi u odnosu na pozitvan – ovo zbog toga što je nosilac prava na dizajn ovlašćen da se suprotstavi drugim licima da koriste ne samo isti dizajn, već i sličan. Prof. dr Žaklina Spalević

Ograničenja prava na dizajn • Ograničenja prava na dizajn: ü Pravo ranije upotrebe ü Korišćenja zaštićenog dizajna u nekomercijalne i eksperimentalne svrhe ü Korišćenje dizajna radi umnožavanja u svrhe podučavanja ili crtanja ü Korošćenje zaštićenog dizajna u cilju nesmetanog obavljanja međunarodnog saobraćaja ü Iscrpljenje prava. Prof. dr Žaklina Spalević

Odnos između prava zaštite dizajna i autorskog prava • Odnos između prava zaštite dizajna i autorskog prava: dizajn koji se može preneti na industrijski ili zanatski proizvod zahvaćen je dvema oblastima prava intelektualne svojine – pravom zaštite dizajna i autorskim pravom: ü U autorskom pravu pojavljuje se kao autorsko delo u oblasti primenjene umetnosti – dolazi do kumulacije svojstva autorskog dela i dizajna u istoj intelektualnoj tvorevini ü Autor ima mogućnost kumulacije zaštite – što znači da autorsko pravo i pravo zaštite dizajna ne isključuju jedno drugo (autorskopravna zaštita u svakom slučaju nastaje samim činom nastanka autorskog dela, što ne isključuje pravo autora da podnese prijavu dizajna i, eventualno, stekne zaštitu u okviru prava industrijske svojine) Prof. dr Žaklina Spalević

Odnos između prava zaštite dizajna i autorskog prava ü U slučaju kumulacije zaštite nosilac prava ne može vršiti svoja isključiva ovlašćenja prema trećim licima dvaput (dve zabrane, dva ugovora, dve naknade za isti oblik korišćenja predmeta zaštite i sl. ) – ključni smisao kumulacije zaštite je u tome da posle prestanka prava zaštite dizajna, autorskopravna zaštita nastavlja da postoji do redovnog isteka roka autorskopravne zaštite. Prof. dr Žaklina Spalević

Trajanje i prestanak prava dizajna prava na dizajn: pravo na dizajn vremenski je • Trajanje ograničeno na 25 godina – rok trajanja se računa od dana podnošenja uredne prijave za priznavanje prava; da bi pravo na dizajn trajalo za period predviđen zakonom propisana je obaveza produžavanja važnosti svakih 5 godina, za šta je potrebno podneti zahtev i platiti propisanu taksu za održavanje prava. • Prestanak prava na dizajn: ü Protekom roka trajanja zaštite ü Neplaćanjem takse ü Odricanjem nosioca prava ü Na osnovu sudske odluke kojom je osporeno pravo na dizajn ü Prestankom nosioca prava Prof. dr Žaklina Spalević ü Poništajem priznatog prava.

Pravo zaštite dizajna – rezime ü Subjektivno pravo zaštite dizajna je isključivo imovinsko pravo koje ovlašćuje svog nosioca da drugome zabrani ili dozvoli korišćenje zaštićenog dizajna u privrednom prometu ü Ovo pravo, koje je ograničenog roka trajanja, stiče se u upravnom postupku pred nadležnim upravnim organom, na osnovu rešenja o priznanju prava, i upisa prava u odgovarajući registar ü Dizajn je trodimenzionalni ili dvodimenzionalni izgled celog proizvoda ili njegovog dela – to je vizuelna pojava proizvoda, koja se može percipirati putem kontura, linija, slika, tela, boja, pa čak i vrste materijala Prof. dr Žaklina Spalević

Pravo zaštite dizajna – rezime ü Osnovi uslovi zaštite dizajna su novost dizajna i njegov individualni karakter: dizajn je nov ako u trenutku podnošenja prijave za zaštitu nije identičan ili bitno sličan sa određenim dizajnom koji je već učinjen dostupnim javnosti bilo gde u svetu, ili koji je sadržan u ranijoj prijavi dizajna u istoj državi; smatra se da dizajn ima individualni karakter ako na dan podnošenja prijave za zaštitu ostavlja na informisanog korisnika ukupan utisak da je različit od bilo kojeg drugog dizajna koji je učinjen dostupnim javnosti do tog dana ü Trajanje prava je ograničeno na rok od 25 godina, s tim što se početak roka računa od dana podnošenja prijave. Prof. dr Žaklina Spalević

Pojam prava zaštite oznake geografskog porekla • Pravo zaštite oznake geografskog porekla: ü U objektivnom smislu – skup pravnih normi koje regulišu uslove i sadržinu zaštite koju uživaju subjekti koji svoju robu ili uslugu označavaju zaštićenim nazivom određenog geografskog lokaliteta sa kojeg roba ili usluga potiče ü U smislu subjektivnog prava – skup konkretnih isključivih ovlašćenja koje subjekt zaštite ima u pogledu označavanja svog prozvoda ili usluge zaštićenom oznakom. Prof. dr Žaklina Spalević

Pojam prava zaštite oznake geografskog porekla • Oznake geografskog porekla dele se na dve vrste: ü Oznake (imena) porekla – geografski naziv zemlje, regiona ili mesta kojim se označava proizvod koji iz njih potiče i čiji su kvalitet i posebna svojstva isključivo iii pretežno uslovljeni geografskom sredinom koja obuhvata prirodne i ljudske faktore i čija se proizvodnja, prerada ili dorada obavljaju na određenom ograničenom području ü Geografske oznake – geografski naziv koji se upotrebljava da označi da određeni proizvod potiče iz određene zemlje, regiona ili mesta v Razlika između oznake porekla i geografske oznake: je u kvalitativnom svojstvu, jer oznakom porekla mogu biti obeleženi samo proizvodi koji imaju poseban kvalitet i svojstva. Prof. dr Žaklina Spalević

Predmet zaštite oznake geografskog porekla • Predmet zaštite: ü Naziv određenog geografskog lokaliteta (naselje, planina, šuma, visoravan, region, ili cela država npr. "Kuba" za duvan) ü Izuzetno, predmet zaštite može biti i oznaka koja nije naziv određenog geografskog lokaliteta, ali koja je dugom upotrebom u prometu postala opštepoznata kao naziv proizvoda koji potiče sa određenog lokaliteta, ili koja svojim izgledom ili značenjem nedvosmisleno asocira na određeni geografski lokalitet (npr. "Feta" za meki beli sir iz Grčke, "Kastro" za kubanske cigare) v Kao što se već iz samog naziva predmeta zaštite može zaključiti, reč je o oznaci koja ukazuje na geografski lokalitet sa kojeg roba ili usluga doista potiče – predmet zaštite ne može biti oznaka koja upućuje na geografski lokalitet koji nema veze sa stvarnim mestom porekla robe (teorija označava takve oznake kao neprave ili fantastiče geografske oznake). Prof. dr Žaklina Spalević

• Uslovi zaštite oznake geografskog porekla Uslovi zaštite: ü Materijalni – odnose se na predmet zaštite ü Formalni – dnose se na postupak zaštite, odn. na subjekat zaštite. • Materijalni uslovi: pozitivni i negativni. • Pozitivni uslovi: ü Osnovni pozitivan uslov: oznaka mora da sadrži naznaku određenog lokaliteta (naziv određenog mesta, regiona ili, što je retko, zemlјe) odakle proizvod potiče. Naziv lokaliteta mora da bude dovolјno distinktivan, da bi bio podoban za razlikovanje od drugih geografskih naziva. ü Drugi pozitivan uslov: da bi geografski naziv mogao da bude zaštićen, potrebno je da između specifičnih svojstava robe ili usluga koje će se obeležavati oznakom geografskog porrsla i geografskog lokaliteta čiji se naziv štiti, postoji uzročna veza. Isti će biti ispunjen ako su prirodni ili lјudski faktor, (ili kombinadija jednog i drugog) proizvoda koji potiče sa lokaliteta čiji se naziv štiti, od odlučujućeg uticaja na specifična svojstva odn. kvalitet Prof. dr Žaklina Spalević robe ili usluge koja se obeležava tom oznakom.

Uslovi zaštite oznake geografskog porekla • Negativni uslovi zaštite – odnose se na nazive mesta, odn. lokaliteta koji se iz raznih razloga ne mogu štititi oznakom geografskog porekla, bilo da je u pitanju ime porekla ili geografska oznaka. ü Oznaka ne sme biti suprotna zakonu ili moralu ü Oznaka ne sme predstavljati naziv biljne sorte ili životinjske pasmine ü Oznaka ne sme, svojim izgledom ili sadržajem, da stvori zabunu kod potrošača u pogledu prirode i karakteristika proizvoda ü Oznaka, iako predstavlja tačan naziv zemlje, regiona ili užeg lokaliteta, ne sme stvarati zabunu da proizvod potiče iz druge države, regiona ili užeg lokaliteta ü Oznaka, usled duge upotrebe, ne sme biti generična, tj. uobičajena za označavanje vrste robe ü Oznaka mora biti predmet važeće zaštite i koristiti se u državi porekla ü Uzročna veza između određenih kvalitativnih svojstava robe i Prof. dr Žaklina Spalević geografskog lokaliteta sa kojeg ona potiče.

Subjekt zaštite i pravo na zaštitu oznake geografskog porekla • Subjekt zaštite: ü Fizičko ili pravno lice koje proizvodi robu na lokalitetu čiji naziv je zaštićen ü Subjekt prava može biti i udruženje takvih lica. • Pravo na zaštitu ima: svaki subjekt koji proizvodi određenu robu na geografskom lokalitetu čije ime se štiti kao oznaka geografskog porekla, pri čemu je kvalitet te robe određen prirodnim i/ili društvenim činiocima koji postoje na tom lokalitetu. • Može da postoji više subjekata zaštite za istu oznaku geografskog porekla, za istu vrstu robe – otuda, u ovoj oblasti prava industrijske svojine, princip prvenstva zaštite nema Prof. dr Žaklina Spalević nikakav značaj.

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • Specifičnosti postupka za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla: 1. Da bi određeni subjekt mogao da pokrene postupak za registrovanje određene oznake geografskog porekla i sticanje prava na korišćenje registrovane oznake geografskog porekla, potrebno je da u trenutku podnošenja prijave bude privredno aktivan na lokalitetu čiji naziv želi da zaštiti tj. neophodno je da podnosilac prijave u tom trenutku na tom lokalitetu već obavlјa delatnost 2. S obzirom da prijavu može podneti i zaštitu ostvariti, svaki subjekt koji obavlјa delatnost na tom lokalitetu, subjekti ovog prava mogu biti više lica (pod uslovom da u odgovarajućem postupku steknu status ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla) i to za istu oznaku geografskog porekla i za istu vrstu robe ili usluga (što znači da je u pitanju jedno kolektivno pravo) Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla 3. Prilikom podnošenja prijave za registrovanje oznake geografskog porekla, odn. sticanja statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla, nema primene pravila prvenstva, tako da, kada status ovlašćenog korisnika stekne jedno lice ta činjenica ne isklјučuje mogućnost da subjekti prava postanu i druga lica koja ispunjavaju zakonom propisane uslove (teorijski to mogu biti sva lica sa tog lokaliteta) Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla 4. Kod ovog prava industrijske svojine vode se dva postupka: 1. Postupak registrovanja oznake geografskog porekla – postupak gde se podnosi samo dokumentacija za geografsko područje i elaborat o proizvodu 2. Postupak sticanja statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla – postupak gde se podnose spisi i dokumenta o samim korisnicima, dokazi da oni poseduju sposobnost i mogućnost da proizvode specifičnog kvaliteta definisane u prvom postupku v. I jedan i drugi postupak se sprovode po pravilima upravnog postupka: podnošenjem prijave i formalnim i materijalnim ispitivanjem. Na kraju se donosi rešenje o priznanju prava, koje se objavlјuje u službenom glasilu Instituta, a nosiocu prava izdaje isprava o stečenom pravu na osnovu čega mu pripadaju odgovarajuća ovlašćenja. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • I faza – Postupak registracije oznake geografskog porekla, koji može da pokrene: ü Fizičko ili pravno lice koje, kao proizvođač robe ili davalac usluge na geografskom lokalitetu čiji se naziv želi registrovati, smatra da ima pravo na zaštitu oznake geografskog porekla, ili ü Udruženje takvih subjekata, regionalna ili lokalna privredna komora, udruženje potrošača, jedinica lokalne samouprave (opština, region), ili ü Strani subjekt, ako je oznaka geografskog porekla već registrovana u inostranoj zemlji porekla. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla § Postupak za registrovanje oznake geografskog porekla pokreće se prijavom za registrovanje imena porekla, odn. geografske oznake, koja sadrži: ü Zahtev za ustanovljenje imena porekla ili geografske oznake, u kojem se, pored ostalog, navodi oznaka koja se želi zaštititi i vrsta robe ili usluge koja će se označavati tom oznakom ü Podatke o geografskom lokalitetu, koji uključuju opis granica lokaliteta, geografsku mapu, naznačenje specifičnosti tog lokaliteta, koje su od uticaja na kvalitet i reputaciju proizvoda, odn. usluge ü Podatke o specifičnim karakteristikama proizvoda, odn. usluge, o načinu proizvodnje robe, kao i o tome ko i pod kojim uslovima će moći da koristi oznaku ako ona bude ustanovljena; ako se traži ustanovljenje imena porekla, onda ovaj deo prijave sadrži i dokaz o izvršenoj kontroli proizvoda od strane posebne ovlašćene organizacije, odredbe o načinu obeležavanja proizvoda i načinu obezbeđenja stalne kontrole kvaliteta proizvoda. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • Nakon prijema prijave, nadležni organ uprave utvrđuje datum podnošenja prijave. Utvrđivanje datuma podnošenja prijave u ovom slučaju ima procesno-pravni karakter, a ne prioritet u sticanju isklјučivog prava. • Pod pretpostavkom da je prijava u formalnom smislu uredna, nadležni organ sprovodi postupak utvrđivanja uslova za registrovanje imena porekla, odn. geografske oznake. Međutim, pre nego što pristupi ispitivanju uslova za registrovanje imena porekla odn. geografske oznake, nadležni organ pribavlјa mišlјenje nadležne stručne institucije kao što je institut za tehnologiju obrade mlečnih ili polјoprivrednih proizvoda, polјoprivredni fakultet i sl. o ispunjenosti uslova za registrovanje imena porekla, odn. geografske oznake. • Prijava za registrovanje imena porekla, odnosno geografske oznake može se do okončanja postupka, na zahtev podnosioca prijave ili na predlog nadležnog organa uprave pretvoriti u prijavu geografske oznake ili obrnuto. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • Suština: okončanjem ovog postupka se ne stiče subjektivno pravo na oznaku geografskog porekla. • Smisao i cilј ovog postupka: da se službeno utvrdi da je određena oznaka geografskog porekla, za određenu vrstu robe ili usluga, zaštićena, i da je niko ne može koristiti za obelažavanje svoje robe ili usluga (dakle ni lice koje je ovaj postupak pokrenulo i vodilo) ukoliko subjektivno pravo na oznaku geografskog porekla ne stekne u posebnom postupku tj. u postupku za sticanje statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla. • Registrovana oznaka geografskog porekla traje neograničeno tj. sve dok postoje uslovi koji su bili propisani za njeno registrovanje. Međutim, ukoliko se naknadno utvrdi da u vreme donošenja rešenja o registrovanju oznake geografskog porekla za to nisu bili ispunjeni zakonom propisani uslovi, rešenje o registrovanju oznake geografskog porekla se može oglasiti ništavim, kada registrovana oznaka geografskog Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • II faza – Priznanje subjektivnog prava zaštite oznake geografskog porekla: pošto je određena oznaka geografskog porekla (ime porekla ili geografska oznaka) ustanovljena, lice koje ima pravo na zaštitu podnosi nadležnom organu prijavu za priznanje svojstva ovlašćenog korisnika iste (subjektivnog prava zaštite) – pravno ili fizičko lice koje na datom lokalitetu proizvodi robu, odn. pruža uslugu za koju je oznaka geografskog porekla ustanovljena; prijavu mogu podneti i udruženja ovih lica. • Prijava sadrži: ü Zahtev za priznavanje statusa ovlašćenog korisnika imena porekla, odn. geografske oznake ü Dokaz o obavlјanju delatnosti na lokalitetu – području čiji se naziv uzima kao oznaka ü Dokaz o izvršenoj kontroli kvaliteta proizvoda (ovaj deo prijave obavezan je ukoliko je u pitanju prijava za priznavanje statusa ovlašćenog korisnika imena porekla). Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla • Ako se po sprovedenom postupku ispitivanja, utvrdi da su ispunjeni formalni i materijalni uslovi za priznanje svojstva ovlašćenog korisnika, imena porekla ili geografske oznake, donosi se rešenje o tome, upisuje priznato pravo u registar ovlašćenih korisnika, a nosiocu prava (ovlašćenom korisniku) izdaje se odgovarajuća isprava. Prof. dr Žaklina Spalević

Postupak za sticanje prava zaštite oznake geografskog porekla § Subjektivno pravo oznake geografskog porekla teritorijalno je ograničeno, te subjekt prava koji želi zaštitu prava na oznaku geografskog porekla u više država to pravo mora steći u svakoj od tih država. § U tom smislu, kada je reč o postupku zaštite oznake geografskog porekla, pravi se razlika između: 1. Zaštite oznake geografskog porekla sa dejstvom na teritoriji zemlјe porekla – postupak se pokreće, vodi i okončava pred nacionalnim organom za industrijsku svojinu, na osnovu nacionalne prijave i uz primenu nacionalnih propisa 2. Međunarodne zaštite oznake geografske porekla – postupak se ostvaruje kod međunarodnog organa na osnovu međunarodne prijave i uz primenu međunarodnog izvora prava. Prof. dr Žaklina Spalević

Sadržina zaštite oznake geografskog porekla v Po pravnoj snazi: geografska oznaka porekla je najjače pravo, sledi firma, pa žig. v Sadržina zaštite: nosilac prava ima samo imovinskopravna ovlašćenja, pravo na korišćenje, uz mogućnost zabrane trećim licima, ali nema pravo da ga prenosi – konkretna isključiva ovlašćenja koja ima nosilac prava: ü Ovlašćenje na označavanje svoje robe ili usluge zaštićenom oznakom geografskog porekla ü Ovlašćenje na stavljanje tako označene robe u promet ü Ovlašćenje na korišćenje zaštićene oznake geografskog porekla na ambalaži, katalozima, oglasima, reklamama, uputstvima, fakturama, poslovnoj korespodenciji. . . v Pored ovih ovlašćenja koja se označavaju i kao skup pozitivnih ovlašćenja, kada su u pitanju ovlašćeni korisnici oznake geografskog porekla kao imena porekla oni imaju isklјučivo pravo i obavezu da svoj proizvod obeležavaju i naznakom kontrolisano ime porekla v Ovlašćeni korisnici oznake geografskog porekla imaju položaj Prof. dr Žaklina Spalević sličan nosiocima kolektivnog žiga.

Obim zaštite oznake geografskog porekla • Obim zaštite: ü Nosilac prava zaštite oznake geografskog porekla je ovlašćen da zabrani trećim licima da koriste ne samo registrovanu oznaku za registrovanu vrstu robe, već i sličnu oznaku za istu ili sličnu vrstu robe – u tom smislu, kao i kod ostalih prava industrijske svojine, obim zaštite prevazilazi neposredni predmet zaštite v Treće lice koje istom ili sličnom oznakom obeležava istu ili sličnu vrstu robe ne može izbeći povredu prava time što će izvršiti transkripciju ili transliteraciju oznake, ili oznaci dodati reči "vrsta“, "tip", "imitacija" ili sl. Prof. dr Žaklina Spalević

Ograničenja prava oznake geografskog porekla • Subjektivno pravo zaštite oznake geografskog porekla ima i svoja ograničenja: ü Isključivo ovlašćenje nosioca prava da označenu robu stavlja u promet, ograničeno je institutom iscrpljenja prava ü Subjektivno pravo zaštite oznake geografskog porekla ne deluje prema nosiocu starijeg žiga za istu ili sličnu oznaku za obeležavanje iste ili slične vrste robe, ako je žig stečen na savestan način v Takođe, pravo zaštite oznake geografskog porekla ne deluje ni prema licu koje u poslovanju koristi svoje lično ime ili ime svog prethodnika, koje je isto ili slično sa oznakom geografskog porekla, ukoliko je ono stečeno i koristi se na savestan način ü Subjektivno pravo ovlašćenog korisnika geografske oznake porekla nije podložno prometu – ne može biti predmet ugovora o licenci, zalozi, franšizi i sl. Prof. dr Žaklina Spalević

Trajanje prava oznake geografskog porekla • Nastanak i trajanje prava na geografsku oznaku porekla: ü Subjektivno pravo zaštite oznake geografskog porekla nastaje donošenjem rešenja i upisom u registar, i važi od dana upisa u registar (a ne od dana podnošenja prijave, kao što je to slučaj kod ostalih prava industrijske svojine) ü Ono nema rok trajanja, ali postoji obaveza da se obnavlja svake 3. godine, uz prethodno dostavljanje dokaza nadležnom organu da je izvršena propisana kontrola kvaliteta proizvoda, odn. usluge. Prof. dr Žaklina Spalević

Prestanak prava oznake geografskog porekla • Prestanak prava zaštite oznake geografskog porekla: s obzirom na razdvojenost pitanja ustanovljenja (registracije) oznake geografskog porekla, s jedne, i priznanja svojstva ovlašćenog korisnika iste, s druge strane, postoji razlika između prestanka registracije oznake geografskog porekla, i prestanka svojstva ovlašćenog korisnika. • Prestanak registracije oznake geografskog porekla – registracija oznake geografskog porekla prestaje iz dva moguća razloga: 1. Prvi se isključivo tiče situacije u kojoj je ustanovljena inostrana oznaka na osnovu postojanja odgovarajuće registracije u zemlji porekla, pa dođe do prestanka registracije u zemlji porekla – ukoliko zainteresovano lice podnese takav zahtev ili kada nadležni organ u domaćoj zemlji primi obaveštenje od nadležnog organa zemlјe porekla da je određenom imenu porekla ili geografskoj oznaci prestala zaštita u zemlјi porekla 2. Drugi razlog jeste pretvaranje registrovane oznake geografskog porekla u generičku oznaku (oznaku koja je uobičajena za Prof. dr Žaklina Spalević konkretnu vrstu proizvoda) čime ona gubi svoju funkciju

Prestanak prava oznake geografskog porekla ü Do prestanka dolazi na osnovu sudske odluke, kada zainteresovano lice tužbom pokrene postupak radi utvrđivanja da je određena geografska oznaka postala generična, odnosno uobičajen naziv za određeni proizvod. U tom slučaju, registrovana oznaka geografskog porekla prestaje da važi danom pravnosnažnosti sudske odluke kojom se utvrđuje da je postala generična. Registrovana geografska oznaka koja je u svojoj zemlјi porekla registrovana i zaštićena kao ime porekla ne može da bude proglašena generičnom, odn. uobičajenim nazivom za određeni proizvod, sve dok takva zaštita traje u zemlјi porekla v Na pisani predlog zainteresovanog lica, nadležni organ će oglasiti ništavim rešenje o ustanovljenju (registraciji) oznake geografskog porekla, ukoliko se u postupku dokaže da u vreme donošenja rešenja nisu bili ispunjeni uslovi za ustanovljenje (registraciju) iste. v Prestanak registrovane oznake porekla (bilo da je u pitanju ime porekla ili geografska oznaka) imaju za posledicu prestanak prava statusa ovlašćenog korisnika oznake geografskog porekla. Pravo statusa ovlašćenog korisnika prestaje danom određenim rešenjem nadležnog organa, odn. sudskom odlukom. Prof. dr Žaklina Spalević

Prestanak prava oznake geografskog porekla • Prestanak svojstva ovlašćenog korisnika: ü Prestankom registracije oznake geografskog porekla (ukoliko je registrovana oznaka geografskog porekla prestala na osnovu rešenja nadležnog organa usled toga što je prestala da važi u zemlјi porekla, ili ukoliko je tužbom utvrđeno da je oznaka geografskog porekla postala generična) ü Neplaćanjem takse, odn. propuštanjem obnavljanja prava nakon isteka prvog, drugog ili n-tog perioda od 3 godine ü Odricanjem ovlašćenog korisnika od svog prava putem pisane izjave koja se podnosi nadležnom organu ü Prestankom postojanja ovlašćenog korisnika (smrt fizičkog lica ili prestanak pravnog lica), ako nema pravnih sledbenika ü Poništenjem rešenja o priznanju svojstva ovlašćenog korisnika ü Ukidanjem prava u slučaju da prestanu da postoje uslovi na osnovu kojih je pravo priznato (npr. promena kvaliteta robe ili usluge, prostorno proširenje delatnosti ovlašćenog korisnika izvan granica naznačenog geografskog lokaliteta, promena tehnologije proizvodnje). Prof. dr Žaklina Spalević

Rezime ü Pravo zaštite oznake geografskog porekla je isključivo imovinsko pravo koje ovlašćuje svog nosioca da drugome zabrani korišćenje zaštićene oznake geografskog porekla u privrednom prometu ü Oznake geografskog porekla dele se na dve vrste: imena porekla i geografske oznake, zavisno od stepena ispunjenosti određenih uslova u postupku zaštite ü Nosilac subjektivng prava na zaštitu oznake geografskog porekla može biti fizičko ili pravno lice koje proizvodi robu ili pruža uslugu na lokalitetu čiji naziv je zaštićen; uz to, subjekt prava može biti i udruženje takvih lica Prof. dr Žaklina Spalević

Rezime ü Postupak sticanja zaštite je različit u odnosu na druge oblasti prava industrijske svojine; zaštita se ostvaruje u dve faze: u prvoj fazi se ustanovljuje (registruje) oznaka geografskog porekla, a u drugoj fazi se vrši priznanje subjektivnog prava na zaštitu oznake geografskog porekla ü Subjektivno pravo zaštite oznake geografskog porekla nastaje donošenjem rešenja i upisom u registar, i važi od dana upisa u registar, a ne od dana podnošenja prijave, kao što je to slučaj kod ostalih prava industrijske svojine ü Ono nema rok trajanja, ali postoji obaveza da se obnavlja svake tri godine, uz prethodno dostavljanje dokaza da je izvršena propisana kontrola kvaliteta proizvoda, odn. usluge. Prof. dr Žaklina Spalević

Literatura • Zoran Miladinović, Pravo intelektualne svojine, ISBN: 978 -867623 -006 -08, Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu - Institut za pravne i društvene nauke, Kragujevac, 2009. • Slobodan M. Marković, Dušan V. Popović, Pravo intelektualne svojine, II izdanje, ISBN: 978 -86 -7630 -518 -6, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu - Centar za izdavaštvo i informisanje, Beograd, 2014. • Zoran Miladinović, Praktikum ѕa autorsko pravo, ISBN: 978 -86 -7623 -025 -9, Pravni fakultet Univerziteta u Kragujevcu - Institut za pravne i društvene nauke, Kragujevac, 2011. Prof. dr Žaklina Spalević