OSNOVNE TEHNIKE APARATURE I INSTRUMENTI ZA DIJAGNOSTIKU SPORTISTA

OSNOVNE TEHNIKE, APARATURE I INSTRUMENTI ZA DIJAGNOSTIKU SPORTISTA

Antropometrija (grčki anthropos = čovjek, methros = mjeriti) je oblast koja se bavi mjerenjem fizičkih dimenzija ljudskog tijela, obradom i analizom dobijenih mjera.

Antropometrijsko mjerenje u praktične svrhe koristi se za: -sticanje objektivne predstave o stanju tjelesnog razvitka ispitivane osobe, čemu naročito doprinosi međusobno poređenje pojedinih izmjerenih antropometrijskih mjera, -sagledavanje napretka i/ili stagnacije, -uticaj pojedinih oblika fizičke aktivnosti na morfološke karakteristike, -pravovremeno usmjeravanje sportiste prema određenim sportskim disciplinama

U skladu sa Internacionalnim biološkim programom (IBP) sva mjerenja na parnim segmentima tijela (ruke, noge) treba izvoditi na lijevoj strani tijela. Korektnost rezultata obezbjeđuju mjerni instrumenti koji odgovaraju standardima, a kalibrisani su u metričkom sistemu. Misli se na: mjernu traku, vagu, antropometar, klizni šestar, pelvimetar, kefalometar i kaliper.

Antropometar se koristi za mjerenje longitudinalnih i transferzalnih dimenzija tijela. Ukupne je dužine 2 metra. Gornji dio se često koristi kao klizni šestar. Raspon mjera je 200 cm, a tačnost mjerenja je 0. 1 cm.

Kaliperom se vrši mjerenje debljine kožnih nabora. Pritisak kojim hvataljke instrumenta sabijaju kožu i potkožno tkivo je standardno (iznosi 10 gr/mm 2). Tačnost očitavanja je 0. 2 mm. Rezultat mjerenja se očitava 2 sekunde nakon što je hvataljkom zahvaćen kožni nabor. Duže zadržavanje hvataljki može da uslovi njihovo pomicanje i klizanje, čime bi se umanjila tačnost rezultata. S obzirom na veliku varijabilnost rezultata mjerenja debljine jednog kožnog nabora, kod iste osobe, neophodno je da se mjerenje uzastopno ponovi barem tri puta. Kao konačan rezultat mjerenja, uzima se srednja vrijednost (zbir sva tri mjerenja podijeljena sa tri).

Na nekoliko karakterističnih mjesta na tijelu, pomoću kalipera mjeri se debljina potkožnog masnog tkiva. Postoji 7 karakterističnih mjesta (nabora) na kojima se vrši mjerenje: -trbuh -nadlaktica -bokovi -grudi -natkoljenica -potkoljenica -ledja

-Biceps-vertikalni hvat na prednjoj strani nadlaktice -Trbuh (abdomen)-vertikalni hvat, 2 cm desno od pupka -Triceps-vertikalni hvat, sredina zadnje strane nadlaktice -Grudi-dijagonalni hvat između ramena i bradavice muškarca

-Bokovi-stojeći položaj, horizontalna mjera na najširem dijelu bokova -Potkoljenica-vertikalni hvat na sredini zadnje strane -Natkoljenica-vertikalni hvat na sredini prednje strane -Leđa-dijagonalni hvat, 1 -2 cm ispod unutrašnjeg ugla lopatice

https: //www. youtube. com/watch? v=r. OGOh. Y 2 M 8 DE

Metalna mjerna traka (centimetarska traka) služi za mjerenje obima tijela. Santimetarskom trakom mjerimo sa tačnošću od 0. 5 cm, a metalnom mjernom trakom sa tačnošću od 0. 1 cm. Dužina mjerne trake iznosi 150 cm.

Pelvimetar 1 ima skalu na vodoravnoj osovini koja spaja dva kraka. Služi za mjerenje biakromialne i bikristalne širine. Na krajevima oštrije završetke koji se kod mjerenja postavljaju na već unaprijed označene tačke. Rezultat se čita na unutrašnjem rubu klizne skale koja je širine 60 cm, a baždarena je na 0. 1 cm. Pelvimetar 2 primjenjuje se kod sagitalnog mjerenja grudnog koša. Za razliku od pelvimetra 1, on na krajevima oblije završetke (može bolje da obuhvati zadate mjere). Skala ima širinu od 60 cm, a baždarena je na 0. 25 cm. Rezultat se čita na unutrašnju stranu klizne skale.

Kefalometar je po konstrukciji identičan pelvimetru, ali je manji i ima manju mjernu skalu. Skala ima raspon do 30 cm, a baždarena je na 0, 1 cm. Služi za mjerenje manjih longitudinalnih i transferzalnih dimenzija tijela. Mjeri sa tačnošću od 0. 1 cm.

Klizni šestar služi se mjerenje manjih rastojanja na tijelu. Najčešće se koristi za mjerenje dijametara zglobova.

Antropometrijske mjere Intemacinalnog biološkog programa (IBP) sadrže 39 linearnih mjera. To su: Tjelesna težina Tjelesna visina Sjedeća visina Bikondilrna širina bedrene kosti Širina skočnog zgloba Visina tibiale Dužina potkoljenice Dužina stopala Obim natkoljenice Obim potkoljenice Dužina ruke Dužina nadlaktice Dužina podlaktice Bikondilrna širina nadlaktice Bistiloidni dijametar zgloba šake Širina šake

Obim nadlaktice (u relaksiranom položaju) Obim nadlaktice (pri kontrakciji) Širina ramena (biakromijalni raspon) Širina grudnog koša (transverzalni prečnik) Dubina grudnog koša (anterio-posteriomi prečnik) Obim grudnog koša Dužina noge (visina spine-iliake anterior superior) Širina karlice (bikristalni raspon) Obim glave Dužina glave Visina glave Širina donje vilice Širina lica Morfološka visina lica Širina usta Debljina usana Visina nosa Širina nosa, Suprastrnalna visina Kožni nabor nadlaktice (u visini m. triceps barchi) Kožni nabor na leđima (subskapulami nabor) Kožni nabor na trbuhu

Pregledom ovog spiska jasno je da mnoge antropometrijske mjere nisu relevantne za sport i da su pored njih potrebne i neke koje nisu na spisku, a imaje velik značaj za sport. To su: Raspon ruku Dužina šake Širina stopala Obim trbuha Obim kukova Širina kukova (bitrohanterični raspon) Bideltoidna širina ramena Kožni nabor na vratu Kožni nabor na dorzumu šake Kožni nabor natkoljenice Kožni nabor potkoljenice Obim vrata

Mjerenje morfoloških karakteristika VISINA TIJELA (AVIS) mjeri se antropometrom po Martin-u. Pri mjerenju, ispitanik, obavezno bos i u gaćicama, stoji u uspravnom stavu na čvrstoj vodoravnoj podlozi. Glava ispitanika treba da je u takvom položaju da frankfurtska ravan bude horizontalna. Ispitanik ispravlja leđa koliko je moguće, a stopala sastavlja. Ispitivač stoji s lijeve strane ispitanika i kontroliše da li je antropometar postavljen neposredno duž zadnje strane tijela i vertikalno, a zatim spušta metalni prsten – klizač da horizontalna prečka dođe na glavu (tjeme) ispitanika. Tada pročita rezultat u visini gornje stranice trouglog proreza prstena – klizača. Rezultat se čita sa tačnošću od 0, 1 cm.

DUŽINA RUKE (ADUR) mjeri se skraćenim antropometrom po Martin-u. Ispitanik, prilikom mjerenja stoji u uspravnom stavu relaksiranih ramena sa lijevom rukom opruženom pored tijela. Ispitivač stavlja jedan krak antropometra na spoljni dio akromiona, a drugi na vrh najdužeg prsta ruke. Mjeri se tačnošću od 0, 1 cm.

DUŽINA NOGE (ADUN) mjeri se antropometrom po Martin-u. Pri mjerenju ispitanik, obavezno bos i malo spuštenih gaćica, stoji u uspravnom stavu sa sastavljenim petama na čvrstoj vodoravnoj podlozi. Vrh kraka (prečke) antropometra postavi se na lijevu prednje – gornju bedrenu bodlju (spina iliaca anterior superior) i pročita njena visina od poda. Rezultat se čita sa tačnošću od 0, 1 cm.

ŠIRINA KARLICE (AŠKU) (bikristalno rastojanje) mjeri se skraćenim antropometrom po Martin-u. Pri mjerenju ispitanik je u gaćicama koje su malo spuštene i stoji u uspravnom stavu i sa sastavljenim petama. Ispitivač stoji sa zadnje strane ispitanika i postavlja vrhove krakova antropometra na jedan i drugi greben karličnih kostiju (na tačke gdje grebene presjeca produžena srednja pazušna linija). Pritisak treba da je dovoljan da potisne meko tkivo. Rezultat se čita sa tačnošću od 0, 1 cm.

ŠIRINA KUKOVA (AŠIK) (bitrohanterijalno rastojanje) mjeri se kod ispitanika koji je u uspravnom stavu sa spojenim stopalima i gaćicama podignutim naviše. Krakovi skraćenog antropometra (pelvimetra) stavljaju se na najlateralnije dijelove lijeve i desne kvrge butne kosti (trohanter maior) trochanterion tačke. Ukoliko se kod gojaznih osoba pipaju trohanteri butnih kostiju, ispitaniku kažemo da podigne nogu tako da možemo lakše da se orjentišemo gde su najisturenije tačke na trohanterima butnih kostiju. Tačnost merenja je 0, 1 . cm

SREDNJI OBIM GRUDNOG KOŠA (AOGK) mjeri se metalnom mjernom trakom. Pri mjerenju ispitanik je samo u gaćicama i stoji u uspravnom stavu s rukama opuštenim uz tijelo. Mjerna traka mu se obavije oko grudnog koša uspravno na osovinu tela, prolazeći horizontalno kroz tačku pripoja 3. i 4. rebra za grudnu kost. Rezultat mjerenja čita se kada je grudni koš u srednjem položaju (pri kraju normalnog izdisaja, odnosno u pauzi između izdisaja i udisaja). Rezultat se čita sa tačnošću od 0, 1 cm.

Body Mass Index (BMI) Danas je u velikoj primjeni metoda određivanja Body Mass Indexa (BMI). Ovaj indeks predstavlja odnos tjelesne težine i kvadrirane tjelesne visine (u metrima na kvadrat).

Poznata je veza između vrijednosti BMI i rizika od oboljevanja od kardiovaskularnih bolesti, šećerne bolesti ili malignih oboljenja. Najmanji rizik oboljevanja imaju osobe kod kojih je BMI između 20 i 25 kg/m 2, a najveći kod osobe kod kojih je BMI veći od 40 kg/m 2

Formula za izračunavanje Body Mass Indexa Primjer: Osoba je ima tjelesnu težinu 85 kg i tjelesnu visinu 170 cm. Kada primjenimo formulu za izračunavanje BMI: 85 / (1. 70 x 1. 70) = 85 / 2. 89 = 29. 41

BMI (kg/m 2) < 18. 5 = Pothranjenost 18. 5 do 24. 9 = Idealna tjelesna težina 25. 1 do 29. 9 = Granična gojaznost 30 do 34. 9 = Gojaznost I nivoa 35 do 39. 9 = Gojaznost II nivoa Ø 40 = Gojaznost III nivoa, opasno po život

Iako ne sumnjivo ima veliki značaj pri analizi čitave populacije i zdravstvenog rizika, BMI ima mali značaj u sportskoj morfologiji. Brojni drugi faktori, osim nagomilavanja tjelesnih masti (npr. mišićna i koštana masa, zapremina plazme, proporcionalna distribucija mase), igraju ulogu u determinaciji vrednosti BMI. Visok BMI kod sportista, uslijed povećane mišićne mase nastale uslijed treninga, može dovesti do pogrešnog zaključka o gojaznosti.

-Analiza bioelektrične impedance (BIA)

Analiza bioelektrične impedance je brza, neinvazivna i relativno jeftina metoda za evaluiranje tjelesne kompozicije, u terenskim i kliničkim uslovima. Ovaj metod procjenjuje strukturu sastava tijela emitovanjem niske, bezbjedne doze struje (800 amp) kroz ljudski organizam. Struja prolazi kroz tijelo - bez otpora kroz mišiće, dok otpor postoji prolazu kroz masno tkivo. Ovaj otpor se zove bioelektrična impedanca

Kada se podesi za izabranog pojedinca (pol, visina, težina, nivo aktivnosti), aparat na osnovu instaliranog softvera, izračunava procentualni sadržaj masti (i ostalih segmenata) u strukturi sastava tijela. Glavne prednosti ove metode su: ne zahtijeva skupu opremu, ne zahtijeva obučenog tehničara, komforna je (ne ugrožava privatnost i intimu osobe koja se mjeri, itd).

Varijable koje se dobijaju ovom metodom su: 1. ukupna količina vode (TBW) 2. bezmasna masa (LBM) 3. tjelesna mast (FM) 4. ukupna količina živih ćeiija u organizmu (BMC) 5. ekstra celularna masa (ECM) 6. index (ECM / BMC) 7. ćelijska frakcija (%). 8. dijagram visceralnog masnog tkiva (indeks koji pokazuje količinu masnoće oko unutrašnjih organa)

1. Ukupnu količinu vode u organizmu (TBW) ne podrazumjeva vodu koja je unijeta u digestivni trakt neposredno prije mjerenja, jer samim tim nije svarena i nije unijeta u metaboličke proces, nego se registruje intravenozni unos primjenjene tečnosti. Normalan raspon za muškarce 50 - 60 %; Normalan raspon za žene 55 - 65 %; Za mišićavi tip 70 - 80 %; Gojazan tip 45 - 50 %.

2. Bezmasna masa (LBM) je količina tkiva koja ne sadrži masti. U bezmasnu masu spadaju: -dominantno mišići, -unutrašnji organi, -skelet, -centralni nervni sistem.

3. Ukupna količina živih ćelija u organizmu (BMC) je kompletna količina metabolički aktivnih ćelija u organizmu. To je centralni parametar po kome se prati globalno stanje organizma u smislu ishrane.

4. Ekstra celularna masa (ECM) je dio bezmasne mase koji se nalazi van živih ćelija u organizmu. Neizmjenljivi i stalni dijelovi ECM su strukture vezivnog karaktera: kolagen, elastin, koža, tetive, fascije i kosti. 5. Index (ECM/BMC) je pokazatelj nutritivnog statusa. Kod zdravih ljudi ćelijska masa je neznatno veća od vanćelijske mase.

6. Ćelijska frakcija (%) je količina ćelija od bezmasne komponente koja pripada BCM. Iz tog razloga, ovaj parametar dobro oslikava nutritivni status i kondiciju. Koristi se pri procjenjivanju kvaliteta bezmasne mišićne mase. Normalni nivoi procenta ćelijske frakcije su: za muškarce 53 - 59%, a za žene 50 - 56%. Loša ishrana kao i hiperhidracija smanjuje ovaj procenat.

Funkcionalno –motorička dijagnostika U današnje vrijeme vrtoglavog tehnološkog napretka gotovo je nemoguće dati potpuni pregled aparature koja se svakodnevno usavršava. Osnovni princip savremene funkcionalne dijagnostike u sportu je da se mjeri adekvatnom aparaturom i definisanom metodologijom. Iz tih razloga potrebno je uvijek, uz izmjerene vrijednosti nekog pokazatelja navesti i režim opterećenja organizma.

Opterećenje organizma je moguće vršiti kroz situacione (terenske) aktivnosti ili putem laboratorijskog testiranja. Oba načina imaju određene prednosti i nedostatke. Za terenski rad su potrebni telemetrijski uređaji ili male portabl aparature koje sportista nosi na sebi, a da se pri tome bitno ne utiče na biomehaniku pokreta.

Osnovni uređaji za dozirano opterećenje organizma Najpraktičnija je univerzalna klupica podesive visine od 22. 8 do 50. 8 cm (Harvard step-test). Intenzitet rada - snaga (količina rada u jedinici vremena) se dozira prema tjelesnoj težini ispitanika, mijenjanjem visine klupice i frekvence penjanja

U današnje vrijeme, na tržištu postoji velik broj različitih bicikl- ergometara. Po konstruktivnim rješenjima, dijele se na: elektromagnetske, hidraulične, kombinovane (mehano-električne) i mehaničke (frikcione) bicikl-ergometre.

Osnovni kvalitet ovih uređaja je u činjenici da omogućuju ciklična kretanja najpribližnija onim koja se ostvaruju u matičnom sportu (npr. trčanje, plivanje, skijanje, biciklizam). Zbog velike biomehaničke sličnosti sa kretanjem u realnim uslovima, ova aparatura je pogodna i za laboratorijski trening. Intenzitet rada se dozira promjenom brzine ili promjenom nagiba podloge na kojoj se trči (vozi bicikl). Najčešće se doziranje opterećenja vrši kombinacijom oba faktora. Brzina kretanja trake se kreće u rasponu od 20 do 60 km/h, a nagib od 10 do 35%.

Danas, najčešće korišćeni aparati u sportu, kako u laboratorijskim tako i u terenskim (situacionim) uslovima su: pulsmetri, aparati za mjerenje krvnog pritiska, aparati za registrovanje određenih biohemijskih parametara (laktata, glukoze), aparati za gasnu analizu krvi, aparati za spirometriju, aparati za mjerenje maksimalne potrošnje kiseonika, razni telemetrijski aparati (za kontinuiranu elektrokardiografiju).

Biometrijski sistemi imaju priključke za prenos podataka u kompjuterske sisteme, u cilju memorisanja podataka, sa mogućnošću dalje statističke obrade. Savremeni pulsmetri imaju dodatne uređaje koji direktno vrše snimanje na magnetnu traku (Polar Team System, Finska) sa koje se naknadno preko prenosnog uređaja, izvrši prenos podataka u PC i njihova detaljna obrada. Ovakvi telemetrijski sistemi imaju sonde i radioodašiljače malih dimenzija koji se postave na tijelo sportiste ne ometajući ga pri različitim situacionim (terenskim) aktivnostima.

Osnovni zadatak uređaja za funkcionalnu dijagnostiku jeste mogućnost da se sportista dozirano (pod kontrolom) podvrgne vlastitom maksimalnom opterećenju, a da se pri tome registruju vrijednosti pojedinih pokazatelja funkcije jednog ili više organskih sistema !!!

HVALA NA PAŽNJI!