ZAGAIVANJE ZEMLJITA Izvori zagaenja i osnovni zagaivai zemljita

ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA (Izvori zagađenja i osnovni zagađivači zemljišta)

Zemljište kao prirodni resurs l l Pod zemljištem se podrazumjeva površinski sloj zemljine kore. Nastalo je od matičnog supstrata iz litosvere pedogenetskim procesima, djelovanjem klime, vode i živih organizama. Zemljište je obnovljivo bogatstvo koje se razumnim korištenjem ne uništava već obnavlja. Iako se zemljiše ubraja u obnovljene resurse čovjek svojom aktivnošću sve više ugrožava zemljišni fond, pri čemu pored zagađivanja poseban problem predstavlja trajno uništavanje obradivh površina erozijom.

l l Površinski sloj zemljine kore nazivamo zemljište. Zemljište je osnovni dio životne sredine. Od sastava zemljišta i njegovog sanitarnog stanja uveliko zavise uslovi života ljudi. Zdravo zemljište se sastoji od krupno zrnastog materijala, kroz koji se voda brzo procjeđuje i koje sadrži dosta vazduha. Podzemne vode se spuštaju na veću dubinu, tako da ne stvara močvarno zemljište zadržavanjem u površinskim slojevima. Procesi mineralizacije u ovakvim zemljištima su brzi i higijenski povoljni. Zemljište slabo propusno za površinske vode je nezdravo, vlažno je i ne sadrži dovoljno vazduha. Ovakva zemljišta su hladna, nivo podzemne vode je visok, pa se voda javlja i na površini. Ako je zemljište zagađeno velikom količinom organskih otpadnih materija javlaju se nepovoljni uslovi za razgrađivanje, razlaganje je sporo sa međuproduktima i gasovima neprijatnog mirisa, pa se takvo zemljište smatra nezdravim.

Sastav zemljista l l l Sastav zemljišta: hemijski sastav ( 50% kiseonika, 30% silicijuma, 7% aluminijuma, 3, 8% gvožđa, 2% ugljenika, 1% kalcijuma i manje količine mangana, sumpora, hroma, magnezijuma i sl. ). Prisustvo mikroelemenata u zemljištu ima veliki značaj za čovijeka. Hemijski sastav zemljišta utiče na biljke i satav vode za piće, pa prema tome i na ljudsku ishranu. vazduh u zemljištu (nalazi se u porama u zemljištu), neophodan je za rast biljaka, i djelatnost bakterija pri procesima mineralizacije organskih materija. Vazduh u zemljištu se po svom sastavu razlikuje od atmosferskog jer sadrži više ugljen dioksida, a manje kiseonika, što je posljedica oksidacije. Vazduh u zemljištu sadrži još i azot, metan, amonijak i sumpor vodonik, ako je zemljište jako zagađeno. Prodiranje svježeg vazduha u zemljište izazivaju atmosferske padavine. Voda koja prodire sa površine u pore i spušta se u dubinu, pred sobom potiskuje postojeću vodu, i povlači sa površine vazduh jer se stvori podpritisak. Vazduh može da prodre do velike dubine. Podizanje podzemnog nivoa vode izaziva istiskivanje vazduha prema površini. Ako je taj vazduh zagađen smrdljivim gasovima, dolazi do zagađivanja atmosferskog vazduha.

l l l voda u zemljištu (voda je značajna za snabdijevanje stanovništva tla) temperatura zemljišta (utiče na mikroklimu i klimu, na rast poljoprivrednih kultura, na rast i razmnožavanje mikroorganizama u razgrađivanju organskih i drugih materija u zemljištu) biocenoza (sastoji se od mikro i makroorganizama: bakterija, gljivica, algi, insekata i dr. koji su povezani u procesu prečišćavanja)

l l l Sa gledišta ljudske (humane) ekologije i ekonomije, zemljište je jedan od osnovnih uslova života – prirodnih resursa Čovek na zemljištu proizvodi hranu i bez zemljišta ne može opstati Međutim, zemljište je ograničeni resurs (i u prirodnom, kao i ekonomskom pogledu) i nije u stanju da se uvećava po površini – praktično je neobnovljivo iz perspektive ljudskog veka – ‘’NEOBNOVLJIVI PRIRODNI RESURS’’ !?

l l Međutim, potrebe savremenog čoveka za obradivim zemljištem sve više rastu. Da bi došao do obradivog zemljišta čovek uklanja vegetaciju (prirodni ekosistem) i stvara veštački ili agroekosistem. Uklanja se vegetacija koja je i stvorila to zemljište.

Antropogeni faktori koji u savremenim uslovima ugrožavaju zemljište su mnogobrojni, ali su među njima najčešći i najopasniji sledeći: l l l l Neracionalno i neadekvatno iskorišćavanje zemljišta u poljoprivredne svrhe Neracionalno iskorišćavanje biljnog pokrivača, posebno šumskog Urbanizacija Izgradnja različite infrastrukture Hidrotehnički radovi Različiti (drugi) oblici zagađivanja zemljišta Eksploatacija uglja i ruda iz površinskih kopova

l l Pod zemljištem se podrazumjeva površinski sloj zemljine kore. Nastalo je od matičnog supstrata iz litosvere pedogenetskim procesima, djelovanjem klime, vode i živih organizama. Zemljište je obnovljivo bogatstvo koje se razumnim korištenjem ne uništava već obnavlja. Iako se zemljiše ubraja u obnovljene resurse čovjek svojom aktivnošću sve više ugrožava zemljišni fond, pri čemu pored zagađivanja poseban problem predstavlja trajno uništavanje obradivh površina erozijom.

Sposobnost zemljišta za prečišćavanje otpadnih materija l l - Sposobnost zemljišta za samoprečišćavanje je od velikog značaja za život ljudi. Ako se otpadne materije ne bi razložile, stvorio bi se sloj otpadaka koji bi onemogućio život na tom području, a poslije nekog vremena i na cijeloj zemlji. Život bi postao nemoguć zbog neprijatnih mirisa, aerozagađenja, zagađenja voda i nedostataka zemljišta za obrađivanje i stanovanje. Samoprečišćavanje zemljišta se satoje od: Raspadanja organskih materija u humus sve do neorganskih jedinjenja ili elemenata koja se ponovo koriste u prirodi Uništavanja patogenih bakterija stvaranjem nepovoljnih uslova za njihov život i razmnožavanje Unuštavanje jaja helminata zbog nepovoljnih uslova u zemljištu Razlaganje neorganskih jedinjenja putem oksidacionih i drugih procesa

l Raspadanje organskih materija u zemljištu l l l Način razlaganja organskih materija u zemljištu zavisi od: vrste organskih materija: bjelančevine, masti, ugljeni hidrati prisustva ili odsustva kiseonika broja i vrste mikroorganizama koji učestvuju u procesu razlaganja uslova u zemljištu: vlažnost, temperatura i hemijska reakcija zemljišta – p. H

Razlaganje bjelančevina nitrifikacija l l Proces razlaganja bjelančevina zove se nitrifikacija jer su krajnji proizvodi razlaganja azot ili prosta azotna jedinjenja. Nitrifikacija se obavlja u prisustvu kiseonika i bakterija koje razlažu bjelančevinu na njene osnovne sastojke. U procesu razlaganja bjelančevina do amonijaka učestvuje veliki broj bakterija. Ovaj proces se naziva amonifikacija. Amonijak koji nastaje u ovoj fazi koriste biljke u obliku amonijevih soli ili se dalje razlaže. Razlaganje amonijaka vrše bakterije nitrifikatori i to do nitrita. Razlaganje nitrita do nitrata vrše bakterije iz roda Nitrobacter. Dalje nitrati se razlažu do azota. Slobodni azot može da ispari, ili da se rastvori u vodi ili pod uticajem bakterija sintetizuje se u viša azotna jedinjenja. Prisustvo azota povećava plodnost zemljišta.

l l l l l Razlaganje ugljenih hidrata U procesu razlaganja ugljenih hidrata učestvuju bakterije i gljivice. Krajnji produkt raspada su voda i ugljendioksid. Razlaganje šećera, skroba i drugih polisaharida ide preko alkohola i organskih jedinjenja. Razlaganje masti se vrši preko masnih kiselina. Postoje određene bakterije koje razlažu i visokomolekularne masne kiseline. Masti i ulja se razlažu sporije. Rasuti po zemljištu zatvaraju pore i prave anaerobne uslove. Mašinska (motorna ulja) sadrže hemijske dodatke, metalne čestice i prljavštinu. Razlaganje ostalih materija U procesu oksidacije razlažu se ugljovodonici - nafta, benzin i pesticidi. Razlaganje je vrlo spor proces u koje dijelom mogu da učestvuju i bakterije. Anaerobni uslovi razlaganja u zemljištu Kod nedovoljnog prisustva kiseonika javlja se huminifikacija. To nije potpun proces razlaganja, a javljaju se velike količine amonijaka i smrdljivh gasova. Proces truljenja se vrši u anerobnim uslovima uz prisustvo anaerobnih mikroorganizama. Pri ovom proesu se javljaju : amonijak, sumporvodonik, metan, isparljive masne kiseline i drugi produkti neprijatnog mirisa koji zagađuju okolinu. Proes truljenja traje duže od huminifikacije. Truljenje se odigrava u vlažnom ili jako zagađenom zemljištu, u kojem se prvo vrše oksidaconi procesi dok ima kiseonika.

IZVORI ZAGAĐIVANJA ZEMLJIŠTA l l Da bi se zemljište uspješno moglo štititi potrebno je znati izvore zagađivanja. Zagađivanje zemljišta se javlja kad se površinski slojevi opterete velikim količinam otpadnih materija koje se ne mogu razgraditi pod normalnim uslovim samoprečišćavanja

l l Sve većim razvoja gradova sa velikim brojem stanovništa, povećanjem standarda i potrošnje, sve većim razovjem ivdustrije, saobraćaja i intezivne poljoprivrede došlo je do prekomjernog zagađivanja cijele životne redine, pa i zemljišta. Prekomjerno zagađivanje zemljišta, organskim i neorganskim jedinjenjima, dovelo je do poremećaja u ekosistemu, odnosno do poremećaja normalnih procesa u zemljištu i njegove degradacije.

l l l Najbrojnije zagađujuće materije su organskog porijekla. Do zagađivanja zemljišta dolazi organskim materijama koje nisu podložne brzom rastvaranju. Veliki problem u svjetskim razmjerama predstavljaju svjetske tehnologije koje daju velike količine otpada Jedan od puteva da se problem rijesi je reciklaža

l l Kada govorimo o potencijalnim izvorima i o načinu zagađenja zemljišta onda to zagađenje može dospjeti putem : 1. Zagađenja iz vazduha, atmosfere – emisije iz tehnoloških procesa, emisije usled sagorijevanja fosilnih goriva, stambenih zgrada, emisije uslijed izduvnih gasova automobila, emisije uslijed sagorijevanja biomase, šuma i td. Zagađivači u obliku gasova, para, aerosola, prašine dospijevaju na površinu zemlje spiranjem sa padavinama, a aerosoli i čestice direktno sedimentacijom. 2. Zagađenja iz otpadnih voda - otpadne vode iz tehnoloških procesa, otpadne vode iz domaćinstva, vode zagađene uslijed poljoprivredne djelatnosti i td. Zagađivači prisutni u tekućoj i podzemnoj vodi zagađuju zemljišta sa kojima je ta voda u dodiru. 3. Zagađenja čvrstim otpadom iz privrede, domaćinstva i poljoprivrede što predstavlja jedan od najznačajnijih načina zagađenja

l Kada zagađivači dospiju u zemljište na bilo koji od navedenih načina, njihova dalja sudbina zavisi od niza fizičkih, hemijskih i bioloških faktora čiji se uticaji isprepliću. Vrlo je značajan oblik jedinjenja u kome se ovi zagađivači nalaze, zatim je tu i vrlo važan faktor osobine samog zemljišta (vegetacija, obrada zemljišta, klimatski uslovi i td).

Zagađivanje zemljišta organskim otpadnim materijama l l Organske materije koje zagađuju zemljište su fekalije, otpadci hrane, otpadci iz prehrambene industrije, industrije drveta i celuloze, nafte i njenih derivata, ulja i maziva i sl. U naseljima gdje ne postoji higijenska dispozicija otpadnih materija zagađuju zemljište fekalijama i drugim otpadnim materijama koje nastaju djelatnošću čovijeka u domaćinstvu i naseljima. Zagađenje postaje toliko da se javljaju nepovoljni uslovi razlaganja: huminifikacija, trulenje ili gnjilenje. Zbog toga postoji opasnost da se zagade dubinski i površinski slojevi zemljišta, a zatim i vodonosni slojevi, mnogobrojnim uslovno patogenim mikroorganiznmima i helminitima. Otpadci iz prehrambene industrije i prerađivačkih pogona mogu da preopterete zemljište organskim materijama iznad mogućnosti samoprečišćavanja. Otpaci iz klaonica i industrije konzervi sadrže fekalne mase iz crijeva životinja koje mogu da sadrže patogene bakterije i parazite. Zagađivanje zemljišta naftom, naftnim derivatima i raznim uljima sreće se sve češće u gradovima, ali i u selima i uz saobraćajnice. Izlijevanje upotrebljenih motornih ulja i maziva, nafte i benzina po površini zemljišta može biti namjerno - izlivanje utrošenog i zagađenog materijala ili zadesno kod saobraćajnih nesreća, nafte, ulja i maziva je vrlo opasno za zemljište, jer se remete normalni procesi samoprečišćavanja u njemu. Prodiranje u dublje slojeve je dugotrajno jer se nafta i njeni derivati sporo razgrađuju. Ukoliko zagađenje prodre u vodonosne slojve, voda je neprijatnog mirisa i ukusa i ne može se prečistiti uobičajnim metodama. Čišćenje vodonosnih slojeva je skoro nemoguće, pa su vrlo dugo van upotrebe. zbog toga se kod izgradnje autoputeva propisuju građevinske mjere kod izgradnje puteva, koje treba da spriječe razlivanje nafte na zemljište ili u vodotok.

Zagađivanje zemljišta neorganskim materijama l l Neorganske materije zagađuju površinske, rjeđe dubinske slojeve zemljišta. Posljedica je nedovoljne dispozicije otpadnih materija iz domaćinstva, industrije, rudarstva. To može biti razlivanje zagađenih otpadnih voda (sredstva za pranje i čišćenje, industrijske otpadne vode i sl. ), odlaganjem čvrstog smeća (otpadci koji sadrže hemijska jedinjenja manje ili veće rastvorljivosti, ambalaža sa ostacima sadržaja, baterije, metali i nemetali iz proizvodnje itd. ). Svi neorganski elementi ili jedinjenja mjenjaju sastav zemljišta i kada zagađenje dosegne izvjesnu granicu dolazi do štetnog efekta na životnu sredinu. Kod pojedinih jedinjenja se štetni efekat ne javlja odmah, nego tek poslije razlaganja u zemljištu. Štetne posljedice se prema tome mogu javiti ranije ili kasnije što zavisi od rastvorljivosti jedinjenja i uslova za razlaganje u zemljištu. rastvorljiva ili rastvorena hemijska jedinjenja proizvode štetan efekat ne samo na zemljište i biocenozu, nego procjeđivanjem ovi štetni sastojci dolaze i do podzemnih voda. Od neorganskih materija su posebno problem teški metali, mineralna đubriva i otpada, zbog izrazito kumulativnog i štetnog djelovanja. Posebno treba spomenuti havarijska zagađenja velikim količinama opasnog otpada materijala i većim površinama. Industrijski otpad je od velikog značaja jer nije riješena njegova dispozicija na higijenski način. Otpadne vode, ako ne zagađuju direktno vodotoke, ostavljaju se u taložnim jezerima sa propusnim dnom. Čvrsti otpad se često zakopava u gradskim deponijama ili se drži u krugu preduzeća. Opasni otpad se često drži u ambalaži podložnoj koroziji i mehaničkim oštećenjima.

Određivanje zagađenosti zemljišta l l l Zagađenost zemljišta se može odrediti hemijskim, bakteriološkim i prazitološkim ispitivanjima. U našoj zemlji ne postoje normativi na osnovu kojih bi se moglo utvrditi da li postoji prkomjerno zagađenje zemljišta. Norme koje postoje odnose se na poljoprivredu. Hemijskim ispitivanjem zemljišta utvrđuje se prisustvo i kloičina sastojaka koij nastaju kao produkt razgradnje organskih materija. Tako se ispituje količina organskog azota, amonijaka, nitrata, nitrita, hlorida, organskih ugljenika i fosforne kiseline. Ova ispitivanja se ne mogu porediti sa standardima. Prema tome ocjena se odnosi na poređenje sa nekim zemljištem koje nije zagađivano. Međutim od značaja je hemijska analiza na štetne i toksične materije, kojih normalno nema u zemljištu-teški metali, pesticidi i sl. Bakteriološko ispitivanje zemljišta se sastoji od utvrđivanja ukupnog broja bakterija.

ZAŠTITA ZEMLJIŠTA OD ZAGAĐIVANJA l l l l l Zadatak cijele zajednice, pa prema tome i higijene, je da spriječi zagađivanje zemljišta i da sa određenim propisima i mjerama zagađivanje spriječi, a dosadašnje zagađenje smanji. Samim tim u ovom procesu moraju da učestvuju brojni profili stručnjaka, komunalne službe, inspekcijske službe. To je prvenstveno domen sanitarne inspekcije i inspekcije za zaštitu životne sredine. U sprovođenju mjera za zaštitu zemljišta treba da učestvuje svo stanovništvo. Neophodna je edukacija djece od najranijeg uzrasta, ali i edukacija svih onih koji zagađuju. Mjere sanacije bi bile: izgrednja objekata za higijensku dispoziciju otpadnih materijala: nužnici, đubrišta, deponije higijenski način skupljanja i odvoženja smeća iz domaćinstva, naselja i industrije - i u gradskim i u seoskim naseljima opločavanje i redovno čišćenje i pranje ulica i javnih površina ozelenjavanje javnih i slobodnih površina naseljima izgradnja velikihdeponija, i deponija za štetne i toksične materije iz industrije uređenje kanalizacije i izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih voda donošenje zakonskih akata za zaštitu zemljišta, normativa i standarda-maksimalno dozvoljene količine i metode ispitivanja

l l l Otpadak je svaka materija ili predmet u čvrstom, tečnom ili gasovitom stanju, uključujući i otpadnu toplotu. Otpaci nastaju u procesu prirodne biološke produkcije, proizvodnje, prometa ili potrošnje. otpaci su nepotrebni, štetni ili smetaju. Prema načinu postupanja otpaci se dijele na otpatke koji mogu da se iskorioste u proizvodnji iz koje su nastali ili u drugim proizvodnim procesima, ili mogu da se prerađuju u sekundarne sirovine, i u otpatke, koji se u prvobitniom obliku odlažu na određena mjesta - deponije, i one koji moraju da se prerade po posebnim postupcima da postanu neopasni po okolinu prilikom deponovanja. Otpadne materije treba sakupljati na mjestu nastanka, odvoziti i odlagati ili iskorištavati na higijenski način da bi se spriječilzagađivanje okoline.

l l l Otpad nastaje u procesima proizvodnje i potrošnje. Prema karakteristikama djeli se na čvrsti, tečni i gasoviti, odnosno opasni, posebni i radioaktivni. Opasni otpad nastaje pretežno gdje i poseban otpad, naročito u industrijskim i hemijskim procesima i zbog svog sastava i količina ima jedn ili više opasnih osobina, koji mogu ugroziti životnu sredinu, život i zdravlje ljudi. Opasni otpad nastaje pretežno gdje i poseban otpad, naročito u industrijskim i hemijskim procesima i zbog svog sastava i količina ima jednu ili više opasnih osobina, koje mogu ugroziti životnu sredinu, život i zdravlje ljudi. Odlaganje otpada predstavlja konačnu dispoziciju otpada, bez prerade ili tretmana, na za to određene lokacije. Medicinski otpad predstavlja sve ono što nastaje kao otpad pri radu zdravstvenih organizacija, bez obzira na njegov sastav, osobine i porijeklo, a predstavlja heterogenu smjesu infektivnog, potencijalno infektivnog, patološkog i laboratorijskog materijala, lijekova, dezinfekcionih sredstava, medicinskog potrošnog materijala, nisko-radioaktivnog i hemijsko toksičnog materijala

l l l l l Infektivni medicinski otpad sadrži patogene mikroorganizme i u kontaktu sa njim mogu se javiti zarazne bolesti. Takav otpad se nalazi u zaraznim odjeljenjima, prostorijama za izolaciju i karantinu, maedicinskim laboratorijama i sl. Potencijalno infektivni otpad čine krv i krvni derivati, potrošni materijal za razne medicinske intervencije (igle, špricevi, epruvete itd. ) Patološki otpad predstavlja vrstu otpada koji obuhvata tkiva, organe, dijelove tijela, a nastaje pri hiruškim intervencijama, autopsijama i biopsijama Incinerator je uređaj za spaljivanje otpada pod kontrolisanim uslovima Smeće ke čvrst industrijski otpad iz domaćinstva i naselja. sastav smeća je raznovrstan po sastavu i porijeklu

l Metode uklanjanja semća mogu biti lokalne i centralne l Lokane metode se koriste u naseljima bez organizovane komunalne službe. Mogu biti higijenske i nehigijenske u zaisnosti od načina izgradnje i mogućnosti zagađivanja životne sredine Centralne metode uklanjanja smeća sprovodi organizovana komunalna služba, ali i ova metoda može biti nehigijenska l l l Otpadne vode potiču iz domaćinstva, od održavanja higijene naselja i iz industrije. Sastav je raznorstan a mogu biti zarazne, toksične, zapaljive i po porijeklu organske, neorganske i mješovite Metode uklanjanja otpadnih voda mogu biti lokalne (sakupljanje na mjestu nastanka) i centralne (kanalizacija) l Metode prečišćavanja otpadnih voda su: mehaničke, biološke, hemijske i kombinovane. l Deponija je mjesto za konačno odlaganje otpada. Može biti sanitarno-higijenska ili nehigijenska od načina izgradnje, lokacije i korišćenja l

PORIJEKLO, SASTAV I KOLIČINA OTPADNIH MATERIJA l l l Otpadne materije se mogu podijeliti prema porijeklu-izvoru nastajanja na: industrijske, poljoprivredne i komunalne, koje su iz domaćinstva i iz naselja. Po sastavu otpadne materije mogu biti organske, neorganske ili mješovite. Prema konzistenciji mogu biti čvrste, tečne, gasovite i parne. Organske otpadne materije čine: ljudske i životinjske fekalije i mokraca, otpaci od obrade namirnica i ostaci hrane iz domaćinstva, restorana i prehrambene industrije, otpaci od prerade drveta, hartije, uglja , nafte i sl. Neorganske otpadne materije sačinjavaju: staklo, građevinski materijali, metali, plastične mase, različita hemijska jedinjenja, mineralna prašina i aerosoli iz industrije. Sastav i porijeklo otpadnih materija su važni radi njihove regenerativne vrijednosti. Regenerativna vrijednost je značajna zbog mogućnosti ponovnog korištenja i određivanja postupaka za vraćanje u novi ciklus prerade. Isto tako je važno i selektivno prikuplanje otpadaka jer se na taj nači sprečava mješanje korisnih sastojaka otpada sa nekorisnim.

Čvrste otpadne materije-smeće l l l Po mjestu nastanka smeće dijelimo na: komunalno iz naselja i domaćinstva, i industijsko. Kućno smeće se razlikuje po sastavu u gradskim i seoskim naseljima. U gradskim nseljima preovlađuju ambalaž raznih vrsta, ostaci namirnica i hrane, staklo i hartije u znatnoj količini, a manje pepeo od loženje. U seoskim domaćinstvima se svi organski otpaci koji se mogu koristi ne javljaju kao otpad. Ima vise pepela, stakla i drugih nesagorivih i neupotrebljivih sastojaka. U krupne komunalne otpade spadaju: stari namještaj, veća ambalaža, hartija i staklo koje se često izbacuju van redovnih načina sakupljanja i održavnja. Komunalni otpad iz naselja je takođe mješavina organskog i neorganskog smeća. To su otpaci sa ulica i javnih površina, otpaci sa pijaca, metalni otpaci, guma, otpaci od plastičnih masa i sl. U strukturi komunalnog otpada preovlađuju otpaci organskog porijekla. Od ukupne količine čvrstih otpadaka moguće je iskoristiti 78%, a ostalo se deponuju kao nekorisno. Čvrsti otpaci su najznačajnija grupa otpadaka jer se lakše sakuplaju i transportuju nego tečni i gasoviti. Industrijski otpaci se razlikuju prema vrsti proizvodnje i načinu obrade materijala. Prehrambena industrija ima veliku količinu otpadaka koji lako podležu kvarenju, a često sadrže i veliki broj mikroorganizama. Medicinski otpad se sve češće javlja u velikim količinama u gradskom otpadu. Njegov sastav je različit zavisno od vrste zdravstvene ustanove. Značaj medicinskog otpada je sve veći jer je vrlo često zarazan, a način sakupljanja je neodgovarajući i opasan po okolinu.

l l l Povećan broj stanovnika u gradskim naseljima i promjena načina života dovela je do povećanja količine i promjene u sadržaju komunalnog otpada. Posledice toga su sve veća količina otpada koji se uklanja na način koji ne zadovoljava osnovne uslove zaštite životne sredine. Problem uklanjanja smeća je sve veći u svijetu, pa i kod nas. Problem uklanjanja čvrstog otpada ima dva aspekta: zaštita životne sredine i racionalno iskorištavanje otpada. Početak organizovane akcije treba da bude u smanjivanju proizvodnje otpadaka, izbor odgovarajuće metode reciklaže prema vrsti otpadaka i deponovanje što manje količine otpada njegovom prethodnom obradom. Uklanjanje i konačna dispozicija mogu biti lokalni i centralni. Lokalno uklanjanje smeća vrši se u naseljima gdje ne postoji organizovana komunalna služba za održavanje čistoće naselja (u seoskim domaćinstvimaotpaci se zatrpavaju, bacaju na đubrište ili se stavljaju u kompost). Centralno uklanjanje smeća vrši se u gradovima gdje postoji organizovana komunalna služba koja odnosi smeće sakupljeno u stambenim zgradam, ustanovama, industriji i sl. (sakupljanje smeća vrši se u kantama ili plastičnim vrećicama i takvo odnosi u kontejnere).

Dispozicija smeća l Danas postoji nekoliko načina konačne dispozicije smeća, koje se primjenjuju sa manje ili više uspjeha i koji se i dalje usavršavaju. To su: nekontrolisano deponovanje-zatrpavanje, spaljivanje sa korištenjem energije, odvajanje korisnih sastojaka - reciklaža, biološka fermentacija, ubrzano kompostiranje i piroliza.

Deponije l l Deponija je mjesto za kočano odlaganja otpadaka. Ona je najstariji i najviše primjenjivani način uklanja otpadaka. Kao deponije se koriste prirodne udubine, zemljišta nepovoljana za bilo kakve druge namjene, vještačka udubljenja, kamenolomi, rudnici i sl. Deponije se najčešće koriste za komunalne otpad. Poseban problem predstavljaju odlaganje opasnog otpada. Postojećim pravilnikom određeni su uslovi sakuplanja, prevoza i deponovanja. Još uvijek većina gradova kod nas nema deponije ili objekte za čuvanje posebnog otpada. Dešava se da se poseban otpad čuva na neodgovarajući način, ili da se bez ikakve prethodne obrade zakopava na komunalnu deponiju. Sanitarno - higijenska deponija mora biti ograđena i odvojena od okoline zelenom ogradom. Do deponije mora biti izgrađen put, mora da se uvede snabdijevanje vodom za piće i za tehničke potrebe i higijenski način odvođenja otpadnih voda. Na deponiji treba da budu izgrađeni objekti za pranje i dezinfekciju kanti, kontejnera i vozila za prevoz smeća, sanitarno higijenski čvor, garderoba. Ovako izgrađene deponije ima vrlo malo.

l l l Načini deponovanja: nekontrolisano i kontrolisano deponovanje. Nekontrolisano deponovanje-zatrpavanje je lošiji način konačne dispozicije. To znači da se na nekoj lokaciji baca smeće i bez sabijanja sve dok se ne napuni. a zatim se kao poslednji sloj nasipa zemlja ili šut. Zbog velikog sloja smeća proces mineralizacije traje 10 -15 godina. Pošto nije vršeno odvajanje, staklo i plastične mase osatju nerazložene. Dejstvom termofilnih bakterija stvara se visoka unutrašnja temperatura i dolazi do samozapaljivanja. Na površini deponija javljaju se mali krateri iz kojih izbija dim neprijatnog mirisa. Kontrolisano deponovanje - (zatrpavanje ili nasipanje) je sa higijenskog aspekta bolji način konačne dispozicije otpadaka. Svakodnevno se nasipa sloj smeća određene debljine, izravnjava se i nasipa sloj zemlje debljine 50 cm, a zatim se nabija pomoću bagera. U ovako nabijenom otpadu nema kiseonika i smanjuje se mogućnost zapaljenja. Na ovakvim deponijama proces mineralizacije traje oko 5 -7 godina. Nakon određenog vremena ovakva deponija se može koristiti u poljoprivredne svrhe. Za prevenciju sakupljanja gasova i eksplozija vrši se bušenje i postavljanje cijevi za provjetravanje na različitim dubinama.

l Spaljivanje smeća se i ranije koristilo, ali sa sve većom energetskom krizom gradski otpad se može koristiti i kao gorivo. Postoje različita mišljenja o povoljnostima i nepovolljnostima spaljivana otpada. l Povoljne strane su: zadovoljava sa sanitarne strane, jer je konačan proizvod sterilan spaljivanje omogućava potpuno hemijsko uništavanje otpadaka a konačan proizvod je inertan, za kratko vrijem unište se velike količine otpada nisu potrebne velike površine zemljišta za lokaciju uređaja proizvedena toplotna energija se može korisno upotrebiti l l l l Nepovoljne strane spaljivanja otpada su: velika investiciona ulaganja otpad mora imati zadovoljavajuću kalorijsku moć uređaji moraju stalno funkcionisati spaljivanjem se uništavaju velike količene različitih vrsta otpadaka koji se mogu koristiti kao sekundarne sirovine, znači treba vršiti prethodnu selekciju smeća, a to povećava cijenu postupka pri sagorijevanju se javljaju, pored dimova i čađi, neki vrlo štetni gasovi otpada koji sadrži hemijske supstance kao: ambalaža sa ostacima boja, lakova rastvarača, ulja, baterije itd. , znači opasnost od aerozagađenja je velika potrebna je vrlo velika količina energije za sušenje, ako je otpad vlažan, a zati za postizanje velike temperature za spaljivanje 1173 do 1373 °K, a kod totalnog spaljivanja i do 1600°C. U prošlom periodu spaljivanje je bilo metoda izbora, međutim danas se više prporučujeu druge metode: reciklaža, bilošoka fermentacija i ubrzano kompostiranje.

l Sa početkom masovne proizvodnje automobila i stvaranjem otpada od automobila, koji su završili svoj vek, javila se ideja da se određeni delovi takvih automobila mogu ponovo koristiti (kao rezervni delovi). Međutim, broj ovakvih delova je mali tako da su se javile velike deponije "groblja automobila". Ovakve deponije utiču na životnu okolinu, a sa druge strane predstavljaju veliku količinu sekundarnih sirovina koje bi mogle određenom tehnološkom preradom da se ponovo iskoriste za različite namene.

l l Tehnologije reciklaže automobila Trenutno se primenjuju dve tehnologije reciklaže automobila, koje se razlikuju u samom načinu sortiranja materijala koji sačinjavaju automobil. Prva tehnologija se zasniva na optičkoj separaciji, dok druga tehnologija koristi kombinaciju više metoda (usitnjavanje, gravitacijske i specijalne metode separacije). l Metoda optičke separacije Ova tehnologija se zasniva na tome da se optičkom matodom, tj. ručno odvajaju sastavni delovi automobila (guma, stak!o, plastika, . . . ), a metalni delovi ostaju na kraju. Zatim metalni delovi odlaze u presu radi smanjenja zapremine i lakšeg daljeg transporta. Svi dobijeni delovi predstavljaju gotove proizvode metode optičke (ručne) separacije, i kao takvi odlaze na dalju preradu.

l l l Kombinovana metoda separacije Ova tehnologija se zasniva na tome da se automobil ceo usitnjava u specijalnim drobilicama, a zatim se dobijeni proizvod usitnjavanja dalje tretira nekom od poznatih metoda separacije (gravitacijske ili specijalne metode). Dobijeni proizvodi predstavljaju gotove proizvode kombinovane metoda separacije, i kao takvi odlaze na dalju preradu.

l Razvojem nauke i tehnologije čovek je za svoje potrebe stvorio veliki broj materijala složenih hemijskih sastava. Takvi materijali se zbog svoje složenosti ne mogu razgraditi prirodnim putem ili se vreme njihove rezgradnje može smatrati beskonačno. Deponovanje takvih materijala na uređenim ili divljim deponijama dovodi do zagađenja životne sredine. Reciklažom ovakvih materijala, pored ekonomske dobiti čovek štiti životnu sredinu, što ima za posledicu i kvalitetniji i zdraviji život samog čoveka. Dobijanje metala iz reciklaže dovodi do ušteda elekrične energije i to za: čelik - 74 % aluminijum - 95 [%], bakar - 85 [%], olovo - 65 [%]. l Dobijanje metala reciklažom smanjuje se potrošnja vode za 40 [%], smanjuje se zagađenje vode za 76 [%] i vazduha za 86 [%]. l U razvijenim zemljama sveta 35 - 45 [%] novog čelika dobija se reciklažom. l Zbog složenog sastava automobila, reciklaža istih je uspešno moguća samo uz odgovarajući tretman svih sastavnih komponenti koje sačinjavaju automobil. Same tehnologije prerade ovakvih materijala su složene ali ekonomija i zaštita životne sredine opravdavaju ulažena sredstva i trud. Zbog svih navedenih faktora u budućnosti će doći do ekspanzije ovakvih preduzeća kako u svetu tako i kod nas

l l Biološka fermentacija je korisna metoda kojom se ne uništava visokoorganizovana organska materija, nego se preradom koristi u višem obliku. Fermentacija organskih materija se vrši posle izdvajanja korisnih materija. Smeće se usitnjava i stavlja u tankove koji izdašno aerišu uz stavljanje mulja bogatog mikroorganizmima iz prethodnog procesa prerade. Konačni proizvod se suši cjeđenjem ili vakumiranjem i koristi kao mineralno đubrivo. Ubrzano kompositiranje je proces koji vještačkim načinom ubrzava prirodni način kompstiranja. Smeće se prethodno selektira, tako da ostanu organski sastojci bez neorganskih i inertnih materija. Smeće se usitnjava, vlaži homogenizuje. proces se odvija u digestorima, gdje se sadržaj intezivno mješa, aerira, biološki tretira uz dovoljnu temperaturu za razvoj mikroorganizama. Konačan proizvod se koristi kao prirodno đubrivo.