KRIVINI ZAKON IZVORI KRIVINOG PRAVA Izvori u materijalnom

KRIVIČNI ZAKON

IZVORI KRIVIČNOG PRAVA Izvori u materijalnom i u formalnom smislu - U materijalnom smislu: društveni odnosi koji čine društveno biće određene državne ili društvene zajednice koji su uređeni krivičnopravnim normama - Formalni izvori – izražajni oblici u kojima su sadržajne pravne norme određene grane prava i preko kojih oblika se te pravne norme spoznaju

Izvori krivičnog prava u formalnom smislu su ustvari pravni akti u kojima su sadržane krivičnopravne norme. Kad se govori o izvorima neke grane prava, onda se ne misli na materijalne, već na formalne izvore.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Formalno-pravni izvori: Zakon Ustav Međunarodni ugovor Podzakonski normativni akt Običaj Sudska praksa Nauka

Zakon: - glavni i neposredni izvor - krivična djela i krivične sankcije mogu se propisivati samo zakonom (načelo legaliteta) - pod zakonom se podrazumijeva u ustavom propisanom postupku donesena i proglašena norma zakonodavnog organa - zakonski izvori u BIH: KZ Bi. H, KZ FBi. H, KZ RS i KZ BDBi. H - pored općeg krivičnog zakonodavstva postoji i sporedno dopunsko ili pomoćno krivično zakonodavstvo - ukupnost svih odredaba općeg i posebnog krivičnog zakonodavstva čini krivično zakonodavstvo u B i H.

Ustav: - sadrži pojedine odredbe koje imaju karakter krivičnopravnih odredbi - sve zakonske odredbe krivičnopravnog karaktera moraju se tumačiti u skladu s ustavom - sadrži niz elementarnih vrijednosti određenog društva koje uživaju i krivičnopravnu zaštitu kao osnovna prava građana, odnosno kao temelj društvenopolitičkog uređenja takvog društva

Međunarodni ugovori: - mogu biti izvor krivičnog prava i mogu se pojaviti kao neposredan i kao posredan izvor krivičnog prava - na posredan način međunarodni ugovori se pojavljuju kao izvor u situacijama kad država preuzima obvezu da određenim odredbama tih međunarodnih instrumenata osigura krivičnopravnu zaštitu - međunarodni ugovor se može pojaviti i kao neposredni izvor krivičnog prava u slučajevima kad se ugovor nakon ratifikacije od strane zakonodavca objavi na isti način kao zakon čime dobiva općeobaveznu snagu kao i zakon - ratifikovani međunarodni ugovori su po svojoj pravnoj snazi iznad zakona.

Podzakonski normativni akti: - propisima koji su po rangu niži od zakona ne mogu se propisivati krivična djela kao ni instituti općeg dijela krivičnog prava - izuzetak su uredbe sa zakonskom snagom koje donosi izvršni organ, a one predstavljaju rijetkost i u pravilu vezane su za izvanredne situacije - sam krivični zakon u nekim svojim inkriminacijama upućuje na podzakonske propise koji se mogu pojaviti kao posredan i dopunski izvor prava kada krivični zakon na njih upućuje i to pod uvjetom da su i sami u skladu sa zakonom (blanketne krivičnopravne norme)

Običajno pravo: - u staro doba predstavljalo je najvažniji izvor prava, ali danas kada je načelo legaliteta tekovina najvećeg broja krivičnih zakonodavstava, ne može biti neposredni izvor prava - može se pojaviti kao izvor prava samo ako je prihvaćeno kao takvo u krivičnom pravu (primjer k. d. povrede zakona i običaja rata) - može doći do izražaja kao interpretativno sredstvo, radi tumačenja krivičnih propisa (primjer k. d. ubistva na mah)

Sudska praksa: - ne predstavlja izvor krivičnog prava, jer bi to bilo u suprotnosti sa načelom legaliteta kao fundamentalnim načelom savremenog krivičnog prava - iako formalno gledano sudska praksa nije izvor krivičnog prava, to ne znači da nema izuzetan značaj za krivično pravo i za primjenu krivičnog prava - ima kreativnu ulogu u izvjesnoj mjeri jer ublažava proturječnosti do kojih dolazi između statike zakonskog teksta i dinamike života na način da sadržaj pojedinih krivičnopravnih odredaba prilagođava izmijenjenim životnim uvjetima - poseban značaj imaju odluke viših sudova kao i pravna shvatanja tih sudova zauzeta na tim sudskim instancama; iako imaju samo instruktivan karakter shvatanja viših sudova imaju veliki utjecaj na shvatanja nižih sudova, jer tako na posredan način doprinose pravilnoj i ujednačenoj primjeni krivičnog zakonodavstva na cijelom području njegovog važenja

Nauka krivičnog prava: - nauka krivičnog prava nije neposredan izvor krivičnog prava jer se krivičnopravnom naukom ne mogu konstituirati nova k. d. niti ukidati postojeća k. d. - naukom krivičnog prava ne mogu se mijenjati ni druge krivičnopravne odredbe predviđene u zakonu - nauka krivičnog prava ima određenog utjecaja na stvaranje i na promjenu prava, dala svoj veliki doprinos izgradnji pojmova i instituta krivičnog materijalnog prava koji su općeprihvaćeni iako ih zakon formalno nije regulirao - uloga u pripremanju reformi iz oblasti krivičnog prava u cilju usklađenja sa novim životnim prilikama, daljnje izgradnje i usavršavanja u skladu s naprednim idejama koje na doktrinarnom planu postoje u toj oblasti

FUNKCIJE KRIVIČNOG ZAKONA POJAM I VRSTE FUNKCIJA KZ - pojam: oni društveni zadaci koje svaki krivični zakon, kao sredstvo za postizanje određene svrhe ili određenog cilja na određenom prostoru i u određeno vrijeme, kontinuirano ostvaruje svojom primjenom na tom određenom prostoru za vrijeme u kojem je na snazi - vrste: zaštitna ili protektivna i garantivna

Zaštitna funkcija krivičnog prava - sastoji se u tome da krivični zakon kontinuirano djeluje kao jedno od sredstava borbe protiv kriminaliteta čime zaštićuje one osnovne individualne i opće društvene vrijednosti koje se vršenjem krivičnih djela povređuju ili ugrožavaju - tri načina: 1. određivanjem koja društveno opasna djela predstavljaju krivična djela 2. propisivanjem kazni i drugih krivičnih sankcija za takva ponašanja 3. izricanjem i primjenom tih sankcija prema onima koji vrše krivična djela u postupku koji je zakonom određen

- proizilazi iz slijedeće odredbe KZ Bi. H: Osnova i granice krivičnopravne prinude Član 2. (1) Krivična djela i krivičnopravne sankcije se propisuju samo za ona ponašanja kojima se tako ugrožavaju ili povrjeđuju osobne slobode i prava čovjeka te druga prava i društvene vrijednosti zajamčene i zaštićene Ustavom Bosne i Hercegovine i međunarodnim pravom, da se njihova zaštita ne bi mogla ostvariti bez krivičnopravne prinude. (2) Propisivanje krivičnih djela i vrste i raspona krivičnopravnih sankcija zasniva se na neophodnosti primjene krivičnopravne prinude i njenoj srazmjernosti jačini opasnosti za osobne slobode i prava čovjeka, te druge osnovne vrijednosti. Načelo ograničenja krivičnopravne prinude, princip neophodnosti krivičnopravne prinude i princip srazmjernosti.

Garantivna funkcija krivičnog zakona - građanima se garantira da mogu biti suđeni i kažnjeni samo za djelo koje je kao krivično djelo predviđeno u zakonu, i to prije nego što je učinjeno Načelo legaliteta – Nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege

Zahtjevi postavljeni u okviru načela legaliteta: - pojedina ponašanja kao krivična djela mogu se uspostavljati samo pisanim zakonom - nema krivičnog djela bez uskog i “stegnutog” zakona (zabranjeno analogijom stvaranje novih i pooštravanje postojećih k. d. ) - pojedina ponašanja kao k. d. zakonom se moraju što preciznije odrediti, moraju biti formulisana jasno i razumljivo, iz zakonske norme treba jasno da prozilazi osnov kažnjivosti i za onog ko zakon primjenjuje i za onog na koga se primjenjuje - zakon mora stupiti na snagu prije nego što je djelo učinjeno - zakonska određenost kazne - po vrsti i određenom okviru mora biti barem relativno određena ( ne može se pooštravati bez zakonskog ovlaštenja, može se izreči samo ako je propisana prije izvršenja k. d. osim ako se donošenjem novog zakona ne radi o kazni blažoj za počinitelja)

SISTEM KRIVIČNIH ZAKONA Krivični zakon (u najširem smislu) – zakonska norma kojom je regulirano neko pitanje općeg ili posebnog dijela koje spada u oblast materijalnog krivičnog prava 1. 2. Dva načina definisanja u teoriji i praksi: Odredbe koje sadrže inkriminacije, tj. opise pojedinih ljudskih ponašanja kao krivičnih djela i sankcije za ta djela, odredbe kojima se isključuje krivična odgovornost i odredbe koje se odnose na pojedine institute krivičnog prava Sistematski zakon kojim je reguliran dio materije krivičnog prava, ali ne u cijelosti (u pojedinim državama postoji jedan osnovni krivični zakon koji regulira dio krvičnopravne materije sa važenjem na prostoru čitave države, dok su drugi usklađeni s njim i reguliraju takođe dio krivičnopravne materije i njihovo važenje je prostorno limitirano)

U Bosni i Hercegovini: - KZ Bi. H – glavni zakon - KZFBi. H i KZ RS – entitetski zakoni - KZ BDBi. H – distriktni zakon I entitetski i distriktni zakon moraju biti usklađeni sa državnim zakonom.

Krivični zakonik – tako važan krivični zakon u kojem su kao sistematski uređenoj cijelini obuhvaćene krivičnopravne odredbe koje čine cijelovitu i glavnu materijalnog krivičnog prava određene države

Krivično zakonodavstvo – ukupnost svih krivičnopravnih odredbi koje važe u toj zemlji, tj. ukupnost svih zakona koji reguliraju krivičnopravnu materiju, neovisno od toga da li spadaju u opći ili posebni dio krivičnog zakonodavstva

Svaki krivični zakon se dijeli na niže sistematske jedinice prema materiji koja se regulira propisima koji su obuhvaćeni tim sistematskim jedinicama nakon čega se niže jedinice povezuju u više, a te više se na kraju povezuju u krivični zakon ili krivični zakonik koji predstavlja sistematski zaokruženu cijelinu ili jednog dijela ili čitavog materijalnog prava jedne države

Opći i posebni dio krivičnih zakona Opći dio- predstavlja sistem materijalnih krivičnopravnih propisa kojima se uređuju načela krivičnog prava, određuju i razrađuju osnovni pojmovi i instituti krivičnog prava, uređuje i razrađuje sistem krivičnih sankcija Posebni dio – predstavlja sistem materijalnih krivičnopravnih propisa kojima se određuju pojedina ponašanja kao krivična djela i kazne koje se primjenjuju prema učiniteljima tih djela Ni jedan od tih dijelova nema samostalnu egzistenciju jer samo jedan dio nezavisno od drugog dijela ne može ostvariti funkcije i zadatke krivičnog prava

Opći i posebni dio krivičnih zakona u Bosni i Hercegovini Početkom 2003. godine donesen je, tačnije nametnut, odlukom Visokog predstavnika, Krivični zakon Bosne i Hercegovine. Nakon stupanja na snagu doneseni su entitetski krivični zakoni

Krivični zakon Bi. H: Opći dio- XIV glava, Posebni dio – X glava Krivični zakon FBi. H: Opći dio – XIV glava, Poseban dio – XIX glava