SISTEMI UPRAVLJANJA IVOTNOM SREDINOM ZAGAIVANJE ZEMLJITA Zemljite ili

SISTEMI UPRAVLJANJA ŽIVOTNOM SREDINOM

ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA • Zemljište ili tlo predstavlja posebnu prirodnu tvorevinu koja obuhvata čvrsti površinski sloj Zemlje, karakterističan za biosferu. • Nastaje kao rezultat dejstva klimatskih i drugih fizičkih faktora i živih organizama na geološku podlogu Zemlje (stene). • Od živih organizama, u procesu stvaranja zemljišta naročito su značajni biljni organizmi, ali su značajne i životinje.

• Ostaci uginulih organizama u različitim fazama razgradnje i mineralizacije ulaze u sastav zemljišta. • Na taj način zemljište istovremeno predstavlja i produkt aktivnosti živih bića i životnu sredinu, odnosno predstavlja specifičan kompleks ekoloških faktora • Zagađivanje površinskih i dubinskih slojeva zemljišta je značajno za površinske vode, i vodotokove kao i za vodosnabdevanje vodom za piće.

• Kao i vazduh i voda, i zemljište u osnovi spada u obnovljiva prirodna bogatstva. • Ipak, s obzirom na ograničenu ukupnu količinu i izuzetno spor proces nastajanja, kao i neprekidno zagađivanje i neracionalno korišćenje od strane čoveka, zemljište praktično treba smatrati ograničenim odnosno neobnovljivim prirodnim bogatstvom.

NAČINI I VRSTE UGROŽAVANJA I ZAGAĐIVANJA ZEMLJIŠTA • Čovek svojim aktivnostima neprekidno smanjuje ukupnu površinu zemljišta. • poljoprivredno zemljište postaje sve ugroženije. • Osnovne čovekove aktivnosti kojima najviše ugrožava tlo, u prvom redu odnosi se na podizanje gradova, izgradnju industrijskih kompleksa i saobraćajnica i deponovanje otpadnog materijala.

• Velike površine zemljišta izložene su intenzivnom procesu erozije. • Erozija nastaje kao posledica odgovarajućih čovekovih aktivnosti (seče šuma, raznih građevinskih i hidrotehničkih zahvata itd. ). • Sve veće korišćenje hemijskih sredstava u poljoprivredi (intenzivno korišćenje mineralnih đubriva, raznih sredstava za zaštitu bilja, odnosno pesticida, deponovanja čvrstih otpadaka itd. ) dovodi do znatnog zagađivanja poljoprivrednog zemljišta

• Jedan od značajnih faktora ugrožavanja, odnosno, zagađivanja zemljišta, predstavljaju i otpadne vode, kojima u zemljište dospevaju razne materije. • Sve veće zagađivanje vazduha takođe deluje na pogoršavanje kvaliteta i izaziva zagađivanje zemljišta. • Kao posledica intenzivnog procesa aerozagađivanja, obično najpre strada vegetacija, a potom i samo zemljište. • Korišćenje ruda, naročito iz površinskih kopova, predstavlja ozbiljnu opasnost za najplodnija poljoprivredna zemljišta. • Velike deponije rudničke i industrijske jalovine, kao i intenzivan proces industrijalizacije, ugrožavaju i neprekidno smanjuju postojeći zemljišni prostor.

Prema vrstama oštećenja ugrožena zemljišta se dele na četiri osnovne kategorije: • jalovine, odnosno zemljišni materijal nastao nasipanjem ili deponovanjem materijala iz rudničkih ili industrijskih pogona; • flotacioni materijal, koji obuhvata rastvorene i nerastvorene materijale nataložene proticanjem reka, zajedno sa otpadnim vodama industrije; • urbano i industrijsko zemljište, koje više ne služi poljoprivrednoj proizvodnji; • aerosedimenti, odnosno čestice organskog i neorganskog porekla, dospele vazdušnim strujanjem i atmosferskim talozima

Među najznačajnije zagađujuće materije zemljišta ubrajaju se: • sumporni gasovi, • oksidi azota, • olovo, • cink, • bakar, • adehidi i dr. • Pojava kiselih kiša i sušenja šuma predstavlja ozbiljnu opasnost za šumske i poljoprivredne ekosisteme i samo zemljište. • Posebnu opasnost za zemljište, naročito u zoni većih saobraćajnica, predstavljaju i izduvni gasovi motornih vozila.

ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA OTPADNIM MATERIJAMA • Različite vrste otpadnih materija, kojih u poslednje vreme ima sve više na Zemlji, ozbiljno ugrožavaju ukupan prostor. Efekti dejstva raznih zagađujućih materija zavise od • njihove količine, • porekla i • hemijskog sastava. • Otpadne materije se, s obzirom na posledice, mogu grupisati na različite načine.

Prema poreklu i sastavu mogu se podeliti na sledeće kategorije: • razgradivi otpaci organskog porekla, pretežno iz poljoprivredne proizvodnje, • sagorivi organski otpaci koji nisu podložni brzom raspadanju (, koža, guma, drvo, tekstil), • neorganski nesagorivi otpaci (staklo, metal, keramika), • ostaci spaljivanja raznih vrsta sagorivih materija (šljaka, pepeo, zgura), • kabasti predmeti (stari automobili, ambalaža, odbačeni građevinski materijali), • ostaci procesa prečišćavanja voda i gasova (talog, mulj, čvrsti otpaci), • čvrsti otpaci iz hemijske industrije (razna hemijska sredstva, boje, deterdženti), • otpaci od prerađevina rude (jalovina, šljaka, ugljena prašina).

• Poseban značaj u zagađivanju zemljišta i životne sredine imaju razne vrste industrijskog otpada, medicinski otpad kao i radioaktivni otpaci, čije se količine neprekidno povećavaju. • Ogroman broj hemijskih supstanci kao i iznalaženje novih, sve više opterećuju zemljišni prostor. • Štetno dejstvo na kvalitet zemljišta imaju i deponije pepela, jalovine i šljake. • Značajno ugrožavanje zemljišta predstavljaju raznovrsni toksični materijali koji se koriste u industriji i poljoprivredi: lakovi, boje, pesticidi, herbicidi, mineralna đubriva. • Posle korišćenja uglja, nafte, zemnog gasa, gvožđa i drugih mineralnih sirovina, preostaju znatne količine otpadnih materija.

ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA TALOŽENJEM ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA IZ VAZDUHA • Velike količine zagađujućih materija dospevaju iz vazduha i tokom vremena talože se na površini zemljišta. • Ovaj proces je naročito izražen u blizini velikih industrijskih centara, ali se zagađujuće materije vazdušnim strujanjima često prenose i na veća odstojanja. • Industrijska postrojenja, pre svega termoelektrane i hemijska industrija, proizvode ogromne količine otpadnih materija od kojih su mnoge toksične za živa bića. • Među ovim materijama nalaze se velike količine čađi i pepela. • Posredstvom vazduha te materije dospevaju u okolno zemljište i u vode.

• Posebnu opasnost po živi svet predstavljaju otpadne materije iz hemijske industrije. • Lancima ishrane, odnosno mrežom lanaca ishrane one dospevaju u okolne ekosisteme i zemljište i izazivaju razne toksične efekte (teški metali, pesticidi itd. ). • Poseban vid zagađivanja zemlje je putem kiselih kiša • Mnoge zagađujuće materije putem atmosferskih padavina, ispiranjem zemljišta ili rečnim tokovima dospevaju i do udaljenijih područja od mesta nastanka. • Zagađujuće materije, među kojima i toksičnih, često se nagomilavaju i na pojedinim mestima deluju toksično na živi svet. • Plavljenjem zemljišta zagađujuće materije dospevaju u mnoge nezagađene ekosisteme.

ZAGAĐIVANJE ZEMLJIŠTA PRI POLJOPRIVREDNOJ PROIZVODNJI Korišćenjem mineralnih đubriva, u zemljište se unose najznačajniji mikroelementi: • azot, • fosfor i • kalijum u obliku soli, čime se značajno utiče na povećanje prinosa kultura iako biljke koriste značajne količine mineralnih đubriva, preostaju i velike količine neutrošenih. • Ukoliko se ove količine ne iskoriste tokom narednih sezona, one često ostaju trajno vezane u zemljištu.

• Katkada putem vode dospeju u dublje slojeve Zemlje, gde u obliku nitrata mogu opasno da zagade i podzemne vode. • Stoga prekomerna upotreba mineralnih đubriva, a takođe i pesticida, predstavlja ozbiljnu opasnost za zemljište i živi svet. • Nestručna primena mineralnih đubriva, može usloviti i zakiseljavanje zemljišta (sva đubriva su fiziološki kisela) kao i zagađivanje površinskih voda • Posebnu opasnost po zemljište i živi svet predstavlja prekomerna primena pesticida.

ZAŠTITA ZEMLJIŠTA OD ZAGAĐIVANJA • Prilikom razmatranja načina zagađivanja zemljišta, treba imati u vidu da se mnoge zagađujuće materije nalaze u procesu neprekidnog kruženja kroz razne komponente životne sredine kao što su vazduh, voda, zemljište i živa bića. • Neophodno je dobro poznavanje ovih procesa i blagovremeno uklanjanje ovih zagađujućih materija iz daljeg procesa kruženja. • • Pored preventivnih mera, odnosno postupaka sprečavanja prodora zagađujućih materija u okolnu životnu sredinu i zemljište, niz mera mora da bude usmeren na uklanjanje deponovanih materija u zemljištu, posebno onih toksičnih. • • Da bi se zemljište moglo na pravi način da zaštiti, moraju se dobro poznavati izvori, vrste i količine zagađujućih materija, kao i njihovo štetno dejstvo.

OBRADA OTPADAKA IZ INDUSTRIJE • U procesu industrijske proizvodnje nastaju znatne količine otpadnih materija. • Količine i vrsta otpadnih materija, nastalih tokom industrijske proizvodnje, zavise od industrijske grane, vrste sirovina i primenjene tehnologije. • Znatne količine otpada nastaju i pri korišćenju energetskih sirovina, posebno prilikom korišćenja fosilnih goriva (uglja, nafte, zemnog gasa). • Način deponovanja industrijskog otpada zavisi od vrste i prirode otpada, od hemijskog sastava, agregatnog stanja, mogućnosti razgradnje, količine itd.

• U izvesnim slučajevima otpaci iz industrije se jednostavno deponuju, u drugim se ponovo koriste postupkom reciklaže, a nekada se uništavaju (spaljivanjem i sl. ). • Industrijski otpaci se mogu podeliti u dve glavne grupe: na tečne i čvrste otpatke. • Tečni otpaci sadrže visoke koncentracije otpadnih materija, mulj, kao i znatne količine vode. • Čvrsti industrijski otpaci sadrže velike količine nemetala, mineralne soli, šljaku itd. te se drugačije deponuju nego tečni otpad.

• Tečni industrijski otpad se deponuje na različite načine. • Jedan od načina predstavlja njegovo izlivanje u duboke bušotine u zemlji. • Često se deponuje pakovanjem u burad i odlaganjem u more. Industrijski otpad se, prema hemijskoj prirodi, može podeliti na: neorganski i • organski. • U zavisnosti od hemijske prirode otpada, primenjuju se i odgovarajući postupci, posebno kada je reč o tečnom industrijskom otpadu. • Čvrste materije dobijene prilikom obrade industrijskog taloga i tečnih otpadaka, obično se deponuju na određenim mestima na površini zemlje.

OBRADA I DEPONOVANJE OTPADAKA IZ NASELJA - KOMUNALNI OTPAD • Veliki problem predstavlja bezbedno deponovanje i obrada čvrstih otpadaka iz gradova. • Osnovni postupci koji se danas primenjuju za uklanjanje i preradu urbanog otpada su: - kontrolisano sanitarno deponovanje - kompostiranje (postupak recikliranja i obrade organskih otpadaka radi dobijanja đubriva), - spaljivanje ili inseneracija, vrši se u posebnim uređajima - fermentacija (postupak razgradnje organske materije na mineralne i neagresivne sastojke), - recikliranje (postupak izdvajanja određenih sirovina i njihovog ponovnog vraćanja u proizvodnju),

• Recikliranje i primarno razdvajanje otpada za reciklažu: papir, metal, staklo, plastika i ostali otpad smanjuje potrošnju resursa za proces proizvodnje. • • papir se može reciklirati do šest puta i na taj način se vrši ušteda u seči šuma za proizvodnju papira. • Deponije u većini gradova su otvoreni prostori tj. smetlišta, koji praktično predstavljaju izvore zaraze, požara, prašine i drugih vrsta zagađivanja. • Da bi se smanjile ili izbegle ove opasnosti koriste se sanitarne deponije u kojima se deponovano smeće prekriva slojem zemlje i na kraju se uvek planira rekultivacija deponije odnosno njeno ozelenjavanje

• Jedan od primitivnih načina smanjivanja količine gradskog otpada, jeste njegovo spaljivanje. • Primenom novih integrisanih propisa o zaštiti životne sredine, spaljivanje smeća i pojava divljih deponija se najstrožije kažnjava. • Iako se na ovaj način smanjuje količina čvrstih otpadaka, spaljivanjem nastaju i velike količine otpadnih gasova, pepela i drugih, često veoma toksičnih otpadaka • Najbolji i najracionalniji način obrade komunalnog i drugog otpada, predstavlja postupak dobijanja energije iz otpada. • Ovim postupkom se iz smeća, u posebnim fabrikama za spaljivanje smeća izdvajaju sirovine i dobija energija koja može da se priključi toplanama ili elektranama i služi za potrebe grada.

U cilju smanjenja količine otpada usavršavaju se tehnologije prerade otpadaka u tri pravca: • proizvodnje sa što manjom količinom otpadnih produkata, • razvoja proizvodnih sistema bez otpadnih produkata, • korišćenja otpadaka kao sekundarnih sirovina.

• Navedeni postupci ne mogu se primeniti u svim slučajevima deponovanja jer u pojedinim slučajevima, kao kod radioaktivnih izotopa, još uvek nisu razvijene tehnologije njihovog bezbednog deponovanja ili prerade za ponovno korišćenje. • • S obzirom na ekološke i ekonomske aspekte bezbednog deponovanja, najracionalnije je usavršavanje postojećih postupaka proizvodnje sa što manje otpadnih produkata. • U novije vreme teži se razvijanju proizvodnih sistema koji praktično ne bi davali otpatke ili bi minimalno zagađivali životnu sredinu. • Pored smanjivanja zagađivanja, ovakvim postupcima se postiže i znatna ušteda sirovina i energije. • Sa ekološke i ekonomske tačke gledišta od posebnog je značaja primena postupaka koji kao sekundarne sirovine koriste razne otpadne produkte iz industrije.