Veri toplama yntemleri deney Verilerin Toplanmas 2 Veri

Veri toplama yöntemleri: deney

Verilerin Toplanması 2

Veri Belli bir amaca ulaşabilmek için gerekli olan bilgiler, Henüz işlenmemiş kanıtlardır. Olgusal veriler Yargısal Veriler (Görüşler, tutumlar) • Veri Kaynakları • İnsanlar • Belgeler • Canlı ve cansız varlıkların kalıntıları 3

Veri Kaynakları • • • İnsanlar Belgeler Canlı ve cansız varlık kalıntıları Anket Deney Gözlem 4

Verilerin Toplanması 5

Ölçme Birey ya da nesne niteliklerinin uygun araçlar kullanılarak gözlenip, gözlem sonuçlarının sembollerle gösterilmesidir. 6

Ölçme düzeyi …ölçme sonuçlarının matematiksel nitelikleri. . . Dört ölçme düzeyi vardır; • –Sınıflama, • –Sıralama, • –Aralık ve • –Oran 7

Sınıflandırma Ölçeği puanlar miktar göstermez, bir kişi ya da nesneyi tanımlamak (isimlendirmek) için. . Sınıflandırmada kategoriler –a) homojen olmalı, –b) karşılıklı birbirini dışta tutmalı –c) kategoriler arasında sıralı ilişkiler hakkında hiçbir sayıltı olmamalıdır. Örn: Kentsel kökenli olma veya olmama 8

Sıralama Ölçeği Sıralama yapılır. –Puan: 1 (en düşük), 2 (ikinci en düşük), . . . –Bu ölçekte her bir puanı ayırmada eşit bir ölçme birimi yoktur. –İlişkiler eşitliğin olmadığı terimlerle ifade edilirler, a<b, a>b gibi. İlişki tipleri; daha büyük, daha kötü, . . . Örn: Okulların öğrenci sayısına göre sıralanması 9

Aralık Ölçeği Her puan, bir miktarı gösterir ve her puanı ayıran eşit ölçme birimi vardır. – 2 ve 3 arasındaki fark, 3 ve 4 arasındaki farka eşittir. –Keyfi bir başlangıç noktası vardır ve bu nokta sıfır ile tanımlanabilir; ancak sıfır, ölçülen özelliğin yokluğunu göstermez. Örn: Sıcaklık, zeka, kişilik, yetenek, ilgi vb. özellikleri ölçen standart testler. 10

Oran Ölçeği Değişkenin gerçek miktarını yansıtır. Puanlar gerçek miktarı ölçer; –Eşit ölçme birimi vardır –Sıfır değeri (mutlak veya gerçek sıfır) gerçekten ilgili değişkenin sıfır olan miktarını gösterir. –Negatif sayılar içermez Örn; Uzunluk, ağırlık, sahip olunan arkadaş sayısı 11

Ölçmede Hata 12

Ölçmede Hata Ölçme hatası, gözlenen puanların puanlardan olan sapma miktarıdır. gerçek –Klasik Test Teorisi (KTT) X=T+E X: Gözlenen puan T: Gerçek puan E: Hata puanı 13

Ölçmede Hata Ölçmelere karışan hatalar; –Sabit, –Sistematik –Tesadüfi (seçkisiz) olabilir. 14

Ölçmede Hata Sabit –Terazinin bozuk olması = her şeyin fazla veya eksik tartılması, –Öğretmenin herkese ekstra 5 puan vermesi, Sistematik –Öğretmenin yazısı güzel olana veya sınıfta aktif olana sınavdan daha yüksek puan vermesi, Tesadüfi –Puanlamada yanlışlık, Ölçme anındaki psikoloji vb. 15

DENEY 16

Giriş Sosyal bilimlerden çok doğa bilimleri, Sosyal bilimlerde de bazı alanlarda kontrollü deneyler yapılmaktadır, Sosyal bilimci tipik olarak bazı insanları ele alır, -Örneğin bir yemek yaptığımızda tuz atarız ve tadarız, sonra biraz daha tuz atıp yine tadarız, -Bir bomba imha görevlisi mavi kabloyu kesip etkisini görebilir! 17

Giriş Gündelik hayatta yaşadığımız dünyayı anlamak için bolca deney yaparız. Öğrendiğimiz tüm yetenekler deneyle elde edilir: – Yemek, yürümek, konuşmak, bisiklet sürmek Deney yaparak bir öğrenci çalışmanın akademik başarı üzerindeki etkisini öğrenebilir. 18

Deney için uygun konular nelerdir? Deney metodu her konuya değil ancak bazılarına daha uygundur. Özellikle çerçevesi iyi tanımlanmış, süresi belli araştırma projeleri için uygundur. Hipotez testi için özellikle uygundur, çünkü deney temelde nedensellikleri belirlemeye odaklanır. Tanımlayıcı amaçlardan çok açıklayıcı amaçlara daha fazla uygundur. 19

Deney için uygun konular nelerdir? Örneğin: kadınların iyi birer sürücü olamayacaklarına yönelik ön yargıyı kırmanın yollarını arayan bir araştırma yapalım. Bu önyargıya sahip bir grup insan seçip onlara bu konu ile ilgili bir belgesel izletelim. 20

Deney için uygun konular nelerdir? Belgeselde ileri sanayi toplumlarında böyle bir ayırımın olmadığı, trafikteki yaklaşık her iki sürücüden birisinin kadın olduğu ve bizim toplumumuzda ise kadın sürücü sayısının hem az olması hem de fazla pratik yapamamaları nedeniyle trafikte belirginlik kazandıklarına dair mesajlar verilsin. Filmi izledikten sonra grubun önyargısını yeniden ölçelim? 21

Laboratuvar? Deney deyince genelde bir laboratuvar akla gelir. Böyle olmak zorunda değil, Web’ in gelişmesiyle internet üzerinden yürütülebilecek deneylerden bahsedilmektedir. bile Ayrıca doğal deneyler dediğimiz ve kendi doğal akışlarında izlenen durumlar da söz konusu. 22

Klasik deney Hem doğa bilimlerinden hem de sosyal bilimlerde klasik deneyler üç bileşenden oluşur. – Bağımlı ve bağımsız değişken – Test öncesi ve sonrası – Deney ve kontrol grubu 23

Değişkenler 24

Bağımlı ve bağımsız değişken Temelde bir deney bağımsız bir değişkenin bağımlı bir değişken üzerindeki etkisini inceler. Duruma göre bağımsız değişkenin varlığı ve yokluğunun nasıl etki yapacağı incelenebilir. 25

Bağımlı Değişken Bağımlı değişken ölçülebilir olmalı, Bağımlı değişken olarak ölçülen davranış ya da sonuç basit ve karmaşıklıktan uzak olmalı, Bağımlı değişken seçiminde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, araştırma etiğidir. 26

Bağımsız Değişken Bağımsız değişken, denenen değişken ya da uyarıcı değişken olarak, neden-sonuç ilişkisindeki “neden” durumundadır. Bağımlı değişkeni etkileyen nedir? sorusunun cevabıdır. 27

Düzenleyici Değişken (Moderator) Bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki ilişkinin gücünü ve yönünü etkileyen değişkendir. (ne zaman sorusuna cevap verir) Stresli yaşam olayları ciddi hastalık Moderatör: Kontrol edilebilir veya Kontrol edilmez yaşam olayları, 28

Düzenleyici Değişken (Moderator) Özgüven Moderatör: Okul performansı Cinsiyet; Özgüven ile okul performansı arasındaki ilişki erkeklerde daha güçlüdür. 29

Aracı Değişken (Mediator) Bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki ilişki aracı değişkenler sayesinde gerçekleşir. (nasıl/neden sorusuna cevap verir) Örn: Sosyal destek baş etme stratejilerini depresyon 30

Test öncesi ve test sonrası Test öncesi: bağımlı değişkenler içindeki bir deneğin ölçülmesi , Test sonrası: bağımlı değişkenler içindeki bir deneğin, bağımsız değişkene maruz kaldıktan sonra yeniden ölçülmesi, 31

Karıştırıcı değişkenler Araştırmada bağımsız değişken olarak alınmamış ama bağımlı değişken üzerindeki etkisi olabilecek diğer değişkenlerdir. Örn: Sınav kaygısının sınav performansı üzerindeki etkisi 32

Ölçme ve İstatistikte Yer Alan Değişkenler 33

Ölçme ve İstatistikte Yeralan Değişkenler 1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 2. Sıralama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler 3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve değişkenler 4. Oranlı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler 34

1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler (Nominal) Doğadaki varlıkların ortak özelliklerine göre sınıflanmasıdır. En temel düzeyde ölçmedir. Doğası gereği kendi içinde bölünemeyen ve birim atfedilemeyen niteliksel özelliklerin ancak ve ancak gruplanmasıyla olur. 35

1. Sınıflama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler (Nominal) Sıralama yoktur. (kadın > erkek olmaz) – Cinsiyet: kadın-erkek – Siyasi partiler: AKP, CHP, MHP – Futbol takımının oyuncuları – İlahi Dinler: Müslümanlık, Musevilik, Hristiyanlık 36

2. Sıralama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler (Ordinal) Sınıflama düzeyinden bir üst düzeydeki ölçmedir. Sınıflamaya ek olarak sıralama da dahil edilir. Miktar olarak farklılığa işaret eder. (daha az, daha fazla gibi) 37

2. Sıralama Düzeyinde Ölçme ve Değişkenler (Ordinal) Her birim grup içindeki pozisyona işaret eder. – Sınavda 1. , 2. ve 3. olmak, – Sosyal sınıf: düşük sınıf, işçi sınıfı, orta sınıf, üst sınıf A>B>C olabilir ancak a-b = b-c gibi bir şey olmaz. Maddeler arasındaki gerçek mesafeyi bilmiyoruz 38

3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler (İnterval) Ölçmeden ölçmeye değişmeyen birim Keyfi de olsa bir sıfır vardır. Başlangıç ve bitiş noktası vardır. – Sıcaklık için 0°C başlangıç, 100°C bitiş. 39

3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler (İnterval) Aralıkların eşit olduğu kabul edilir. Rakamları toplamak ve çıkarmak mümkündür. – Sıcaklık 24°C demek bugün hava sıcak demekten daha kesin bir ifadedir. 40

3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler (İnterval) Başlangıç ve bitiş keyfi olduğu için 60°C, 30 °C’ den iki kat sıcak denemez. Farklar üzerinden değerlendirme yapılabilir. A-B = 15 ise, C-D = 45 ise, C-D = 3 × (A-B) denir. 41

3. Eşit Aralıklı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler (İnterval) Likert ölçeklerde benzer şekilde değerlendirilir. Değerlerin karşılığı mutlak değildir ama bir başkasına göre farkı gösterir. Bir kişinin bir başkasına göre pozisyonunu gösterir. Likert ölçek: objektif ve çoklu puanlanabilen ölçek. 42

4. Oranlı Düzeyde Ölçme ve Değişkenler (Ratio) Gerçek bir sıfır vardır, Aralıklar arası fark her zaman sıfır noktasından ölçülür. Her türlü istatistiksel işlem yapmak olanaklıdır. – Uzunluk, – Ağırlık, – Ömür, – Dersin süresi 43

OLASI KARIŞTIRICI DEĞİŞKENLER 44

1. Katılımcıların Ard Alanı (Proactive History) -Geçmiş yaşantılar Örn: Kişiliğin çocuğun duygusal yetkinliği üzerindeki etkisini araştırıyoruz. #Çocukların geçmiş öyküleri farklı ise, ebeveynlerinden şiddet gören çocuklar var ise başarılı olamayız 45

2. Deney sırasında istenmeyen etkilere maruz kalma (Retroactive History) -Tekrarlı ölçüm alınması gereken durumlarda ölçümler arası meydana gelebilecek bazı değişiklikler katılımcıların daha önce ölçülen davranışını etkileyebilir. Örn: Okul davranışları araştırma yönetimindeki değişimin öğrencilerin üzerindeki etkisinin incelendiği bir 46

3. Olgunlaşma (Maturation) Kişinin bulunduğu yaşa uygun gelişimsel özelliklerin incelendiği boylamsal çalışmalarda, ölçülen değişkenlerdeki farklılıklar, deneycinin değiştirmesinden çok deneğin olgunlaşmasından kaynaklanabilir. Örn: Çocukların bilişsel gelişimini artırıcı bir yöntem geliştirildiğini ve bunun etkisinin araştırıldığı bir çalışma 47

4. Ölçülme (Measuring) -Katılımcıların gözleniyor/ölçülüyor olduklarının farkında olması gerçek davranışlarını değil, beklenilen davranışı sergilemelerine yol açabilir. -Aynı ölçümün birden fazla uygulanması gerektiği durumlarda önceki ölçümler konusunda tecrübeli olmak sonraki ölçümleri etkileyebilir. Örn: Savaşa ilişkin tutumları değiştireceği düşünülen bir filmden önce ve sonra katılımcıların savaşa karşı tutumlarını ölçmek. 48

5. Denek Kaybı (Attrition) -Çalışma sürerken iki tür denek kaybı olabilir. -deneğin fiziksel olarak çalışmada yer almaması -beklenilen görevleri yerine kaynaklanan seçici denek kaybı getirememekten Örn: Bir öğrenme deneyinde ratlardan biri ölebilir ya da zor bir görevden önce öğrenmeleri gereken bazı davranışları bazı ratlar bir türlü öğrenemiyor olabilir. 49

6. Regresyon Etkisi -Özellikle tekrarlı ölçümlerde, ilk ölçümlerde yüksek puan alanlar sonrakinde düşük, ilkinde düşük alanlar da yüksek puan alma eğiliminde olurlar. -Çok maddeli ölçümlerde ilk maddelere uçlarda tepki veren bireylerin giderek orta kategorilere doğru çekilme eğiliminde olmasıdır. Bu psikolojik etkiye ortalamaya kayma denir. 50

7. Ölçme Araç Gereçlerinde Meydana Gelen Değişiklikler -Değişen zaman ve gruplarda ölçme araçlarının duyarlılıkları azalabilir veya değişebilir. -Ölçme araçlarının güvenirlik ve geçerliklerini değişen zaman ve gruplarda irdelemekte fayda vardır. Çok iyi bir araştırma sorusu geliştirilmiş olabilir ancak ölçüm aracı başarılı değilse sonuç hüsran olabilir. Örn: WAIS yetişkin Zeka Testi (1960’ lardan kalma). 51

8. Deneyci ve Denek Yanlılığı -Araştırmacı farkında olarak ya da olmayarak araştırmanın farklı aşamalarında yanlılık gösterip sonuçları etkileyebilir. 52

9. Dış Ortamsal Karıştırıcılar -Deney ortamı çok iyi düzenlenmemişse çeşitli fiziksel ve sosyal karıştırıcılar hataya neden olabilir. Bazı denekler çok ışıklı, bazıları az ışıklı bir yerde bulunuyor, Ortamda var olan gürültü algılamayı etkiliyor olabilir. Örn: Çocuklarla deney ortamında yapılan bir çalışmada bazı çocukların anneleri deney ortamına girmiş, bazıları girmemişse olabilir. 53

10. İç Ortamsal Karıştırıcılar -Bazı deneklerin ağrı, sızı gibi fiziksel; kaygı, üzüntü, sevinç gibi psikolojik yaşantıları ölçüm koşullarının farklılaşmasına yol açabilir. 54

Deney ve kontrol grubu Deney grubu: deneysel uyarıcıya tabi tutulan grup Kontrol grubu: bu uyarıcıya tabi tutulmayan grup Tıbbi araştırmalarda kontrol grubu kaçınılmaz derecede önemlidir. 55

Deney ve kontrol grubu Kontrol grubunun gerekliliği Hawthorne araştırmaları; – Çalışma koşullarındaki değişikliklerin işçilerin memnuniyetlerinde ve verimlerindeki etkilerini incelemişler. – Koşulları iyileştirildikçe verim artmıştır, uygun ısı veya ışık ayarlamaları verimi arttırmıştır. – Ancak tersi düzenlemelerde de verimin artmaya devam ettiği gözlenmiştir (hawthorne etkisi). – Burada bir kontrol grubunun mutlaka gerekli olduğu görülmüştür. 56

Denek seçimi Rastgele seçim: Örneğin deneye katılacak tüm deneklere bir numara verilir buradan da rastgele bir numaradan başlanarak sırayla bir deney bir kontrol grubu olmak üzere dağıtılır. – Veya tek sayılar ve çift sayılar şeklinde ayrılır 57

Denek seçimi Eşleştirme: kota örnekleme mantığı ile seçilir. Belirli özellikler taşıyan denekler ikiye bölünüp rastgele yöntemle deney ve kontrol gruplarına gönderilir. – Örneğin kadına yönelik önyargı deneyine katılan deneklerden 12 tanesi 20 yaş altıysa bunların onar tanesi rastgele yöntemle iki farklı gruba dağıtılır. 58

Farklı deney tasarımları Deney öncesi araştırma tasarımları: burada üç tasarımdan bahsetmek mümkündür, ancak bunların bilimsel standartları karşıladığı söylenemez. – Bazen bu tasarımlar, bir deney için gerekli tüm şartlar sağlanamadığı için kullanılabilmektedir 59

Deney öncesi araştırma tasarımları 1 - Bu tasarımlardan ilki tek bir denek grubunun bağımsız değişkene maruz bırakılarak incelenmesidir. (one-shot case study) Kontrol grubu yok, ön test yok – Burada araştırmacı bağımlı değişkenin durumunu bir grup deneği bağımsız değişkene maruz bırakarak incelemeye çalışır. Ancak test öncesi ölçüm yoktur. 60

Deney öncesi araştırma tasarımları 2 - Test öncesi ve sonrası grup tasarımı: burada test öncesi ölçüm vardır ancak kontrol grubu yoktur. 61

Deney öncesi araştırma tasarımları 3 - Statik grup kıyaslaması: burada deney ve kontrol grupları vardır ancak deney öncesi test (öntest- pretest) yoktur. 62

Deneysel Araştırmada Geçerlilik 63

Deneysel araştırmada geçerlilik Deneysel araştırmalarda doğru sonuçlar ortaya çıkarmak araştırmanın geçerliği açısından önemlidir. Araştırmanın doğruluğunu tehdit eden durumlar geçerliğini düşürmektedir. 64

Deneysel araştırmada geçerlilik Araştırma tasarımlarında genellikle iç ve dış geçerlik olmak üzere 2 geçerlik türü vardır. Bir araştırmada bağımlı değişkende meydana gelen değişimin gerçekten bağımsız değişkenden kaynaklanma olasılığı iç geçerlik, Araştırmadan elde edilen sonuçların benzer durum ve olaylara veya evrene genellenebilirlik düzeyi ise dış geçerlik olarak tanımlanmaktadır. 65

Deneysel araştırmada geçerlilik İçsel geçersizlik kaynakları: burada deneyden çıkartılan sonuçların, deneyin kendisinden kaynaklanamama ihtimali ima edilmektedir. – Bağımsız değişkenden başka unsurların bağımlı değişkeni etkileme durumu, – Örneğin: o alanda önemli gelişmelerin olması (diyelim ki deney sırasında bir kadın bilimcinin nobel alması veya çok önemli bir başarı elde etmesi denekleri etkileyebilir), olgunlaşma … 66

İç Geçerlik ve Etkilendiği Faktörler 67

İçsel geçersizliği etkileyen faktörler 1. Zaman Bağımsız değişken dışında kalan bazı değişkenlerin, zamanla bağımsız değişken gibi etkili olması. Bağımlı değişkende meydana gelen değişikliğin (ya da değişmezliğin) gerçek nedenini bulmayı güçleştirir. 68

İçsel geçersizliği etkileyen faktörler 2. Ayrı ölçme araç ve süreçleri Karşılaştırılmak üzere, aynı ölçütlere göre yapılması gereken (deney öncesi- deney sonrası; deney- kontrol grupları) ölçmelerde, ayrı araç ve süreçlerin kullanılması ve izlenmesi karşılaştırmaları anlamsız kılabilir. Olabildiğince aynı işlemler uygulanmalıdır. 69

İçsel geçersizliği etkileyen faktörler 3. Gruplandırma- olgunlaşma etkileşimi Yanlı gruplandırma sonucu oluşan ayrı nitelikteki grupların, araştırma süresince, olgunlaşmaları da değişik olabilir. Bu etkileşim, her iki etmenin ayrı yapamayacakları bir durum ortaya çıkarır ki, nedensel ilişkinin yorumunu da çok güçleştirir. 70

Deneysel araştırmada geçerlilik Dışsal geçersizlik kaynakları: içsel geçersizlik kaynakları deneklerle ilgiliyken, dışsal geçersizlik kaynakları deney bulgularının gerçek hayatta genellenebilirliği ile ilgilidir. – İzlettiğimiz filmin deney grubunda önyargıda bir azalmaya neden olduğunu bulduğumuzu düşünün. Aynı etki, acaba bu film sinemalarda veya tv’ lerde gösterildiğinde de söz konusu olur mu? 71

Dış Geçerlik ve Etkilendiği Faktörler 72

Ölçme-Bağımsız Değişken Etkileşimi Grupların, bağımsız değişkenden etkilenmeleri. . Etkileşim, en çok deney öncesi ölçme ile, Deney sonrası ölçme de dış geçerliği azaltıcı, Örneğin, hastanelerde tedavi gören hastaların sağlık alışkanlıklarında bir değişme olup olmadığı gözlenirken, hastaneye girişte uygulanan bir anket, uygun sağlık alışkanlıkları kazanma konusunda, hastaları güdüleyebilir ve böyle bir anket almayan hastalara oranla, daha duyarlı davranmalarına neden olabilir. 73

Yanlı–Seçim–Bağımsız Etkileşimi Örneklemin evreni temsil yeteneği sağlanamayabilir. Bağımsız değişkenin temsili olmayan bir grup üzerinde bıraktığı etkinin, evrendeki gerçek durumdan değişik olma olasılığı yüksektir. 74

Bağımsız Değişkenlerin Etkileşimi Birbiri ardından, farklı değişken ve düzeylerinin etkisine giren deneklerin, her yeni duruma, ötekilerden bağımsız olarak tepkide bulunma olasılığı yok gibidir. Böyle bir durumda, bağımsız değişkenlerin sırası ve uygulanma zamanları bağımlı değişkenin değişik biçimlerde etkilenmesine neden olabilir. Sonucun yorumunu güçleştirir 75

Alternatif deney türleri İnternet destekli deneyler Doğal deneyler: gerçek sosyal olaylar (kontrol altında olmayan) bazen önemli deneylere kaynaklık edebilir. – Örneğin deprem yaşamış bir kentin sakinlerini düşünün. Bu depremde bazıları finansal açıdan çok ciddi etkilenirken bazıları ise daha bu olayı daha hafif atlattıklarını düşünelim. – Acaba bu denli ciddi bir doğal olay kişilerin geleceğe yönelik davranışlarını nasıl etkiler? – Böyle bir soru, bu olayı yaşamış olanlarla görüşmemizi gerektirir. 76

Deney yönteminin güçlü ve zayıf yanları Kontrollü deneylerin en büyük avantajı onun yalıtılmışlığındadır. – Kontrol altında yürütülen bir deneyde deney sonrası bir değişiklik varsa bunu bağımsız değişkene atfetmek kolaydır. 77

Deney yönteminin güçlü ve zayıf yanları Deneyin en büyük zayıflığı ise onun yapaylığına dayanır (daha önce bahsettiğimiz film deney grubuna etki etse bile bunun tüm ülkede aynı etkiyi doğuracağına emin olabilir miyiz? ). Daha önce bahsedilen içsel ve dışsal geçersizlik kaynakları da hatırlamak gerekiyor. 78

DENETİMLEME TEKNİKLERİ 79

DENETİMLEME TEKNİKLERİ Araştırmanın iç geçerliliği artırmak amacıyla potansiyel karıştırıcı etkilerin denetlenmesi süreci önemli olup bir takım teknikler kullanarak gerçekleştirilebilir. 80

1. Ortamdan Uzaklaştırma Karıştırıcı etki yapabilecek unsuru araştırma ortamından uzak tutmaktır. -deneysel oyun odasında bulunan anneyi dışarı çıkarmak, gürültüyü önlemek 81

2. İstatistiksel Tekniklerden Yararlanma – Seçkisizleştirme (Randomization) Seçkisiz Seçim Seçkisiz Atama – Kovaryans Analizi – Tabaka ve Küme Örnekleme 82

3. Dengeleme- Sabitleme-Eşitleme İstenmeyen değişkenlerin etkileri tüm gruplarda dengelenerek aynı miktarda ve düzeyde yayılmasının sağlanması; A. Gruplar oluşturulurken Eşleme Bloklama Denek-Atımı / Alımı 83

Eşleme X tekniğinin İngilizce konuşma becerisini artıracağını ileri süren bir araştırmada, Karıştırıcı Değişken: öğrencilerin günlük alıştırma yapma süreleri , # öğrencilerin günlük araştırma yapma süreleri saptanır, # öğrenciler X tekniğini alan ve almayan gruplara şu şekilde yerleştirilir. X Tekniğini Alan Grup – 8 saat çalışan öğrenci – 7 saat çalışan öğrenci – 5 saat çalışan öğrenci X Tekniğini Almayan Grup – 8 saat çalışan öğrenci – 6 saat çalışan öğrenci 84

Bloklama # Karıştırıcı değişken açısından aynı puanlara sahip bireyler gruplara dağıtılır. # Dolayısıyla hata kaynakları ortalamaları tüm gruplar için aynı olacağından ortaya çıkacak etki bağımsız değişkenin değiştirilmesine yüklenir. X Tekniğini Alan Grup – 4 saat çalışan öğrenci (10) – 4 saat çalışan öğrenci (20) – 4 saat çalışan öğrenci (30) – 4 saat çalışan öğrenci (50) X Tekniğini Almayan Grup – 4 saat çalışan öğrenci (10) – 4 saat çalışan öğrenci (20) – 4 saat çalışan öğrenci (30) – 4 saat çalışan öğrenci (50) 85

Denek Atımı / Alımı İlgili bağımsız değişkenin ön testleri açısından eşitlemek için grup ortalamaları eşit oluncaya kadar seçkisiz denek atımı/alımı yapılabilir. 86

3. Dengeleme- Sabitleme-Eşitleme İstenmeyen değişkenlerin etkileri tüm gruplarda dengelenerek aynı miktarda ve düzeyde yayılmasının sağlanması; B. İşlem Yapılırken Tekrarlı Ölçüm Alma Aynı bireylerden farklı zamanlarda ölçüm alma yoluna gidilebilir. 87

4. Karıştırıcı Değişkeni Yeni bir Bağımsız Değişken Yapma -Karıştırıcı değişkeni denetimlemek mümkün değilse onu da bir bağımsız değişken yapmak söz konusudur. 88

5. Körlemesine Teknik -Tek: Araştırmacı kimin hangi grupta olduğunu bilmez ve bu nedenle yanlı davranamaz. -Çift: Hem araştırmacı hem de katılımcı kimin hangi grupta olduğunu bilmez. Davranışlar farklılaşmaz. 89

6. Denetim Grubu Kullanma Değişimin hiç yapılmadığı ancak diğer tüm özellikler açısından deney grubuna benzer gruplar oluşturmak ve sonuçları bu grupla karşılaştırmaktır. 90

Deneysel Desenler 91

Deneysel desenler, değişkenler arasında oluşturulan neden sonuç ilişkisini test etmeye yönelik araştırmalardır. 92

Deneysel Desenlerin Temel Özellikleri Genelde iki grubu karşılaştırma Bağımsız değişkenin manipüle edilmesi Seçkisizlik Dışsal değişkenlerin kontrolü. 93

Deneysel Desenlerin Sınıflandırılması 94

Deneysel desenlerin sınıflandırılması 95

Deneysel desenlerin sınıflandırılması 96

Deneysel desenlerin sınıflandırılması 97

Deneysel desenlerin sınıflandırılması 98

Deneysel desenlerin özellikleri Grupların karşılaştırılması Kontrol ya da karşılaştırma grubu Bağımsız değişkenin manipüle edilmesi Değiştirilebilen ~ Seçilmiş bağımsız değişken Seçkisizlik Seçkisiz örnekleme ~ Deney veya kontrol grubuna atanmada seçkisizlik (rastgele) Dışsal değişkenlerin kontrolü 99

Dışsal değişkenlerin etkilerini azaltmanın ya da kaldırmanın yolları; Seçkisizlik Dışsal değişkeni sabit tutmak Dışsal değişkeni çalışmaya dahil etmek Eşleştirme Kovaryans analizi 100

Gerçek Deneme Modelleri Gerçek deneme modellerinin ortak özellikleri, birden çok grup kullanılması ve grupların yansız atama (örnekleme) ile oluşturulmasıdır. Böylece, her araştırmada en az bir deney bir de kontrol grubu bulunur. Bunlar, öteki kontrol değişkenleri açısından “eşitlenmiş” sayılır. 101