Uygulama I Cinsiyet 1 Kadn 2 Erkek Grup

Uygulama I

Cinsiyet: 1: Kadın 2: Erkek Grup: 0: Standart ilaç 1: Yeni ilaç

Yer Gösteren Ölçüler a)Merkezi Eğilim Ölçüleri • Aritmetik Ortalama • Ortanca • Tepe Değeri • Oran b)Konum Ölçüleri • Çeyrekler • Yüzdelikler

Aritmetik Ortalama LDL düzeyleri için,

Ortanca Denek sayısı çift (40) olduğundan (n/2)=(40/2)=20. ve (n+2)/2=(40+2)/2=21. değerlerin ortalaması ortancayı verir. LDL düzeyi için; 27, 60 59, 10 66, 50……. . . 90, 90 91, 50 ……. . . 129, 90 139, 20 159, 40 Ortanca = 90, 90 + 91, 50 = 91, 20 mg/d. L 2

Tepe Değeri • Tepe değeri dağılımda en fazla tekrarlanan değerdir. LDL düzeyleri verisinde 97, 30 ve 111. 5 olmak üzere iki tepe değeri vardır.

Oran Cinsiyet Sayı Yüzde(Oran) Erkek 18 45 Kadın 22 55 Toplam 40 100 Cinsiyet Grup Erkek Kadın Toplam Std İlaç 11 %47, 8 12 %52, 2 23 %100 Yeni İlaç 7 %41, 2 10 %58, 8 17 %100 18 %45 22 %55 40 %100 Toplam

Konum Ölçüleri Çeyrekler 1. 2. …………. . 9. 10. . 11. …………. . 29. 30. 31. …………. . 39. 40. 27, 60 59. 10………… 76, 40 77, 40 79, 00………. . 111, 50 112, 00………. . 139, 20 159, 40 1. Çeyrek (25. Yüzdelik)=0, 25 x 40=10. gözlemin değeridir. Ç1=77, 40 mg/d. L 3. Çeyrek (75. Yüzdelik)=0, 75 x 40=30. Gözlemin değeridir. Ç3=111, 50 mg/d. L

Yüzdelikler 1. 2. …………. . 10. 11. . 12. …………. . 23. 24. 27, 60 59. 10……… 77, 40 79, 00 80, 00………. 97, 30 25. …………. . 39. 40. 98, 20 ………. . 139, 20 159, 40 40 x 0. 30 = 12 olduğundan Y 30=80, 00 mg/d. L’dir. 40 x 0. 60 = 24 olduğundan Y 60=97, 30 mg/d. L’dur.

Yaygınlık Ölçüleri • Dağılım (değişim) Aralığı • Standart Sapma • Varyans • Çeyreklikler Arası Genişlik • Çeyrek Sapma • Değişim Katsayısı

Dağılım Aralığı LDL düzeyi için dağılım aralığı; R= En Büyük Değer-En Küçük Değer R=159, 40 -27, 60=131, 80 mg/d. L

Standart Sapma LDL düzeyi için;

Çeyreklikler Arası Genişlik LDL düzeyi için; ÇAG = Ç3 – Ç1 ÇAG = 111, 50 – 77, 40 = 38, 1 mg/d. L

Çeyrek Sapma LDL düzeyi için;

Değişim Katsayısı Değerler ortalamaya göre %25, 62’lik bir değişim gösterir.

Sınıflandırma Düzey (mg/dl) ≤ 100 Yorum Optimum LDL kolesterolü; düşük kalp hastalığı riskine karşılık gelir 101 -129 Optimuma yakın LDL 130 -159 Sınırın üstünde 160 -189 Yüksek düzey ≥ 190 Çok yüksek düzey; en yüksek kalp hastalığı riskine karşılık gelir American Heart Association

Sınıflandırma R = 159, 4 -27, 6 = 131, 8 (Sınıf aralığı) c = 131, 8 / 5 = 26, 36≈26, 4 İlk sınıfın alt sınırı En Küçük değer (27, 6) dir. Sonraki sınıfın alt sınırı 27, 6 + 26, 4 = 54

Sınıf A. S. Ü. S. f %f 1 2 3 4 5 27, 6 54, 0 80, 4 106, 8 133, 2 53, 9 80, 3 106, 7 133, 1 159, 5 1 11 15 11 2 2, 5 27, 5 37, 5 27, 5 5 Sınıf Değeri 40, 8 67, 2 93, 6 120 146, 2

Gruplara göre LDL düzeyleri Grup Std. İlaç Yeni İlaç Ortalama S. Sapma (SS) 94, 90 95, 33 29, 41 18, 80 En Küçük En Büyük Değer 27, 60 59, 10 159, 40 129, 90 Veriyi özetlemek için hangi durumlarda ortalama ve standart sapma kullanılır? Hangi durumlarda ortanca, çeyreklikler arası genişlik kullanılır? n 20 20

GRAFİKLER

Çubuk Grafik Cinsiyet Dağılımı

Yüzde (%) Gruplara göre cinsiyet dağılımı Yeni İlaç Grup

Bindirmeli Çubuk Grafik Gruplara göre cinsiyet dağılımı 100% 90% 80% Yüzde (%) 70% 60% kadın 50% erkek 40% 30% 20% 10% 0% kontrol Std İlaç Yenihasta İlaç Grup

Daire Dilimleri Grafiği LDL düzeylerinin sınıflara göre dağılımı 5% 1% 28% Sınıflar 27, 6 -53, 9 54 -80, 3 80, 4 -106, 7 106, 8 -133, 1 133, 2 -159, 5 38%

LDL düzeyleri Sayı(Frekans) Yüzde(%) 27, 6 -53, 9 1 2, 5 54 -80, 3 11 30 80, 4 -106, 7 15 35 106, 8 -133, 1 11 27, 5 133, 2 -159, 5 2 5 Histogram Grafiği Simetrik Dağılım

LDL düzeyleri Sayı(Frekans) Yüzde(%) 27, 6 -53, 9 1 2, 5 54 -80, 3 5 12, 5 80, 4 -106, 7 8 20 106, 8 -133, 1 11 27, 5 133, 2 -159, 5 15 37, 5 Sola Çarpık (Negatif Çarpık) Dağılım (HİPOTETİK BİR DAĞILIM)

LDL düzeyleri Sayı(Frekans) Yüzde(%) 27, 6 -53, 9 15 37, 5 54 -80, 3 11 27, 5 80, 4 -106, 7 8 20 106, 8 -133, 1 5 12, 5 133, 2 -159, 5 1 2, 5 Sağa Çarpık (Pozitif Çarpık) Dağılım (HİPOTETİK BİR DAĞILIM)

Kutu-Çizgi Grafiği LDL düzeylerinin kutu-çizgi grafiği Sağa Çarpık (Pozitif Çarpık) Dağılım

Ortalama ve Standart Sapma Grafiği LDL düzeylerinin ortalama ve standart sapma grafiği

Gruplara göre LDL düzeylerinin dağılımı Std İlaç Yeni İlaç

Gruplara göre LDL düzeylerinin dağılımı Std İlaç Yeni İlaç

Cinsiyete göre yaş ve LDL saçılım grafiği

Yaşların dal ve yaprak grafiği Dallar 2 Yapraklar 3 4 5 5 6 6 8 9 9 3 0 0 1 1 3 3 5 5 6 6 6 7 8 9 9 9 4 0 1 3 3 7 8 5 1 5 8 6 0 0

Yaşların cinsiyete göre dal ve yaprak grafiği Dallar Yapraklar 9 8 5 5 5 4 2 Yapraklar 3 5 6 6 9 9 9 7 6 5 3 3 1 0 3 0 1 5 6 6 8 9 7 3 4 0 1 3 8 5 5 1 8 6 0 0 Erkek Kadın

Hangi durumlarda ortalama ve standart sapma grafikleri kullanılır? Hangi durumlarda kutu çizgi grafiği kullanılır? Çizgi grafik, çubuk grafik, saçılım grafiği … ne zaman kullanılır?

Normal Dağılım Örnek : İlkokul çağı çocuklarının günlük protein tüketim miktarı, ortalama 30 gr. ve 8 standart sapmalı normal dağılım gösterdiği bilindiğinde, a) 40 gr’dan daha fazla protein alan çocukların oranı nedir? b) 18 ve 22 gr. arasında protein alan çocukların oranı nedir? c) Bu yaş grubu çocukların 18 gr’dan daha az protein almamaları önerilirse çocukların yüzde kaçı yetersiz protein almaktadır? d) Çocukların %20’sinin önerilenden fazla protein aldığı biliniyorsa, fazla(aşırı) protein sınırı nedir?

Çözüm: a) ? 30 40 Standart Normal Dağılım yaklaşımını ve eşitliğini kullanarak bulunur.

? 0 1, 25 Standart Normal Dağılım Tablosu kullanarak 1, 25 z değerine karşılık gelen eğri altında kalan 0, 394 olarak tablodan bulunur. 0, 5 -0, 394=0, 106 olarak bulunur. Yani çocukların %10, 6’sının protein alım miktarı 40 gr’dan fazladır.

? b) 18 22 30 VE

? -1, 5 -1 0 1, 5 için eğri altında kalan 0, 433 ve 1 için eğri altında kalan 0, 341 olarak tablodan bulunur. 0, 433 -0, 341=0, 092 olarak bulunur. Yani çocukların %9, 2’sının protein alım miktarı 19 ile 22 gr arasındadır.

c) ? 18 30

? -1, 5 0 1, 5 için eğri altında kalan 0, 433 olarak bulunur. 0, 5 -0, 433=0, 067 olarak bulunur. Yani çocukların %6, 7’sinin protein alım miktarı 18 gr’dan düşüktür.

d) Çocukların %20’sinin önerilenden fazla protein aldığı biliniyorsa, fazla (aşırı) protein sınırı nedir? 0. 30 0. 20 30 ? ? ? İlk önce standart normal dağılım tablosundan 0. 30 olasılığına denk gelen z değeri bulunur.

0. 30 olasılığına denk gelen z değeri tablodan 0. 84 olarak elde edilir. 30 36, 72

Güven Aralığı Örnek: 100 Sağlıklı erkek üzerinde yapılan bir araştırmada serum kolesterol değerlerinin ortalaması 160 mg/dl ve standart sapması 30 mg/dl olarak bulunmuştur. Serum kolesterol değerlerinin normal dağılım gösterdiği bilindiğine göre, bilinmeyen serum kolesterol kitle ortalaması %95 güvenirlikle hangi sınırlar arasındadır? ( ) Kitle ortalamasının 95% Güven Aralığı

Örnek: Reçetesiz ilaç kullanma sıklığını (p) belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada, eczaneye başvuran rasgele 64 kişi ile görüşülüyor ve reçetesiz ilaç kullanım oranını %30 olarak bulunuyor. Buna göre, bilinmeyen kitle oranının % 95 güven sınırları nedir? Kitle oranının 95% Güven Aralığı

Tek Örneklem Testleri: Kitle ortalamasının önemlilik testi İşaret testi Parametrik koşullar sağlanırsa: Kitle oranının önemlilik testi Parametrik koşullar sağlanmazsa: Tek örneklem kikare testi

Kitle Ortalamasının Önemlilik Testi • Bu test, eldeki örneklemin belirli bir kitleden çekilip çekilmediğinin ya da başka deyimle belirli bir kitleye ait olup olmadığının incelenmesi amacı ile kullanılır. Buradaki belirli kitle, ortalaması ya da hem ortalaması hem varyansı bilinen kitleyi tanımlar. 48

Kitle ortalamasının anlamlılık testinde test edilecek hipotezler aşağıdakilerden biri olabilir. I H 0 : m=A III H 0 : m=A H 1 : m > A H 1 : m < A H 1 : m A Tek Yönlü İki Yönlü Tek yönlü testlerde yanılgı tek yönde, iki yönlü testte yanılgı iki yönde öngörüldüğünde H 0 hipotezinin kabul ya da red bölgeleri farklı olur. Araştırıcı testin tek ya da iki yönlü olacağına amacına bakarak karar verir. 49

Kitle ortalamasının anlamlılık testinde daha önce belirtilen koşullar sağlandığında yararlanılacak test istatistiği, n, örneklemdeki denek sayısını göstermek üzere Kitle varyansı bilindiğinde, Kitle varyansı bilinmediğinde, 50

Z Dağılımı Ortalaması m=0 ve varyansı s 2=1 olan dağılımdır 0 t Dağılımı Ortalaması m=0 ve varyansı s 2>1 olan dağılımdır 0 51

Z istatistiği için H 0 Kabul ve Red Bölgeleri H 1 Tek Yönlü 0 Kabul Bölgesi Z Red Bölgesi /2 H 1 İki Yönlü /2 -Z /2 Red Bölgesi 0 Kabul Bölgesi Z /2 52 Red Bölgesi

Standart Normal Dağılım Tablosu 53

t istatistiği için H 0 Kabul ve Red Bölgeleri H 1 Tek Yönlü 0 t , n-1 /2 H 1 İki Yönlü /2 -t /2, n-1 0 t /2, n-1 54

t Dağılımı Tablosu 55

H 0 için kabul ve red kriterleri Z > Z ya da Z > Z /2 t > t ya da t > tα/2 H 0 Red t < t ya da t < tα/2 Z < Zα ya da Z < Zα/2 H 0 Kabul P < ya da P < /2 P > ya da P > /2 H 0 Red H 0 Kabul 56

Örnek: Bir üretim sürecinde rasgele seçilen 100 tabletin ağırlıklarının ortalaması 190 mg sapması 45 mg olarak bulunmuştur. Bu seçilen örneklemin ortalaması 180 mg (standart) olan bir kitleye ait midir? 57

Çözüm: thesap=1. 72< ttablo =1. 98 H 0 Kabul edilir. 58

İşaret Testi • Kitle ortalamasının anlamlılık testinin parametrik olmayan karşılığıdır. • Kitle ortancası üzerine kurulmuş hipotezlerin test edilmesinde yararlanılır. • Çalışılan örneklemin çekildiği kitlenin normal dağılım göstermemesi halinde kullanılır. • Test işlemleri örneklemdeki denek sayısının n < 25 ve n 25 olmasına göre iki farklı biçimde yapılır. 59

İşaret Testi N < 25 olduğunda H 0 : Kitle Ortancası = M 0 H 1 : Kitle Ortancası > M 0 H 0 : Kitle Ortancası = M 0 H 1 : Kitle Ortancası < M 0 H 0 : Kitle Ortancası = M 0 H 1 : Kitle Ortancası M 0 İşlemler : Örneklemdeki değerler Xi olmak üzere her değer için Xi- M 0 > 0 için (+) Xi- M 0 < 0 için (-) işareti verilip Xi- M 0 = 0 olanlar analizden çıkarılır ve denek sayısı o kadar azaltılır. Test İşlemi : k, en az sayıda gözlenen işaret sayısı ve n, denek sayısı olmak üzere işaret test tablosundan, n ve k değerine karşılık gelen olasılık değeri bulunur: 60

Karar: Tablodan elde edilen olasılık değeri eğer: P < ya da P < /2 P > ya da P > /2 H 0 Red H 0 Kabul

İşaret Testi N 25 olduğunda Test İşlemleri için istatistiğinden yararlanılır. Test Kriterleri, p < ya da p < /2 H 0 Red Z < Z ya da Z < Z /2 H 0 Kabul p> ya da p > /2 H 0 Kabul Z > Z ya da Z > Z/ /2 H 0 Red 63

İşaret Testi Örnek: Aynı etken maddeye sahip olan 14 tabletin raf ömürleri ölçülmüş (ay) ve aşağıdaki değerler elde edilmiş olsun. Buna göre tabletlerin raf ömürlerinin ortancasının 7 ay olduğu kabul edilebilir mi? 3, 3, 3, 4, 4, 5, 6, 6, 6, 7, 7, 8, 8, 8 Örneklem Ortancası =6 H 0 : Ortanca=7 (-) Sayısı =9 (+) Sayısı = 3 H 1: Ortanca ≠ 7 Denek sayısı (n)=14 -2=12 k=3, n=12 için tabloya bakılır. 64

Karar: P=0. 073 Alternatif hipotezi çift yönlü kurduğumuzdan, P > /2 H 0 Kabul Yorum: Tabletlerin raf ömrüne ilişkin kitle ortancasının 7 olduğunu söyleyebiliriz.

İşaret Testi Aynı örnek için 25 tablet incelenmiş olsun, kitle ortancası 7 ay olup olmadığı? 3, 3, 3, 4, 4, 5, 5, 5, 6, 6, 6, 7, 7, 7, 8, 8, 9 Örneklem Ortancası =5 H 0 : Ortanca=7 H 1: Ortanca ≠ 7 (-) Sayısı = 17 (+) Sayısı = 5 (k=5) Denek sayısı (n)=25 -3=22 p=0. 0013 < 0. 025 Kitle Ortancası 7 kabul edilemez 67

Kitle Oranının Anlamlılık Testi Bu test, eldeki örneklemin belirli bir kitleden çekilip çekilmediğinin ya da başka deyimle belirli bir kitleye ait olup olmadığının incelenmesi amacı ile kullanılır. Buradaki belirli kitle, belirli bir özelliğin görülme sıklığının bilindiği kitleyi tanımlar. Bir üretim sürecinde rasgele seçilen 125 tabletin 15’i kusurlu ise bu süreçte kusurlu üretim oranı 0. 06 dan büyük kabul edilebilir mi ? 68

Kitle Oranının Anlamlılık Testi KOŞULLAR Örneklemdeki denek sayısı, n 30 olmalıdır Örneklem rasgele seçilmiş olmalıdır. 69

Kitle Oranının Anlamlılık Testi Kitle oranının anlamlılık testinde test edilecek hipotezler takımı aşağıdakilerden biri olabilir. I H 0 : p= P III H 0 : p= P H 1 : p > P H 1 : p < P H 1 : p P I. ve II. Takım tek yönlü, III. Takım iki yönlü test olarak işlem görür Tek yönlü testlerde yanılgı tek yönde, iki yönlü testte yanılgı iki yönde öngörüldüğünde H 0 hipotezinin kabul ya da red bölgeleri farklı olur. Araştırıcı testin tek ya da iki yönlü olacağına amacına bakarak karar verir. 70

Kitle ortalamasının anlamlılık testinde daha önce belirtilen koşullar sağlandığında yararlanılacak test istatistiği, n örneklemdeki denek sayısını, p örneklemdeki görülme sıklığını, P öngörülen kitle görülme sıklığını göstermek üzere 71

Kitle Oranının Anlamlılık Testi H 0 için kabul ve red kriterleri p< ya da p < /2 H 0 Red p > ya da p > /2 H 0 Kabul Z < Z ya da Z < Z /2 H 0 Kabul Z > Z ya da Z > Z /2 H 0 Red 72

Kitle Oranının Anlamlılık Testi Örnek: Bir üretim sürecinde rasgele seçilen 125 tabletin 10’u kusurlu ise bu süreçte kusurlu üretim oranı 0. 06 dan büyük kabul edilebilir mi ? p=0. 08, P=0. 06, n=125 H 0 : P = 0. 06 H 1 : P > 0. 06 =0. 05 için Z 0. 05=1. 645. H 0 Kabul. Bu örneklemin çekildiği kitlede kusur oranı 0. 06’ya eşittir. 73

Tek Boyutlu Ki-kare Bu yöntem, örneklemdeki denek sayısı n < 30 olduğunda kitle oranının anlamlılık testi yerine kullanılır. Bu yöntemde test istatistiği olarak kikare ( 2) kullanılır. Bu testi yapabilmek için aşağıdaki tabloya gerek vardır. Bu testi yapabilmek için yandaki tabloda yer alan G 1 ve G 2 değerlerinin H 0 hipotezinin doğru olduğu varsayımı altında bulunan B 1 ve B 2 beklenen değerlerine gerek vardır. 74

Ki-Kare. Tablosu 75

Tek Boyutlu Ki-kare Örnek: Çocuk felci aşılama programında bir bölgedeki aşılama oranının 0. 80 olduğu düşünülmektedir. Bu bölgeden rasgele seçilen 25 çocuktan 18’inin aşılanmış olduğu saptandığına göre bölgedeki aşılama oranının 0. 80 olduğu söylenebilir mi? =. 80 x 25 =. 20 x 25 Bölgedeki aşılama oranının 0. 80 olduğu söylenebilir. 76