Problematisch alcoholgebruik ook uw zorg 1 Inhoud presentatie

Problematisch alcoholgebruik ook uw zorg? 1

Inhoud presentatie • Partnership Vroegsignalering Alcohol • Activiteiten werkgroepen • Achtergrond: - Feiten en cijfers - Begrippen • Screenen op alcoholgebruik • Kortdurende interventies • Behulpzaam 2

PVA Doelstelling en partners Partnership Vroegsignalering Alcohol (PVA) coördineert en implementeert het beleid van het Ministerie van VWS rond het terugdringen van problematisch alcoholgebruik in Nederland 3

Uit richtlijn • In aansluiting op de definities die in Nederland door de Nationale Drug Monitor (NDM; Verdurmen e. a. , 2003) worden gehanteerd, wordt in deze richtlijn de volgende classificatie van drinken gebruikt: • • Gematigd drinken: vrouwen die maximaal veertien en mannen die maximaal 21 glazen alcohol per week drinken zonder dat er sprake is van twee of meer opeenvolgende dagen dat vrouwen meer dan vijf en mannen meer dan zes glazen alcohol per dag drinken. • • Overmatig drinken (NDM: geregeld drinken): vrouwen die 15 -35 en mannen die 22 -50 glazen per week drinken. • • Excessief drinken (NDM: zwaar drinken): vrouwen die meer dan 35 en mannen die meer dan vijftig glazen per week drinken. • • Episodisch excessief drinken: vrouwen die op twee of meer dagen per week vijf of meer glazen drinken en mannen die twee of meer dagen per week zes of meer glazen drinken (Hasin & Paykin, 1998) • Bij al deze definities wordt uitgegaan van standaardglazen met ongeveer tien • gram pure alcohol per glas. 4

PVA Werkgroepen Gezondheidsprofessionals kennis laten maken met signalerings en hulpverleningstechnieken om probleemdrinken aan te pakken - De drie werkgroepen zijn: Werkgroep nulde/eerste Lijn Werkgroep tweede Lijn Werkgroep jongeren Werkgroep senioren 5

PVA Werkgroepen Werkgroep nulde / eerste lijn > 6 pilotprojecten Enkele voorbeelden: • Vroegsignaleren en behandelen van probleemdrinken in de Rotterdamse eerstelijnszorg > (4 – 10) huisartsenpraktijken • Vroegsignalering alcohol in Multi-disciplinaire teams van een gezondheidscentrum • Alcoholproblematiek in de provincie Groningen – vroegsignalering in de eerstelijn 6

PVA Werkgroepen Werkgroep tweede lijn Enkele voorbeelden: • Literatuurstudie • Factsheet SEH • Pilot projecten - Medisch Centrum Haaglanden (SEH) - UMC St. Radboud (Interne geneeskunde) - Meander Medisch Centrum (MDL afdeling) 7

PVA Werkgroepen Werkgroep jongeren • Protocol voor vroegsignalering en kortdurende interventies voor jongeren (16 – 24 jaar) die een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van alcoholproblemen • Polikliniek jeugd en alcohol 8

PVA Werkgroepen Werkgroep senioren Enkele producten: • Literatuurstudie Ouderen, alcohol en valincidenten • Factsheet Alcohol en ouderen in de verslavingszorg in Nederland (1998 -2007) • Protocol ouderen alcohol en valincidenten • Verwijzing voor huisartsen 9

PVA Werkgroepen Werkgroep nulde / eerste lijn > 6 pilotprojecten Enkele voorbeelden: • Vroegsignaleren en behandelen van probleemdrinken in de Rotterdamse eerstelijnszorg > (4 – 10) huisartsenpraktijken • Vroegsignalering alcohol in Multi-disciplinaire teams van een gezondheidscentrum • Alcoholproblematiek in de provincie Groningen – vroegsignalering in de eerstelijn 10

11

Standaardglazen • Elke alcoholhoudende drank heeft in Nederland zijn eigen ‘standaardglas > bevat bijna 10 gram alcohol • Hoe hoger het alcoholpercentage van de drank, des te kleiner het glas: - bier (250 cc) - wijn (100 cc) - jenever (35 cc) 12

Matig drinken 13

Achtergrond Alcoholconsumptie • Acht op de tien drinkt wel eens alcohol. • Gemiddeld drankgebruik: circa 8 liter pure alcohol • Alcoholgebruik komt meer voor onder hoogopgeleiden dan onder laagopgeleiden (70% en 92%) Overmatig alcoholgebruik al jaren stabiel • Ruim één op de tien Nederlanders heeft een zogenoemd ‘overmatig alcoholgebruik’. - vrouwen > 14 drankjes per week - mannen > 21 drankjes per week 14

Achtergrond Overmatig drinken • sociaal geaccepteerd • niet altijd sprake van direct zichtbare nadelige gevolgen Overmatig drinken wordt probleemdrinken als het drinken van te grote hoeveelheden gepaard gaat met allerlei lichamelijke, psychische en sociale problemen. 15

Achtergrond Alcoholafhankelijkheid in Nederland Schatting > 0, 75% van de volwassenen (18 -65) • Ruim 78. 400 mensen (absolute aantallen) - 53. 100 mannen - 25. 300 vrouwen • Schatting gebaseerd op zelfgerapporteerd alcoholgebruik NEMESIS-2 studie 16

Kosten maatschappij 2, 6 miljard euro (2001) • hulpverlening aan probleemdrinkers (verslavingszorg) - 68 miljoen euro • algemene gezondheidszorg (ziekenhuisopname en huisartsenhulp) - 115 miljoen euro • werk (verzuim, ziekte, werkeloosheid, uitkeringen) - 1554 miljoen euro • misdrijven/ overtredingen (vernielschade, verkeersongevallen en justitiële kosten): - 841 miljoen euro 17

Landelijke Medische Registratie (LMR) • In 2007 1, 8 miljoen klinische opnames in algemene ziekenhuizen. • In 2008 > 5983 opnames met alcoholaandoening als hoofddiagnose: - alcoholmisbruik (37%) alcoholische leverziekte (25%) alcoholafhankelijkheid (18%) intoxicatie en toxische gevolgen van alcohol (11%) alcoholpsychosen (7%) • Alcoholproblematiek > vaker nevendiagnose • In 2008 > 13717 opnames met alcoholgerelateerde nevendiagnoses: - alcoholmisbruik (49%) alcoholafhankelijkheid (23%) alcoholische leverziekte (14%) alcoholpsychosen (7%) intoxicatie en toxisch gevolg van alcohol (5%) 18

Ziekenhuisopnames kinderen en jongeren 2008 > 711 opnames vanwege een aan alcohol gerelateerde problematiek - 387 jongens en 324 meisjes Stijging 160% tussen 2001 en 2007 19

Problematisch alcoholgebruik huisartsenpraktijk • 200 patiënten per normpraktijk • Naar schatting wordt slechts 10 tot 30% van de personen met alcoholproblemen door de huisarts herkend 20

Spoedeisende hulp • Jaarlijks: 15. 000 slachtoffers met alcoholletsel - Valletsel: Bijna de helft (49%) - Vergiftiging: Eenderde (33%) - Letsel door een voorwerp: Een op de tien (9%) • Opname in ziekenhuis bij een flink deel (39%) Ø Cijfers uit steekproeven 2003 -2007 Valkenberg, 2008 • 1. 200 55 -plussers behandeld naar aanleiding van een valincident door overmatig alcoholgebruik 21

Spoedeisende hulp Zelf gerapporteerd alcoholgebruik in voorafgaande 6 uur + oordeel SEH-staf) Excessieve ( 6 gla. alcohol op 1 dag) drinker (af en toe + frequent) Meander Medisch Centrum Amersfoort Scheper Ziekenhuis Emmen Erasmus Medisch Centrum 5, 5% 11, 4% 13, 6% 18, 2% 11, 3% 14, 3% 11, 0% 15, 8% Prevalentie alcoholgebruik onder SEH-patiënten Vitale et al (2006) 22

Vroege opsporing? Aan wie denkt U bij problematische drinkers? Het gaat juist om patiënten die niet als alcoholist bekend staan, maar een drinkpatroon hebben dat leidt tot lichamelijke klachten en/of psychische of sociale problemen Nu geen systematische opsporing 23

Informatie en advies • Alcohol-Infolijn (tel. 0900 -5002021) of via internet (www. alcoholinfo. nl). • www. alcoholengezondheid. nl • www. drugsinfo. nl informatie over alcohol en drugs. • www. alcoholenopvoeding. nl informatie voor ouders over hoe om te gaan met alcohol in de opvoeding • www. drinktest. nl • www. watdrinkjij. nl • www. minderdrinken. nl bevat een zelfhulpprogramma om zelfstandig te minderen of te stoppen. 24

Wat is behulpzaam? De Landelijke Eerstelijns Samenwerkings. Afspraak (LESA) Stoornissen in het gebruik van alcohol is opgesteld door een werkgroep van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en de Vereniging voor Verslavingsgeneeskunde Nederland (VVGN). 25

Wat is behulpzaam? Multidisciplinaire richtlijn stoornissen in het gebruik van alcohol 26

Wat is behulpzaam? Wanneer vragen naar alcoholgebruik? • Psychische of sociale problemen vaak gecombineerd met slaapproblemen • De aanwezigheid van een alcoholgeur of sterke geuren ter maskering • Frequent gebruik van en verzoek om tranquillizers en hypnotica • Klachten over moeheid, malaise, tremoren, palpitaties of overmatig transpireren, maag-darmklachten, zoals refluxklachten en diarree • Frequente spreekuurbezoeken of frequente bezoeken aan eerste hulp van een ziekenhuis Aanbevelingen RL 27

Screeningsinstrumenten • AUDIT-C - Hoe vaak dronk u het afgelopen jaar iets dat alcohol bevatte? - Hoeveel glazen alcohol dronk u op een doorsnee dag in het afgelopen jaar? - Hoe vaak dronk u zes of meer glazen alcohol tijdens een bepaalde gelegenheid in het afgelopen jaar? 28

Screeningsinstrumenten • AANTAL en FREQUENTIE VRAGEN - Op gemiddeld hoeveel dagen per week gebruikt u alcohol? - Hoeveel glazen alcohol drinkt u op een doorsnee dag? - Wat is het maximum aantal glazen alcohol dat u op een bepaalde gelegenheid dronk in de afgelopen maand? 29

Screeningsinstrumenten • CAGE Twee of meer positieve antwoorden duiden op een hoge kans op alcoholmisbruik of –afhankelijkheid. 30

Five shot 1: O O O hoe va ak drinkt U alcoholische dranken? nooit 1 x per maand of minder 2 -4 x per maand 2 -3 x per week 4 of meer keer per wee k score 0 0, 5 1 1, 5 2 2: O O O hoeveel alcoholische dranken gebruikt u op een typische dag waarop u alcohol drinkt? 1 of 2 3 of 4 5 of 6 7 tot 9 10 of meer 3: heeft u zich ooit geërgerd aan mensen die opmerkingen maakten over uw drinkg O nee O ja 0 0, 5 1 1, 5 2 ewoonten? 0 1 4: heeft u zich ooit schuldig gevoeld over uw drinkgewoonten? O nee O ja 0 1 5: heeft u ooit ’s ochtends alcohol gedronken om de kater te verdrijven? O nee O ja 0 1 Totaalscore Een score van 2, 5 of hoger geeft een verdenking op overmatig alcoholgebruik of misbruik of – afhankelijkheid. 31

Activiteiten PVA werkgroep tweede lijn • Literatuuronderzoek • Inventarisatie praktijkvoorbeelden • Verzamelen ideeën tav implementatie • Ontwikkelen en verspreiden Fact-sheet 32

Uitkomst Literatuuronderzoek • Nog verbluffend weinig studies gerapporteerd. • Meeste studies betreffen de eerste lijn en de spoedeisende hulp / traumacentrum 33

Uitkomst Literatuuronderzoek “Het is mogelijk om met parttime gezondheidsvoorlichters grote aantallen traumapatiënten te screenen en een kortdurende interventie, variërend van 5 tot 30 minuten, te geven” Sise et al (2005) Traumacentrum VS (2. 000 patiënten per jaar) 0, 5 Fte gezondheidsvoorlichter “ingekocht” Naast screening alcohol ook op drugs “Een alcohol screenings- en kort interventieprogramma lijkt haalbaar in ieder traumacentrum dat geïnteresseerd is in implementatie” Schermer et al (2005) Traumacentrum VS (4. 000 patiënten per jaar) ‘Interviewer’ (0, 5 Fte) paramedische achtergrond Ca 50% gescreend 34

Uitkomst Literatuuronderzoek “minimaal’ advies even effectief in reduceren alcoholgebruik als korte interventies” Aalto et al, 2000 Huisartsenpraktijken in Finse stad / 3 jaar follow-up “Effectiviteit van interventies nam i. h. a. toe naar gelang de intensiteit van de interventies” en “Overall effect mager: 9 -60% van de patiënten die daarvoor in aanmerking kwamen kreeg een korte interventie” Nilsen et al (2006) huisartsenpraktijk Meeste auteurs stellen dat de kortdurende interventies meer aangepast moeten worden aan de realiteit van de huisartsenpraktijk 35

Uitkomst Literatuuronderzoek • Door computer ondersteunde screening en kortdurende interventie Bendtsen et al, 2007 • Telefonische screening en schriftelijk advies Diguiseppi et al, 2006 • Klinische screening en schriftelijk advies Nordqvist et al, 2005 36

Uitkomst Literatuuronderzoek Computer ondersteunde screening en kortdurende interventie Bendtsen et al, 2007 • e-SBI meer potentie dan op persoonlijk contact gebaseerde screening en interventie op de SEH • Regelmatige feedback aan en ondersteunen van SEH-verpleegkundigen gedurende langere tijd nodig om een redelijk aantal patiënten gescreend te krijgen • < 20% van de patiënten werd gescreend. • grootste percentages probleemdrinkers gevonden in categorie ongevallen en geweld • 20% vrouwen en 33% mannen probleemdrinkers • > 50% van de verpleegkundigen meent dat het in zekere mate hun verantwoordelijkheid is; 20% vindt het niet hun verantwoordelijkheid • Meer dan 50% vond uitvoering van e-SBI eenvoudig • 75% gaf te kennen dat e-SBI de werklast niet beïnvloedde 37

Uitkomst Literatuuronderzoek Telefonische screening en schriftelijk advies Diguiseppi et al, 2006 • Onderzoeksassistenten zien voordelen in telefonische interventie, m. n. omdat patiënt documentatie kan doornemen • Screeningsratio gelijk voor telefonische en klinische interventie (29%) • Percentage probleemdrinkers: 23%; geen verschil tussen beide interventies 38

Uitkomst Literatuuronderzoek Klinische screening en schriftelijk advies Nordqvist el, 2005 • Screening op zichzelf verminderde al percentage zware drinkers; schriftelijk advies geen additioneel effect • Wel afname percentage zware drinkers maar niet van probleem-drinkers 39

Kortdurende interventie 40

Kortdurende interventie 41

Kortdurende interventies door de huisarts • Leiden tot afname alcoholconsumptie • Zijn effectief in het reduceren van overmatig alcoholgebruik. - Meerdere meta-analyses hebben de effectiviteit van dergelijke interventies aangetoond (Kaner et al. , 2009; Moyer et al. , 2002). • Effectief op de korte termijn voor: - degenen die uit zichzelf hulp zoeken - als voor degenen die door een hulpverlener op hun alcoholgebruik worden aangesproken 42

Vervolg Activiteiten werkgroep • Begeleiden Pilot afdelingen - begeleiding op maat - organiseren themabijeenkomsten - aanjaagsubsidies 43

Praktijk Voorbeelden 44

Alcoholvragen Leefstijlvragenlijst UMCN The Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT) • 3 vragen: frequentie en hoeveelheid alcoholgebruik • 3 vragen: alcoholafhankelijkheid • 4 vragen: psychosocial context/problemen + • 5 vragen: verandermotivatie 45

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. Hoe vaak drinkt u alcoholhoudende drank? Hoeveel glazen drinkt u op een typische dag dat u drinkt? Hoe vaak drinkt u 6 of meer glazen per gelegenheid? Hoe vaak heeft u in het afgelopen jaar opgemerkt dat u niet in staat was het drinken te stoppen nadat u was begonnen met drinken? Hoe vaak heeft u vanwege uw drankgebruik in het afgelopen jaar nagelaten om te doen wat normaal van u verwacht werd? Hoe vaak heeft u gedurende het afgelopen jaar de behoefte gehad om ’s ochtends uw eerste alcoholhoudende drank te gebruiken om weer op gang te kunnen komen na een sessie met overmatig drankgebruik? Hoe vaak heeft u zich gedurende het afgelopen jaar schuldig gevoeld of zelfverwijt gehad over uw drankgebruik? Hoe vaak kon u zich in het afgelopen jaar gebeurtenissen van de dag daarvoor niet meer herinneren vanwege uw drankgebruik? Heeft u uzelf of iemand anders wel eens verwond als gevolg van uw drankgebruik? Heeft een familielid, vriend of een dokter of een hulpverlener in de gezondheidszorg zijn bezorgdheid geuit over uw drankgebruik en u gesuggereerd uw drankgebruik te minderen? Vindt u dat u teveel drinkt? Denkt u er wel eens over om te stoppen met drinken? Denkt u dat het u lukt om te stoppen met drinken, als u dat zou willen? Bent u van plan de komende maand te stoppen met drinken? Is het u in het afgelopen jaar wel eens gelukt om te stoppen met drinken? 46

47

48