Andragogika W edukacji dorosych jest take nasza nadzieja

Andragogika W edukacji dorosłych jest…. także nasza nadzieja, że mądrość i życzliwość, a nie przemoc i zaślepienie, zdecydują o kierunku, jaki obierze nasza cywilizacja, i o losie mieszkańców tego globu, który, w duchu podobnej nadziei, nazwano Ziemią – planetą ludzi B. Suchodolski

Terminy spotkań n 21 listopad – 2 godz. 22 listopad – 2 godz. 28 marzec – 2 godz. 18 kwiecień – 4 godz. (zaliczenie) n Egzamin n

Warunki zaliczenia 1. Referaty na zajęciach 2. Pisemne referaty nt oświaty dorosłych za granicą lub recenzje książek/artykułów o tematyce oświaty dorosłych

Tematyka ćwiczeń n n Dorosły jako uczeń. Możliwości intelektualne człowieka dorosłego. Inteligencja płynna, inteligencja skrystalizowana. Charakterystyka procesów poznawczych: pamięć, uwaga, myślenie, postrzeganie, wyobrażenia. Motywy podejmowania aktywności edukacyjnej. (2 godz. ) Kształcenie ustawiczne a edukacja dorosłych. Potrzeby edukacyjne dorosłych. Podstawy prawne i organizacyjne kształcenia ustawicznego w Polsce. Szkoły dla dorosłych, placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego, uniwersytety powszechne. (2 godz. ) Ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, studia oświatowe, uniwersytety ludowe, uniwersytety III wieku, kształcenie korespondencyjne, elearning, organizację uczące się. Programy unijne dotyczące oświaty dorosłych. (2 godz. ) Założenia organizacyjne i metodyka wybranych form androedukacji. Odczyt popularno-naukowy. Kurs. Szkolenie. Seminarium. Staż. Samokształcenie. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe. Instytucje upowszechniania kultury. Metodyka pracy kulturalno-oświatowej z dorosłym uczestnikiem. Dziedziny edukacji estetycznej. (4 godz. )

Podręczniki: n Aleksander T. , Andragogika, Wydawnictwo Naukowe n n Instytutu Technologii Eksploatacji, Kraków-Radom 2009 Aleksander T. , Andragogika, PPWH „Triada", Ostrowiec Świętokrzyski 2002 Jankowski D. , Przyszczypkowski K. , Skrzypczak J. , Podstawy edukacji dorosłych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1996 Wujek T. (red. ), Wprowadzenie do andragogiki, PWN, Warszawa 1996 Wujek T. (red. ), Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych, PWN, Warszawa 1992

Literatura (wybór) n n n n Aleksander T. , Barwińska D. (red. ), Stan i perspektywy rozwoju refleksji nad edukacją dorosłych, Kraków 2007 Aleksander T. , Skrzypczak J. (red. ), Edukacja ustawiczna w zmieniającej się sytuacji edukacyjnej (wybrane problemy), Poznań 1998 Aleksander T. , (red. ), Teoretyczne i praktyczne aspekty edukacji kulturalnej oraz oświaty dorosłych, Kraków 2006 Czerniawska O. , Szkice z andragogiki i gerontologii, Łódź 2007 Delors J. i współpr. Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998, tłum. W. Rabczuk Fabiś A. (red. ), Wyzwania współczesnej edukacji dorosłych. Andragogika jako przedmiot akademicki, Mysłowice 2004 Gałdowa A. , Powszechność i wyjątek. Rozwój osobowości człowieka dorosłego, Kraków 2000 Juraś-Krawczyk B. (red. ), Edukacja wobec współczesnego rynku pracy, Zeszyty Naukowe WSHE w Łodzi, Nr 8 [28] Kargul J. , Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Wrocław 2001 Kargulowa A. (red. ), Dramaturgia poradnictwa, Wrocław 1996 Malewski M. , Teorie andragogiczne, Wrocław 1998 Malewski M. , Andragogika w perspektywie metodologicznej, Wrocław 1990 Marczuk M. (red. ), Problemy i dylematy andragogiki, Lublin-Radom 1994 Matlakiewicz A. , Solarczyk-Szwec H. , Dorośli uczą się inaczej, Toruń 2005

Literatura (wybór) cd. n n n n Pachociński R. , Andragogika w wymiarze międzynarodowym, Warszawa 1998 Piertasiński Z. , Rozwój ludzi dorosłych, [w: ] Wujek T. (red. ), Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych, Warszawa 1992 Postman N. , Technopol. Triumf techniki nad kulturą, Warszawa 1995 Półturzycki J. , Dydaktyka dorosłych, Warszawa 1991 Półturzycki J. , Edukacja dorosłych za granicą, Toruń 1998 Przybylska E. (red. ), Edukacja dorosłych w wybranych krajach Europy, Warszawa 2000 Przybylska E. (red. ), Perspektywy i tendencje w edukacji dorosłych, Warszawa 2002 Solarczyk-Ambrozik E. , Zdunak A. (red. ), Edukacyjne wyzwania i zagrożenia początku XXI wieku, Warszawa 2003 Szarota Z. W poszukiwaniu tożsamości andragogiki – próba organizacji wiodących pojęć oświaty dorosłych [w: ] Stan i perspektywy rozwoju refleksji nad edukacją dorosłych, T. Aleksander, D. Barwińska (red. ), Radom 2007 Toffler A. , Zmiana władzy. Wiedza, bogactwo i przemoc u progu XXI stulecia, Warszawa 2003 Turos L. , Andragogika ogólna, Warszawa. (1999), Urbańczyk F. , Dydaktyka dorosłych, lub Problemy oświaty dorosłych, Wrocław 1973 Wiatrowski Z. , Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2005 Wojciechowski K. (red. ), Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, Warszawa 1986

Czasopisma: „Edukacja Dorosłych”; „Edukacja Otwarta” „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” „Pedagogika Pracy” „Rocznik Andragogiczny” „Chowanna”, tom 2 (29)/2007; Tom 2(25)/2005, dostępne na: http: //www. chowanna. us. edu. pl/ n „e-mentor” , dostępny na http: //www. e-mentor. edu. pl – dział Edukacja ustawiczna n Seria wydawnicza: Biblioteka Edukacji. Dorosłych (spis na www. ata. edu. pl) n n n

Definicja andragogiki według Tadeusza Wujka Andragogika to nauka obejmująca szeroki krąg faktów i zjawisk wiążących się z formalnym i nieformalnym kształceniem młodzieży pracującej i osób dorosłych w systemie szkolnictwa dla pracujących, instytucjach kulturalno – oświatowych, placówkach pozaszkolnych i nieinstytucjonalnej edukacji ustawicznej dorosłych.

Kształcenie formalne wg W. Okonia to system kształcenia oparty na stałych pod względem czasu i treści nauki formach (klasy, stopnie, szkoły, programy i podręczniki), prowadzący od nauczania początkowego do uniwersytetu i włączający - obok kursów wykształcenia ogólnego - wiele programów specjalnych oraz instytucji stacjonarnego kształcenia technicznego i zawodowego

Kształcenie nieformalne wg W. Okonia to świadoma oraz zorganizowana działalność kształcąco-wychowująca prowadzona poza ustanowionym formalnym systemem szkolnym, umożliwiająca określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów kształcenia

Kształcenie incydentalne wg W. Okonia trwający przez całe życie niezorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości, sprawności, przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia

Na edukację dorosłych (która jest integralna częścią edukacji ustawicznej) wg J. Kargula składają się: n Edukacja formalna – edukacja funkcjonujaca w sposób sciśle skonwencjonalizowany, zdefiniowany edukacyjnymi kanonami. n Edukacja pozaformalna – która oznacza każdą zorganizowaną działalność oświatową, odbywającą się poza ustanowionym systemem kształcenia formalnego. n Edukacja nieformalna – to proces odbywający się faktycznie w ciągu całego życia ludzkiego, dzięki któremu jednostka kształtuje swoje postawy, ustala wartości, nabywa wiedzę i umiejętności.

Rezolucja Rady Unii Europejskiej z 2002 roku stwierdza, że uczenie się przez całe życie obejmuje trzy wymiary: (zgodnie z podziałem wg Roberta Kidda) n Kształcenie w pionie (edukacja formalna, szkolna) n Kształcenie w poziomie (edukacja pozaformalna, pozaszkolna) n Kształcenie w głąb (edukacja nieformalna, samokształcenie)

Wobec wielości potrzeb edukacyjnych podmiotów, oświatę dorosłych możemy podzielić na trzy nurty: n Dyplomowy – związany z intensywnym i intencjonalnym kształceniem, pragmatyzacją oczekiwań wobec oświaty. Formy organizacyjne: szkolne, kursowe, zdalne. n Niedyplomowy – bezinteresowny, ekstensywny. Formy organizacyjne: wszechnicowe, doradczo-terapeutyczne, edukacja kulturalna, ludyczno-rekreacyjne. n Autoedukacyjny – związany z wewnątrzsterowalnym wysiłkiem własnym jednostek aktywnych oświatowo, czyli samokształcenie/samowychowanie.

Andragogikę dzielimy na: n n Andragogikę ogólną – która bada i opisuje cele edukacji dorosłych, politykę oświatową, organizację instytucji edukacyjnych i kulturalnych, metody i techniki oraz narzędzia badań i procedury badawcze, Dydaktykę dorosłych (dydaktykę andragogiczną) – która bada i opisuje teorię nauczania ludzi dorosłych oraz właściwości procesu samokształcenia dorosłych, Teorię wychowania dorosłych – która bada i opisuje organizację, przebieg i wyniki procesu wychowania i samowychowania ludzi dorosłych, Historię oświaty dorosłych i myśli andragogicznej

Podział z punktu widzenia instytucji, terenu i zakresu badań n Andragogikę szkolną – uczenia się dorosłych w formie szkolnej na każdym etapie kształcenia, n Andragogikę nie szkolną – obejmuje ona swym zasięgiem formy pozaszkolne tzn. kursy, seminaria, konferencje, staże itp. , n Andragogikę zdrowia – problematyka edukacji pro zdrowotnej i profilaktyka zdrowia, n Andragogikę pracy – problematyka człowieka i jego edukacja w środowisku pracy. n Andragogikę rolniczą – upowszechnienie wiedzy dotyczącej pracy w rolnictwie (ekonomiczność, rozwiązania unijne, hodowla, uprawa roli), n Andragogikę działalności kulturalno – oświatowej – interesuję się kierunkami i formami spędzania czasu wolnego po pracy, n Andragogikę wojskową, n Andragogikę porównawczą – bada i opisuje sytuacje edukacji ludzi dorosłych w innych krajach , n Gerontologię andragogiczną – obejmuje aktywność edukacyjną ludzi starszych w trzecim wieku.

Uczeń dorosły wg F. Urbańczyka to osoba dorosła, która podlega zorganizowanemu oddziaływaniu i podejmuje, w miarę świadomie, trud uczenia się za pomocą różnych źródeł wiedzy.

Typologia uczniów dorosłych: n uczniowie szkolni – osoby dorosłe, zazwyczaj pracujące zawodowe, które uczęszczają do szkół dla pracujących; cechy charakterystyczne: względna systematyczność kontaktów ze szkołą, znaczna ich częstotliwość i sformalizowanie, wymagania formalno-prawne zbliżone do wymagań stosowanych w szkolnictwie dla młodzieży niepracującej; n uczniowie pozaszkolni – osoby dorosłe będące w zasięgu zorganizowanych oddziaływań oświatowych i kulturalno wychowawczych: 1. uczestnicy kursów, seminariów, konferencji, uniwersytetów ludowych, powszechnych i trzeciego wieku, poradni, klubów zainteresowań; 2. słuchacze wykładów powszechnych, odczytów, prelekcji; 3. stali czytelnicy książek; 4. członkowie zespołów artystycznych i technicznych; 5. osoby doskonalące się drogą samokształcenia i samowychowania;

Dorosłość z punktu widzenia socjologii (według Zofii Matulki) ma dwa wymiary: n Wymiar obiektywny – odnosi się do normy społecznej oraz do formy życia ludzkiego określonej ramami chronologicznymi (przyjmując je jako normy formalno – prawne). n Wymiar subiektywny – który wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę dorosłą i która uzewnętrznia normy przypisywane tej fazie życia, realizując określony jej wzór.

Z punktu widzenia biologiczno – psychologicznego według Marii Tyszkowej n dorosłość to ta część cyklu życia jednostki, która wstępuje po okresie wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu do pełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Następuje pomiędzy 18 a 22 rokiem życia. Okres ten stanowi proces dojrzewania do dorosłości. n Dorosłość – jest kategorią umocowaną w kulturze i cywilizacji ludzkiej, natomiast dojrzałość jest pojęciem przynależnym do świata natury i do świata przyrody.

Z punktu widzenia psychologicznego wg W. Szewczuka n n Stabilizacja planu życiowego – przechodząc z dorastania w dorosłość człowiek podejmuje pierwsze próby samodzielnej konfrontacji, sam na sam z rzeczywistością. Stara się określić swój plan życiowy i podejmuje pierwsze próby jego realizacji Progresywna ekspansja z opus magnum (opus magnum z łac. punkt kulminacyjny możliwości) – to etap największej aktywności. Człowiek całą swoją uwagę, działania i wysiłek koncentruje na osiągnięciu czegoś. Określa swój nadrzędny cel, szczyt swoich możliwości. Owe opus magnum jest zwiastunem starzenia się człowieka. Regresywna ekspansja – człowiek zaczyna myśleć w kategoriach przeszłości, skupia się na swoim wnętrzu, introspekcji. Starzenie się przezywa wewnętrznie i zewnętrznie. Ma świadomość, że to co było nie powróci. Starość właściwa – spada witalność, energia, kończy się praca zawodowa. Często człowiek popada w uczucie osamotnienia. Stara się dokonać bilansu życiowego w oparciu o ocenę własną i innych. Może przynieś to człowiekowi zadowolenie bądź rozczarowanie. Wreszcie przygotowuje się na to co nieuniknione – śmierć

Koncepcja rozwoju wg Erika Eriksona 1. Niemowlęctwo 2. Wczesne dzieciństwo 3. Wiek zabaw 4. Wiek szkolny 5. Adolescencja 6. Okres wczesnej dorosłości (21 – 34 lat) Podstawowy dylemat to intymność a izolacja. Kończymy edukację szkolną, przygotowujemy się i zaczynamy pracę zawodową. Budujemy intymne relacje emocjonalne, zakładamy rodziny. Określamy w tym czasie swoją rolę społeczna, swoja filozofię życiową 7. Dorosłość średniego wieku (35 – 65 lat) Podstawowy dylemat to kreatywność a stagnacja. To czas kiedy podejmujemy najwyższą odpowiedzialność społeczną. Nasze życie osiąga pełnię, określony standard życia. Wspomagamy nasze dzieci, pomagamy im w starcie życiowym i powoli zaczynamy akceptować oznaki starości 8. Dojrzałość starszego wieku (od 65 roku życia) Człowiek kończy pracę zawodową, zmniejsza się liczba nawiązywanych kontaktów społecznych. Człowiek skupia się na akceptacji swojej osobowości, staje się dojrzały i przygotowuje się na kres swojego życia. W tym czasie przystosowujemy się do narastających ograniczeń fizycznych, umysłowych, do straty bliskich. Podstawowym dylematem dla tego okresu jest integracja ego a rozpacz.

KONCEPCJA ROZWOJU LEVINSONA We wczesnej dorosłości człowiek osiąga pełnię sił fizycznych i umysłowych, zaczyna posługiwać się inteligencją skrystalizowaną, potrafi z jednego sposobu myślenia przełączyć się na drugi. W tym czasie człowiek określa swoje miejsce w społeczeństwie, podejmuje pracę, zakłada rodzinę. Między 17 a 33 rokiem życia we wczesnej dorosłości wchodzi w fazę nowicjatu, kiedy to określa i zmierza do realizacji swojego nadrzędnego celu w życiu. Bez tego jego życie byłoby monotonne i bezowocne. Po tej fazie przychodzi okres dłuższej stabilizacji, większego zaangażowanie w życie rodzinne i kontynuacja wybranej wcześniej drogi rozwoju. Pod koniec pojawiają się zmiany na twarzy, pogarsza się wzrok i sprawność umysłowa n Wejście w wiek średni często określa się kryzysem wieku średniego. Człowiek zaczyna odczuwać objawy starzenia, zmniejsza się jakość inteligencji płynnej. Obserwuje się wypalenie zawodowe, stagnację w małżeństwie, syndrom opuszczonego gniazda. Człowiek ma świadomość co udało mu się zrobić a co mu „nie wyszło”. Człowiek zaczyna odwoływać się do mądrości, która odnosi się do najważniejszych dla niego kwestii, wydarzeń i problemów n W późnej dorosłości człowiek wycofuje się z pracy zawodowej, często czuje się osamotniony, zmniejsza się intensywność interakcji w które wchodzi. W tym czasie osiąga pełną dojrzałość, mądrość i integrację wewnętrzną, akceptuje własną osobowość i oczekuje na śmierć. n

„całe życie jest szkołą” n Jan Amos Komeński „ojciec nowożytnej pedagogiki” wyróżnił siedem szkół: narodzin, chłopięctwa, wieku dojrzewania, wieku młodzieńczego oraz szkołę mężczyzn, szkołę starości i szkołę śmierci. Znaczną rolę w edukacji dorosłych przypisywał refleksji nad własnym, codziennym doświadczeniem, a w „szkole starości” upatrywał szczytów mądrości

Cechy charakteryzujące ucznia dorosłego: n? n?

Cechy charakteryzujące ucznia dorosłego: n ma na tyle plastyczną psychiką, że może podlegać świadomemu i celowemu „oddziaływaniu oświatowemu” n jest zdolny do funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych, uczy się tych informacji i umiejętności, które są konieczne do prawidłowego rozwiązywania problemów życiowych n wykonuje pracę zawodową, jego rozwój umysłowy i fizyczny jest zaawansowany, n jest doświadczony życiowo, ma ukończone 18 lat życia, cechuje go poważny i odpowiedzialny stosunek do życia, równowaga wewnętrzna, rozbudzona potrzeba samodzielności, duża odporność na trudności życiowe.

Możliwości uczenia się ludzi dorosłych n UCZENIE SIĘ SZTUCZNE n UCZENIE SIĘ NATURALNE n UCZENIE SIĘ DROGĄ POZNANIA PRZEZ DZIAŁANIE I MYŚLENIE

UCZENIE SIĘ SZTUCZNE n polega na zetknięciu ucznia z treściami, doprowadzenie ucznia do ich zrozumienia, dokładnego przyswojenia pamięciowego, umiejętności odtwarzania ich w miarę potrzeby. Dorośli uczą się treści w oderwaniu od zastosowania praktycznego. Przeważa pamięciowe i dosłowne uczenie się. Nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością zakładając, że dobre opanowanie teorii umożliwia zastosowanie jej w praktyce. Teorię tą charakteryzuje dogmatyzm, konserwatyzm. Nie wszystkim dorosłym odpowiada intelektualny charakter nauki i rozczłonkowanie treści na przedmioty, konieczność częstego abstrakcyjnego myślenia, utrwalania pamięciowego. Nauczanie takie występuje często na kursach.

UCZENIE SIĘ NATURALNE n podstawą wiedzy są sytuacje z życia, praktyczne grupy rozwiązań, szukanie najwłaściwszej odpowiedzi, jest to uczenie przez działanie, próby, błędy. Zdobywa się wiedzę działając i podejmując próby przezwyciężenia konkretnych trudności. Konieczne są zdolności językowe (wysławiania się), potrzebne do opisania tego co zostało dokonane. Rola nauczyciela polega na wysunięciu konkretnych problemów i zachęcanie do ich rozwiązania. Dorosły nie musi uczyć się pamięciowo sformułowań i definicji, a jeżeli wystąpi później błąd to i tak jego wysiłek nie pójdzie na marne bo udowodni, że takie rozwiązanie jest możliwe. Ten tok postępowania dydaktycznego jest żmudny i czasochłonny, obejmuje też stosunkowo wąski zakres uogólnień teoretycznych do których się dochodzi. Wynika z tego, że wnioski teoretyczne można formułować po nagromadzeniu sporej liczby rozwiązań konkretnych problemów.

UCZENIE SIĘ DROGĄ POZNANIA PRZEZ DZIAŁANIE I MYŚLENIE n punktem wyjścia są rzeczywiste sytuacje, od których uczeń dorosły przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprawdza w praktyce i wykorzystuje w dalszym poznaniu rzeczywistości. Takie uczenie się umożliwia uzyskanie trwałej wiedzy, rozwija zainteresowania, pozwala znajdować sposoby zmiany rzeczywistości.

Dorosłość n Dorosłość jest okresem największych osiągnięć człowieka, osiągania dojrzałości w wielu sferach życia. I choć dorosłość podlega niekorzystnym procesom regresyjnym (szczególnie łatwo dostrzegalnym zmianom fizycznym) nie można patrzeć na ten okres tylko przez pryzmat regresu.

Dorosłość n Nie ulega wątpliwości, że pogarszają się wskaźniki fizjologiczne naszego ciała: wydłuża się czas reakcji na bodźce słuchowe i wzrokowe, maleje masa mięśni i szybkość ruchów, słabnie wzrok, słuch, wrażliwość dotykowa, szybkość reakcji. Jak podkreśla W. Szewczuk najważniejsze jest jednak dostrzeżenie, że czym innym jest zagadnienie sprawności sensorycznych, związanych z funkcjonowaniem organów zmysłowych, a czym innym sprawności poznawania rzeczywistości i działania w niej. Rozróżnienie to jest kluczowe dla interpretacji danych.

Źródło: W. Szewczuk, Psychologia człowieka dorosłego,

Źródło: W. Szewczuk, Psychologia człowieka dorosłego,

Źródło: W. Szewczuk, Psychologia człowieka dorosłego,

inteligencja n jest to swoisty zespól zdolności umysłowych, które umożliwiają jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz efektywne zachowanie się wobec nowych zadań i warunków życia. W psychologii pojęcie inteligencji służy głównie do określania poziomu ogólnej sprawności intelektualnej ludzi.

Badania J. Horna i R. Cattella n Inteligencja płynna jest to inteligencja wrodzona. Do jej badania Cattell stworzył testy neutralne kulturowo, które nie wymagają wiedzy a jedynie porównywania serii prostych rysunków i wykrywania prawidłowości ukrytych w ich zróżnicowaniu i sposobie uszeregowania. n inteligencja skrystalizowana rozwija się w wyniku procesu uczenia się, nabywania wprawy. Jest reprezentowana przez wyćwiczone czynności umysłowe, znajomość języka, posiadaną wiedzę. Jej rozwój determinuje środowisko, w którym się wyrasta, a także aktywność i zainteresowania jednostki.

Źródło: W. Szewczuk, Psychologia człowieka dorosłego,

Źródło: Z. Pietrasiński, Rozwój człowieka dorosłego,

Źródło: E. L. Thorndike, Uczenie się dorosłych

wskazania do pracy z dorosłymi n w związku z obniżającą się prędkością słyszenia oraz malejącą szybkością reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe nauczyciel powinien dostosować tempo przekazu treści do możliwości dorosłych. Ważna jest odpowiednia ilość powtórzeń i dłuższy czas prezentacji treści kształcenia. n słabnie pamięć mechaniczna – aby wspomóc proces uczenia się, dobrze jest odwołać się do technik wykorzystujących skojarzenia, np. techniki tworzenia mapy mózgowej mind map. Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z czynników, które warunkują zapamiętywanie i przechowywanie.

Utrudnienia i ułatwienia wpływające na efekt uczenia się dorosłych Utrudnienia Ułatwienia n n n n

Utrudnienia i ułatwienia wpływające na efekt uczenia się dorosłych n brak czasu n dłuższa przerwa w nauce, odwyknięcie od uczenia się, brak wprawy n brak zainteresowania nauką lub określonymi treściami n złe nastawienie do uczenia się n Brak motywacji do nauki n bogatsze, pełniejsze procesy poznawcze: spostrzegawczość – często lepsza niż u młodzieży; uwaga – większa stałość uwagi, pojemność, podzielność i przerzutność; pamięć – lepsze zapamiętywanie związków i zależności a nie faktów, zjawisk, słów; myślenie – bardziej abstrakcyjne; n większa dojrzałość emocjonalna; większa samodzielność w zakresie swojej edukacji, kontrola procesu uczenia się; n motywacja – praktycznozawodowa; użyteczność; n indywidualizacja nauczania (tempo, sposoby);

brak czasu n dorośli nie są w stanie poświęcać tyle swojego czasu na naukę, co dzieci i młodzież uczęszczająca do szkoły, dla których jest to główna aktywność, stale stawiająca określone wymagania i pobudzająca do rozwoju. Tym, samym trudno jest porównać wyniki uczenia się ludzi młodych i dorosłych. Ponadto uczenie się dorosłych zawsze odbywa się kosztem czegoś: kosztem czasu dla rodziny, kosztem czasu poświęconego na hobby, życie towarzyskie czy obowiązki domowe i zawodowe. Niejednokrotnie dorosły staje przed trudnym wyborem: uczyć się czy… (pobawić z dzieckiem, spotkać z przyjaciółmi, wykonać dodatkową dobrze płatną pracę itp. ). Wskutek wielości obowiązków dorośli często nie uczą się systematycznie oraz wybierają nie najdogodniejsze dla wysiłku umysłowego pory, pracując chociażby w nocy, co nie pozostaje bez wpływu na wyniki uczenia się;

dłuższa przerwa w nauce, odwyknięcie od uczenia się, brak wprawy nie ułatwia nauki, szczególnie gdy dorosły powraca do pewnych nawyków uczenia się z czasów dorastania, które nie są najefektywniejsze w dorosłości;

brak zainteresowania nauką lub określonymi treściami n kiedy jednostka postrzega dane treści jako całkowicie nieprzydatne będzie napotykać trudności w ich przyswojeniu. Ten brak zainteresowania może także wynikać z niezrozumienia określonych zagadnień, uczeń musi mieć zatem swobodę, być zachęcany do zadawania pytań. Nauczyciel winien nie tylko przekazywać treści, ale rozbudzić zainteresowanie nimi poprzez podawanie ciekawych przykładów, wskazując na możliwość ich wdrożenia do praktyki, tłumacząc przyczyny, dla których warto się z nimi zapoznać;

złe nastawienie do uczenia się n jest bardzo często wynikiem złych wcześniejszych doświadczeń, niepowodzeń w nauce. Uczeń może mieć złe nastawienie do danych przedmiotów, postrzeganych subiektywnie jako zbyt trudnych; do wybranych treści czy też do samego nauczyciela, który pracując z dorosłymi (także młodymi dorosłymi) powinien traktować ich jako partnerów do rozmowy, odwołując do ich doświadczeń, czerpiąc z nich dla własnej praktyki. W związku z wprowadzeniem do nauki elementów informatyki można zaobserwować dużo większe bariery czy wręcz lęk przed komputerem wśród starszych dorosłych;

motywacja do nauki n w Polsce dorośli najczęściej podejmują kształcenie zawodowe, co wynika z chęci podniesienia swoich szans na rynku pracy. Zatem jest to zewnętrzne źródło motywacji, dorośli traktują edukację instrumentalnie, jako narzędzie do osiągnięcia danego celu. Odnosząc się do koncepcji zewnątrz- i wewnątrzsterowności, która wskazuje, że większość ludzi potrzebuje specjalnych zewnętrznych bodźców: nagrody, zachęty, postawienia jednostki w sytuacji zagrażającej utratą czegoś, co jest dla niej cenne bądź kary, ażeby osiągnąć zamierzony cel warto wyznaczać dorosłym tego typu wyzwania, pobudzając w ten sposób do wysiłku, motywując do nauki. Jednocześnie dobrze jest poczynić starania w kierunku uświadomienia i odwoływania się do wewnętrznej motywacji dorosłych uczniów, wskazując na wartość nauki samej w sobie w kontekście możliwości ubogacania siebie, poszerzenia horyzontów myślowych, nie zasklepiania się tylko w dotychczasowym świecie.

PROCESY POZNAWCZE to procesy odpowiedzialne za wymianę informacji pomiędzy organizmem a otoczeniem. Są to: n wrażenia, n spostrzeganie, n pamięć, n uwaga, n myślenie.

WRAŻENIA jest to prosty proces psychiczny powstający pod wpływem elementarnych bodźców na receptory jednego rodzaju i odzwierciedlający pojedyncze cechy bodźca. Mechanizm przebiega w sposób podświadomy: bodziec → receptor → impuls nerwowy → mózg

SPOSTRZEGANIE polega na odzwierciedlaniu złożonych bodźców (przedmioty, zjawiska) oddziałujących na narządy zmysłów.

Zjawisko redundancji n Interpretacja danych sensorycznych w znacznym stopniu opiera się na wiedzy czym sygnał ma być, rzadziej zaś na informacji, jaką sygnał zawiera. Informację dodatkową dostarcza kontekst zdarzenia sensorycznego obejmujący całe środowisko, w którym zachodzi dane doświadczenie. Ważną rolę odgrywa zjawisko redundancji. Jest to zdolność do odczytywania sensu z niepełnego, fragmentarycznego czy zniekształconego komunikatu. Jednym ze sposobów oceny redundancji wyrazów w języku jest zamieszczanie zniekształconego tekstu poprzez systematyczne opuszczanie określonych jego elementów, które czytający powinien odtworzyć.

PAMIĘĆ to zdolność do magazynowania napływających informacji. Jest właściwością zachowawczą polegającą na gromadzeniu i przechowywaniu przeszłego doświadczenia i wykorzystywaniu go w różnych sytuacjach. Dzięki niej organizm może przystosowywać się do środowiska zewnętrznego. Pamięć bierze udział we wszystkich etapach czynności poznawczych od odbioru treści informacji (spostrzeżenie) do twórczości (myślenie).

Kryteria różnicujące pamięć: n przedmiot - obrazowa, słowna, uczuć, epizodyczna, semantyczna n rozumienie - mechaniczna, logiczna n udział woli - dowolna, mimowolna n trwałość przechowywania - bezpośrednia, odroczona, ultra-krótka, krótkotrwała, długotrwała n rodzaj przypomnień - rozpoznawcza, odtwórcza

Pamięć ↓ Pamięć zmysłowa (ultrakrótkotrwała, sensoryczna) kodowanie rodzaju pamięci, pojemność duża, czas trwania; 1/2 sek. dla oka i około 2 sek. dla ucha ↓ Uwaga ↓ Pamięć krótkotrwała kodowanie rodzaju informacji, pojemność mała: 5 - 9 elementów, czas trwania około 30 sekund ↓ ↓ Pamięć długotrwała Kodowanie znaczenia informacji zorganizowanej, pojemność nieograniczona, czas trwania: minuty – lata ↓ Przypominanie ↓ ↓ Rozpoznawanie (identyfikacja tu i teraz) Reprodukcja (odtwarzanie z przeszłości)

UWAGA Cechy uwagi to sprawność, dokładność, wydolność, przerzutność. n Wskaźnikiem wydolności jest suma prześledzonych znaków w jednostce czasu, n Wskaźnikiem dokładności jest suma prawidłowo wykreślonych znaków w jednostce czasu, n Wskaźnikiem sprawności jest różnica prawidłowo skreślonych znaków i sumy błędów i opuszczeń

MYŚLENIE n Czynność myślenia składa się z łańcucha operacji umysłowych, różniących się między sobą rodzajem i prawami rządzącymi ich przebiegiem. Obejmuje procesy planowania, przewidywania, oceniania, rozumienia i wnioskowania. Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przetwarzane za pomocą operacji umysłowych: analizy, syntezy, porównywania, abstrahowania, i uogólniania. n Analiza to myślowe rozdzielanie elementów całości. Synteza polega na scalaniu poszczególnych składowych. Porównywanie jest operacją zestawienia ze sobą różnych elementów z uwagi na ich podobieństwa i różnice. Abstrahowanie polega na wyróżnianiu jednej właściwości elementu i jednoczesnym pomijaniu innych. Uogólnianie charakteryzuje się ujmowaniem właściwości, cech wspólnych dla określonej klasy zjawisk i rzeczy z pominięciem cech jednostkowych. Istotne znaczenie dla rozwoju złożonych czynności umysłowych ma mowa. Dzięki myśleniu, tak jak i pamięci, człowiek posiada zdolność przystosowania się do zmiennych warunków rzeczywistości, posiada zatem inteligencję.

Potrzeby edukacyjne Potrzeby dodatkowe: sa to m. in. potrzeby poznawcze mor ealiz (wiedzy i rozumienia) acji - są narzędziami do zaspokojenia pięciu Potrzeby podstawowych grup szacunku potrzeb Potrzeby afiliacji (przyjaźń, miłość) Potrzeby bezpieczeństwa Potrzeby fizjologiczne Źródło: portalwiedzy. onet. pl,

Potrzeby edukacyjne Potrzeba poznawcza to taka cecha człowieka, która powoduje, że bez otrzymania określonej ilości informacji (…) człowiek nie może normalnie funkcjonować [1]. Z kolei nabycie i ustrukturalizowanie wiedzy o świecie pozwala na tworzenie życiowych celów, a poprzez nie nadanie sensu wszelkim działaniom [2]. [1] K. Obuchowski, Psychologia dążeń ludzkich, PWN, Warszawa 1966, s. 188. [2] K. Skrzypińska, Pogląd na świat a poczucie sensu i zadowolenie z życia, [w: ] Osoba Edukacja Dialog, M. Ledzińska, G. Rudkowska, L. Wrona, (red. ), Tom I, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2002, s. 211.

Potrzeba edukacji Źródło: badania własne,

Powody, dla których ludzie dążą do zdobycia wiedzy źródło CBOS 2009

Wartość wykształcenia dla respondentów w latach 1993 -2009 (w procentach) Czy warto obecnie w Polsce zdobywać wykształcenie ? Wskazania respondentów według terminów badań XI 199 X 2002 IV 2004 IV 2007 IV 2009 66 76 70 68 zdecydowanie warto 42 raczej warto 34 25 17 23 23 raczej nie warto 16 5 4 4 6 76 91 20 zdecydowanie warto 4 Trudno powiedzieć 4 7 2 4 93 2 5 1 2 93 2 Źródło: CBOS, Warszawa 2009 5 1 2 91 2 7 1 2 2 2

Postrzeganie motywów dążeń edukacyjnych ze względu na poziom wykształcenia źródło CBOS 2009 Wskazania respondentów z wykształceniem: Dlaczego ludzie dążą do zdobycia wykształcenia? czy liczą na: Ogółem Podstawowym Zasadniczym zawodowym Średnim Wyższym w procentach wysokie zarobki 64 66 68 64 57 interesujący zawód 39 29 36 42 55 łatwiejsze życie 35 35 36 36 29 niezależność 30 26 29 29 42 rozwój intelektualny 27 17 18 33 47 uniknięcie bezrobocia 21 28 24 15 16 lekką pracę 18 24 21 17 5 uznanie, szacunek ze strony innych 16 16 14 16 21 możliwość pracy na swoim 13 13 14 12 9 możliwość pracy za granicą 11 10 11 12 7 udział we władzy 3 3 2 4 2 trudno powiedzieć 2 3 2 1 0

Liczba słuchaczy studiów podyplomowych i doktoranckich w latach szkolnych źródło: Rocznik Statystyczny GUS 1997, 2001, 2002, 2003 Wyszczegó lnienie 1995/96 2000/01 2001/02 2002/03 Liczba uczestników studia podypl omowe 55, 2 146, 7 139, 8 131, 0 studia doktora nckie 10, 5 25, 6 28, 3 31, 1

Uczenie się dorosłych w podziale na województwa Źródło: BAED 2003, projekt Phare 2000 Krajowy system szkolenia zawodowego 2003 Województwo Razem Kobiety Mężczyźni Odsetek uczących się wśród aktywnych zawodowo Dolnośląskie 30 32 29 Kujawskopomorskie 37 37 37 Lubelskie 34 37 31 Lubuskie 30 34 27 Łódzkie 26 28 24 Małopolskie 32 34 29 Mazowieckie 44 46 43 Opolskie 33 37 29 Podkarpackie 32 35 30 Podlaskie 32 40 26 Pomorskie 46 49 44 Śląskie 39 40 39 Świętokrzyskie 29 32 26 Warmińskomazurskie 30 32 28 Wielkopolskie 31 31 31 Zachodniopomorskie 36 38 35

Uczestnictwo aktywnych zawodowo według form kształcenia Źródło: obliczenia na podstawie: BAED 2003, projekt Phare 2000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego, MGPi. PS 2004 Forma kształcenia Ogółem Kobiety Mężczyź ni Odsetek uczących się korzystających z danej formy kształcenia formalne w tym: w systemie szkolnym w systemie pozaszkolnym 54, 5 10, 2 44, 7 57, 0 11, 2 46, 7 52, 1 9, 5 42, 7 nieformalnie w tym: wykorzystywanie materiałów drukowanych, wykorzystywanie materiałów internetowych, wykorzystywanie materiałów multimedial. , korzystanie z instytucji 83, 7 73, 4 42, 0 44, 7 36, 5 85, 2 75, 0 42, 0 45, 9 42, 7 82, 3 71, 8 42, 1 43, 6 30, 6

Źródło: obliczenia na podstawie: BAED 2003, projekt Phare 2000 Krajowy System Szkolenia Zawodowego, MGPi. PS 2004

Uczestnictwo w kształceniu ustawicznym osób pracujących w wieku 25 -64, według grupy zawodowej i płci Grupa zawodowa parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy, kierownicy Ogółem Kobiety Mężczyźni Odsetek uczących się wśród pracujących w danej grupie 54 34 54 specjaliści 80 80 80 technicy i inny średni personel 60 59 63 pracownicy biurowi 39 40 37 pracownicy usług osobistych 27 24 34 rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 21 16 25 robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 21 16 22 operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 23 17 23 pracownicy przy pracach prostych 16 13 19 siły zbrojne 68 100 67