XI Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej Opracowanie Janusz Korzeniowski

XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej Opracowanie: Janusz Korzeniowski nauczyciel konsultant ds. edukacji obywatelskiej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

XI. Demokracja w Rzeczypospolitej Polskiej Tematy lekcji; numery slajdów 1. Państwo współczesne; 3– 24 2. Suwerenność narodu; 25– 32 3. Demokracja pośrednia; 33– 48 4. Pluralizm polityczny; 49– 56 5. Republika; 57– 67 6. Państwo prawa; 68– 78 7. Konstytucjonalizm; 79– 87 8. Trójpodział władzy; 88– 93 Bibliografia; 94 2

Temat 1: Państwo współczesne Mam za wiele szacunku dla państwa, by pozwolić mu na ingerencję w te sfery życia, w których nie ma ono czego szukać. Margaret Thatcher 3

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa Państwo to organizacja społeczeństwa – suwerenna, polityczna, globalna, terytorialna, przymusowa i hierarchiczna, zapewniająca wewnętrzny ład społeczny. q Państwo to organizacja polityczna Za polityczne uznajemy te organizacje, których zasadniczym celem jest sprawowanie władzy, rządzenie ludźmi, kierowanie społeczeństwem. 4

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo jest organizacją przymusową § Przynależność do państwa ma charakter niedobrowolny (właśnie przymusowy). Obywatelem danego państwa człowiek z reguły staje się już w momencie urodzenia i dzieje się to bez jego woli. § Przymus państwowy charakteryzuje się trzema cechami: 1) mogą go stosować tylko organy państwowe i to zgodnie z prawem; 2) jest sformalizowany, czyli ujęty w możliwie ścisłe ramy procedur przewidzianych przez prawo; 3) jest legalny – dla wyegzekwowania własnych decyzji państwo może się legalnie (zgodnie z przepisami) posłużyć różnymi środkami przemocy fizycznej (np. pozbawienie człowieka wolności, mienia), przy czym jedynie państwo jest uprawnione do takich działań. 5

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo to organizacja terytorialna Podstawowym warunkiem zaistnienia państwa jest posiadanie terytorium, na którym rozciągałaby się zwierzchnia władza. Pojęcie terytorium państwa oznacza wydzielony granicami obszar lądu, przyległy do niego pas wód morskich oraz przestrzeń powietrzną nad obszarem lądowym i morskim państwa. 6

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo to organizacja suwerenna Państwo można uznać za suwerenne, jeśli: ü posiada zwierzchnią władzę nad terytorium i ludnością, ü może dobrowolnie nawiązywać stosunki z innymi państwami i uczestniczyć w wybranych organizacjach międzynarodowych na zasadzie równorzędności – żadne inne państwo ani organizacja międzynarodowa nie może, bez jego zgody, narzucać państwu swojej woli i ograniczać jego swobody, ü może swobodnie nadawać kształt swojemu ustrojowi i formie. 7

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo to organizacja globalna Państwo obejmuje całe społeczeństwo danego kraju. Państwo skupia wszystkie klasy, warstwy i grupy społeczne, a przynależność członka społeczeństwa do państwa zostaje przesądzona zazwyczaj przez sam fakt urodzenia. 8

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo jest organizacją hierarchiczną Hierarchiczność oznacza, że istnienie współczesnych państw opiera się na działaniu rozbudowanego aparatu władzy państwowej, aparatu o wielopiętrowej strukturze, w ramach której funkcjonują instytucje i organy wyspecjalizowane w realizacji różnych zadań, korzystające z rozmaitych kompetencji. Aparat ten to po prostu ludzie (lub ich zespoły), podejmujący decyzje w imieniu państwa. Kompetencje są rozdzielone i uporządkowane według zasady hierarchicznej, co znajduje również swoje odzwierciedlenie w hierarchii norm systemu prawa w państwie. 9

Temat: Państwo współczesne Cechy państwa q Państwo jest organizacją zapewniającą wewnętrzny ład społeczny Państwo zapewnia ład wewnętrzny stwarzający warunki niezbędne dla codziennego bytu materialnego i kulturowego społeczności zamieszkującej jego terytorium. 10

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja zewnętrzna państwa to całokształt działalności prowadzonej w ramach stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi. W realizacji swojej funkcji zewnętrznej państwo winno: ü utrzymywać i rozwijać stosunki z innymi państwami o charakterze politycznym, gospodarczym i kulturalnym, ü podejmować działania sprzyjające kontaktom między obywatelami różnych państw oraz rozwijaniu przepływu informacji, ü zapewnić bezpieczeństwo państwa na zewnątrz: ochronę jego terytorium, ochronę interesów wspólnoty politycznej i obywateli, ü zapewnić poczucie bezpieczeństwa swoim obywatelom. 11

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa Funkcja zewnętrzna cd. Działalność w tym zakresie prowadzi wiele organów państwa: głowy państwa, rządy, służby zagraniczne, wyspecjalizowana administracja itp. Współcześnie funkcja zewnętrzna państwa realizowana jest przede wszystkim środkami o charakterze pokojowym: umowy, porozumienia, współpraca. Pozycja państwa na arenie międzynarodowej zależy również od jego siły wewnętrznej, mierzonej m. in. stabilnością ustroju społeczno-politycznego, rozmiarami bogactwa sfery ekonomicznej, liczebnością, wykształceniem i poziomem kultury ludności, zasobami naturalnymi, talentami przywódczymi osób kierujących państwem, ale także wkładem państwa do ogólnoludzkiego rozwoju cywilizacyjnego i kulturalnego. 12

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja wewnętrzna państwa koncentruje się na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku obywatelom, a więc na wszelkich działaniach, które organy władzy wykonują na terenie państwa. W jej ramach możemy wyróżnić kilka obszarów państwowej działalności. Mowa tutaj o następujących funkcjach państwa: § prawodawczej, § porządkowej, § administracyjnej, § gospodarczej, § socjalnej, § kulturalno-wychowawczej. 13

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja prawodawcza Do jednych z głównych zadań aparatu państwowego należy tworzenie norm prawnych i systemu prawnego, który obowiązuje na całym jego terytorium. Określa reguły prawne, na podstawie których rozwiązywane są konflikty pomiędzy obywatelami oraz karane są te osoby, które państwowe prawa złamią. 14

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja porządkowa Zapewnianie porządku i bezpieczeństwa publicznego wymaga podejmowania przez państwo różnorakich działań zmierzających do utrzymania spokoju i normalności zachowań w stosunkach międzyludzkich, do zapobiegania naruszeniom istniejącego porządku prawnego, do zagwarantowania instytucjom publicznym możliwości normalnego funkcjonowania, a obywatelom bezpieczeństwa prawnego i faktycznego. W działania zapewniające porządek i bezpieczeństwo publiczne zaangażowane są najbardziej organy administracji publicznej, policja, służby ochrony państwa, sądy, prokuratura, a w niektórych ekstremalnych sytuacjach także wojsko. 15

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja administracyjna W państwie funkcjonują także określone organy, które zarządzają odpowiednimi sferami życia społeczeństwa, na przykład oświatą czy finansami. Pełnią więc funkcję administracyjną. 16

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja gospodarcza (gospodarczo-organizatorska) Obejmuje całokształt działalności państwa w sferze stosunków gospodarczo-społecznych. Polega na oddziaływaniu państwa na procesy gospodarcze, w formie bezpośredniej i pośredniej – na stwarzaniu korzystnych warunków dla wykorzystywania bogactw naturalnych kraju, wytyczaniu szlaków komunikacyjnych, zapewnianiu bezpieczeństwa systemu pieniężnego, organizowaniu przedsięwzięć gospodarczych wymagających koncentracji wielkich sił i środków, bezpośrednich działaniach gospodarczych itp. W wielu państwach współczesnych (m. in. w Polsce) realizowany jest model społecznej gospodarki rynkowej zakładający istnienie interwencjonizmu państwowego w gospodarce. 17

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja socjalna Państwo zapewnia obywatelom tzw. zabezpieczenie społeczne, które obejmuje: ubezpieczenie społeczne, ochronę zdrowia, pomoc społeczną, odpowiednie warunki bytowania itp. Funkcja ta obejmuje również działania mające na celu zapewnienie wszystkim obywatelom pracy i godziwego za nią wynagrodzenia, zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochronę środowiska naturalnego przed skażeniami. Państwo dba też o odpowiedni rozwój demograficzny społeczeństwa oraz jego kondycję zdrowotną – tak fizyczną, jak i psychiczną. Państwo, realizując funkcję socjalną, współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami charytatywnymi, fundacjami itp. 18

Temat: Państwo współczesne Funkcje państwa q Funkcja kulturalno-wychowawcza Obejmuje całokształt działalności państwa w sferze kultury i wychowania społeczeństwa. Polega na: ü wpajaniu wiedzy członkom społeczeństwa, upowszechnianiu zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechnianiu dóbr kulturowych; ü kreowaniu i upowszechnianiu w społeczeństwie idei politycznych i wartości ideologicznych wyznawanych przez siły rządzące, kształtowaniu postaw i zachowań obywatelskich dotyczących życia społecznego i funkcjonowania państwa. Zadania te realizują: państwowy system edukacyjny, państwowe ośrodki naukowo-badawcze, administracja kultury i nauki, środki masowego komunikowania. Państwo wspierane jest w tym zakresie przez stowarzyszenia, fundacje i inne organizacje społeczno-kulturalne. 19

Temat: Państwo współczesne Władza państwowa – to władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do zabezpieczenia porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego odpowiadającego formie rządów. 20

Temat: Państwo współczesne Cechy władzy państwowej Władza państwowa: § jest sprawowana na określonym terytorium państwowym; § jest niepodzielna, niezależna od innych władz na obszarze działania państwa, § jest zwierzchnia w stosunku do nich oraz nieograniczona w swoich decyzjach z formalnoprawnego punktu widzenia; § ma charakter trwały, nieustający; § jest realizowana w oparciu o normy prawne; § jest urzeczywistniana wyłącznie w sposób zorganizowany – przez organy państwowe, wyposażone we władztwo sprawowane w imieniu państwa; § może stosować legalnie środki przymusu. 21

Temat: Państwo współczesne Uniwersalne cechy państw demokratycznych § państwo jest suwerenne i niepodległe; § władza zwierzchnia należy do obywateli tego państwa (suwerenność narodu); § zagwarantowane i chronione są prawa i wolności człowieka i obywatela; § obowiązuje wola większości i poszanowanie praw mniejszości; § obowiązują „rządy prawa” (demokratyczne państwo prawne); § władza podzielona jest na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą; § władza publiczna nie jest scentralizowana; § istnieją różne formy samorządu; § cyklicznie odbywają się wolne wybory do organów władzy państwowej i samorządowej; 22

Temat: Państwo współczesne Uniwersalne cechy państw demokratycznych cd. § legalnie działa opozycja polityczna; § funkcjonuje kontrola społeczna i prawna wszystkich form aktywności politycznej, gospodarczej itp. § istnieje społeczny, gospodarczy i polityczny pluralizm; § obowiązuje jawność życia publicznego; § obowiązuje demokratyczna kultura polityczna; § urzeczywistniane są przede wszystkim takie wartości, jak: wolność, równość, suwerenność narodu/państwa, godność człowieka, sprawiedliwość, praworządność, solidarność, pluralizm, tolerancja, własność, gospodarka rynkowa, dialog społeczny, społeczeństwo obywatelskie, współpraca międzynarodowa, pokój, bezpieczeństwo i in. 23

Temat: Państwo współczesne Fundamenty polskiej demokracji Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej: § Zasada suwerenności narodu § § § Zasada przedstawicielstwa (demokracji pośredniej) Zasada pluralizmu politycznego Zasada republikańskiej formy rządu Zasada państwa prawa Zasada konstytucjonalizmu Zasada trójpodziału władzy 24

Temat 2: Suwerenność narodu Demokracja jest najgorszą formą rządów, z wyjątkiem wszystkich innych, które kiedykolwiek były wypróbowane. Winston Churchill 25

Temat: Suwerenność narodu Zasada suwerenności narodu Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Konstytucja RP Naród jest rozumiany jako zbiorowość osób związanych z państwem poprzez fakt posiadania jego obywatelstwa. Wyraża to preambuła Konstytucji RP w słowach: [. . . ] my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej [. . . ]. Suwerenność narodu urzeczywistnia się w tym, że: § prawo powinno wyrażać wolę ogółu obywateli, § wola narodu wyrażana jest w formach demokracji bezpośredniej (np. referendum) oraz demokracji pośredniej (np. wybieralnych i kadencyjnych organach władzy). 26

Temat: Suwerenność narodu Referendum – to sposób bezpośredniego decydowania wyborców, w drodze głosowania, o różnych sprawach życia państwowego kraju lub określonego terytorium, będących przedmiotem głosowania i ze skutecznością wskazaną w akcie prawnym, stanowiącym podstawę tego głosowania. Referendum nazywane bywa często głosowaniem powszechnym. 27

Temat: Suwerenność narodu Rodzaje referendów q Biorąc za kryterium zasięg terytorialny, wyróżnić można: a) referendum ogólnokrajowe – przeprowadzane na terytorium całego państwa, w którym mogą wziąć udział wszyscy jego obywatele, rozstrzygające sprawy o znaczeniu ogólnym, powszechnym, dotyczące wszystkich lub przynajmniej większość obywateli tego kraju; b) referendum lokalne – przeprowadzane w poszczególnych jednostkach podziału terytorialnego państwa, w którym mogą wziąć udział obywatele zamieszkali w tej jednostce, a mające za przedmiot sprawy o znaczeniu lokalnym, dotyczące tych obywateli (społeczności lokalnej). 28

Temat: Suwerenność narodu Rodzaje referendów q Z uwagi na konieczność przeprowadzenia referendum wyróżnia się: a) referendum obligatoryjne, którego obowiązek przeprowadzenia wynika z przepisów ustawowych (zwłaszcza konstytucyjnych), wskazujących sytuacje, w jakich określone decyzje muszą dla swej prawomocności zostać przyjęte w referendum; w przypadku referendum tego rodzaju, na ustawowo wskazanych organach władzy publicznej spoczywa nierzadko obowiązek jego przeprowadzenia; b) referendum fakultatywne – jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów, które według swojego uznania podejmują decyzję w tej sprawie. 29

Temat: Suwerenność narodu Rodzaje referendów q Według kryterium materii głosowania, referenda mogą być: a) konstytucyjne – gdy ich przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji; b) ustawodawcze – dotyczące uchwalenia ustawy; c) administracyjne – rozstrzygające sprawy należące do kompetencji organów administracji publicznej; d) finansowe – dotyczące np. spraw budżetowych lub podatkowych. 30

Temat: Suwerenność narodu Rodzaje referendów q Ze względu na etap procedury stanowienia aktu prawnego, będącego przedmiotem referendum, wyróżnia się: a) referendum wstępne, zwane czasem cząstkowym, poprzedzające ustanowienie danego aktu prawnego; przedmiotem tego referendum mogą być projekty aktów ustawodawczych, same ich założenia (zasady) lub projekty konkretnych rozstrzygnięć; b) referendum ratyfikacyjne, którego przedmiotem jest cały akt ustawodawczy, a rolą głosowania jest jego przyjęcie lub odrzucenie. 31

Temat: Suwerenność narodu Rodzaje referendów q Biorąc za podstawę klasyfikacji moc wiążącą wyników referendum, można wyróżnić: a) referendum stanowiące (rozstrzygające) – gdy decyzje w nim podjęte są wiążące dla organów władzy; b) referendum konsultatywne (opiniodawcze) – gdy obywatele w referendum wyrażają jedynie swoją opinię, zaś podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie będącej przedmiotem referendum pozostaje w gestii właściwego organu władzy publicznej (centralnego lub terenowego). 32

Temat 3: Demokracja pośrednia Władza rządzących wywodzi się z przyzwolenia rządzonych. 33

Temat: Demokracja pośrednia Zasada przedstawicielstwa Art. 4 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli [. . . ]. Art. 104 1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców. Konstytucja RP Instytucja przedstawicielstwa jest nierozerwalnie związana z mandatem, czyli pełnomocnictwem, jakiego wyborcy udzielają przedstawicielowi w drodze aktu wyborczego. 34

Temat: Demokracja pośrednia Zasada przedstawicielstwa cd. Wybory parlamentarne ukazują znaczącą rolę partii politycznych, które opracowują programy działania, zgłaszają kandydatów na przedstawicieli (posłów i senatorów), grupują wybranych członków parlamentu w kluby, kierują ich działalnością w izbie, odgrywają decydującą rolę w poszukiwaniu i tworzeniu większości parlamentarnej niezbędnej do powstania rządu. Posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców. Dlatego w wykonywaniu mandatu mają się kierować interesem ogółu (mandat wolny), a nie tylko części społeczeństwa (wyborców okręgu wyborczego czy partii politycznej, z ramienia której kandydowali). Posła (senatora) wyborcy nie mogą odwołać. 35

Temat: Demokracja pośrednia Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP q Sejm składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który ukończył 21 lat. q Senat składa się ze 100 senatorów. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który ukończył 30 lat. 36

Temat: Demokracja pośrednia Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa Ustawa Kodeks wyborczy. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. 37

Temat: Demokracja pośrednia Zasady działania Sejmu i Senatu RP q Zasada permanencji Kadencja parlamentu ma – z punktu widzenia funkcjonowania jego izb – charakter jednolity, a tym samym nie istnieje jej podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji Marszałek może zwoływać posiedzenia. Posiedzenie Sejmu jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Dla określenia ram czasowych posiedzenia znaczenie zasadnicze ma więc zakres porządku dziennego – posiedzenie trwa tak długo, aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. Praktyka zna tzw. tygodnie posiedzeń oraz tygodnie, gdy posiedzeń się nie zwołuje. 38

Temat: Demokracja pośrednia Zasady działania Sejmu i Senatu RP q Zasada jawności W odniesieniu do posiedzeń Sejmu i Senatu zasada obejmuje: § jawność i publiczność obrad, rozumianą jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad przez publiczność i środki masowego przekazu, § dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu, tzn. dostarczonych na posiedzeniu wszystkim posłom, § następczą dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad, zwłaszcza druków sejmowych i sprawozdań stenograficznych, które zawierają m. in. imienne wykazy głosowań. Sejm (Senat) może jednak, o ile wymaga tego dobro państwa, postanowić o tajności obrad. 39

Temat: Demokracja pośrednia Zasady działania Sejmu i Senatu RP Zasada jawności cd. Przyjęte rozwiązania w zakresie jawności prac parlamentu służą także realizacji konstytucyjnego prawa obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, jak też osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów pochodzących z wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu. Jakiekolwiek ograniczenie tego prawa może nastąpić tylko ze względu na określoną w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 40

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja ustrojodawcza Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 41

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 42

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu ww. postępowania Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi RP. 43

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent RP nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent RP odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. 44

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Jeżeli Prezydent RP nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, Prezydent RP w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. 45

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja kreacyjna: § Sejm udziela wotum zaufania Radzie Ministrów; § Sejm dokonuje wyboru Sędziów Trybunału Konstytucyjnego; § Sejm dokonuje wyboru członków Trybunału Stanu; § Sejm powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (za zgodą Senatu); § Sejm powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu); § Sejm powołuje Rzecznika Praw Dziecka (za zgodą Senatu); § Sejm powołuje Generalnego Inspektora Danych Osobowych (za zgodą Senatu); § Sejm powołuje Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (za zgodą Senatu); § Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego. 46

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja kontrolna: § Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów i wskazując imiennie kandydata na prezesa Rady Ministrów; tzw. konstruktywne wotum nieufności; § Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów; § Sejm podejmuje uchwałę o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu większością 3/5 ustawowej liczby posłów; § Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium; § posłowie składają do Rady Ministrów interpelacje i zapytania; § komisje sejmowe posiadają uprawnienia kontrolne. 47

Temat: Demokracja pośrednia Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Kompetencje Zgromadzenia Narodowego: § przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP; § stwierdzanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia; § stawianie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu; § wysłuchanie orędzia Prezydenta RP. 48

Temat 4: Pluralizm polityczny Politycy mają skłonność do myślenia o następnych wyborach, a nie o następnym pokoleniu. Ronald Reagan 49

Temat: Pluralizm polityczny Zasada pluralizmu politycznego Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Konstytucja RP Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych 50

Temat: Pluralizm polityczny Zasada pluralizmu politycznego cd. Wybór reprezentantów narodu przeprowadza się w oparciu o przedstawione programy polityczne określające główne kierunki aktywności i zadania organu przedstawicielskiego. Programy te są z reguły dziełem partii politycznych, które wyrażając określone dążenia i interesy różnych grup społecznych, ułatwiają społeczeństwu dokonanie wyboru najbardziej preferowanego przez te grupy programu. Partie wysuwają także kandydatów stających do rywalizacji o mandaty przedstawicielskie, udzielają im poparcia, wspierając ich kampanię wyborczą. Z zasady pluralizmu wypływa też możliwość nieskrępowanej działalności opozycji, która w wyniku kolejnych demokratycznych wyborów może w legalny sposób przejąć w państwie władzę. 51

Temat: Pluralizm polityczny Zasada pluralizmu politycznego cd. Ważną sferę pluralizmu stanowi różnorodność światopoglądowa i ideologiczna. W państwie demokratycznym nie może funkcjonować tzw. ideologia państwowa – przewodnia i bezwzględnie wiążąca wszystkich uczestników życia publicznego. Wyjątkiem od zasady pluralizmu jest konstytucyjny zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swych programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. 52

Temat: Pluralizm polityczny Funkcje (role, zadania, cele) partii politycznych § Partie polityczne pośredniczą między obywatelami a władzą państwową. § Partie polityczne wyrażają interesy, dążenia i postulaty pluralistycznego społeczeństwa. § Partie polityczne kształtują opinię społeczną i postawy społeczne. § Partie polityczne integrują jednostki i grupy społeczne o zbliżonych celach i aspiracjach politycznych oraz pozyskują je dla przyjmowanych przez siebie strategii. § Partie polityczne popularyzują swoje wartości i zasady programowe. 53

Temat: Pluralizm polityczny Funkcje (role, zadania, cele) partii politycznych cd. § Partie polityczne kształtują i wyłaniają liderów politycznych. § Partie polityczne rekrutują i selekcjonują kandydatów na listy wyborcze. § Partie polityczne uczestniczą w wyborach i mobilizują społeczeństwo do wyborów. § Partia polityczna, która w wyniku wyborów sama lub w koalicji przejmuje władzę, personalnie obsadza organy państwowe i za pośrednictwem tych ludzi decyduje o kierunku polityki państwa – realizując własny program. § Partie opozycyjne pełnią kontrolę nad polityką ugrupowań rządzących. 54

Temat: Pluralizm polityczny Formy konkurowania partii politycznych Marketing polityczny – szczególna postać wpływu politycznego, mającego na celu utrzymanie lub też podniesienie poziomu poparcia dla partii politycznej, jej programu bądź kandydata – czy to w trakcie wyborów, czy też w okresie pomiędzy nimi. Obejmuje on stałą, szczegółową analizę sytuacji na rynku politycznym oraz wszelkie działania mające na celu odniesienie sukcesu politycznego. Celem marketingu politycznego jest: ü rozeznanie potrzeb rynku politycznego, ü sformułowanie oferty programowej i personalnej, ü promocja oferty (przedstawienie danego programu lub kandydata w najkorzystniejszym świetle, przy równoczesnym wykazaniu, że kontrprogramy i kontrkandydaci są znacznie gorszej jakości). 55

Temat: Pluralizm polityczny Formy konkurowania partii politycznych W ramach marketingu politycznego wykorzystuje się różne formy komunikacji z wyborcą. Do bezpośrednich zaliczamy m. in. : wiece, kameralne spotkania, konferencje prasowe. Do pośrednich zaliczamy m. in. : banery, plakaty, ulotki, biuletyny, listy do wyborców, audycje radiowe i telewizyjne, portale internetowe, wywiady lub inne wypowiedzi prasowe. 56

Temat 5: Republika Ojczyzna – to wieli zbiorowy obowiązek. Cyprian Kamil Norwid 57

Temat: Republika Zasada republikańskiej formy rządu Art. 1 Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Konstytucja RP Państwo jest wartością społeczną, jest wspólnotą wszystkich obywateli, co jednocześnie rodzi jednakowe obowiązki obywateli wobec państwa jako wspólnego dobra. Republikańska forma państwa wynika zarówno z nazwy państwa – Rzeczpospolita Polska, jak i zapewnionego wpływu obywateli na skład i funkcjonowanie kadencyjnych organów władzy oraz sprawy publiczne. 58

Temat: Republika Zasady wyboru Prezydenta RP § Wybory zarządza Marszałek Sejmu. § Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat i mają pełnię praw wyborczych. § Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu. § Każda kandydatura winna być poparta podpisami co najmniej 100 tys. obywateli. § Prezydent RP jest wybierany przez Naród (obywateli) w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. § Prezydent RP jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. 59

Temat: Republika Zasady wyboru Prezydenta RP cd. Za wybranego na Prezydenta uważa się kandydata, który uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. Uczestniczy w nim dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Na Prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy. Prezydent RP obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi. 60

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP Zadania Prezydenta RP § § § Jest jednym z organów władzy wykonawczej. Jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej. Jest gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji RP. Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa. 61

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa: ü nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, ü nadaje ordery i odznaczenia, ü stosuje prawo łaski, ü występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, ü wydaje rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw, ü wydaje zarządzenia, ü ma prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe o szczególnym znaczeniu dla państwa (za zgodą Senatu), ü ma prawo złożyć wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli. 62

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w stosunku do Sejmu i Senatu: ü zarządza wybory do Sejmu i Senatu oraz wyznacza dzień wyborów, ü zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu i Senatu, ü ma prawo skrócić kadencję Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji RP, ü ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP, ü ma prawo inicjatywy ustawodawczej, ü podpisuje ustawy albo odmawia podpisania ustaw, czyli korzysta z weta ustawodawczego, ü przed podpisaniem ustawy może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP, ü zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw RP, ü ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do ZN. 63

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP wobec Rady Ministrów: ü desygnuje Prezesa Rady Ministrów, ü powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów i odbiera od nich przysięgę, ü w sytuacji wyrażenia Radzie Ministrów przez Sejm wotum nieufności, Prezydent RP przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę, ü odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, ü na wniosek Prezesa Rady Ministrów dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów, ü w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową. 64

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP wobec władzy sądowniczej: ü powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ü powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, ü powołuje prezesów Sądu Najwyższego, ü powołuje Prokuratora Generalnego, ü powołuje i odwołuje zastępców Prokuratora Generalnego, ü powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, ü powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, ü powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, ü ma prawo wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktu normatywnego. 65

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w zakresie spraw zagranicznych: ü ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, ü mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, ü przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, ü przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. ü Prezydent RP w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i Ministrem Spraw Zagranicznych. 66

Temat: Republika Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa: ü jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP, ü w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, ü mianuje Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, ü na czas wojny na wniosek Prezesa Rady Ministrów mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, ü na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe, ü powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, ü decyduje o użyciu polskich jednostek sił zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 67

Temat 6: Państwo prawa Ignorantia iuris nocet – Nieznajomość prawa szkodzi. 68

Temat: Państwo prawa Zasada państwa prawa Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Konstytucja RP Cechy państwa prawa: § rządy prawa chronią godność i zapewniają wolności i prawa człowieka i obywatela; § obowiązuje równość wobec prawa, czyli nikt nie jest dyskryminowany i nie posiada przywilejów; § ingerencja prawa w sferę naturalnej wolności i swobodnego działania jednostki ma miejsce tylko wtedy, gdy jest konieczna ze względu na dobro wspólne, w imię wolności i praw innych; § instytucje państwa prawnego zapewniają wpływ społeczeństwa na władzę i jego udział w podejmowaniu decyzji państwowych; 69

Temat: Państwo prawa Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § wszystkie organy władzy istnieją i działają na podstawie prawa oraz w granicach przez prawo określonych; § istnieje trójpodział władz, zakładający wzajemne ograniczanie i kontrolowanie przez organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; § obowiązuje demokratyczne prawo wyborcze; § opozycja istnieje legalnie i swobodnie funkcjonuje; § treść prawa jest przedmiotem debaty publicznej i uwzględnia postulaty różnych grup społecznych; § obowiązuje hierarchia aktów prawnych, tzn. zasada prymatu konstytucji nad ustawami i ustaw nad innymi aktami prawnymi parlamentu, rządu lub władz lokalnych; 70

Temat: Państwo prawa Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § prawo jest racjonalne, zrozumiałe, jednoznaczne, możliwe do wykonania i nie posiada luk; § prawo jest jawne, ogłaszane i publikowane w stosownej formie i czasie; § przyjmuje się w stosunku do obywateli zasadę: „dozwolone jest to, co nie jest przez prawo zabronione”; § przymus stosowany jest w przypadkach i w sposób określony przez prawo; § zakazane jest stosowanie odpowiedzialności zbiorowej; § oskarżonemu przysługuje prawo do obrony; § obowiązuje zasada domniemania niewinności oskarżonego, dopóki nie zostanie udowodniona wina; 71

Temat: Państwo prawa Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § obowiązuje zasada, że prawo nie może działać wstecz; § postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne; § istnieją instytucje państwowe zabezpieczające poszanowanie prawa, takie jak: üTrybunał Konstytucyjny, üRzecznik Praw Obywatelskich, üNaczelny Sąd Administracyjny, üniezawisłe sądy, üparlamentarna kontrola działalności administracji rządowej. 72

Temat: Państwo prawa Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów Niezależność sądów Sądy, jako władza odrębna w systemie podziału władzy, nie podlegają ani władzy ustawodawczej, ani władzy wykonawczej w zakresie orzekania. Władze te nie mogą kontrolować orzeczeń sądów, a zmiana tych orzeczeń może odbywać się tylko w drodze kontroli instancyjnej, czyli w drodze apelacji lub kasacji realizowanej przez sądy. Parlament może tylko określać ustrój, organizację i działalność sądów, ale tylko w ramach realizacji funkcji ustawodawczej, przesądzając także o tym, jaki czyn jest zakazany i jaką karą jest zagrożony. 73

Temat: Państwo prawa Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów Ze wszystkich pracowników aparatu państwowego atrybut niezawisłości przysługuje wyłącznie sędziom, którzy w zakresie orzekania podlegają tylko Konstytucji RP i ustawom. Niezawisłość sędziów oznacza niedopuszczalność jakichkolwiek nacisków na sędziego z zewnątrz, a także wydawanie orzeczeń na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. 74

Temat: Państwo prawa Władza sądownicza Sądem jest organ wyposażony we władzę sprawujący wymiar sprawiedliwości, niezależny i odrębny od innych organów, składający się z sędziów, to jest osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, i wyposażonych w atrybut niezawisłości, rozpoznający sprawy i rozstrzygający je zgodnie z wymogami procedur i na podstawie powszechnie obowiązującego prawa. Za wymiar sprawiedliwości uznać należy działalność państwa realizowaną przez niezawisłe sądy, a polegającą na stosowaniu przepisów obowiązującego prawa do konkretnych stanów faktycznych, rozpoznawanych w sprawach karnych i cywilnych oraz w sprawach z zakresu prawa administracyjnego. 75

Temat: Państwo prawa Organizacja sądownictwa powszechnego Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sądy powszechne rozpoznają sprawy cywilne, rodzinne, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, karne i o wykroczenia. Strukturę, organy, kompetencje sądów powszechnych i zasady ich funkcjonowania oraz nadzór administracyjny nad nimi reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. W sądach rejonowych tworzone są wydziały: cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych. 76

Temat: Państwo prawa Organizacja sądownictwa administracyjnego Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami administracji rządowej. Kontrola działalności administracji publicznej dotyczy zgodności z prawem. Sądami administracyjnymi są wojewódzkie sądy administracyjne, które rozpoznają sprawy w pierwszej instancji, oraz Naczelny Sąd Administracyjny, który sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do jego właściwości na mocy innych ustaw. 77

Temat: Państwo prawa Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego Zasada instancyjności Konstytucja wprowadza wymóg, by postępowanie sądowe było co najmniej dwuinstancyjne. Ma to na celu usunięcie błędów, pomyłek bądź uchybień popełnionych w pierwszej instancji. Dlatego też w katalogu praw jednostki znalazł się art. 73 przyznający każdej ze stron prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Środkiem odwoławczym od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji jest apelacja, a od orzeczeń sądu drugiej instancji kasacja. Jest ona środkiem zaskarżenia przysługującym stronom i prowadzi ona do utrzymania orzeczenia lub jego uchylenia, i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia. 78

Temat 7: Konstytucjonalizm Konstytucja to ustawa zasadnicza państwa, charakteryzująca się szczególną treścią, szczególną formą i szczególną mocą prawną. 79

Temat: Konstytucjonalizm Zasada konstytucjonalizmu Szczególna treść konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią spraw (nazywanych materiami konstytucyjnymi) oraz na sposobie ich regulowania. Należą do nich: § podstawowe zasady ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa; § status prawny jednostki w państwie, czyli podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela; § kreacja, organizacja i kompetencje organów władzy publicznej (państwowej i samorządowej) oraz ich wzajemne relacje; § relacje między państwem a społecznością międzynarodową; § sprawy zmian konstytucji. 80

Temat: Konstytucjonalizm Zasada konstytucjonalizmu Szczególna forma konstytucji wyraża się w jej szczególnej nazwie (tylko ten akt jest określany mianem konstytucja) oraz w szczególnym trybie jej uchwalania i dokonywania w niej zmian. Szczególna moc prawna konstytucji wyraża się w przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie źródeł prawa stanowionego. Wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. 81

Temat: Konstytucjonalizm Funkcje konstytucji Funkcja prawna (normatywna) – konstytucja jest aktem prawotwórczym o najwyższej mocy prawnej, stanowiącym podstawę całego systemu praw w każdym państwie konstytucyjnym. Funkcja programowa – konstytucja określa kierunki rozwoju państwa i zobowiązuje parlament do uchwalania ustaw, które mają rozwijać i konkretyzować idee zawarte w konstytucji. Funkcja organizacyjna (organizatorska) – konstytucja odgrywa rolę statutu organizacyjnego państwa, gdyż określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną. Funkcja integracyjna – konstytucja służy identyfikacji obywateli z państwem oraz integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego. Funkcja wychowawcza – konstytucja jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań politycznych, zawiera określone idee i dąży do ich realizacji. 82

Temat: Konstytucjonalizm Uchwalenie Konstytucji RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 roku. Prezydent RP zarządził referendum konstytucyjne na dzień 25 maja 1997 roku. Obywatele Rzeczypospolitej Polskiej zaaprobowali w referendum uchwaloną przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucję większością 53, 45% głosujących. W referendum wzięło udział 42, 86 % uprawnionych do głosowania. Dnia 15 lipca 1997 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę stwierdzającą ważność referendum konstytucyjnego i na tej podstawie Prezydent RP w dniu 16 lipca 1997 r. podpisał Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Weszła ona w życie 17 października 1997 roku. 83

Temat: Konstytucjonalizm Systematyka Konstytucji RP Uroczysty wstęp (preambuła) § § § § Rozdział III. Rozdział IV. Rozdział VIII. Rozdział IX. Rozdział XIII. Rzeczpospolita Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Źródła prawa Sejm i Senat Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rada Ministrów i administracja rządowa Samorząd terytorialny Sądy i trybunały Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Finanse publiczne Stany nadzwyczajne Zmiana Konstytucji 84 Przepisy przejściowe i końcowe

Temat: Konstytucjonalizm Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego RP § Podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o zgodności z Konstytucją ustaw, a także umów międzynarodowych ratyfikowanych na mocy upoważnienia parlamentu i innych aktów prawnych. § TK orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi na podstawie ustawowego upoważnienia umowami międzynarodowymi. § Na wniosek Prezydenta TK może badać zgodność z Konstytucją umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją. § Trybunał Konstytucyjny orzeka też o zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami aktów normatywnych wydawanych przez centralne organy państwowe. 85

Temat: Konstytucjonalizm Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego RP cd. § TK orzeka w sprawach skargi konstytucyjnej. Skargę tę może wnosić do TK, po wyczerpaniu wszelkich procedur, każdy, którego konstytucyjna wolność lub prawo zostały naruszone. Wnosi się wówczas skargę w sprawie zgodności z Konstytucją, ustawą lub innym aktem normatywnym, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego określonych w konstytucji. § TK orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. § TK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. 86

Temat: Konstytucjonalizm Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego RP Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego Artykuł 190 ust. 1 Konstytucji nadaje orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego moc powszechnie obowiązującą, są one zatem ostateczne. 87

Temat 8: Trójpodział władzy Każda władza demoralizuje, a władza absolutna demoralizuje absolutnie. John Acton 88

Temat: Trójpodział władzy Zasada trójpodziału władzy Art. 10 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Konstytucja RP Relacje między organami władzy polegają na podziale kompetencji, ograniczonym zakresie władztwa, wzajemnej kontroli, hamowaniu i blokowaniu przy jednoczesnej ich współpracy. 89

Temat: Trójpodział władzy Zasady powoływania Rady Ministrów RP (rządu) Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent RP powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 90

Temat: Trójpodział władzy Zasady powoływania Rady Ministrów RP (rządu) W razie niepowołania Rady Ministrów w ww. trybie, Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w ww. trybie, Prezydent RP w ciągu 14 dni powołuje prezesa Rady Ministrów i, na jego wniosek, pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta RP udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w ww. trybie, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. 91

Temat: Trójpodział władzy Kompetencje Rady Ministrów Rada Ministrów: ü prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, ü kieruje administracją rządową, ü dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej, ü zapewnia wykonywanie ustaw, ü wydaje rozporządzenia (akty wykonawcze do ustaw), ü koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej, ü chroni interesy Skarbu Państwa, ü uchwala projekt budżetu państwa, ü kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala sprawozdanie z wykonania budżetu, 92

Temat: Trójpodział władzy Kompetencje Rady Ministrów cd. ü zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, ü zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, ü sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, ü zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, ü sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, ü w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. 93

Bibliografia Antoszewski A. , Herbut R. (red. ): Leksykon politologii, Wrocław 2004. Górecki D. (red. ): Polskie prawo konstytucyjne w zarysie, Warszawa 2008. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Kuciński J. : Nauka o państwie i prawie, Warszawa 2008. Lamentowicz W. : Państwo współczesne, Warszawa 1996. Lewandowski J. : Elementy prawa, Warszawa 2011. Podsiadło M. (red. ): Prawo konstytucyjne. Repetytorium, Warszawa 2012. Skrzydło W. : Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r. , Warszawa 2008. Wojtaszczyk K. A. , Jakubowski W. (red. ): Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007. 94