III Organy wadzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej Wadza

III. Organy władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej Władza rządzących wywodzi się z przyzwolenia rządzonych.

Tematy lekcji; numery slajdów 1. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej; 4– 23 2. Formy demokracji bezpośredniej w Rzeczypospolitej Polskiej; 24– 31 3. Wybory parlamentarne w Rzeczypospolitej Polskiej; 32– 44 4. Władza ustawodawcza w Rzeczypospolitej Polskiej; 45– 71 5. Władza wykonawcza – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; 72– 83 2

Tematy lekcji; numery slajdów 6. Władza wykonawcza – Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej; 84– 98 7. Samorząd terytorialny w Rzeczypospolitej Polskiej; 99– 114 8. Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w Rzeczypospolitej Polskiej; 115– 138 9. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej; 139– 157 10. Organy kontroli i ochrony prawa w Rzeczypospolitej Polskiej; 158– 171 Bibliografia; 172 3

Temat 1: Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej 4

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Funkcje konstytucji Funkcja prawna (normatywna) – konstytucja jest aktem prawotwórczym o najwyższej mocy prawnej, stanowiącym podstawę całego systemu praw w każdym państwie konstytucyjnym. Funkcja programowa – konstytucja określa kierunki rozwoju państwa i zobowiązuje parlament do uchwalania ustaw, które mają rozwijać i konkretyzować idee zawarte w konstytucji. Funkcja organizacyjna (organizatorska) – konstytucja odgrywa rolę statutu organizacyjnego państwa, gdyż określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną. Funkcja integracyjna – konstytucja służy identyfikacji obywateli z państwem oraz integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego konsensusu społecznego. Funkcja wychowawcza – konstytucja jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań politycznych, zawiera określone idee i dąży do ich realizacji. 5

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada państwa prawa Art. 2. Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Konstytucja RP Cechy państwa prawa: § rządy prawa chronią godność i zapewniają wolności i prawa człowieka i obywatela; § obowiązuje równość wobec prawa, czyli nikt nie jest dyskryminowany i nie posiada przywilejów; § ingerencja prawa w sferę naturalnej wolności i swobodnego działania jednostki ma miejsce tylko wtedy, gdy jest konieczna ze względu na dobro wspólne, w imię wolności i praw innych; § instytucje państwa prawnego zapewniają wpływ społeczeństwa na władzę i jego udział w podejmowaniu decyzji państwowych; 6

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § wszystkie organy władzy istnieją i działają na podstawie prawa oraz w granicach przez prawo określonych; § istnieje trójpodział władz, zakładający wzajemne ograniczanie i kontrolowanie przez organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej; § obowiązuje demokratyczne prawo wyborcze; § opozycja istnieje legalnie i swobodnie funkcjonuje; § treść prawa jest przedmiotem debaty publicznej i uwzględnia postulaty różnych grup społecznych; § obowiązuje hierarchia aktów prawnych, tzn. zasada prymatu konstytucji nad ustawami i ustaw nad innymi aktami prawnymi parlamentu, rządu lub władz lokalnych; 7

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § prawo jest racjonalne, zrozumiałe, jednoznaczne, możliwe do wykonania i nie posiada luk; § prawo jest jawne, ogłaszane i publikowane w stosownej formie i czasie; § w stosunku do obywateli przyjmuje się zasadę: „dozwolone jest to, co nie jest przez prawo zabronione”; § przymus stosowany jest w przypadkach i w sposób określony przez prawo; § zakazane jest stosowanie odpowiedzialności zbiorowej; § oskarżonemu przysługuje prawo do obrony; § obowiązuje zasada domniemania niewinności oskarżonego, dopóki nie zostanie udowodniona wina; 8

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada państwa prawa Cechy państwa prawa cd. : § obowiązuje zasada, że prawo nie może działać wstecz; § postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne; § istnieją instytucje państwowe zabezpieczające poszanowanie prawa, takie jak: üTrybunał Konstytucyjny, üRzecznik Praw Obywatelskich, üNaczelny Sąd Administracyjny, üniezawisłe sądy, üparlamentarna kontrola działalności administracji rządowej. 9

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada unitarnej formy państwa Art. 3. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym. Konstytucja RP Istnieje jeden system naczelnych (centralnych) organów państwowych, których kompetencje odnoszą się do całej Polski. Istnieje jedna Konstytucja RP i jednolity system prawa, których normy obowiązują na całym terytorium państwa polskiego. Istnieje jednolite obywatelstwo oznaczające, że żadna z jednostek podziału terytorialnego nie może ustanawiać i nadawać odrębnego obywatelstwa. Działa jednolity system sądowy. Wymiar sprawiedliwości wykonywany jest na podstawie jednolitego na całym terytorium państwa systemu prawa materialnego i procesowego. 10

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada suwerenności (zwierzchnictwa) narodu Art. 4. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Konstytucja RP Naród jest rozumiany jako zbiorowość osób związanych z państwem poprzez fakt posiadania jego obywatelstwa. Wyraża to preambuła Konstytucji RP w słowach: [. . . ] my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej [. . . ]. Suwerenność narodu urzeczywistnia się w tym, że: § prawo powinno wyrażać wolę ogółu obywateli, § wola narodu wyrażana jest w formach demokracji bezpośredniej (np. referendum) oraz demokracji pośredniej (np. wybieralnych i kadencyjnych organach władzy). 11

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada gwarancji praw i wolności jednostki Art. 30. Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych. Konstytucja RP W doktrynie praw człowieka akcentuje się następującą prawidłowość: jestem człowiekiem, a więc mam określone prawa. Wolności i prawa człowieka zawsze są bowiem pochodną człowieczeństwa istoty ludzkiej, a nie odwrotnie. Konstytucja RP prawom jednostki poświęca rozdział II. Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela. 12

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada konstytucjonalizmu Konstytucja to ustawa zasadnicza państwa, charakteryzująca się szczególną treścią, szczególną formą i szczególną mocą prawną. Szczególna treść konstytucji polega na zakresie regulowanych przez nią spraw (nazywanych materiami konstytucyjnymi) oraz na sposobie ich regulowania. Należą do nich: § podstawowe zasady ustroju politycznego oraz społeczno-gospodarczego państwa; § status prawny jednostki w państwie, czyli podstawowe wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela; § kreacja, organizacja i kompetencje organów władzy publicznej (państwowej i samorządowej) oraz ich wzajemne relacje; § relacje między państwem a społecznością międzynarodową; § sprawy zmian konstytucji. 13

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada konstytucjonalizmu Szczególna forma konstytucji wyraża się w jej szczególnej nazwie (tylko ten akt jest określany mianem konstytucja) oraz w szczególnym trybie jej uchwalania i dokonywania w niej zmian. Szczególna moc prawna konstytucji wyraża się w przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie źródeł prawa stanowionego. Wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności. 14

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada podziału i równowagi władz Art. 10 1. Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 2. Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały. Konstytucja RP Relacje między organami władzy polegają na podziale kompetencji, ograniczonym zakresie władztwa, wzajemnej kontroli, hamowaniu i blokowaniu przy jednoczesnej ich współpracy. 15

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada republikańskiej formy rządów Art. 1 Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Konstytucja RP Państwo jest wartością społeczną, jest wspólnotą wszystkich obywateli, co jednocześnie rodzi jednakowe obowiązki obywateli wobec państwa jako wspólnego dobra. Republikańska forma państwa wynika zarówno z nazwy państwa – Rzeczpospolita Polska, jak i zapewnionego wpływu obywateli na skład i funkcjonowanie kadencyjnych organów władzy oraz sprawy publiczne. 16

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada pluralizmu Art. 11. 1. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Art. 12. Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno – zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji. Konstytucja RP 17

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada pluralizmu Obywatele mają możliwość aktywnego uczestnictwa w życiu publicznym, tym samym w kształtowaniu kierunków polityki państwowej. Upodmiotowienie obywateli czyni ich współodpowiedzialnymi za losy państwa. Społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo pluralistyczne, w którym każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie instytucjach i organizacjach, służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika itp. . Instytucje społeczeństwa obywatelskiego działają niezależnie od władzy państwowej. Podejmowane przez obywateli działania mają na celu właściwe zarządzanie sprawami dotyczącymi całej społeczności, w imię dobra wspólnego i wspólnych korzyści. 18

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu Art. 15. 1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Art. 16. 1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. 2. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Art. 17. 1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. 2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. [. . . ] Konstytucja RP 19

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu Decentralizacja urzeczywistniana jest głównie w drodze przenoszenia kompetencji i zadań z organów centralnych na organy, czy jednostki administracyjne niższego szczebla. Organom tym przekazywane są również środki finansowe. Instytucja samorządu gwarantuje obywatelom udział w sprawowaniu władzy publicznej w sprawach lokalnych. Instytucji samorządu terytorialnego Konstytucja RP przypisuje szczególną rolę, czemu daje wyraz w rozdziale VII zatytułowanym „Samorząd terytorialny”. Konstytucja dopuszcza też istnienie innych form samorządu: zawodowego, gospodarczego, wyznaniowego itp. Funkcjonowanie zróżnicowanych form samorządu służy urzeczywistnianiu idei społeczeństwa obywatelskiego. 20

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada społecznej gospodarki rynkowej Art. 20. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Konstytucja RP 21

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada społecznej gospodarki rynkowej Przez społeczną gospodarkę rynkową rozumie się ustrój gospodarczy określający z jednej strony zasadę liberalizmu gospodarczego z gospodarką rynkową, z drugiej zaś zapewniający realizację celów społecznych. Dopuszcza się w nim interwencję państwa, choć nie sprowadza się go do roli opiekuńczej. Państwo musi jednak dążyć do wyrównywania szans życiowych poszczególnych osób, działać łagodząco wobec pewnych grup, osłabiając negatywne skutki przemian gospodarczych. Artykuł 20 Konstytucji RP należy rozumieć jako ogólne zobowiązanie państwa do podejmowania działań łagodzących społeczne skutki funkcjonowania praw rynku, ale dokonywanych z poszanowaniem tych praw. 22

Temat: Konstytucyjne zasady ustroju RP Zasada społecznej gospodarki rynkowej Dla kształtowania społecznego aspektu gospodarki rynkowej istotne znaczenie mają takie treści Konstytucji RP, jak: ▪ wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz organizacjach pracodawców, ▪ prawo obywateli do informacji gospodarczej, ▪ prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia, ▪ wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, ▪ zapewnienie minimalnej wysokości wynagrodzenia, ▪ obowiązek prowadzenia przez państwo polityki pełnego produktywnego zatrudnienia i zwalczania bezrobocia, ▪ prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, ▪ prawo do zabezpieczenia społecznego. 23

Temat 2: Formy demokracji bezpośredniej w Rzeczypospolitej Polskiej 24

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Prawo do udziału w wyborach i referendach Prawo obywatela do wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Jest to granica wieku, od której uważa się człowieka za przygotowanego do podejmowania ważnych decyzji w sposób świadomy i odpowiedzialny. Jest to granica tzw. czynnego prawa wyborczego, czyli prawa wybierania. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych. 25

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Referendum – to sposób bezpośredniego decydowania wyborców, w drodze głosowania, o różnych sprawach życia państwowego kraju lub określonego terytorium, będących przedmiotem głosowania i ze skutecznością wskazaną w akcie prawnym, stanowiącym podstawę tego głosowania. Referendum nazywane bywa często głosowaniem powszechnym. 26

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Rodzaje referendów q Biorąc za kryterium zasięg terytorialny, wyróżnić można: a) referendum ogólnokrajowe – przeprowadzane na terytorium całego państwa, w którym mogą wziąć udział wszyscy jego obywatele, rozstrzygające sprawy o znaczeniu ogólnym, powszechnym, dotyczące wszystkich lub przynajmniej większość obywateli tego kraju; b) referendum lokalne – przeprowadzane w poszczególnych jednostkach podziału terytorialnego państwa, w którym mogą wziąć udział obywatele zamieszkali w tej jednostce, a mające za przedmiot sprawy o znaczeniu lokalnym, dotyczące tych obywateli (społeczności lokalnej). 27

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Rodzaje referendów q Z uwagi na konieczność przeprowadzenia referendum wyróżnia się: a) referendum obligatoryjne, którego obowiązek przeprowadzenia wynika z przepisów ustawowych (zwłaszcza konstytucyjnych), wskazujących sytuacje, w jakich określone decyzje muszą dla swej prawomocności zostać przyjęte w referendum; w przypadku referendum tego rodzaju na ustawowo wskazanych organach władzy publicznej spoczywa nierzadko obowiązek jego przeprowadzenia; b) referendum fakultatywne – jego przeprowadzenie zależy od woli uprawnionych organów, które według swojego uznania podejmują decyzję w tej sprawie. 28

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Rodzaje referendów q Według kryterium materii głosowania referenda mogą być: a) konstytucyjne – gdy ich przedmiotem jest uchwalenie lub zmiana konstytucji; b) ustawodawcze – dotyczące uchwalenia ustawy; c) administracyjne – rozstrzygające sprawy należące do kompetencji organów administracji publicznej; d) finansowe – dotyczące np. spraw budżetowych lub podatkowych. 29

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Rodzaje referendów q Ze względu na etap procedury stanowienia aktu prawnego, będącego przedmiotem referendum, wyróżnia się: a) referendum wstępne, zwane czasem cząstkowym, poprzedzające ustanowienie danego aktu prawnego; przedmiotem tego referendum mogą być projekty aktów ustawodawczych, same ich założenia (zasady) lub projekty konkretnych rozstrzygnięć; b) referendum ratyfikacyjne, którego przedmiotem jest cały akt ustawodawczy, a rolą głosowania jest jego przyjęcie lub odrzucenie. 30

Temat: Formy demokracji bezpośredniej w RP Rodzaje referendów q Biorąc za podstawę klasyfikacji moc wiążącą wyników referendum, można wyróżnić: a) referendum stanowiące (rozstrzygające) – gdy decyzje w nim podjęte są wiążące dla organów władzy; b) referendum konsultatywne (opiniodawcze) – gdy obywatele w referendum wyrażają jedynie swoją opinię, zaś podjęcie ostatecznej decyzji w sprawie będącej przedmiotem referendum pozostaje w gestii właściwego organu władzy publicznej (centralnego lub terenowego). 31

Temat 3: Wybory parlamentarne w Rzeczypospolitej Polskiej 32

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasada przedstawicielstwa Art. 4 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli [. . . ]. Art. 104 1. Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców. Konstytucja RP Instytucja przedstawicielstwa jest nierozerwalnie związana z mandatem, czyli pełnomocnictwem, jakiego wyborcy udzielają przedstawicielowi w drodze aktu wyborczego. 33

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasada przedstawicielstwa Wybory parlamentarne ukazują znaczącą rolę partii politycznych, które opracowują programy działania, zgłaszają kandydatów na przedstawicieli (posłów i senatorów), grupują wybranych członków parlamentu w kluby, kierują ich działalnością w izbie, odgrywają decydującą rolę w poszukiwaniu i tworzeniu większości parlamentarnej niezbędnej do powstania rządu. Posłowie i senatorowie są przedstawicielami całego Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców. Dlatego w wykonywaniu mandatu mają się kierować interesem ogółu (mandat wolny), a nie tylko części społeczeństwa (wyborców okręgu wyborczego czy partii politycznej, z ramienia której kandydowali). Posła (senatora) wyborcy nie mogą odwołać. 34

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP q Sejm składa się z 460 posłów. Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który ukończył 21 lat. q Senat składa się ze 100 senatorów. Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który ukończył 30 lat. 35

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Kandydatów na posłów i senatorów mogą zgłaszać partie polityczne i wyborcy. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa Ustawa Kodeks wyborczy. Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy. Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. 36

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Zakończenie kadencji Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent RP zarządza skrócenie kadencji Sejmu w sytuacji, gdy Sejm nie udzielił wotum zaufania Radzie Ministrów w drugiej procedurze rezerwowej powoływania RM. Prezydent RP może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu w sytuacji, gdy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona uchwalona i przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu. Każdorazowe skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. 37

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Zasady prawa wyborczego Ogół zasad postępowania związanych z powoływaniem organów w drodze wyborów określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku oraz ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. Zasada powszechności – dotyczy kręgu osób uprawnionych do czynnego udziału w wyborach. Stanowi ona gwarancję, że wszyscy obywatele dorośli i zdolni do podejmowania decyzji w sprawach publicznych dopuszczeni są do udziału w wyborach. Prawa wyborcze przysługują zatem wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem sądu, nie są pozbawieni praw publicznych i nie są ubezwłasnowolnieni. 38

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Zasady prawa wyborczego Zasada bezpośredniości – oznacza wybory jednostopniowe. Wyborca dokonuje wyboru kandydata bezpośrednio, nie zaś przy pomocy organów pośredniczących w przekazaniu jego woli. Wyborca osobiście wskazuje, na kogo chce oddać głos. Wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności może głosować korespondencyjnie lub za pośrednictwem pełnomocnika. 39

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Zasady prawa wyborczego Zasada równości – oznacza przyznanie każdemu wyborcy w wyborach do tego samego organu jednakowej liczby głosów. Waga każdego głosu jest taka sama, tzn. każdy głos jest w równym stopniu ważny i w równym stopniu wpływa na wynik wyborów. Zasada tajności – oznacza zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru. Wyborca oddaje swój głos w taki sposób, by pozostałe osoby nie wiedziały, na kogo głosuje. Nie ma obowiązku ujawniać komukolwiek, na kogo głosuje. Zasada ta dotyczy tylko jednego stadium procesu wyborczego – głosowania. 40

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP Zasady ustalania wyników wyborów dotyczą sposobu przydzielania mandatów w okręgach wyborczych poszczególnym kandydatom lub listom kandydatów po akcie głosowania. Mamy tutaj do czynienia z dwoma możliwymi systemami ustalania wyników wyborów – z systemem wyborów większościowych i z systemem wyborów proporcjonalnych. 41

Temat: Wybory parlamentarne w RP Zasady wyborów do Sejmu i Senatu RP System wyborów większościowych – polega najogólniej na tym, że mandat przyznaje się temu kandydatowi w okręgu jednomandatowym, który uzyska największą liczbę głosów (zwycięzca bierze wszystko). System wyborów proporcjonalnych – jest stosowany jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych, gdy mamy do czynienia z głosowaniem na listy wyborcze. Mandaty w okręgu wyborczym są dzielone pomiędzy poszczególne listy proporcjonalnie do liczby głosów, jakie zostały w wyborach na te listy oddane. 42

Temat: Wybory parlamentarne w RP Funkcje demokratycznych wyborów Doniosłość demokratycznych (wolnych) wyborów podkreślają funkcje, jakie pełnią w systemie politycznym: ü umożliwiają wyrażanie woli przez wyborców (elektorat) w nieskrępowanym i wolnym od nacisku władz akcie głosowania; ü wyłaniają składy wybieranych organów przedstawicielskich na okres ich kadencji; ü stanowią formę kontroli, oceny i wymiany elit politycznych; ü dają obywatelom możliwość rzeczywistego wpływu na proces sprawowania władzy, ü uprawomocniają (legitymizują) cały system polityczno-ustrojowy oraz określoną ekipę rządzącą do działania w imieniu narodu; 43

Temat: Wybory parlamentarne w RP Funkcje demokratycznych wyborów ü umożliwiają zaprezentowanie ugrupowaniom politycznym różnych koncepcji (programów politycznych) rozwiązywania problemów społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturalnych w skali państwa czy społeczności lokalnej; ü umożliwiają wyborcom wyrażenie poparcia dla określonego programu politycznego; ü sprzyjają rywalizacji kandydatów i opcji programowych; ü są okazją do zbiorowej refleksji nad problemami do rozwiązania, przez co kształtują świadomość obywatelskiej odpowiedzialności; ü wyznaczają programy określające kierunki działań państwa; ü pomagają obywatelom w ideowo-politycznej autoidentyfikacji; ü poszerzają zakres i podwyższają poziom demokratycznej walki politycznej; ü podnoszą poziom kultury politycznej społeczeństwa obywatelskiego. 44

Temat 4: Władza ustawodawcza w Rzeczypospolitej Polskiej 45

Temat: Władza ustawodawcza w RP Status prawny posłów i senatorów Zasada niepołączalności Nie można być równocześnie posłem i senatorem. Mandatu posła (senatora) nie można łączyć z funkcją Prezydenta RP, posła do Parlamentu Europejskiego, radnego rady gminy, powiatu lub sejmiku województwa, członka zarządu gminy, powiatu, województwa, związku komunalnego, wójta, burmistrza, prezydenta miasta, Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP lub z posadą w administracji rządowej. 46

Temat: Władza ustawodawcza w RP Status prawny posłów i senatorów Zasada niepołączalności cd. : Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego (senatorskiego). Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość łączenia funkcji parlamentarnej z członkostwem w Radzie Ministrów, byciem sekretarzem stanu w administracji rządowej. 47

Temat: Władza ustawodawcza w RP Status prawny posłów i senatorów Mandat parlamentarny O charakterystyce mandatu parlamentarnego w Polsce przesądza art. 104 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi: „Posłowie i senatorowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców” (mandat wolny). Z przepisu tego można wyprowadzić 3 szczegółowe cechy mandatu: § Uniwersalność – poseł reprezentuje generalny podmiot suwerenności, jakim jest naród. § Niezależność – nie istnieje taki podmiot, który mógłby narzucić parlamentarzyście sposób podejmowania działań (nie jest to w szczególności grupa wyborców, organizacja, partia, do której przynależy poseł). § Nieodwołalność – wyborcy ani ich zrzeszenia nie posiadają władzy, by doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła. 48

Temat: Władza ustawodawcza w RP Status prawny posłów i senatorów Immunitety parlamentarne Poseł (senator) nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu (immunitet materialny). Za taką działalność poseł (senator) odpowiada wyłącznie przed Sejmem (Senatem), a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł (senator) nie może być pociągnięty bez zgody Sejmu (Senatu) do odpowiedzialności karnej (immunitet formalny). Poseł (senator) może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej (zrzeczenie się immunitetu). 49

Temat: Władza ustawodawcza w RP Status prawny posłów i senatorów Nietykalność Poseł (senator) nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu (Senatu), z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (nietykalność). 50

Temat: Władza ustawodawcza w RP Prawa i obowiązki posłów i senatorów Uprawnienia posłów i senatorów: ü udział w posiedzeniach Sejmu (Senatu) oraz komisji, których jest członkiem, ü prawo do wybierania i bycia wybieranym do organów Sejmu (Senatu), ü prawo organizowania się w kluby, koła i zespoły poselskie i senatorskie, ü prawo do uczestniczenia w podejmowaniu poselskich/ senatorskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz w rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu, ü prawo do wyrażania swojego stanowiska oraz zgłaszania wniosków w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach Sejmu/Senatu i organów, ü prawo (tylko posłów) zgłaszania interpelacji i zapytań, a także pytań w sprawach bieżących, pod adresem premiera i pozostałych członków rządu, 51

Temat: Władza ustawodawcza w RP Prawa i obowiązki posłów i senatorów Uprawnienia posłów i senatorów cd. : ü prawo uczestniczenia w sesjach sejmików województw, rad powiatów, rad gmin właściwych dla okręgu wyborczego, z którego został wybrany, ü prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, a także spółek i innych jednostek gospodarczych Skarbu Państwa lub komunalnych, ü prawo podejmowania interwencji w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, w zakładzie lub przedsiębiorstwie państwowym oraz w organizacji społecznej, a także w jednostkach gospodarki niepaństwowej dla załatwienia sprawy wniesionej w imieniu własnym bądź wyborcy, jak również prawo zaznajamiania się z tokiem jej rozpatrzenia; legitymacja poselska lub senatorska uprawnia do wstępu na teren tych jednostek, 52

Temat: Władza ustawodawcza w RP Prawa i obowiązki posłów i senatorów Uprawnienia posłów i senatorów cd. : ü prawo zorganizowania w terenie biura poselskiego (senatorskiego), do zatrudniania pracowników tego biura i do uzyskiwania na te cele środków finansowych z budżetu parlamentu, ü prawo do uposażenia i diety parlamentarnej, ü prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju, ü prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych, ü prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych i szereg szczegółowych uprawnień z tego wynikających. 53

Temat: Władza ustawodawcza w RP Prawa i obowiązki posłów i senatorów Obowiązki posłów i senatorów: ü obowiązek czynnego udziału w pracach Sejmu (Senatu) i organach, do których został wybrany oraz w pracach Zgromadzenia Narodowego, ü obowiązek informowania wyborców o swojej pracy w Sejmie (Senacie), ü obowiązek usprawiedliwiania swojej nieobecności w posiedzeniach Sejmu (Senatu), ü przyjmowanie opinii, postulatów, wniosków i brania ich pod uwagę w swojej działalności parlamentarnej, ü obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym. 54

Temat: Władza ustawodawcza w RP Organy wewnętrzne Sejmu q. Marszałek Sejmu jest wybierany przez Sejm z grona posłów na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Kompetencje Marszałka Sejmu: ü przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu, ü sprawuje zastępstwo Prezydenta RP gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu Prezydenta RP, ü zarządza wybory prezydenckie, ü reprezentuje Sejm, ü zwołuje posiedzenia Sejmu, ü przewodniczy obradom Sejmu, ü kieruje pracami Prezydium Sejmu, przewodniczy posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów. 55

Temat: Władza ustawodawcza w RP Organy wewnętrzne Sejmu q. Prezydium Sejmu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie. Kompetencje Prezydium: ü ustala plany prac Sejmu po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów, ü czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów, ü ustala tzw. tygodnie posiedzeń, ü zwołuje posiedzenia Sejmu, ustala ich porządek dzienny i przedstawia go do zatwierdzenia Sejmowi, ü nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów Państwa skierowanym do Sejmu, ü dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu, ü prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem, 56

Temat: Władza ustawodawcza w RP Organy wewnętrzne Sejmu Kompetencje Prezydium c. d. : ü prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów, ü organizuje współpracę między komisjami sejmowymi, koordynuje ich działania oraz może zlecać im rozpatrzenie określonych spraw, ü dokonuje okresowych ocen wykonywania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów, ü ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz, ü udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, ü uchwala projekt budżetu Kancelarii Sejmu oraz nadzoruje jego wykonanie, ü uchwala statut Kancelarii Sejmu. 57

Temat: Władza ustawodawcza w RP Organy wewnętrzne Sejmu q. Konwent Seniorów W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych. Konwent Seniorów opiniuje w szczególności: ü projekty planów prac Sejmu, ü projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, ü wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, ü wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, ü zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu, ü inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu. 58

Temat: Władza ustawodawcza w RP Organy wewnętrzne Sejmu q. Komisje sejmowe Sejm powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne. Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy. Komisje sejmowe są organami powołanymi do: ü rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, ü wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami. 59

Temat: Władza ustawodawcza w RP Zasady działania Sejmu i Senatu q Zasada permanencji Kadencja parlamentu ma – z punktu widzenia funkcjonowania jego izb – charakter jednolity, a tym samym nie istnieje jej podział na okresy sesji i okresy międzysesyjne. W całym okresie kadencji Marszałek może zwoływać jej posiedzenia. Posiedzenie Sejmu jest to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Dla określenia ram czasowych posiedzenia znaczenie zasadnicze ma więc zakres porządku dziennego – posiedzenie trwa tak długo, aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. Praktyka zna tzw. tygodnie posiedzeń oraz tygodnie, gdy posiedzeń się nie zwołuje. 60

Temat: Władza ustawodawcza w RP Zasady działania Sejmu i Senatu q Zasada jawności W odniesieniu do posiedzeń Sejmu i Senatu zasada ta ma charakter zupełny, tzn. obejmuje: ü jawność i publiczność obrad rozumianą jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad przez publiczność i środki masowego przekazu, ü dostępność dokumentów i materiałów stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu, tzn. dostarczonych na posiedzeniu wszystkim posłom, ü następczą dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad, zwłaszcza druków sejmowych i sprawozdań stenograficznych, które zawierają m. in. imienne wykazy głosowań. Sejm (Senat) może jednak, o ile wymaga tego dobro państwa, postanowić o tajności obrad. 61

Temat: Władza ustawodawcza w RP Zasady działania Sejmu i Senatu Zasada jawności cd. : Bardziej ograniczone jest odniesienie zasady jawności do posiedzeń komisji sejmowych i senackich: ü udział przedstawicieli prasy, radia i telewizji jest możliwy za zgodą przewodniczącego komisji, ü komisja może postanowić o odbyciu posiedzenia zamkniętego, ü niektóre komisje działają z ograniczeniem zasady jawności, m. in. : Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja do spraw Służb Specjalnych, komisje śledcze 62

Temat: Władza ustawodawcza w RP Zasady działania Sejmu i Senatu Zasada jawności cd. : Przyjęte rozwiązania w zakresie jawności prac parlamentu służą także realizacji konstytucyjnego prawa obywateli do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej, jak też osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów pochodzących z wyborów z możliwością rejestracji dźwięku i obrazu. Jakiekolwiek ograniczenie tego prawa może nastąpić tylko ze względu na określoną w ustawach ochronę wolności oraz praw innych osób i podmiotów gospodarczych, a także ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. 63

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja ustrojodawcza Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć Senat lub Prezydent RP co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności minimum połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 64

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów i grupie co najmniej 100 tys. obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 65

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Po zakończeniu ww. postępowania Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi RP. 66

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Prezydent RP podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. Przed podpisaniem ustawy Prezydent RP może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent RP nie może odmówić podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent RP odmawia podpisania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Konstytucją. 67

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP Funkcja ustawodawcza – tryb ustawodawczy cd. Jeżeli Prezydent RP nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, może z umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent RP w ciągu 7 dni podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP. 68

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja kreacyjna: ü Sejm udziela wotum zaufania Radzie Ministrów; ü Sejm dokonuje wyboru Sędziów Trybunału Konstytucyjnego; ü Sejm dokonuje wyboru członków Trybunału Stanu; ü Sejm powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli (za zgodą Senatu); ü Sejm powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich (za zgodą Senatu); ü Sejm powołuje Rzecznika Praw Dziecka (za zgodą Senatu); ü Sejm powołuje Generalnego Inspektora Danych Osobowych (za zgodą Senatu); ü Sejm powołuje Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej (za zgodą Senatu); ü Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego. 69

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Funkcja kontrolna: ü Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów i wskazując imiennie kandydata na prezesa Rady Ministrów; tzw. konstruktywne wotum nieufności; ü Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów; ü Sejm podejmuje uchwałę o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu większością 3/5 ustawowej liczby posłów; ü Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium; ü posłowie składają do Rady Ministrów interpelacje i zapytania; ü komisje sejmowe posiadają uprawnienia kontrolne. 70

Temat: Władza ustawodawcza w RP Kompetencje Sejmu i Senatu RP q Kompetencje Zgromadzenia Narodowego: ü przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP; ü stwierdzanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia; ü stawianie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu; ü wysłuchanie orędzia Prezydenta RP. 71

Temat 5: Władza wykonawcza – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 72

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Zasady wyboru Prezydenta RP Wybory zarządza Marszałek Sejmu. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat i mają pełnię praw wyborczych. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat i korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu. Każda kandydatura winna być poparta podpisami co najmniej 100 tys. obywateli. Prezydent RP jest wybierany przez Naród (obywateli) w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent RP jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. 73

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Zasady wyboru Prezydenta RP cd. Za wybranego na Prezydenta uważa się kandydata, który uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. Uczestniczy w nim dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Na Prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy. Prezydent RP obejmuje urząd po złożeniu wobec Zgromadzenia Narodowego przysięgi. 74

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Trwałość mandatu prezydenckiego Koniec kadencji Wygaśnięcie mandatu Prezydenta RP następuje wraz z upływem pięcioletniego okresu kadencji. Przyczyny wygaśnięcia mandatu przed upływem kadencji: ü śmierć Prezydenta RP, ü zrzeczenie się urzędu przez Prezydenta RP, ü uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta RP do dalszego sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (w drodze uchwały podjętej większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego), ü odwołanie Prezydenta RP z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu. 75

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Zasady odpowiedzialności Prezydenta RP Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej za swą działalność ani przed parlamentem, ani przed innymi organami państwowymi. Prezydent RP nie może zostać pozbawiony urzędu z przyczyn politycznych. Prezydent RP nie podlega kontroli parlamentu, w tym nie można kierować do niego interpelacji ani zapytań. Działania Prezydenta RP nie podlegają ocenie parlamentu na drodze obrad i uchwał. Odpowiedzialność polityczną za większość aktów pisemnych Prezydenta RP ponosi Prezes Rady Ministrów (kontrasygnata). 76

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP Zadania Prezydenta RP § § § Jest jednym z organów władzy wykonawczej. Jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej. Jest gwarantem ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji RP. Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa. Stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa. 77

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP jako głowy państwa: ü nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, ü nadaje ordery i odznaczenia, ü stosuje prawo łaski, ü występuje z wnioskiem do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego, ü wydaje rozporządzenia wykonawcze w stosunku do ustaw, ü wydaje zarządzenia, ü ma prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe o szczególnym znaczeniu dla państwa (za zgodą Senatu), ü ma prawo złożyć wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli. 78

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w stosunku do Sejmu i Senatu: ü zarządza wybory do Sejmu i Senatu oraz wyznacza dzień wyborów, ü zwołuje pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu i Senatu, ü ma prawo skrócić kadencję Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji RP, ü ma prawo zgłosić projekt ustawy o zmianie Konstytucji RP, ü ma prawo inicjatywy ustawodawczej, ü podpisuje ustawy albo odmawia podpisania ustaw, czyli korzysta z weta ustawodawczego, ü przed podpisaniem ustawy może wystąpić do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP, ü zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw RP, ü ma prawo zwrócić się z orędziem do Sejmu, Senatu lub do ZN. 79

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP wobec Rady Ministrów: ü desygnuje Prezesa Rady Ministrów, ü powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów i odbiera od nich przysięgę, ü w sytuacji wyrażenia Radzie Ministrów przez Sejm wotum nieufności Prezydent RP przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę, ü odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności, ü na wniosek Prezesa Rady Ministrów dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów, ü w sprawach szczególnej wagi może zwołać Radę Gabinetową. 80

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP wobec władzy sądowniczej: ü powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, ü powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, ü powołuje prezesów Sądu Najwyższego, ü powołuje Prokuratora Generalnego, ü powołuje i odwołuje zastępców Prokuratora Generalnego, ü powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, ü powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, ü powołuje wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, ü ma prawo wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktu normatywnego. 81

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w zakresie spraw zagranicznych: ü ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, ü mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych, ü przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych, ü przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie jej zgodności z Konstytucją. ü w zakresie polityki zagranicznej współdziała z Prezesem Rady Ministrów i Ministrem Spraw Zagranicznych. 82

Temat: Władza wykonawcza – Prezydent RP Kompetencje Prezydenta RP q Kompetencje Prezydenta RP w zakresie zwierzchnictwa Sił Zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa państwa: ü jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych RP, ü w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, ü mianuje Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, ü na czas wojny na wniosek Prezesa Rady Ministrów mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych, ü na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe, ü powołuje i odwołuje członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, ü decyduje o użyciu polskich jednostek sił zbrojnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. 83

Temat 6: Władza wykonawcza – Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej 84

Temat: Rada Ministrów RP Zasady powoływania Rady Ministrów RP (rządu) Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent RP powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 85

Temat: Rada Ministrów RP Zasady powoływania Rady Ministrów RP W razie niepowołania Rady Ministrów w ww. trybie Sejm w ciągu 14 dni wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera przysięgę od jej członków. W razie niepowołania Rady Ministrów w ww. trybie Prezydent RP w ciągu 14 dni powołuje prezesa Rady Ministrów i, na jego wniosek, pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. Sejm w ciągu 14 dni od dnia powołania Rady Ministrów przez Prezydenta RP udziela jej wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w ww. trybie, Prezydent RP skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory. 86

Temat: Rada Ministrów RP Kompetencje Rady Ministrów Rada Ministrów: ü prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną, ü kieruje administracją rządową, ü dysponuje prawem inicjatywy ustawodawczej, ü zapewnia wykonywanie ustaw, ü wydaje rozporządzenia (akty wykonawcze do ustaw), ü koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej, ü chroni interesy Skarbu Państwa, ü uchwala projekt budżetu państwa, ü kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala sprawozdanie z wykonania budżetu, 87

Temat: Rada Ministrów RP Kompetencje Rady Ministrów ü zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, ü zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa, ü sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, ü zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe, ü sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, ü w celu zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia może wprowadzić na czas oznaczony, nie dłuższy niż 30 dni, stan klęski żywiołowej na części albo na całym terytorium państwa. 88

Temat: Rada Ministrów RP Kompetencje Rady Ministrów W Konstytucji RP zawarto zasadę domniemania właściwości kompetencji Rady Ministrów w dziedzinie polityki państwa. Jeśli powstaje wątpliwość, w gestii którego organu leży zadanie, a postanowienia prawne dotyczące organów administracji i samorządu terytorialnego go nie obejmują, należy ono jednoznacznie do Rady Ministrów. 89

Temat: Rada Ministrów RP Zadania Prezesa Rady Ministrów Zadania premiera: ü ustalanie składu swojego rządu, ü reprezentowanie Rady Ministrów, ü powoływanie na wniosek właściwego ministra sekretarzy i podsekretarzy stanu w poszczególnych ministerstwach, ü kierowanie pracami Rady Ministrów, ü wydawanie rozporządzeń i zarządzeń, ü koordynowanie i kontrolowanie pracy członków Rady Ministrów, ü powoływanie i odwoływanie wojewodów i wicewojewodów, ü sprawowanie nadzoru nad samorządem terytorialnym, ü zwierzchnictwo nad administracją rządową i korpusem służby cywilnej. 90

Temat: Rada Ministrów RP Odpowiedzialność konstytucyjna członków Rady Ministrów Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta RP lub co najmniej 115 posłów większością 3/5 ustawowej liczby posłów. 91

Temat: Rada Ministrów RP Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem solidarną odpowiedzialność za działalność Rady Ministrów. Członkowie Rady Ministrów ponoszą przed Sejmem również odpowiedzialność indywidualną. Sejm wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów (tzw. konstruktywne wotum nieufności). Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę. 92

Temat: Rada Ministrów RP Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów Sejm może wyrazić ministrowi wotum nieufności. Prezydent RP odwołuje ministra, któremu Sejm udzielił wotum nieufności większością głosów ustawowej liczby posłów. Prezes Rady Ministrów może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie Radzie Ministrów wotum zaufania. Udzielenie wotum zaufania Radzie Ministrów następuje większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent RP na wniosek Prezesa Rady Ministrów dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu. 93

Temat: Rada Ministrów RP Odpowiedzialność polityczna Rady Ministrów Prezes Rady Ministrów składa dymisję Rady Ministrów również w razie: - nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów, - wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności, - rezygnacji Prezesa Rady Ministrów. Prezydent RP, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. 94

Temat: Rada Ministrów RP Wojewoda jest: ü przedstawicielem Rady Ministrów w województwie, ü zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej, ü organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego, ü organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, ü reprezentantem Skarbu Państwa. 95

Temat: Rada Ministrów RP Wojewoda Kompetencje wojewody: Wojewoda jako przedstawiciel Rady Ministrów odpowiada za wykonanie polityki rządu na obszarze województwa, w szczególności zaś: ü kontroluje wykonywanie przez organy zespolonej administracji rządowej zadań wynikających z ustaw i innych aktów prawnych wydanych na podstawie upoważnień w nich zawartych, ustaleń Rady Ministrów oraz zarządzeń i poleceń Prezesa Rady Ministrów, ü kontroluje wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej, 96

Temat: Rada Ministrów RP Wojewoda Kompetencje wojewody: ü dostosowuje do miejscowych warunków szczegółowe cele polityki rządu, zwłaszcza w zakresie prowadzonej na obszarze województwa polityki regionalnej państwa oraz – w zakresie i na zasadach przewidzianych w ustawach – koordynuje i kontroluje wykonanie wynikających stąd zadań, ü zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich, a także zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków na zasadach określonych w ustawach, 97

Temat: Rada Ministrów RP Wojewoda Kompetencje wojewody: ü reprezentuje Radę Ministrów na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych, ü wykonuje i koordynuje zadania w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa, wynikające z odrębnych ustaw, ü współdziała z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych, ü przedstawia Radzie Ministrów, za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji publicznej, projekty dokumentów rządowych w sprawach dotyczących województwa, ü wykonuje inne zadania przewidziane w ustawach oraz ustalone przez Radę Ministrów i Prezesa Rady Ministrów. 98

Temat 7: Samorząd terytorialny w Rzeczypospolitej Polskiej 99

Temat: Samorząd terytorialny w RP Struktura samorządu terytorialnego w Polsce W Polsce obowiązuje trójstopniowy podział państwa. Polska jest podzielona na gminy, powiaty i województwa. Obecny podział terytorialny obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku. § § Najważniejsze akty prawne regulujące funkcjonowanie samorządu terytorialnego w Polsce Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. ; Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym; Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. 100

Temat: Samorząd terytorialny w RP Konstytucja RP o samorządzie terytorialnym Ustrój terytorialny RP zapewnia decentralizację władzy publicznej. Wspólnotę samorządową stanowi ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału administracyjnego. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego sprawuje Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w sprawach finansowych regionalne izby obrachunkowe. Jednostki samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną. Mają prawo do posiadania własności i zaciągania zobowiązań. Ich samodzielność podlega ochronie sądowej. 101

Temat: Samorząd terytorialny w RP Konstytucja RP o samorządzie terytorialnym Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonawczych. Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwoływaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. 102

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu gminnego Zadania własne (zaspokajanie potrzeb mieszkańców) – obejmują sprawy: ü ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej; ü gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego; ü wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną oraz gaz; ü działalności w zakresie telekomunikacji; ü lokalnego transportu zbiorowego; ü ochrony zdrowia; ü pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych; ü wspierania rodziny i sytemu opieki zastępczej; 103 ü gminnego budownictwa mieszkaniowego;

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu gminnego Zadania własne cd. : ü edukacji publicznej; ü kultury, w tym bibliotek gminnych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; ü kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych; ü targowisk i hal targowych; ü zieleni gminnej i zadrzewień; ü cmentarzy gminnych; ü porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego; ü utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; 104

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu gminnego Zadania własne cd. : ü polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej; ü wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdrażania programów pobudzania aktywności obywatelskiej; ü promocji gminy; ü współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych; ü współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw. 105

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu gminnego Zadania zlecone – gmina wykonuje je w imieniu państwa: ü organizowanie wyborów do Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta RP; ü przeprowadzanie referendów krajowych; ü prowadzenie akt stanu cywilnego (rejestracja urodzeń, zgonów, zawieranie aktów małżeństwa); ü wydawanie dowodów osobistych; ü wypłacanie stałych zasiłków. 106

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu powiatowego Powiat wykonuje zadania publiczne w zakresie: ü edukacji publicznej; ü promocji i ochrony zdrowia; ü pomocy społecznej; ü wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; ü polityki prorodzinnej; ü wspierania osób niepełnosprawnych; ü transportu zbiorowego i dróg publicznych; ü kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; ü kultury fizycznej i turystyki; ü geodezji, kartografii i katastru; ü gospodarki nieruchomościami; 107

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu powiatowego Zadania powiatu cd. : ü administracji architektoniczno-budowlanej; ü gospodarki wodnej; ü ochrony środowiska i przyrody; ü rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; ü porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli; ü ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska; ü przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; ü ochrony praw konsumenta; ü utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; ü obronności; 108

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu powiatowego Zadania powiatu cd. : ü promocji powiatu; ü współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych; ü działalności w zakresie telekomunikacji. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin. 109

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu województwa Samorząd województwa wykonuje zadania w zakresie: ü edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego; ü promocji i ochrony zdrowia; ü kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; ü pomocy społecznej; ü wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; ü polityki prorodzinnej; ü modernizacji terenów wiejskich; ü zagospodarowania przestrzennego; ü ochrony środowiska; 110

Temat: Samorząd terytorialny w RP Zadania samorządu województwa cd. : ü gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych; ü transportu zbiorowego i dróg publicznych; ü kultury fizycznej i turystyki; ü ochrony praw konsumentów; ü obronności; ü bezpieczeństwa publicznego; ü przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy; ü działalności w zakresie telekomunikacji; ü ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy. 111

Temat: Samorząd terytorialny w RP Budżet gminy – przychody q Dochody własne: § wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych, dochodowego od osób fizycznych i prawnych; § wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, za dzierżawę, od psa, eksploatacyjnej za wydobycie kopalin; § czynsze z wynajmu lokali; § dochody ze sprzedaży mienia. 112

Temat: Samorząd terytorialny w RP Budżet gminy – przychody q Dotacje celowe: § rejestracja ruchu ludności (ewidencja ludności, urzędy stanu cywilnego), wybory do Sejmu, inwestycje w konkretną infrastrukturę. q Subwencje ogólne: § środki z budżetu państwa przeznaczone na realizację takich zadań, jak oświata, służba zdrowia. q Obligacje emitowane przez gminę. q Pożyczki i kredyty. q Środki z budżetu Unii Europejskiej. 113

Temat: Samorząd terytorialny w RP Budżet gminy – wydatki Struktura działowa wydatków gmin w 2015 roku Dziedzina – wydatki w % § Oświata i wychowanie – 36, 6 % § Pomoc społeczna – 16 % § Administracja publiczna – 10, 3 % § Gospodarka komunalna – 10 % § Transport i łączność – 8, 1 % § Rolnictwo i łowiectwo - 3, 2 % § Kultura fizyczna – 2, 5 % § Pozostałe działy – 13, 2 % 114

Temat 8: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP 115

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP q RADA GMINY/MIASTA organ stanowiący i kontrolny Wybory do rady gminy są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Kadencja – 5 lat, licząc od dnia wyborów. W przypadku rażącego naruszenia Konstytucji lub ustaw Sejm, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może rozwiązać radę gminy. Zasady organizowania lokalnego referendum określa ustawa z 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. Mieszkańcy jako członkowie wspólnoty samorządowej mogą wyrazić w nim – w drodze głosowania – swoją wolę m. in. w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki. 116

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Rada Gminy obraduje na sesjach. Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu jawnym. Rada gminy może powoływać ze swojego grona dwa rodzaje komisji: stałe i doraźne. Radni mogą tworzyć kluby radnych. Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej gminy. Radny utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców gminy postulaty i przedstawia je organom gminy do rozpatrzenia, nie jest jednak związany instrukcjami wyborców. 117

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje rady gminy: ü stanowienie aktów prawa miejscowego i Statutu Gminy; ü wybór i odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących rady gminy; ü uchwalanie budżetu gminy; ü rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu; ü podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat lokalnych; ü podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy; ü uchwalanie kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, programów gospodarczych i przyjmowanie programów rozwoju. 118

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP q WÓJT/BURMISTRZ/PREZYDENT MIASTA organ wykonawczy gminy/miasta Wójt jest organem wykonawczym gminy. Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terenie gminy. Prezydent miasta jest organem wykonawczym w miastach powyżej 100 000 mieszkańców i w miastach, w których prezydent był już organem zarządzającowykonawczym (przed reformą administracyjną), np. Świnoujście. 119

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Wójt/burmistrz/prezydent miasta wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Kadencja wójta trwa 5 lat, licząc od dnia wyboru, i ustaje z dniem upływu tego terminu. Prawo wybierania wójta w danej gminie, czyli czynne prawo wyborcze ma każdy obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 18 lat i stale zamieszkuje na obszarze gminy oraz obywatel innego niż Polska kraju członkowskiego Unii Europejskiej, który stale mieszka na obszarze tej gminy, ukończył 18 rok życia najpóźniej w dniu wyborów i został wpisany do stałego rejestru wyborców. Prawo wybieralności, czyli bierne prawo wyborcze, ma każdy obywatel polski posiadający prawo wybieralności do rady gminy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje. 120

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast mogą być odwołani przed upływem kadencji w drodze referendum. Z taką inicjatywą ma prawo wystąpić rada gminy (miejska) lub mieszkańcy. 121

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności: üprzygotowywanie projektów uchwał rady gminy; üokreślanie sposobu wykonywania uchwał; ügospodarowanie mieniem gminy; üwykonywanie budżetu; üzatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. 122

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy. Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu określa regulamin organizacyjny nadany przez wójta w drodze zarządzenia. Kierownikiem urzędu jest wójt. 123

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Organami powiatu są: 1) rada powiatu; 2) zarząd powiatu. q Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym w powiecie. Kadencja rady trwa 5 lat, licząc od dnia wyborów. Jej skład pochodzi z wyborów bezpośrednich. W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie piętnastu w powiatach liczących do 40 000 mieszkańców oraz po dwóch na każde kolejne rozpoczęte 20 000 mieszkańców, ale nie więcej niż 29 radnych. Odwołanie rady powiatu przed upływem kadencji następuje w drodze referendum powiatowego. Jeżeli rada powiatu nie dokona wyboru zarządu w określonym terminie, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. 124

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Rada powiatu obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady powiatu w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Uchwały rady i zarządu powiatu zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady (zarządu), w głosowaniu jawnym. Działalność organów powiatu jest jawna. Jawność działania organów powiatu obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady powiatu i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych. Rada powiatu może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do określonych zadań. Radni mogą tworzyć kluby radnych. 125

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje rady powiatu: ü stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu; ü wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego; ü stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu; ü uchwalanie budżetu powiatu; ü rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu; ü podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami; ü podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu; 126

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje rady powiatu cd. : ü podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych; ü uchwalanie powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego; ü uchwalanie powiatowego programu przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; ü przyjmowanie programów rozwoju; ü dokonywanie oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego i zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu; ü podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów; ü podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu. 127

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP q Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą: starosta - jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. W ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę. Uchwała rady powiatu w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu. Rada powiatu może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Rada powiatu może odwołać starostę z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Odwołanie starosty następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. 128

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje zarządu powiatu: ü przygotowywanie projektów uchwał rady; ü wykonywanie uchwał rady; ü opracowywanie programów rozwoju; ü gospodarowanie mieniem powiatu; ü wykonywanie budżetu powiatu; ü zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych; ü uchwalanie regulaminu organizacyjnego starostwa powiatowego. W realizacji zadań zarząd powiatu podlega wyłącznie radzie powiatu. Organizację wewnętrzną oraz tryb pracy zarządu określa statut powiatu. Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu. 129

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Organami samorządu województwa są: 1) sejmik województwa; 2) zarząd województwa. q Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Kadencja sejmiku województwa trwa 5 lat, licząc od dnia wyborów. W skład sejmiku województwa wchodzą radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie trzydziestu w województwach liczących do 2 000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców. Odwołanie sejmiku województwa przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum wojewódzkiego. Jeżeli sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu województwa w określonym terminie, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. 130

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Sejmik województwa obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego sejmiku w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Uchwały sejmiku województwa zapadają zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu jawnym lub jawnym imiennym. Radny obowiązany jest kierować się dobrem wspólnoty samorządowej województwa. Radny utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, a w szczególności przyjmuje zgłaszane przez mieszkańców województwa postulaty i przedstawia je do rozpatrzenia organom województwa, nie jest jednak związany instrukcjami wyborców. 131

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Sejmik województwa może powoływać ze swojego grona stałe i doraźne komisje do wykonywania określonych zadań. Radni mogą tworzyć kluby radnych działające na zasadach określonych w statucie województwa. Działalność organów województwa jest jawna. Jawność działania organów województwa obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje sejmiku województwa i posiedzenia jego komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów województwa i komisji sejmiku województwa. 132

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje sejmiku województwa: ü stanowienie aktów prawa miejscowego, w szczególności: – statutu województwa, – zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, – zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej; ü uchwalanie strategii rozwoju województwa; ü uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego; ü uchwalanie budżetu województwa; ü rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu województwa; ü podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu województwa; 133

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje sejmiku województwa cd. : ü uchwalanie przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych; ü uchwalanie „Priorytetów współpracy zagranicznej województwa”; ü podejmowanie uchwał w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej; ü wybór i odwołanie zarządu województwa oraz ustalanie wynagrodzenia marszałka województwa; ü rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu województwa; ü podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych województwa; ü podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów; ü uchwalanie przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa. 134

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP q Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa. W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzą: marszałek województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie. Sejmik województwa wybiera w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów zarząd województwa, w tym marszałka województwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków. Marszałek, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwa mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa. Uchwały zarządu województwa zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu zarządu, w głosowaniu jawnym. 135

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Uchwała sejmiku województwa w sprawie nieudzielenia zarządowi województwa absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu województwa. Sejmik województwa, po zapoznaniu się z wnioskiem komisji rewizyjnej i opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały sejmiku województwa o nieudzieleniu zarządowi województwa absolutorium, może odwołać zarząd województwa większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Sejmik województwa może odwołać marszałka województwa z innej przyczyny niż nieudzielenie absolutorium jedynie na wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku. Odwołanie marszałka województwa następuje większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. 136

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Kompetencje zarządu województwa: ü wykonywanie uchwał sejmiku województwa; ü gospodarowanie mieniem województwa; ü przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa; ü przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa i innych strategii rozwoju, planu zagospodarowania przestrzennego, regionalnych programów operacyjnych; ü organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi; ü kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych; ü uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego. 137

Temat: Organy stanowiące i wykonawcze samorządu terytorialnego w RP Zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Marszałek województwa organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Marszałek jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. 138

Temat 9: Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej 139

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Władza sądownicza Sądem jest organ wyposażony we władzę, sprawujący wymiar sprawiedliwości, niezależny i odrębny od innych organów, składający się z sędziów, to jest osób o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, wyposażonych w atrybut niezawisłości, rozpoznający sprawy i rozstrzygający je zgodnie z wymogami procedur oraz na podstawie powszechnie obowiązującego prawa. Za wymiar sprawiedliwości uznać należy działalność państwa realizowaną przez niezawisłe sądy, a polegającą na stosowaniu przepisów obowiązującego prawa do konkretnych stanów faktycznych, rozpoznawanych w sprawach karnych i cywilnych oraz w sprawach z zakresu prawa administracyjnego. 140

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Organizacja sądownictwa powszechnego Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Sądy powszechne rozpoznają sprawy cywilne, rodzinne, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, karne i o wykroczenia. Strukturę, organy, kompetencje sądów powszechnych i zasady ich funkcjonowania oraz nadzór administracyjny nad nimi reguluje ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych. Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. W sądach rejonowych tworzone są wydziały: cywilny, karny, rodzinny i nieletnich, pracy, ksiąg wieczystych. 141

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Organizacja sądownictwa administracyjnego Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami administracji rządowej. Kontrola działalności administracji publicznej dotyczy zgodności z prawem. Sądami administracyjnymi są wojewódzkie sądy administracyjne, które rozpoznają sprawy w pierwszej instancji, oraz Naczelny Sąd Administracyjny, sprawujący nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do jego właściwości na mocy innych ustaw. 142

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania oraz wykonuje inne czynności określone w Konstytucji RP i ustawach. Sąd Najwyższy dzieli się na 5 izb: §Cywilną; §Karną; §Pracy i Ubezpieczeń Społecznych; §Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych; §Dyscyplinarną. 143

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej powołanym do: 1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez: a) zapewnienie zgodności z prawem i jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i sądów wojskowych przez rozpoznawanie środków odwoławczych oraz podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne, b) kontrolę nadzwyczajną prawomocnych orzeczeń sądowych w celu zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej przez rozpoznawanie skarg nadzwyczajnych; 2) rozpatrywania spraw dyscyplinarnych w zakresie określonym w ustawie; 144

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Sąd Najwyższy 3) rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz rozpatrywania protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego oraz stwierdzania ważności referendum; 4) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych projektów ustaw w zakresie, w jakim mają one wpływ na sprawy należące do właściwości Sądu Najwyższego; 5) wykonywanie innych czynności określonych w ustawach. 145

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada niezawisłości Niezależność sądów polega na pełnej samodzielności organizacyjnej sądownictwa, wyrażającej się w samodzielności jego struktur. Sądy, jako władza odrębna w systemie podziału władzy, nie podlegają ani władzy ustawodawczej, ani władzy wykonawczej w zakresie orzekania. Władze te nie mogą zatem kontrolować orzeczeń sądów, a zmiana tych orzeczeń może odbywać się tylko w drodze kontroli instancyjnej, czyli w drodze apelacji lub kasacji realizowanej przez sądy. Parlament może tylko określać ustrój, organizację i działalność sądów, ale tylko w ramach realizacji funkcji ustawodawczej, przesadzając także o tym, jaki czyn jest zakazany i jaką karą jest zagrożony. Ze wszystkich pracowników aparatu państwowego atrybut niezawisłości przysługuje wyłącznie sędziom, którzy w zakresie orzekania podlegają tylko Konstytucji i ustawom. 146

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów Zasada niezawisłości c. d. Niezawisłość sędziów oznacza niedopuszczalność jakichkolwiek nacisków na sędziego z zewnątrz, a także wydawanie orzeczeń na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. Istotną sprawą jest zapewnienie niezawisłości sędziego, czemu służą gwarancje natury materialnej i formalnej. Te pierwsze obejmują cechy osobowości sędziego, jego poziom moralny, kulturę polityczną i prawną społeczeństwa, a w pierwszym rzędzie czynników stojących u władzy. 147

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów Zasada niezawisłości c. d. Gwarancje natury formalnej są bardziej wymierne i rozbudowane. Do najważniejszych zaliczyć należy: 1) sposób powoływania polegający na powoływaniu sędziów przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieokreślony; 2) zasada nieusuwalności – w świetle Konstytucji stanowisko sędziego może być opróżnione w przypadku: a) złożenia sędziego z urzędu lub zawieszenia go w czynnościach, co może nastąpić tylko na podstawie orzeczenia sądu, b) przeniesienia sędziego w stan spoczynku wskutek choroby lub utraty sił, c) osiągnięcia wieku emerytalnego; 148

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów 3) Konstytucja przyjmuje zasadę nieprzenoszenia sędziego z wyjątkiem dwu przypadków, pierwszy – gdy jest to konsekwencją zmian organizacyjnych w sądownictwie, drugi – gdy nastąpiła zmiana ustroju sądów lub zmiana granic okręgów sądowych, sędzia jednak sam wyraża na to zgodę; 4) immunitet sędziowski, który wymaga zgody sądu na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej lub na pozbawienie go wolności; 5) Konstytucja gwarantuje sędziemu odpowiednią sytuację materialną, stosowną do godności urzędu i zakresu obowiązków; 6) obowiązuje niepołączalność stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła i senatora, ale także i zatrudnienia w aparacie władzy wykonawczej; 7) zasada apolityczności sędziów i związany z tym zakaz należenia do partii, związku zawodowego czy też prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadą niezawisłości. 149

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada instancyjności Konstytucja wprowadza wymóg, by postępowanie sądowe było co najmniej dwuinstancyjne. Ma to na celu usunięcie błędów, pomyłek lub uchybień popełnionych w pierwszej instancji. Dlatego też w katalogu praw jednostki znalazł się art. 73 przyznający każdej ze stron prawo zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Środkiem odwoławczym od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji jest apelacja, a od orzeczeń sądu drugiej instancji kasacja. Jest ona środkiem zaskarżenia przysługującym stronom i prowadzi do utrzymania orzeczenia lub jego uchylenia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia. 150

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości Ustawa o ustroju sądów powszechnych przewiduje udział ławników w rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw. Oznacza to, że w pierwszej instancji wymiar sprawiedliwości jest sprawowany nie tylko przez sędziów zawodowych, ale że zakłada się także udział czynnika obywatelskiego (w składzie: sędzia zawodowy + dwóch ławników). W ten sposób realizowana jest w działalności sądów również zasada kolegialności – ławnicy bowiem mają w toku wykonywania swych czynności równe prawa z sędzią zawodowym, poza prowadzeniem rozprawy. Ławników wybierają rady gmin na 4 -letnią kadencję. Kandydatów zgłaszają organizacje i stowarzyszenia, związki zawodowe, a także grupa 25 obywateli zamieszkałych na terenie działania danej rady. Udział ławników nie został przewidziany w sądach drugiej instancji, gdyż rozstrzygane są tam zagadnienia prawne, a nie merytoryczne. 151

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada jednolitości sądów Zasada ta znajduje swój wyraz w art. 174 Konstytucji, który stanowi, że wszystkie wyroki wydawane są przez sądy w imieniu Rzeczypospolitej. W całym państwie obowiązuje przy tym jednolita struktura sądów, organy te działają na podstawie jednolitego prawa, prowadzą postępowanie w trybie jednolitym przewidzianym przez prawo. 152

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada prawa do sprawiedliwego sądu Konstytucja w art. 45 przyznaje każdemu prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. 153

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada jawności postępowania Z art. 45 Konstytucji wynika, że postępowanie sądowe winno być oparte na zasadzie jawności, przy czym zasada ta dotyczy „jawnego rozpatrzenia sprawy”. Wyjątki od niej mogą być podyktowane wyłącznie względami na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, a także ochronę życia prywatnego stron. Jednakże ogłoszenie wyroku musi mieć zawsze charakter publiczny. Stosowanie jawności rozprawy jest przejawem realizacji innej ważnej zasady ustrojowej, czyli jawności życia publicznego, zabezpiecza prawo oskarżonego do obrony, zasady kontradyktoryjności, a także urzeczywistnienia kontroli społecznej. Stosowanie tej zasady ma także znaczenie dla sądu, utrudnia bowiem wywieranie nacisku na sędziego, a wymiar sprawiedliwości odbywa się pod kontrolą opinii publicznej. 154

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada prawa do obrony Oznacza ona prawo każdego, przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, do obrony na wszystkich etapach tego postępowania. Obejmuje prawo posiadania obrońcy z wyboru lub z urzędu i jest gwarantowane na wszystkich kolejnych etapach postępowania karnego (przygotowawczego, sądowego i wykonawczego). Zasada ta polega także na zapewnieniu osobistej obrony przez podejrzanego, oskarżonego czy skazanego, który może podejmować różne czynności procesowe w ramach przewidzianych dla stron uprawnień. Istotne wzmocnienie prawa do obrony stanowi zasada domniemania niewinności oskarżonego, co oznacza zwolnienie oskarżonego z obowiązku dostarczania dowodów w swej sprawie, zagwarantowanie prawa odmowy zeznań i składania wyjaśnień. Skazany zaś ma prawo odwołania się od wyroku. 155

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada domniemania niewinności W art. 42 ust. 3 Konstytucja stanowi, iż „każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu”. Ma ona bardzo istotne znaczenie, bowiem wynika z niej, że istnieje obowiązek udowodnienia oskarżonemu winy, co zwalnia go z potrzeby udowadniania swej niewinności. Z zasadą tą wiąże się zasada in dubio pro reo, z której wynika obowiązek tłumaczenia niewyjaśnionych okoliczności na korzyść oskarżonego. 156

Temat: Wymiar sprawiedliwości w RP Konstytucyjne zasady organizacji i działania sądów q Zasada „Nie ma przestępstwa bez ustawy” Zgodnie z tą zasadą odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Z zasady tej wynika zakaz pociągania do odpowiedzialności za czyn, jeśli w czasie jego popełnienia nie był on zakazany pod groźba kary. Oznacza ona także, że orzeczona kara za czyn nie może być surowsza od kary przewidzianej w ustawie. Przewidziany wyjątek od tej zasady stanowi, że omawiana zasada nie stoi na przeszkodzie skazania za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w rozumieniu prawa międzynarodowego. 157

Temat 10: Organy kontroli i ochrony prawa w Rzeczypospolitej Polskiej 158

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Konstytucyjny Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego: § Podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie o zgodności z Konstytucją ustaw, a także umów międzynarodowych ratyfikowanych na mocy upoważnienia parlamentu i innych aktów prawnych. § TK orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi na podstawie ustawowego upoważnienia umowami międzynarodowymi. § TK może badać zgodność z Konstytucją umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją na wniosek Prezydenta. § Trybunał Konstytucyjny orzeka też o zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami aktów normatywnych wydawanych przez centralne organy państwowe. 159

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Konstytucyjny Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego cd. : § TK orzeka w sprawach skargi konstytucyjnej. Skargę tę może wnosić do TK po wyczerpaniu wszelkich procedur każdy, kogo konstytucyjna wolność lub prawo zostały naruszone. Wnosi się wówczas skargę w sprawie zgodności z Konstytucją, ustawą lub innym aktem normatywnym, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. § TK orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. § TK rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. 160

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Konstytucyjny Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego Artykuł 190 ust. 1 Konstytucji nadaje orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego moc powszechnie obowiązującą, są one zatem ostateczne. 161

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Stanu Zasady odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: § Prezydent RP, § Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, § Prezes Narodowego Banku Polskiego, § Prezes Najwyższej Izby Kontroli, § członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, § Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. 162

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Stanu Za czyny, które nie wypełniają znamion przestępstwa, Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary: ü utratę czynnego i biernego prawa wyborczego (na okres od 2 do 10 lat), ü zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych (na okres od 2 lat do na stałe), ü utratę wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń oraz utratę zdolności do ich uzyskania (na okres od 2 do 10 lat). ü W każdym wypadku, gdy wina oskarżonego zostanie stwierdzona, Trybunał orzeka utratę urzędu bądź stanowiska, z którego pełnieniem związana była odpowiedzialność konstytucyjna. Z uwagi na szczególne okoliczności sprawy Trybunał może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego. 163

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Trybunał Stanu Za czyny wypełniające znamiona przestępstwa Trybunał Stanu wymierza kary przewidziane w ustawach karnych. 164

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, działającym na zasadzie kolegialności i podległym Sejmowi. Na czele NIK stoi prezes powoływany na kadencję 6 -letnią przez Sejm, bezwzględną większością głosów. Dla ważności wyboru konieczna jest zgoda Senatu. 165

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Najwyższa Izba Kontroli Zadania Najwyższej Izby Kontroli: ü Kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności (kompetencje obligatoryjne). ü Może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności (zadania fakultatywne). ü Może kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa (zadania fakultatywne). 166

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: ü analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, ü opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, ü informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, ü coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Najwyższa Izba Kontroli podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy. 167

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Najwyższa Izba Kontroli Kryteria kontroli dokonywanej przez NIK: § Legalność - zgodność z przepisami normatywnymi, jak i niemającymi mocy powszechnie obowiązującej, np. przepisami statutów, regulaminów i innych przepisów o charakterze wewnętrznym. Kontrola organów władzy publicznej dokonywana z punktu widzenia legalności utożsamiana jest z kontrolą praworządności ich działania. § Gospodarność - umiejętność racjonalnego i oszczędnego wydatkowania środków publicznych, uzyskiwania właściwej relacji między ponoszonymi nakładami a osiągniętymi efektami. 168

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Najwyższa Izba Kontroli Kryteria kontroli dokonywanej przez NIK c. d. : § Celowość - badanie zgodności działania jednostki z celami określonymi dla niej lub wykonywanej przez nią działalności. Celowość to także odpowiedniość zastosowanych metod i środków do osiągnięcia założonych celów oraz stopnia ich realizacji. § Rzetelność – badanie, czy nałożone obowiązki zostały wykonane z należytą starannością, sumiennie i terminowo, czy działania i stany faktyczne zostały udokumentowane zgodnie z rzeczywistością. 169

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Prokuratura Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Zadania prokuratury: ü prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami, ü wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności społecznej lub praw obywateli, ü podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, 170

Temat: Organy kontroli i ochrony prawa w RP Prokuratura ü sprawowanie nadzoru nad wykonaniem wyroków w sprawach karnych, postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności, ü prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania, ü zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji, ü koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe, ü współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi, w zapobieganiu przestępczości, i innym naruszeniom prawa, ü opiniowanie projektów aktów normatywnych. 171

Bibliografia Górecki D. (red. ): Polskie prawo konstytucyjne w zarysie, Warszawa 2008. Kuciński J. : Nauka o państwie i prawie, Warszawa 2008. Lamentowicz W. : Państwo współczesne, Warszawa 1996. Podsiadło M. (red. ): Prawo konstytucyjne. Repetytorium, Warszawa 2012. Skrzydło W. : Ustrój polityczny RP w świetle Konstytucji z 1997 r. , Warszawa 2008. Wojtaszczyk K. A. , Jakubowski W. (red. ): Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku. Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa. 172