r Gke KELAHMET Hukukun kaynaklar kendi iinde asl

Öğr. Gökçe KELAHMET

Hukukun kaynakları kendi içinde asıl ve yardımcı kaynaklar olmak üzere ikiye ayrılır. Asıl kaynaklar hakimler için bağlayıcı, ; yardımcı kaynaklar ise yol gösterici niteliktedir.

Türk Hukukunun Kaynakları Örf ve Adet Hukuku Asıl Kaynaklar Yazılı Kaynaklar Doktrin Yardımcı Kaynaklar İçtihat/Yargı Kararları

Asıl Kaynaklar Yazısız Kaynaklar Örf ve Adet Hukuku Yazılı Kaynaklar • Anayasa • Kanunlar/Olağanüstü hal Cumhurbaşkanı Kararnamesi • Milletlerarası Anlaşmalar • Cumhurbaşkanı Kararnamesi • Yönetmelik • Diğer Düzenleyici İşlemler

« Örf ve adet kuralları» kişinin BELİRLİ BİR TOPLUMSAL ÇEVRE tarafından konan ve İNSAN DAVRANIŞLARINI düzenleyen ve uyarma, kınama, dışlama, linç gibi çok değişik MÜEYYİDELERİ olabilen EMİR ve YASAKLARDIR. Türk hukukuna göre bir örf ve adet kuralının örf ve adet hukuku olarak nitelendirilebilmesi için belirli unsur/şartları bir arada bulundurması gerekmektedir.

1. Şart: Maddi Unsur – Eskilik: Söz konusu davranışın çok eskiden beri mevcut olması gerekir. Buna örf ve adetin «maddi unsuru» denir. 2. Şart: Devamlılık Unsuru: çok eski zamanlardan beri mevcut olan hareketin devamlı olarak tekrarlanıyor olması gerekir. Buna «devamlılık» unsuru denir.

� 3. Şart: Manevi Unsur – Genel İnanç: Söz konusu davranış biçimine uyulmasının zorunlu olduğu yolunda toplumda genel bir inanç doğmuş olmalıdır. Buna örf ve adetin «manevi unsuru» denir. � 4. Şart: Hukukilik Unsuru – Devlet Desteği: İlk üç şartı/unsuru taşıyan bir örf ve âdet kuralının, hukukun kaynağı olarak geçerli olabilmesi için hukuk düzeni tarafından tanınmış ve desteklenmiş olması gerekir.

� Örf ve Adet Kuralının Hukukun Kaynağı Olduğunu Kabul Eden Kanun Hükümlerine Örnek Verecek Olursak: 1. Türk Medeni Kanunu m. 1: « kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa, hakim örf ve adet hukukuna göre [. . ]karar verir. » 2. Türk Ticaret Kanunu m. 1: «hakkında ticari bir hüküm bulunmayan işlerde mahkeme ticari örf ve adete göre [. . ] karar verir. »

Hukuk düzeni bir örf ve adet kuralını bu şekilde tanımıyorsa, ona gönderme yapmıyorsa, bu örf ve adet kuralı toplum içinde ne kadar yaygın olursa olsun, HUKUKUN KAYNAĞI OLARAK GEÇERLİ OLAMAZ. Türk Ceza Kanunu’nda örf ve adet kurallarını tanıyan veya onlara gönderme yapan bir hüküm yoktur.

Ceza hukuku alanında örf ve adet kuralları hukukun kaynağı olarak geçerli değildir. Hatta Ceza kanunları suçların işlenmesinde örf ve adetlere uyulmasını bazen AĞIRLAŞTIRICI SEBEP saymıştır. ÖR: Türk Ceza Kanunu’nun 82. maddesinin (k) bendi, kasten öldürme suçunun TÖRE SAİKİYLE işlenmesini ağırlaştırıcı sebep saymıştır.

• «Hukukun yazılı kaynakları» devletin yetkili organları tarafından konulmuş olan bütün hukuk kurallarından oluşur. Bunlar Resmi Gazetede yazılı olarak yayınlanır. • Devletin yetkili organları tarafından konulmuş olan hukuk kurallarının bütününe hukuk dilinde «pozitif hukuk/mevzuat» denir.

Yazılı Kaynaklar (Hiyerarşik Sırayla) TC. Anayasası Kanunlar ve Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanı Kararnamesi Milletlerarası Antlaşmalar [Any. m. 90] Cumhurbaşkanı Kararnamesi Yönetmelikler Diğer Düzenleyici İşlemler

« Anayasa» , normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden ve kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulan ve değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünüdür. Any. m. 11: "Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. "

«Kanun» kanun adı yasama organı (TBMM) tarafından altında yapılan ve normlar hiyerarşisinde Anayasanın altında yer alan, çoğunlukla genel soyut kurallar içeren hukuki metinlerdir.

• Yazılıdır • Kanunlar çoğunlukla geneldir İstisna: «iş kanunu» sadece işçi ve işveren arasında uygulama alanı bulur. • Süreklidir; bir defa uygulanmak için değil, devamlı uygulanmak için çıkarılırlar

«Yürürlüğe Giriş Tarihi» Kanun içinde belirtilen tarihte; belirtilmemiş ise Resmi gazetede yayımlandığı günü izleyen günden itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girer. «Yargısal Denetim» Kanunlar Anayasaya aykırı olmamalıdır. Aykırılık halinde, belirli makamların başvurusu ile Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir ve iptal edilir.

«Milletlerarası antlaşmalar» iki veya daha fazla devlet tarafından akdedilmiş olan, Türkiye’de Cumhurbaşkanının onayıyla Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulan ve Türk normlar hiyerarşisinde kural olarak kanun değerinde bulunan bağlayıcı hukuk kurallarıdır. Akdetme ve imzalama yetkisi: Cumhurbaşkanı, Başbakan, Dışişleri Bakanı

• Bağlayıcılık kazanması : Cumhurbaşkanı tarafından «onaylanması» ve «yayımlanması» [Anayasa m. 91] • Cumhurbaşkanı'nın onaylama yetkisini kullanabilmesi için; antlaşmanın «TBMM tarafından kabulü» yani «antlaşmanın onaylanmasının kanunla uygun bulunması» gerekir. [Anayasa m. 90(1)]

İstisna «Onaylanması için Kanunla Uygun Bulunması Gerekmeyen Antlaşmalar» ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi 1 yılı AŞMAYAN antlaşmalar • Devlet maliyesi bakımından bir yükleme getirmemek • Kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartı ile YAYIM ile yürürlüğe girerler

YARDIMCI KAYNAKLAR Doktrin • «Doktrin» tartışmalı olan hukuki konularda hukuk bilim adamlarının ileri sürmüş oldukları, görüş, düşünce ve kanaatlerdir. • Bağlayıcı değildir. Hakim isterse bunlardan istifade eder. İçtihat Hukuku • «Yargı Kararları» mahkemeler tarafından verilen kararlardan çıkan hukuk dalıdır. • «İçtihat» başka mahkemeler tarafından örnek alınan bir mahkeme kararıdır. • Türk Hukukunda içtihat bağlayıcı değildir. • Ancak hakimler karar verirken bir üst mahkemenin verdiği kararı dikkate alırlar ve bu yönde karar verirler.

Özel Hukuk Kamu Hukuku ‘Kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini «eşitlik» ve «irade serbestisi» esasına göre düzenleyen hukuk kurallarının bütünü’ «Kira İlişkisi» • İki taraflıdır. Kiracı&Kiraya Veren • Tarafların Karşılıklı olarak anlaşması gerekir. • Kimse re’sen icra yetkisine sahip DEĞİLDİR. Haklı olsa bile, kişi mahkemeye başvurmak ZORUNDADIR. Ör: Kiracı kirasını ödemez ise, ev sahibi kira alacağı için Mahkemeye icra dairesine başvurmak ZORUNDADIR. ‘devlet ve vatandaşlar veya devletin kendi kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının bütünü’ «Kamulaştırma» • Devlet ÜSTÜN konumdadır. • Tek taraflıdır. • Devletin iradesini açıklaması ile ortaya çıkar. • Devletin yaptığı işlemlerin hukuka uygun olduğu konusunda «karine» vardır • Devlet aldığı kararları kendisi tek taraflı olarak re’sen icra edebilir.

Özel Hukuk Medeni Hukuk • Kişiler Hukuku • Aile Hukuku • Miras Hukuku • Eşya Hukuku Borçlar Hukuku • Genel Hükümler • Özel Hükümler Ticaret Hukuku • Ticari İşletme Hukuku • Şirketler Hukuku • Kıymetli Evrak Hukuku • Sigorta Hukuku • Deniz Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku • Vatandaşlık Hukuku • Yabancılar Hukuku • Kanunlar İhtilafı • M. rarası Usul Hukuku İş Hukuku • Bireysel İş Hukuku • Toplu İş Hukuku • Sosyal Güvenlik Hukuku Medeni Usul Hukuku İcra ve İflas Hukuku

Anayasa Adli Yargısı Yargı: Hukuk Mahkemeleri ve Ceza Mahkemeleri İdari Yargı Uyuşmazlık Yargısı: Uyuşmazlık Mahkemesi Organına Hakim olan İlkeler European Court of Human Rights [ECr. HR]

«Yargı» hukuki uyuşmazlıkları kesin olarak karara bağlama «Mahkeme» Yargı yetkisini kullanan – karar veren kuruluşlar Türkiye’de yargı yetkisi, Türk milleti adına «» bağımsız ve tarafsız mahkemelerce» kullanılır. «Yargı kolu(yargı düzeni)» kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu topluluk

Türkiye’de yargı kolları Anayasa Yargısı Ara Derece (istinaf) Mahkemeleri İlk Derece Mahkemeleri ANAYASA MAHKEMESİ Üst Derece Mahkemesi Adli Yargı İdari Yargıtay Danıştay Bölge Adliye Mahkemeleri Bölge İdare Mahkemesi Hukuk (Sulh &Asliye) Ceza (Asliye&Ağır) İdare Mah. Vergi Mah. Uyuşmazlık Yargısı UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ Yargı Kolu

«Anayasa» kanunlardan üstündür. «…kanunlar Anayasa’ya aykırı OLAMAZ» [ Anayasa m. 11(2)] «Anayasa Yargısı uygunluklarının denetlenmesidir. » kanunların «Anayasa» Anayasaya tarafından

ANAYASA MAHKEME'SİNİN Temel Görev ve Yetkisi-Bazı Normların Anayasaya uygunluğunu denetlemek. • Soyut Norm Denetimi (iptal davası) • Somut Norm Denetimi (itiraz yolu) • Bireysel Başvuru Yolu – temel hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin, diğer başvuru yollarını tükettikten sonra, Anayasa Mahkemesine başvurmasıdır. Ek Görev ve Yetkileri - Bireysel başvuruları karara bağlamak; Cumhurbaşkanı, Başbakan, bakanlar, yüksek mahkeme üyeleri vb. bazı kişileri Yüce Divan sıfatı ile yargılamak vesaire….

«ADLİ YARGI» olağan ve genel yargıdır. Bir uyuşmazlık, anayasa yargısının ve idari yargının görevine girmiyorsa adli yargının görevine girer. � Temyiz � İstinaf � İlk - Yargıtay - Bölge Adliye Mah. Derece Mahkemeleri Hukuk Mahkemeleri (Sulh &Asliye) Ceza Mahkemeleri (Asliye&Ağır)

Hukuk Mahkemeleri «Hukuk Mah. » özel hukuk ilişkilerinden kaynaklanan hukuki uyuşmazlıkları karar bağlamakla görevlidir. Genel Mahkemeler «Sulh Hukuk Mah» «Asliye Hukuk Mah» Görev: Bir başka mahkemenin görev alanına girmeyen her dava Ceza Mahkemeleri «Ceza Mah. » ceza hukukundan kaynaklanan davalara bakmakla görevlidir. Genel Mahkemeler Sulh Ceza Hakimlikleri – Yürütülen soruşturmalarda hakim tarafından verilmesi gerekli kararları almak ve itirazları incelemek. Asliye Ceza Mah. – Sulh Ceza Hakimliği ve Ağır Ceza Mah. ’nin görev alanına girmeyen dava ve işler Ağır Ceza Mah. - ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis & 10 yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlara ilişkin dava ve işler

İHTİSAS MAHKEMELERİ Hukuk Mahkemeleri Ceza Mahkemeleri • Ticaret Mahkemeleri • Aile Mahkemeleri • Çocuk Mahkemeleri • Tüketici Mahkemeleri • Fikri ve Sınai Haklar Ceza • Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri Davacı Davalı İddia Makamı Savcı Suçtan Zarar Gören (Mağdur) Katılan Kendisine Kamu Davası Açılan (Sanık)

Ara derece - İstinaf Mah. «Bölge Adliye Mahkemeleri» Adli yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve KESİN OLMAYAN hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları «istinaf mahkemeleri» inceleyip karara bağlar. Üst Derece -Temyiz «Yargıtay» Adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme «temyiz incelemesi» merciidir. Daireler Hukuk ve Ceza Genel Kurulları Büyük Genel Kurul

Üst Derece (Temyiz) Daireler / Chamber Hukuk ve Ceza Genel Kurulları Yargıtay Dairelerinin «bozma» kararlarına karşı ilk derece mahkemesinin verdiği «direnme kararlarını inceler. Genel Kurullar tarafından verilen kararlar KESİNDİR, bunlara karşı DİRENME KARARI VERİLEMEZ. Büyük Genel Kurul Hukuk Genel Kurullarının/Ceza Genel Kurullarının benzer olaylarda birbirine aykırı biçimde verdiği kararlar arasındaki içtihat uyuşmazlıklarını gidermek ve birleştirmek. Yargıtay Büyük Genel Kurulu’nun verdiği bu kararlara «İçtihadı birleştirme kararı» denir

«İdari Yargı» , idari makamların idare hukuku alanındaki faaliyetlerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı koludur. � Temyiz- Danıştay � İstinaf- Bölge İdare Mahkemesi � İlk Derece Mahkemeleri İdare Mahkemesi Vergi Mahkemesi İlk Derece Mahkemesi Sıfatı ile Danıştayın Birinci Dairesi

Üst Derece - Temyiz Ara Derece - İstinaf Mah. «Danıştay» İdari Mahkemelerce verilen ve kanunun başka «Bölge İdare Mahkemeleri» bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve İdare Mahkemeleri hükümlerin son inceleme merciidir. tarafından verilen kararlara İstisnaen «ilk derece mahkemesi» olarak da karşı yapılan istinaf başvurularını inceleyip karara bağlar. çalışır. Bakanlar kurulu kararlarına karşı açılacak iptal ve tam yargı davaları idare mahkemelerinde değil, DOĞRUDAN DOĞRUYA Danıştay’da açılır. Danıştay’da da bir İçtihadı Birleştirme Kurulu vardır.

«Uyuşmazlık mahkemesi» , adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını KESİN olarak çözümlemeye yetkilidir. «Avrupa İnsan Hakları tanınan temel hak ve Sözleşmesi» hürriyetleri, çerçevesinde Sözleşmeyi imzalayan bir devlet tarafından ihlal edilen kişiler, bu devlete karşı, AİHM’ne «bireysel başvuru» usulü ile başvurabilirler

«Tabii (Kanuni) Hakim İlkesi» Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mercii önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciiler kurulamaz. «Hakimlerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı» yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. [Anayasa m. 9]