r Gke KELAHMET Meyyide bir hukuk kuralnn ihlaline

Öğr. Gökçe KELAHMET

� Müeyyide, bir hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen ve hukuk düzeni tarafından öngörülen cebirdir. � Unsurları: �Müeyyide hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilir. �Müeyyidenin özünde cebir vardır. Cebir kişinin yaşamına, sağlığına, özgürlüğüne, malvarlığına verilen zarardır. �Hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen bu cebir, hukuk düzeni tarafından öngörülmüş bir cebirdir.

Müeyyide Çeşitleri Özel Hukuk Müeyyideleri Geçersizlik Yokluk Tazminat Butlan Kamu Hukuku Müeyyideleri Cebri icra Ceza H. İdare H. Yokluk İptal Tazminat

1. GEÇERSİZLİK � YOKLUK: Bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurlarından en az birine uyulmaması halinde o işlemin oluşmamış sayılmasıdır. �MK m. 141 -142 � BUTLAN/HÜKÜMSÜZLÜK: Bir hukuki işlemin baştan itibaren hukuki sonuçlarını meydana getirmemesi veya sonradan da geçerli kılınamaması demektir. �Mutlak Butlan- TBK m. 27 �Nispi Butlan

2. CEBRİ İCRA: bir borç ilişkisinde borcunu rızasıyla yerine getirmeyen borçlunun, devlet gücü aracılığıyla bu borcunu zorla yerine getirmesini sağlayan bir müeyyide çeşididir. �Örneğin çocuğun velayeti babadan alınıp anaya verilmişse ve baba çocuğu anaya bırakmıyorsa yetkili makamlar tarafından çocuk babadan zorla alınıp anaya teslim edilebilir.

3. TAZMİNAT � Tazminat, bir kimsenin hukuka aykırılık teşkil eden kusurlu bir davranışı sonucunda başkasına verdiği zararın o kişiye ödettirilmesidir. �TBK m. 49 - 112

� 1. CEZAİ MÜEYYİDELER �ağırlaştırılmış �müebbet �süreli �adli müebbet hapis cezası para cezası

� 2. İDARİ MÜEYYİDELER �Özel Kişilere Karşı Müeyyideler: idare hukuku alanında özel kişilere karşı idari para cezası, mülkiyetin kamuya geçirilmesi, el koyma, yıkım, sürücü belgesinin geri alınması, işyerinin kapatılması, barodan kaydın silinmesi, meslek ve sanatın icrasından men gibi çok çeşitli idari müeyyideler vardır. �İdareye Karşı Müeyyideler Yokluk İptal Tazminat

� I. GERÇEK KİŞİLER �A. Kişiliğin Başlangıcı ve Sona Ermesi �B. Kişinin Ehliyetleri � II. 1. Hak Ehliyeti 2. Fiil Ehliyeti TÜZEL KİŞİLER �A. 1. Kişi Toplulukları: Dernekler, Şirketler 2. Mal Toplulukları: Vakıflar �B. Özel Hukukta Tüzel Kişiler Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 1. Kişi Topluluğu Şeklindeki Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 2. Mal Topluluğu Şeklindeki Kamu Hukuku Tüzel Kişileri

� Hukukta kişi, hak ve borçlara sahip olabilen varlıklara denir. � Kişilik , hukukça korunan kişiye bağlı değerlerin bütününü ifade eder. � Kişi olmanın bazı sonuçları vardır: � 1. Kişiler irade açıklayabilirler. � 2. Kişiler, hukuki işlemler yapabilirler. � 3. Malvarlığına sahip olabilirler. � 4. Hak ve borç altına girebilirler. � 5. Sorumluluk sahibidirler. � 6. Mahkemeler huzurunda davacı ve davalı olabilirler.

� Gerçek kişiler, insanlardır. İnsanlar haklara ve borçlara ehildirler. � Gerçek � MK Kişiliğin Başlangıcı: m. 28: Gerçek kişilik çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu andan itibaren başlar. � Örneğin doğduktan sonra bir an için dahi yaşayan çocukla ölü doğan çocuk arasında miras hukuku bakımından farklı sonuçlar doğar.

� Ölüm: Normal olarak gerçek kişilik ölüm ile sona erer. Bir kişinin öldüğünü iddia eden kişi bunu ispatlamakla yükümlüdür. Bir kişinin öldüğü nüfus sicilindeki kayıtlarla ve ölüm karinesi yoluyla ispatlanır. � Ölüm karinesi: ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolan ve cesedi bulunamayan kişinin ölmüş olduğunun varsayılmasıdır. �Örneğin bir gemi batmış gemide yolcu olan A’nın cesedi bulunamamıştır. Bu kişinin öldüğü karine yoluyla kabul edilir.

� Gaiplik: Gerçek kişiliği sona erdiren ikinci hal gaipliktir. TMK m. 32: «Ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kimsenin ölümü hakkında kuvvetli bir olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkeme bu kişinin gaipliğine karar verebilir. »

1. Ölüm tehlikesi içinde kaybolması halinde, kişinin gaipliğine karar verilmesinin istenebilmesi için olayın üzerinden en az bir yılın geçmesi gerekir. 2. Kişinin kendisinden uzun süre haber alınamaması halinde, kişinin gaipliğine karar verilmesinin istenebilmesi için son haber tarihinin üzerinden en az beş yılın geçmesi gerekir. 3. Mahkeme en az altı ay süre vererek bir ilan yapar. 4. İlandan sonuç alınamazsa, mahkeme gaipliğe karar verir ve ölüme bağlı haklar, aynen gaibin ölümü ispatlanmış gibi kullanılır. 5. Gaipliğine karar verilmiş kişi sanki ölmüş gibi işlem görür.

� Kişinin ehliyetleri hak ehliyeti ve fiil ehliyeti olarak ikiye ayrılır. � Hak ehliyetine medeni haklardan yararlanma ehliyeti, fiil ehliyetine medeni hakları kullanma ehliyeti de denir.

� Hak ehliyeti: kişilerin haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneğidir. � Gerçek kişiler açısından hak ehliyeti sahibi olabilmek için insan olmaktan dolayısıyla tam ve sağ doğmaktan başka bir şart yoktur. � TMK m. 8: Her insanın hak ehliyeti vardır. � Sağ doğmuş olmak kaydıyla ceninin dahi hak ehliyeti vardır.

� Fiil ehliyeti: bir kişinin kendi fiilleriyle haklar kazanabilme ve borç altına girebilme yeteneğidir. � İÇERİĞİ �a) Hukuki işlem yapma ehliyeti �b) Haksız fiillerden sorumlu olma ehliyeti �c) Dava ehliyeti

� TMK m. 10: «Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır. » � 3 ŞARTI VARDIR. a) Ergin olmak b) Ayırt etme gücüne (TEMYİZ KUDRETİNE) sahip olmak c) Kısıtlı olmamak: Kanunda öngörülen belirli sebeplerin varlığı halinde bir kişinin fiil ehliyetinden kısmen veya tamamen mahrum edilmesi demektir. Bu sebepler: akıl hastalığı ve zayıflığı, savurganlık, alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetim, bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkum olma ve kişinin kendi isteğidir. Kişinin kendi isteği için: kişinin yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat etmesi gerekir.

1) TAM EHLİYETLİLER: Fiil ehliyetinin bütün şartlarını yerine getiren, yani ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlanmamış kişilerdir. Bunlar kendi fiilleriyle her türlü hakkı kazanabilir ve her türlü borç altına girebilirler. 2) SINIRLI EHLİYETLİLER: aslında tam ehliyetlidirler. Bu kişiler kısıtlanmaları için yeterli bir sebep bulunmamakla beraber korunmaları bakımından fiil ehliyetinin sınırlanması gerekli görülen ergin kişilerdir. Bu amaçla bu kişilere mahkeme kararıyla yasal danışman atanır. (TMK m. 429)

3) SINIRLI EHLİYETSİZLER: ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır MK m. 16’ya göre, sınırlı ehliyetsizler yani ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, «yasal temsilcilerin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç altına giremezler. Karşılıksız kazanmada ve kişiye sıkıya bağlı hakları kullanmada bu rıza gerekli değildir. Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar haksız fiillerinden sorumludurlar. »

4) TAM EHLİYETSİZLER: ayırt etme gücünden yoksun kimselerdir. � İyiyi kötüden ayırt edemeyecek derecede küçük olan çocuklar � Akıl hastalığı, akıl zayıflığı ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olan kişilerdir. � Tam ehliyetsiz kişiler adına yapılması gereken hukuki işlemler onlar adına yasal temsilcileri tarafından yapılır. Bunların kendi başlarına bir hukuki işlem yapması mümkün değildir. � TMK m. 15: kanunda gösterilen ayrık durumlar saklı kalmak üzere ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fiilleri hukuki sonuç doğurmaz.

TAM EHLİYETLİLE R SINIRLI TAM EHLİYETLİLER EHLİYETSİZLE R R ERGİN OLMA ŞARTI VAR VAR/YOK VAR VEYA YOK AYIRT ETME GÜCÜ ŞARTI VAR VAR YOK KISITLI OLMAMA ŞARTI VAR VAR/YOK VAR VEYA YOK HUKUKİ İŞLEM YAPMA EHLİYETİ VAR Bazı işlemler için yasal danışmanın onayı şart Yasal temsilcinin rızasıyla geçerlidirler Yok. İşlemleri geçersizdir. HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU VAR VAR YOK(İstisna: hakkaniyet gereği)

� Tüzel kişiler, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık şeklinde örgütlenmiş, haklara ve borçlara sahip olabilen kişi ve mal topluluklarıdır. � Türleri: «özel hukuk tüzel kişileri» ve «kamu hukuku tüzel kişileri» olmak üzere ikiye ayrılır.

� Özel hukuka tabi olan tüzel kişilerdir. � Özel hukuk tüzel kişilerinin başlıca özellikleri şunlardır: �Özel hukuk tüzel kişileri gerçek kişilerin serbest iradeleri ile kurulurlar ve yine bu şekilde sona erdirilirler. �Özel hukuk tüzel kişileri diğer gerçek kişiler ve tüzel kişiler ile eşit durumdadırlar. Kamu gücüne sahip değildirler. �Kar elde etmek, hayrı yapmak gibi birtakım özel yararları gerçekleştirmek amacıyla faaliyette bulunurlar.

TÜRLERİ YAPILARINA GÖRE KİŞİ TOPLULUĞU DERNEKLER ŞİRKETLER AMAÇLARINA GÖRE MAL TOPLULUĞU KAZANÇ AMACI GÜDENLER VAKIFLAR ŞİRKETLER KAZANÇ AMACI GÜTMEYENLER DERNEKLER VAKIFLAR

� Gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip topluluklardır. � Dernekler kazanç paylaşma amacı gütmeyen özel hukuk tüzel kişileridir.

� Şirket, iki veya daha fazla kişinin ortak bir iktisadi amaca erişmek için emek ve mallarını bir sözleşmeyle birleştirmek suretiyle meydana getirdikleri topluluktur. � Tüzel kişiliğe sahip şirketler ticaret şirketleridir. � Bunlar, kolektif şirket, komandit şirket, anonim şirket, limited şirket ve kooperatiflerdir. � Şirketler kazanç paylaşma amacı güden özel hukuk tüzel kişileridir.

ANONİM ŞİRKET, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu olan şirkettir. � AŞ en az sermayenin 50. 000 TL olması gerekir. � Bir gerçek ya da tüzel kişi tarafından kurulabilir. � AŞ’de sermaye paylara bölünmüştür. � Hisse sahiplerine hissedar veya ortak denir.

LİMİTED ŞİRKET bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında iktisadi maksat ve konular için kurulan, ortaklarının sorumluluğu, koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı olan ve esas sermayesi belli olan şirkettir. � Ortak � Esas adedi en az 1 en fazla 50 kişi olabilir. sermayesi en az 10. 000 TL olması gerekir. � Tüzel kişilik ticaret siciline tescil ile kazanılır.

� Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip olan mal topluluklarıdır. � Bir malvarlığının bütünü veya gerçekleşmiş ya da gerçekleşeceği anlaşılan her türlü geliri veya ekonomik değeri olan haklar vakfedilebilir.

ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİLERİ KAMU HUKUKU TÜZEL KİŞİLERİ KURULUŞ Özel kişilerin serbest iradeleriyle Devlet tarafından KAMU GÜCÜ Sahip değildirler. Sahiptirler. EŞİTLİK İLKESİ Tabidirler. Diğer kişilerle eşit durumdadırlar. Tabi değildirler. Diğer kişilerden üstün konumdadır. AMAÇ Çeşitli Kamu yararı

Kamu Tüzel Kişileri Kişi topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri Mal topluluğu şeklindeki kamu tüzel kişileri Kamu idareleri Kamu kurumları Merkezi idare Devlet Mahalli idare