HUKUKUN KAYNAKLARI Dr brahim GL HUKUKUN KAYNAKLARI Asli

HUKUKUN KAYNAKLARI Dr. İbrahim GÜL

HUKUKUN KAYNAKLARI Asli Kaynaklar 1. Yazılı Kaynaklar 2. Yazılı Olmayan Kaynaklar (Örf ve Adet Kuralları) Yardımcı Kaynakları 1. Mahkeme Kararları (İçtihatlar) 2. Bilimsel Görüşler (Doktrin)

HUKUKUN YAZILI KAYNAKLARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. Anayasa Kanunlar Kanun Hükmünde Kararnameler Uluslar arası Antlaşmalar Tüzükler Yönetmelikler

KURALLAR (NORMLAR) HİYERARŞİSİ Anayasa Uluslararası antlaşmalar Kanun Hükmünde Kararnameler Tüzükler Yönetmelikler

ANAYASA • Devletin şeklini, işleyişini, yüksek organları ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana hukuk kaynağıdır. • Anayasa, normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden ve kanunlardan farklı olarak daha zor bir usulle konulan ve değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünüdür • Yürürlükteki Anayasamız 1982 yılında halk oylaması yapılarak kabul edilmiştir.

ANAYASANIN ÖZELLİKLERİ • • • Devlet yönetiminde tek meclisli parlamenter rejimi benimser. Kuvvetler ayrılığı prensibini esas alır: yasama, yürütme ve yargı birbirinden farklı ve bağımsız organlara vermiştir. Katı (sert) anayasa özelliğine sahiptir. Bazı hükümleri değiştirilemediği gibi, diğer hükümlerinin değiştirilmesi de zorlaştırılmıştır.

ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ • • • Anayasa hükümlerinde değişiklik yapılması TBMM kararıyla olur. TBMM üye tamsayısının 1/3’ünün (200) teklifi gerekir. Değişiklik önerileri mecliste iki kez görüşülüp iki kez oylanır. Değiştirme teklifinin kabulü, Meclisin üye tamsayısının 3/5 çoğunluğunun (360) gizli oyuyla mümkündür. Cumhurbaşkanı değişiklikleri bir daha görüşmek üzere meclise geri gönderebilir. Meclis bu değişiklikleri üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu (400) ile kabul ederse, Cumhurbaşkanı bunu halkoyuna sunulabilir.

ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ • • Meclisçe üye tamsayısının 3/5 veya 2/3’ten az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki Kanun, Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede yayımlanır. Meclis üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli görülen maddeleri Cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir. Halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması gerekir. Bu maddelerin hangilerinin nasıl oylanacağına TBMM karar verir.

ANAYASALARIMIZ • • • İlk anayasa, 1876'da yürürlüğe girdi. 1921'de Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adıyla yeni bir anayasa kabul edildi. 20 Nisan 1924'te Teşkilat-ı Esasiye Kanunu adıyla yeni Anayasa hazırlandı. 1961 yılında yeni bir Anayasa hazırlandı. 1982'de yeni bir Anayasa yürürlüğü girdi Şu anda yeni bir Anayasa çalışması yapılmaktadır.

KANUN • • Yasama organı tarafından kanun adı altında yapılan ve normlar hiyerarşisinde Anayasanın altında, tüzüklerin üstünde yer alan çoğunlukla, genel soyut kurallar içeren hukuki metinlerdir. Anayasada öngörülen usullere göre; yasama organınca TBMM tarafından yazılı olarak çıkarılan, uyulması zorunlu hukuk kuralları kanun adını alır.

KANUNLARIN KABUL AŞAMALARI • Kanunların nasıl yapılacağı Anayasanın 88 ve 89. maddelerinde düzenlenmiştir. Dört aşamada kanunlaşır: 1. 2. 3. 4. 5. Öneri aşaması Görüşme aşaması Kabul edilme aşaması Onaylanma aşaması Yayımlanma aşaması

KANUN • • Anayasanın öngördüğü temel ilkelere uygun olarak TBMM tarafından çıkarılan ve sürekli nitelikteki düzenlemelerdir. Ya kanun tasarısı (Bakanlar Kurulunca) veya kanun teklifi (milletvekillerince) meclise sunulur. İlgili komisyonlarda görüşülerek kabul edilen kanun önerileri Meclis Genel Kuruluna gönderilir. Genel Kurulda kanunun kabul edilmesi için en az meclis üye tamsayısının ¼’ünün (139) evet oyu kullanması gerekir.

KANUN • • Kabul edilen kanun, Cumhurbaşkanına gönderilir. CB, 15 gün içinde ya kanuna onay verir veya bir kez daha görüşülmesi için onu meclise iade eder. İade edilen kanun, tekrar aynen kabul edilirse, CB bunu onaylamak zorundadır. CB tarafından onaylanan kanunlar, RG. de yayımlanarak yürürlüğe girer.

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME • • • Anayasanın 91. maddesinde de KHK çıkarma yetkisini düzenlenmiştir Yani normlar hiyerarşisinde KHK kanunlarla eş düzeydedir. Kanun hükmünde kararnameler mevcut kanunları yürürlükten kaldırabilir; onlarda değişiklik yapabilir veya kanun konusu olmayan bir konuyu kanun gibi düzenleyebilir.

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME 1. Meclisten alınan özel yetkiye dayalı olarak Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılan ve kanun gücünde hukuki sonuç doğuran düzenlemedir. 2. KHK’nin özellikleri 1. Meclisin verdiği özel yetkiyle çıkarılır. 2. Yetki kanununda yazılı olan konuları kapsar. 3. Temel hak ve özgürlüklerle ilgili KHK çıkarılamaz.

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME KHK çıkarma şartları kanunlara göre bazı açıdan değişiklik gösterir. 1. 2. 3. 4. 5. Yetki Kanunu dayalı olarak çıkarılır Bakanlar Kurulu Kararı gerekir Cumhurbaşkanı onayı Resmi Gazetede yayımlanır Kanunlar gibi denetlenir

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME OLAĞAN DÖNEM KHK'LERİ OLAĞANÜSTÜ H L VE SIKIYÖNETİM KHK'LERİ 1. Yetki Kanunu Gerekli Gereksiz 2. Yetkili Makam Bakanlar Kurulu 3. Konu Unsuru Temel hak ve hürriyetler düzenlenemez (Sosyal haklar hariç). Cumhurbaşkanının Başkanlığında Toplanan Bakanlar Kurulu Her konu düzenlenebilir. (Ancak düzenlemeler gerekli olacak ve çekirdek alana (m. 15/2) müdahale etmeyecek). 4. Sebep Unsuru Belirlenmemiş Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim 5. Resmî Gazete’de Yayım Var 6. TBMM’nin Onayına Sunma Var. (RG’de Yayın Gününde) 7. TBMM’de Görüşme Süresi Yok (Öncelikle ve ivedilikle görüşülür) Var 30 gün 9. Uygulanma Süresiz Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim süresince 10. Uygulanacağı Yer Tüm ülke Olağanüstü hâl ve sıkıyönetim ilân edilmiş yerler 8. Anayasa Mahkemesinin Denetimi Yok