HUKUK MAHKEMELERNN YAPISI ve LEY Yarg yetkisi Trk

HUKUK MAHKEMELERİNİN YAPISI ve İŞLEYİŞİ

“Yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. ” (Anayasa M. 9) Mahkemelerin Kuruluşu Kanunla Düzenlenir. (Anayasa M. 142) Ülkemizde mahkemeler teşkilatı ilk derece mahkemeleri, Bölge Adliye Mahkemeleri ve Yargıtay olmak üzere 3 dereceli bir sistemden oluşur.

MAHKEMELER TEŞKİLATI İlk Derece Mahkemesi Genel Mahkemeler Özel Mahkemeler • Bölge Adliye(İstinaf) Mahkemeleri • Yargıtay

İLK DERECE MAHKEMELERİ İlk derece mahkemeleri Genel Mahkemeler ve Özel Mahkemeler olmak üzere ikiye ayrılır.

I) Genel Mahkemeler; Bakacağı işler belirli kişi ve iş gruplarına göre mahkemelerdir. sınırlandırılmamış olan Genel mahkemeler ise Sulh Hukuk ve Asliye Hukuk Mahkemeleridir.

Asliye Hukuk Mahkemeleri Kanununun 2. Maddesine göre; “Asliye Hukuk Mahkemeleri Dava konusunun değer e miktara bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarla (Örnek; tapu davaları, alacak davaları, maddi tazminat davaları, şahıs varlığına ilişkin davalarda(örn; hakaretten dolayı manevi tazminat davası, ölümden dolayı tazminat davası) görevli mahkeme asliye hukuk mahkemelerdir. Bu kanunda ve diğer kanunlarda aksine düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemeleri diğer dava ve işler bakımından da görevlidir. "

SULH HUKUK MAHKEMELERİ Görevleri Hukuk Mahkemeleri Kanununun 4. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre “Sulh Hukuk Mahkemeleri dava konusunun değer veya tutarına bakılmaksızın; a)Kiralanan taşınmazların 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İ. İ. K’ya göre İlamsız İcra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler ayrı olmak üzere, lira ilişkisinden doğan alacak davaları da dahil olmak üzere tüm uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşı açılan davaları,

b) Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmaya ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davalar, c) Taşınır ve taşınmaz mallarda sadece zilyetliğin korunmasına yönelik olan davaları, d) Bu kanun ile diğer kanunların sulh hukuk mahkemesi veya sulh hukuk hakiminin görevlendirdiği davaları görürler.

II) ÖZEL MAHKEMELER Belirli kişiler arasında çıkan uyuşmazlıklara(Örneğin; İşçi – İşveren, Tüketici – Satıcı arasındaki uyuşmazlık) veya belli çeşit uyuşmazlıklara (Örneğin fikir ve sanat eserleri kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıklara bakmak için kurulmuş olan mahkemelere özel mahkemeler denir. Özel Mahkemeler istisnai niteliktedir. Özel mahkemelerin hangi çeşit davalara bakacakları, bu mahkemelerin kuruluşunu da düzenleyen özel kanunlarından anlaşılır.

Esas olan Genel Mahkemelerdir. Bir yerde iş azlığı nedeniyle ayrı (müstakil) bir özel mahkeme kurulmamışsa o özel mahkemenin iş ve davalarına o yerde ki Asliye Hukuk Mahkemesi, o dava sıfatıyla bakar. Örneğin Ankara’da ayrı iş mahkemeleri, tüketici mahkemeleri, ticaret mahkemeleri varken Kuşadasında iş azlığı nedeniyle Asliye Hukuk Mahkemeleri diğer tür özel mahkemelerin görevini yapar. Bunu yaparken ise örneğin iş davalarında (iş mahkemesi sıfatıyla), aile hukuku ile ilgili davalarda (aile mahkemesi sıfatıyla) karar verir.

ÖZEL MAHKEMELER ŞUNLARDIR; A) İş Mahkemeleri İş mahkemeleri genel itibariyle iş kanununa göre işçi sayılan kimselerle işveren arasında iş(hizmet) sözleşmesinden veya iş kanununa dayanan her türlü hak iddialarından doğan iş davalarına bakar. Örneğin işçinin işverene açtığı kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, işe iade davası, iş kazası sebebiyle açılan tazminat davaları.

Bunun yanı sıra; İş mahkemeleri Sendikalar Kanunu ile Toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt kanunundan doğan uyuşmazlıklar ile sosyal güvenlik kanunu ile sigortalılar veya yerine kaim olan hak sahipleri arasındaki uyuşmazlıklardan doğan itiraz ve davalara bakar. İş mahkemeleri tek hakimlidir.

B) KADASTRO MAHKEMESİ Taşınmaz mal mülkiyetine ve sınırlı ayni haklar ve tapuya tescil veya şerh edilecek veya beyanlar hanesinde gösterilecek sair haklara, sınır ve ölçü uyuşmazlıklarına kadastroya veya tapu sicilini ilgilendiren benzeri davalara ve özel kanunlarca kendilerine verilen işlere bakan Kadastro mahkemelerinin görevi her taşınmaz mal hakkın da kadastro tutanağının düzenlenmesiyle başlar. Tek hakimli mahkemelerdir.

C) AİLE MAHKEMESİ

Türk Medeni Kanununun üçüncü kısmı (vesayet) hariç olmak üzere, ikinci kitabı ile TMK’nın yürürlüğü ve uygulama şekli hakkındaki kanuna göre aile hukukunda doğan dava ve işleri Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanuna göre Aile Hukukuna İlişkin Yabancı Mahkeme kararlarının Tanıma ve Tenfizi ile Kanunlarla verilen diğer işlerde görevlidir. Tek Hakimli Mahkemelerdir. Boşanma, Velayet, Aile Konutu, Nafaka, Yabancı bir ülkede verilmiş boşanma ile ilgili bir kararın taşıma ve tenzifizinde aile mahkemesi görevlidir.

Aile Mahkemesi Hakimleri tercihen evli, çocuk sahibi, 30 yaşını doldurmuş ve aile hukuku alanında yüksek lisans yapmış olan hakimler arasından HSK tarafından atanır. Aile Mahkemelerine araştırma ve inceleme aşamasında görüş bildirmek üzere Adalet Bakanlığı tarafından birer Psikolog, Pedagog ve Sosyal Çalışmacı atanır.

D) İCRA MAHKEMELERİ

İcra Mahkemeleri, icra ve iflas dairelerinin işlemlerine karşı yapılan şikayetlerle itirazların incelenmesinde görevli mahkemelerdir. Örneğin: Alacaklının borçlu hakkında yaptığı icra takibinde icra memurunun haciz talebini reddetmesi halinde memur işlemine karşı İcra Mahkemesine şikayet yoluyla başvurulabilir.

E) TÜKETİCİ MAHKEMESİ

Tüketicinin korunması hakkındaki kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak çıkacak her türlü ihtilafa tüketici mahkemelerinde bakılır. Tüketici Mahkemeleri tüketici ile (ticari ve mesleki amaçla hareket etmeyen her türlü gerçek ve tüzel kişi ile sayıcı veya sağlayıcı (ticari veya mesleki amaçla ürün satan veya hizmet sağlayan) arasındaki uyuşmazlıklara bakmakla görevlidir. Örneğin; Beyaz Eşya bayiine gidip buzdolabı aldık ama soğutmuyor ayıplı çıktı, bankada ihtiyaç kredisi seçtik ama banka bizden almaması gerek masraf veya ücret talep etti.

F) FİKRİ ve SİNAİ HAKLAR HUKUK MAHKEMESİ

Bu mahkemeler Fikir ve Sanat eserleri Kanunu; Patent Haklarının korunması hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Endüstriyel tasarımcıların korunması hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname ve markaların korunması hakkındaki KHK’dan kaynaklanan hukuki davalara bakmakla görevlidir. Örneğin; Adidas markasını taklit eden bir marka ile eşofman satışında açılacak tazminat davasında Fikri ve Sinai Haklar Hukuk Mahkemesinde görülür.

H) Denizcilik İhtisas Mahkemeleri Deniz ticaretine ilişkin ihtilaflara bakmakla görevlidir. Heyet halinde çalışılır. 1 Başkan ve 2 üyeden oluşur.

İ) Asliye Ticaret Mahkemesi

Her iki tarafında ticari işletmesiyle ilgili hususlardan doğan hukuk davaları ve çekişmesiz Yargı İşleri ve tarafların tacir olup olmadığına bakılmaksızın TTK’nun 4. maddesinde sayılan işlere bakar. Örn: Anonim şirketlerde hisse devri, iki şirketin ticari işletmeleriyle ilgili alacak davalarına ticaret mahkemesi bakar. Ticaret Mahkemeleri heyet halinde çalışır. 1 başkan ve en az 2 üyeden oluşur.

BÖLGE ADLİYE(İSTİNAF) MAHKEMELERİ

İlk derece mahkemelerinde verilen nihai kararlar ile ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz taleplerin reddi ve bu taleplerin kabulü halinde itiraz üzerine verilecek kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. İstinaf Mahkemeleri bölgelerin coğrafi konumları ve iş yoğunlukları göz önüne alınarak belirli illerde kurulur. Halihazırda ülkemizde Ankara, Antalya, Adana, Konya, İstanbul, Diyarbakır, Bursa, Sakarya, İzmir, Gaziantep, Erzurum, Van, Samsun, Kayseri ve Trabzon olmak üzere 15 tane Bölge Adliye Mahkemesi vardır.

Hukuk mahkemelerinin verdiği kararların istinaf incelemesi Bölge Adliye Mahkemesinin ilgili hukuk dairesinde incelenir. Bölge Adliye Mahkemeleri heyet halinde çalışan mahkemelerdir. Daireler 1 Başkan ve En az 2 Üyeden oluşur. Belli bir miktara kadar verdikleri kararlar kesindir. Bu sınır 2019 yılı için 58. 800 TL’dir. Belirlenen bu miktarın üzerindeki davalar için ise temyiz yolu açıktır.

YARGITAY

Yargıtay adli yargı alanında en yüksek mahkemedir. Bölge Adliye Mahkemesince verilen ve Kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı kararların son inceleme mercii Yargıtay’dır.

Hukuk mahkemelerince verilen kararlar Yargıtay ilgili hukuk Dairesinde incelenir. Tüm hukuk dairelerinin başkan ve üyelerinin oluşturduğu kurula ise hukuk Hukuk Genel Kuruludur. HGK, mahkemelerin direnme kararlarını, Yargıtay başkanı ve üyeleri, C. Başsavcısı, C. Başsavcı vekili ile kanunen onlar durumunda bulunan kimselere karşı açılacak görevden dolayı tazminat davalarına ilk derece mahkemesi olarak bakar ve bu davaları kesin hükme bağlar, bazı hallerde içtihatların birleştirilmesine karar verir.

MAHKEMELERDE ÇALIŞAN KİŞİLER

Hakimler; Yargı yetkisi Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır. Hakimler görevlerinde bağımsızlardır. (Anayasa 138) ve tarafsız olmak zorundadırlar. Hakimler anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre karar verirler. (Anayasa m. 138) Hakimler tayin, nakil, terfi, izin gibi özlük işlerinde karar verme yetkisi Hakimler ve Savcılar Kuruluna aittir.

Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat veremez, genelge gönderilmesi, tavsiye ve telkinde bulunamaz. Adliye Memurları a)Yazı İşleri Müdürü b)Zabıt Katipleri c)Mübaşirler

MAHKEMELERİN ÇALIŞMALARINA İLİŞKİN DIŞ ŞARTLAR A)Mahkeme işlerinin görüldüğü yer; Mahkeme ancak kendi yargı çevresi içinde iş görebilir. Yargı çevresi HSK tarafından belirlenir. Mahkeme kural olarak mahkeme binasında (müstakil yada binanın ayrılmış kısmındaki adliyede) iş görür. Bazı hallerde mahkemenin mahkeme binası dışında bir yerde iş görmesi de mümkündür. Örneğin hakim hasta veya özürlü olması sebebiyle mahkemeye gelemeyen tanığı evinde dinleyebilir, keşif mahalinde yapılır. Başka mahkemelerin yargı çevresi içinde yapılacak işlerde ise mahkeme oraya gidip göremez. Bu halde başka yerdeki mahkemenin istinabe edilmesi gerekir. Örneğin; Ankarada’ki mahkeme, Ağrı’daki tanığı dinlemek için Ağrı’da aynı sıfattaki mahkemeye istinabe yazısı yazar.

b) Mahkeme işlerinin görüldüğü zaman; mahkemeler resmi çalışma gün ve saatlerinde görev yaparlar, ancak zorunluluk veya gecikmesinde zarar olan hallerde keşif, delillerin tespiti ve günlük duruşma niteliğinde yazılı işler gibi işlemlerin resmi tatil günlerinde veya çalışma saatleri dışında da yapılmasına karar verilebilir.

Her sene 20 Temmuz- 01 Eylül arası adli tatildir. Adli tatilde ancak HMK’nun 103. maddelerinde belirtilen dava ve işler görülür.

c)Mahkemelerde kullanılan dil; Resmi dil olan Türkçedir. Duruşma Türkçe yapılır, dilekçeler Türkçe verilir, başka dilde yazılmış dilekçeler kabul edilemez. Yabancı dilde yazılmış senet ve belgelerin Türkçe tercümesi ile mahkemeye verilmesi veya mahkeme tarafından tercüme ettirilmesi gerekir. Türkçe bilinmeyen kişi tercümanları, sağır dilsizler ise onların dil ve işaretlerinde anlayan tercümanla dinlenir.

d) Duruşmanın aleniliği; Duruşmalar alenidir, kamuya açık yapılır. Herkes duruşma salonuna gelip izleyebilir. Ancak genel ahlakın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde mahkeme duruşmaların bir kısmının veya tamamının gizli yapılmasına karar verebilir.

e) Duruşma düzen ve disiplini; duruşmanın yönetimi, düzeni ve disiplin işleri hakime aittir. Hakim duruşma düzenini bozan kimseyi (taraf, avukat, dinleyici) bunu yapmaktan men eder ve gerekirse avukatlar hariç derhal duruşma salonundan çıkarılmasını emreder.

YARGILAMA AŞAMALARI Dilekçeler Teatisi Ön İnceleme Tahkikat Sözlü Yargılama Hüküm

1 -Dilekçeler Teatisi: Davanın açılması, dava dilekçesinin verilmesi ve kaydedilmesi ile olur. Dava dilekçesinin içeriği HMK’nın 119. maddesinde düzenlenmiştir. Dava dilekçesi mahkeme tarafından davalıya tebliğ edilir. Davalı iki haftalık süre içerisinde cevap dilekçesi verir. Basit yargılama aşamasında dilekçeler teatisi bu aşamada biterken yazılı yargımalama aşamasında cevaba cevap ve cevaba cevap olmak üzere tarafların toplamda ikişer dilekçe verme hakları vardır.

2 -Ön İnceleme Aşaması: Dilekçelerin karşılıklı olarak verilmesi veya verilmesi gereken sürenin geçmesinden sonra mahkeme tarafları ön inceleme duruşmasına davet eder. Ön inceleme duruşmasında mahkeme dava şartları ve ilk itirazları inceler, uyuşmazlık konularını tam olarak belirler, hazırlık işlemleri ile tarafların delillerini sunmaları ve delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar ve taraflara sulh veya arabuluculuğa teşvik eder. (HMK m. 137)

3 - Tahkikat: Tahkik etmek; birşeyi araştırmak, soruşturmak, incelemek, mahiyetini, hakikatini ortaya çıkarmak demektir. Tahkikatda tarafların dilekçelerinde belirttiği beyanların doğru olup olmadığı araştırılır, taraflar iddialarını ispat etmeye çalışırlar. Tahkikat yargılamanın en uzun süren aşamasıdır.

Tahkikat ne yapılır? Taraflar dinlenir. Taraflar tanık göstermişse tanıklar dinlenir. Tanık davetiye ile duruşmaya çağrılır. Tanıklık yapmak zorunludur. Tanık dinlenirken yemin ettirilir. “Tanık sıfatıyla sorulacak sorulara cevap vereceğeniz, cevapların gerçeğe aykırı olmayacağına ve bilginizden hiçbir şey saklamayacağınıza namusunuz, şerefiniz ve kutsal saydığınız bütün inanç ve değerler üzerine yemin edermisiniz? ” diye sorulur. Tanıklıktan çekinme hakkı varsa o hatırlatılır.

Keşif yapılır; Hakim uyuşmazlık konusu hakkında bizzat duyu organları yardımıyla bulunduğu yerde veya mahkemede inceleme yaparak bilgi sahibi olmak amacıyla keşif yapılmasına karar verebilir. Gerektiğinde keşfe bilirkişilerde refakate alınır. Örneğin; müdahalenin meni, kadastro tespitine itiraz davalarında fen, inşaat, ziraat bilirkişisi refakate alınır.

Bilirkişi incelemesi; Mahkeme, çözümü hukuk dışında özel veya teknik bilgiyi gerektiren hallerde, taraflarda birinin talebi üzerine yahut kendiliğinden bilirkişinin oy ve görüşünün alınmasına karar verir. Örneğin; cep telefonunun ayıplı olup olmadığı, ticari defterlerin incelenmesi, Ayşe’nin Ahmet’in kızı olup olmadığının tespiti için DNA incelemesi yapılması, bono üzerindeki imzanın davacıya ait olup olmadığı konusunda grafoloji incelemesi yapılması, araçta meydana gelen hasarın tespiti için makine mühendisinden rapor alınması, üst kattan akan suyun alt katta bulunan evde meydana getirdiği zararın tespiti konusunda inşaat bilirkişinin rapor hazırlanması, geçirdiği iş kazası sonucu işçinin gözündeki maluliyet oranının tespiti için göz doktorunun rapor hazırlanması, davacının tarlasında kesilen ağaçların yaşı, cinsi ve parasal olarak miktarının tespiti için ziraat bilirkişisinin rapor hazırlaması.

Kimler Bilirkişilik Yapabilir; -Bilirkişi sayısı kaç olmalıdır. -Bilirkişi ücreti. -Bilirkişi yemini. -Bilirkişi raporu verme süresi=3 ayı geçemez, talep halinde 3 ayı geçmemek üzere uzatılabilir. -Bilirkişi raporuna itiraz. Tahkikat aşamasında taraflar yemin deliline başvurmuş ise yemin ettirilebilir.

4 -Sözlü Yargılama: “Mahkeme tahkikatın bitiminden sonra sözlü yargılama ve hüküm için tayin olacak gün ve saatte mahkemede hazır bulunmalarını sağlamak için iki tarafı davet eder. Sözlü yargılamada mahkeme taraflara son sözlerini sorar ve hüküm verir. ” (HMK m. 186).

5 -Hüküm; Mahkeme usule veya esasa ilişkin bir nihai kararla davayı sona erdirir. Yargılamanın sona erdiği durumda da verilir ve tefhim olunur. Hükmün tefhimini duruşmada bulunanlar ayakta dinler. (HMK m. 294). Toplu mahkemelerde (heyet halinde çalışan mahkemelerde) müzakere yapılarak hüküm verilir. Müzakere yapıldıktan sonra başkan müzakereye katılan en kıdemsiz üyeden başlayarak her üyenin ayrı oyunu alır ve en son kendi oyunu açıklar. Hüküm oybirliği veya oyçokluğuyla verilebilir. (HMK m. 296).

-Hükmün Kapsamı -Hükmün Taraflara Tebliği -Hükmün Tashihi, Tavzihi

YARGILAMA USULLERİ -Basit Yargılama Usulü 1 --Sulh Hukuk Davaları 2 -Çekişmesiz Yargı İşleri 3 -İcra Hukuk 4 -Kadastro Mahkemeleri 5 -Tüketici Mahkemeleri 6 -İş Mahkemeleri 7 -Kamulaştırma, tasarrufun iptali, kooperatif davaları gibi dava türleri yazılı yargılama usulüne tabidir. -Yazılı yargılama usulü -Basit yargılama usulü ve yazılı yargılama usulü arasındaki farklar; -Dilekçeler Safhası -Uzatılan Cevap Süresi -İddia ve savunmanın genişletilmesi yasağı -Takipsiz Bırakma -Sözlü Yargılama

KANUN YOLLARI Davanın taraflarına tanınmıştır, kural olarak mahkemece verilen nihai kararlara karşı kanun yolu açık olmakla birlikte son yapılan yasal değişiklikle ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir kararlarına karşı da kanun yolu açıktır. Hükümde hükmün kesin olup olmadığı, kesin değil ise tarafların hangi süre içinde hangi kanun yoluna başvurabilecekleri mutlaka yazılmalıdır.

1 -İstinaf; İstinaf incelemesi ilgili Bölge Adliye Mahkemesi tarafından taleple, dilekçeyle ve kamu düzeni ile sınırlı olarak yapılır. İstinaf başvuru süresi kararın taraflara tebliğden itibaren 2 haftadır. İstinaf dilekçesinin Bölge Adliye Mahkemesine gelmesi üzerine ilgili daire öncelikle, ilgili dosyanın kendi dairilerine ait olup olmadığı, süre, başvuru şartları, başvuru sebep ve gerekçesinin gösterilip gösterilmediği ve kararın kesin olup olmadığının tespiti için öninceleme yapar. Önincelemede bir eksiklik yoksa esas hakkında incelemeye geçer. 2019 yılı itibariyle istinaf kesinlik sınırı 4. 400 TL’dir.

İstinaf incelemesi sonucu Bölge Adliye Mahkemesi, istinaf talebini kabul edip ilk derece mahkemesinin verdiği kararı kaldırıp, delillerin toplanması ve belirtilen şekilde yargılama yapılması için dosyanın ilk derece mahkemesine iadesine ya da kararın kaldırılarak yeniden hüküm kurulmasına ya da mahkeme kararı doğruysa istinaf başvurusunun reddine karar verebilir. İstinaf mahkemelerinin verdiği kararlarda 2019 yılı itibariyle 58. 800 TL’nin altında kalanlar kesindir. Bu miktarın üstünde kalanlar için ise temyiz yoluna başvurulabilir.

2 -Temyiz; Bölge Adliye Mahkemesi kararlarına karşı temyiz yoluna başvurulabilir. Temyiz incelemesi Yargıtay’ca yapılır. Yargıtay Hukuk ve Ceza Daireleri olmak üzere dairelere ayrılmıştır. Konusuna göre dosya ilgili daireye gönderilir. Temyiz talebi temyiz dilekçesi ile yapılır. Gerekli harçlar alınır. Temyiz incelemesi sonucu Yargıtay bozma veya onama kararı verebilir.