LK TRK DEVLETLER Trk kelimesinden gelen Trk ad

İLK TÜRK DEVLETLERİ

Ø Türük kelimesinden gelen Türk adı; türeyen, çoğalan, töreli, miğfer ve güçlü, kuvvetli anlamlarına gelir. Ø Türklerin anayurdu ORTA ASYA’ dır. Ø Orta Asya’da sert karasal iklim görüldüğünden Türkler hayvancılık ile uğraşmışlar, hayvancılık da Türkleri yarı göçebe bir hayat yaşamaya zorlamıştır.

Türkler bazı nedenlerden dolayı anayurtlarından göç etmişlerdir. Bu nedenler; � Şiddetli kışlar ve kuraklık � Salgın hastalıklar � Otlak yetersizliği � Nüfus artışı � Boylar arası mücadeleler � Dış baskılar (Çin, Moğol vb. ) � Kan davaları olarak gösterilebilir. Ø

Türklerin bu göçleri sonucunda; � Türkler Anadolu, Suriye, Orta Avrupa ve Sibirya bölgelerine yerleşmişlerdir. � Türkler farklı kültürleri etkilemişler, o kültürlerden etkilenmişlerdir. � Göç ettikleri bölgelerde Türkler devletler kurmuşlardır. � Türkler geniş alanlara yayıldıkları için Türk Tarihinin bir bütün olarak araştırılması zorlaşmıştır. Ø

İSKİTLER (SAKALAR)

Ø Tarihte bilinen İLK TÜRK TOPLULUĞU’dur Ø Yunan kaynaklarında İskit, iran kaynaklarında Saka olarak adlandırılmışlardır. Ø Bilinen en ünlü hükümdarı Alp ER Tunga’dır. Ø Alp Er Tunga, Firdevsi’nin Şehname adlı eserinde Efrasiyap adıyla geçmiştir. Ø Bozkırın kuyumcuları olarak nitelendirilmişleridir.

BÜYÜK (ASYA) HUN DEVLETİ MÖ 4. yy-ms 216

Ø Ø Ø Ø Orta Asya’da Ötügen merkezli olarak kurulmuşlardır. Tarihte bilinen İLK TÜRK DEVLETİ dir. Bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. En geniş sınırlarına Mete Han zamanında ulaşmışlardır. Mete Han’ nın kurduğu devlet ve ordu teşkilatı (Onluk Sistem) daha sonra gelecek Türk devletleri ve diğer devletler tarafından örnek alınmıştır. Hun devleti saldırılarına karşılık Çinliler Çin Seddi’ni yapmışlardır. Çin baskıları sonucunda batıya göç eden Kuzey Hunları Kavimler göçüne neden olmuşlardır.

KAVİMLER GÖÇÜ 375

Ø Balamir önderliğinde Kuzey Hunları İtil Irmağı’ndan batıya doğru göç ederek Kavimler Göçünü başlatmışlardır. Ø Kuzey Hınlarının önünde tutanamayan barbar kavimler (Ostrogotlar, Vizigotlar, Germenler, Franklar, Süevler ve Vandallar) domino taşları gibi birbirlerini iterek Avrupa’nın batısına ve güneyine göç etmişlerdir.

Kavimler Göçü’nün Sonuçları; � Roma İmp. Doğu Roma ve Batı Roma (Bizans) olarak ikiye ayrılmış, Batı Roma 476’da yıkılmıştır. � Avrupa’da siyasi otorite boşluğundan dolayı Feodalite (Derebeylik) sistemi ortaya çıkmıştır. � Avrupa’nın bugünkü etnik yapısı ortaya çıkmıştır. � Hristiyanlık barbar kavimler arasında yayılmıştır. � Avrupa’da Skolastik Düşünce ortaya çıkmıştır. � Avrupa Hun Devleti kurulmuştur. � Eski Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır. Ø

AVRUPA HUN DEVLETİ 375 -469

Ø Ø Ø Avrupa’ya göç eden Hunlar tarafından bugünkü Macaristan topraklarında kurulmuştur. Kurucusu Balamir’dir. Devlet en güçlü dönemini Attila zamanında yaşamıştır. Attila Margos ve Anatolyos Antlaşmaları ile Bizans’ı vergiye bağlamıştır. Devlet Attila’nın ölümünden sonra yıkılış sürecine girmiş, Orta Asya’dan göçlerin durmasıyla Hun Türkleri zamanla asimile olmuşlardır.

GÖKTÜRK DEVLETİ 552 -659

Ø Ø Ø Kırgızları yenerek Ötügen merkezli olarak kurulmuşlardır. Kurucusu Bumin Kağan’dır Türk adını Siyasi ad olarak kullanan ilk devlettir. Bumin Kağan İkili Teşkilat Sistemini uygulayarak ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu ile birlikte yönetmiştir. İstemi Yabgu İpek Yolu ticaretine hakim olmak için önce Sasaniler ile iş birliği yaparak Akhun Devletinin topraklarını paylaşmış daha sonra Sasanilere karşı Bizans ile iş birliği yapmıştır. Bumin Kağan ve İstemi Yabgu’nun ölümünden sonra devlet zayıflayarak Çin hakimiyetine girmiştir.

KUTLUKLAR (II. GÖKTÜRK DEVLETİ) 682 -744

Ø Göktürkler, Kuluk İlteriş Kağan liderliğinde Çin hakimiyetinden kurtularak II. Göktürk Devletini kurmuşlardır. Ø Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında devlet en güçlü dönemini yaşamıştır. Ø Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına Orhun Kitabeleri dikilmiştir. Bu abideler; Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin olması, Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, devlet ve halkın görevlerinin karşılıklı belirtilmesi ve Türk kültürü hakkında bilgi vermesi bakımından önemli bir eserdir. Ø Devlet Uygurlar tarafından yıkılmıştır.

UYGUR DEVLETİ 744 -840

Ø Ø Ø Uygurlar, Karluk ve Basmil Türk boylarının da yardımıyla Kutluk Devletini yıkarak kurulmuşlardır. Başkentlerini Ötügen’den Karabalgasun’a taşımışlardır. Uygurlar Çin’nin etkisiyle Maniheizm ve Budizm dinlerini benimsemişlerdir. Bu dinlerin etkisiyle hayvancılık yerine tarım yapmaya başlamışlar ve böylelikle yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olmuşlardır. İlk kez büyük ve yerleşik mimari eserleri yapmışlardır.

Uygurlar benimsedikleri dinlerin etkisiyle siyasi ve askeri faliyetlerden çok kültürel faliyetlere önem vermişlerdir. Ø Kağıt ve matbaayı kullanan ilk Türk devletidir. Ø Devlet kırgız ve karluk boylarının ayaklanmalarını bastıramayarak yıkılmışlardır. Ø Not: 12. yy başlarında Moğol hakimiyetine giren Turfan Uygurları Moğolları kültürel olarak etkileyip onların Türkleşmelerinde etkili olmuşlardır.

OĞUZLAR

Ø Oğuzların bir kısmı Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlara gelmiş, burada Uz adını alarak Hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Ø Güneye inen Oğuzlar ise İslamiyeti kabul ederek Büyük Selçuklu Devletini kurmuşlardır. Ø Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlara aittir.

HAZARLAR

Başlangıçta Göktürk devleti hakimiyetinde yaşayan Hazarlar Göktürklerin yıkılmasıyla bağımsız olmuşlardır. Ø Yahudiler dışında Musevilik Dinini benimseyen tek Türk devletidir. Ø Halk arasında Hristiyanlık, İslamiyet, Zerdüşlük, Şamanizm inançları da yaygın olarak görülmektedir. Bu da Hazarlarda dini hoşgörünün geliştiğini göstermektedir. (Hazar Barış Çağı) Ø Müslümanlar ve Sasaniler ile mücadele eden Hazarlar Kiev Knezliği tarafından yıkılmışlardır. Ø

TÜRGİŞLER (TÜRGEŞLER)

Ø Göktürk Devletinin yıkılmasından sonra Balasagun merkezli olarak kurulmuşlardır. Ø Emeviler ile mücadele ederek Orta Asya’nın İslamlaşmasını engellemişlerdir. Ø Türk tarihinde ilk kez madeni parayı kullanmışlardır. Ø Uygurlar tarafından yıkılmışlardır.

AVARLAR

Ø Göktürk Devletine yenildikten sonra Orta Avrupa’ya göç ederek burada Bayan Han Önderliğinde devlet kurmuşlardır. Ø Franklar ve Bizans Devleti ile mücadele etmişler bu devletleri vergiye bağlamışlardır. Ø İstanbul’u kuşatan ilk Türk Devletidir. Ø Hristiyanlığı kabul eden ilk Türk devleti olan Avarlar, zamanla Slavlar ile kaynaşarak asimile olmuşlardır.

MACARLAR

Ø Ural bölgesinden Orta Avrupa’ya göç ederek burada devlet kurmuşlardır. Ø Slavların arasına girerek birleşmelerini engellemişlerdir. Ø Hristiyanlığı resmi din olarak kabul edip zamanla asimile olmuşlardır.

BULGARLAR

Ø Tuna ve Volga nehirlerinin bulunduğu bölgeye göç ederek burada iki kola ayrılmışlardır. Ø Tuna Bulgarları Hristiyanlığı kabul ederek zamanla Slavlar arasında asimile olmuşlardır. Ø Volga (İdil) Bulgarları İslamiyeti kabul etmişler, bir dönem Avrupa’ da Türk-İslam kültürünün temsilcisi olmuşlardır. Ø İdil Bulgarları İslamiyeti kabul eden ilk Türk Devletidir.

KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

Ø Ø Ø Karadeniz’in kuzeyinde kurulan Kumanlar Rusların güneye inmelerini engellemişlerdir. Rus Prenslikleri ile yaptıkları mücadeleler Rusların İgor Destanına konu olmuştur. Türk dili tarihi açısından önemli bir eser olan Codex Cumanicus Kumanlara aittir. Altın Orda Devletinin Türkleşmelerinde etkili olmuşlardır. Eyyübi ve Memlük Devletlerinde orduda görev almışlardır.

PEÇENEKLER

Ø Orta Asya’dan Avrupa’ya göç ederek Balkanlara yerleşmişlerdir. Ø Bizans ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlar, Malazgirt savaşında Büyük Selçuklu Devleti tarafına geçerek savaşın kaderinde rol oynamışlardır.

KARLUKLAR

Ø Talas Savaşında müslümanlar ile işbirliği yaparak Çinlilerin yenilmesinde rol oynamışlardır. Ø Topyekün İslamiyeti benimseyen ilk Türk Devletidir.

KIRGIZLAR

Ø Uygurları yıktıktan sonra Ötügen bölgesinde devlet kurmuşlardır. Ø 1207 yılında Moğollar tarafından yıkılmışlardır. Ø Günümüzde bağımsız bir devletleri vardır. Ø En uzun destan olan Manas Destanı Kırgızlara aittir.