ETM BLMNE GR ETMN HUKUK TEMELLER HUKUK NEDR

EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ EĞİTİMİN HUKUKİ TEMELLERİ

HUKUK NEDİR? İnsanlar birlikte yaşamak zorundadır. Birlikte yaşanılan ortamlarda da uyulması gereken birtakım kurallar vardır. Bu kurallar ilk zamanlar ahlak, görgü, töre, din kuralları iken, genişleyen toplum, soy kılan, kabile, şehir devleti, devlet, hatta İmparatorluklar derken, toplumda düzeni sağlamak için hukuk kuralları ortaya çıkmıştır. Aslında hukuk kuralları diğer toplumsal kurallardan doğmuştur. Hukuk kurallarının güçlü bir yaptırımı varken, diğer toplumsal kuralların yaptırımları toplumdan topluma, zamandan zamana değişse de, hukuk kuralları kadar güçlü değildir.

HUKUK SİSTEMİ VE HUKUKUN DALLARI Hukuk kurallarının düzenledikleri, sosyal ilişkiler dikkate alınarak genelden özele ve konu bakımından da hukukun ana kavramına göre tasnifine hukuk sistemi denir. Hukuk ortak görüş olarak, özel hukuk ve kamu hukuku olarak iki ana kola ayrılır. Ancak günümüzde bazı hukuk dalları, karma nitelik kazanmış görünmektedir. Kısaca özel hukuk kuralları içinde genel hukuka ait kurallar yer alabileceği gibi kamu hukukuna ait bir yasal düzenleme içerisinde özel hukuk kurallarına da yer verilir ki buna da karma hukuk adı verilir. Ağırlık hangi alan içerisinde ise o hukuk dalı kapsamında sayılır.

ÖZEL HUKUK DALLARI Özel hukuk kişilerin birbirleri ile olan ilişkilerini düzenler. Bu kişiler gerçek kişiler olabileceği gibi, dernek ve vakıf gibi tüzel kişiler de olabilir. Akyüz’e göre; medeni hukuk özel hukukun en önemli ve çocuk hakları bakımından da en kapsamlı dalıdır. Medeni hukuk, bir ülkenin yurttaşlarının birbirleriyle ve belirli ölçüde de devlette doğrudan ve dolaylı ilişkilerini düzenler.

KAMU HUKUKU DALLARI Kamu hukuku devletin ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarının örgütlenişine, işleyişine ve gördükleri hizmetlere ilişkin kurallardan oluşur. Kamu kurum ve kuruluşlarından anlaşılan, il özel idareleri, belediyeler, köyler, üniversite, TRT, karayolları vb. gibi kuruluşlardır. Kamu hukukunda kişi devlet ve diğer kamu otoriteleriyle ilişkilerinde devlet egemenliğini kullanan kamu gücünün emrine uymak zorundadır. Bu güç hiçbir zaman sınırsız değildir. Bu gücünde uymak zorunda olduğu hukuk kuralları vardır. Kısaca, kamu hukuku kişinin devleti oluşturan kamu kuruluşları ile ilişkisini düzenleyen hukuk kurallarıdır.

HUKUK KAYNAKLARI Hukukun bu günkü seviyesine gelmesinde, gelişmesinde, hukukun birtakım kaynakları vardır. Bu kaynaklar; yazılı kaynaklar, gelenek, töre, örf âdetler, içtihatlar ve bilimsel içtihatlar şeklinde sıralanabilir.

HUKUK KURALLARININ ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ Hukuk kuralları toplumsal düzeni sağlamak için insanların birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Hukuk kurallarını diğer toplumsal kurallardan ayıran tarafı maddi yaptırım ve otorite gücüne sahip olmasıdır. Hukuk kurallarının temel özellikleri ise aşağıdaki gibi sıralanmaktadır: a) Hukuk kuralları emredici ve yaptırım gücüne sahiptir. b) Hukuk kuralları genel, soyut ve nesneldir. c) Hukuk kuralları, dışa vurulmuş etkinlik ve ilişkileri konu edinir. d) Hukukun işlevleri ise; • Toplumsal dirlik ve düzeni sağlama, • Toplumsal adaleti gerçekleştirme, • Toplum ihtiyaçlarını karşılama, • Sosyo-ekonomik ve siyasal düzeni meşrulaştırma,

ANAYASA Anayasa, devletin kuruluşunu, işleyişini, temel organlarını, bunların birbirleri ile olan ilişkilerini, kişilerin devlete olan temel haklarını en soyut ve en genel hukuk kurallarını içeren yasadır. Bir başka tanımda; devletin yönetim biçimini belirleyen, temel yapısını ve yönetim organlarını açıklayarak, yasama, yürütme ve yargılama yetkilerinin nasıl kullanılacağını, bunların birbiriyle ilişkilerinin nasıl olacağını, vatandaşların hak ve özgürlüklerinin nasıl düzenleneceğini belirleyen temel yasadır. Anayasa, yasal düzenlemelerin en üstündedir. Diğer hukuksal düzenlemeler anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasayla çelişen bir hukuksal düzenleme yapılması mümkün değildir.

KANUN TBMM’nin iç tüzük kurallarına göre çıkardığı, Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp, Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yazılı hukuk kuralıdır. Kanun yapma yetkisi TBMM’ye aittir. Kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadır. Anayasadan sonra hiyerarşide en güçlü hukuksal düzenlemelerdir. Buna, 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu örnektir.

KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME Olağanüstü durumlarda toplumsal ve güncel bir sorununun çözümü için; Anayasanın Bakanlar Kurulu’na verdiği yetkiye dayanılarak kanun hükmünde kararname çıkarılır. Kanun hükmünde kararname çıktığı gün Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girer ve aynı gün meclise sunulur ve mecliste acilen görüşmeye açılır. Meclis, tarafından üzerinde her türlü değişiklik yapılabilir ve sonuçta kabul ya da reddedilebilir. Reddedilen KHK’ler ise Resmî Gazete’de ilan edilerek yürürlükten kaldırılır.

TÜZÜK Kanunlar soyut ve genel kurallar halinde olup, somut ayrıntılara inmezler. Herhangi bir kanunun uygulanmasını göstermek veya kanunun emrettiği işleri belirtmek üzere, kanuna aykırı olmamak şartı ile ve Danıştay’ın onayından geçirilmek üzere Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan hukuk kurallarıdır. Tüzükler Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve kanunlar gibi yayımlanır. Kanunda tüzük çıkarılması belirtilmişse, tüzük çıkarılır. Aksi halde tüzük çıkarılmaz. Buna örnek olarak; Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Tüzüğü, Türk Bayrağı Tüzüğü verilebilir.

YÖNETMELİKLER Kanun ve tüzüklerin uygulanmalarına ilişkin daha somut ve ayrıntıları içeren, Bakanlar kurulu, Bakanlıklar ve çeşitli Kamu Kuruluşlarının çalışma usul ve düzenlerini belirleyen, hukuksal anlamı ve geçerliliği olan yazılı metinlerdir. Kanun ve tüzüğe uygun olmalıdır. Aksi halde Danıştay’ın iptal etme hakkı vardır. Bazı yönetmelikler Resmî Gazete’de yayınlanır. Millî Eğitim Bakanlığı İlköğretim Kurumları Yönetmeliği ve Ayniyat Yönetmeliği örnek olarak verilebilir.