LPDLERN YAPISAL VE LEVSEL ZELLKLER VII Do Dr

LİPİDLERİN YAPISAL VE İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ VII Doç. Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD 2006 1

Sfingolipidler, gliserol yerine bir uzun zincirli amino alkol olan sfingozin içeren bileşik lipidlerdir. 2

Sfingozinin amino azotuna bir yağ asidinin amid bağı ile bağlanması suretiyle oluşmuş en basit sfingolipid seramiddir. 3

Seramiddeki primer alkol grubundaki H yerine başka grupların gelmesiyle çeşitli sfingolipidler oluşmuştur. 4

5

Sfingomiyelinler, seramide fosfokolin eklenmesiyle oluşmuşlardır. 6

Sfingomyelinler, hayvan hücrelerinin plazma membranlarında bulunurlar. Beyin ve sinir dokusunda bol miktardadırlar. Myelinli nöronların aksonlarını saran ve izole eden myelin kılıf, iyi bir sfingomyelin kaynağıdır. 7

Seramide bağlı olarak karbonhidrat içeren sfingolipidler, glikolipidler olarak bilinirler. 8

Glikolipidler -Serebrozidler -Sülfatidler -Globozidler (seramid oligosakkaridler) -Gangliozidler 9

Serebrozidler, seramide bağlı tek şeker ünitesi içeren glikolipidlerdir. Basit glikolipidler olarak da adlandırılırlar. 10

Serebrozidlerin yapısındaki şeker genellikle galaktozdur. Galaktozilseramidler, karakteristik olarak sinir dokusu hücrelerinin plazma membranlarında bulunurlar. Serebrozidler, en fazla beyinde, omurilikte, dalakta, karaciğerde ve böbrekte bulunurlar. 11

Sülfatidler, serebrozidlerde galaktozun 3. karbon atomuna bir sülfat kalıntısı bağlanmasıyla oluşmuşlardır. 12

Globozidler (seramid oligosakkaridler), seramide bağlı birden çok sayıda şeker ünitesi içeren glikolipidlerdir. Seramid disakkarit, seramid trisakkarit gibi, seramide bağlı olan şeker ünitesi sayısına göre isimlendirilirler. 13

İnsan kan grupları A, B ve O’nun belirleyicileri, bazı glikolipidlerdeki şeker gruplarıdır. 14

Gangliozidler, seramide bağlı çok sayıda şeker ünitesi içeren kompleks glikolipidlerdir. 15

Gangliozidlerde terminal şeker ünitelerinin biri veya daha fazlası sialik asit (N-asetil-nöraminik asit)’dir. 16

Gangliozidleri adlandırmada sembollerin anlamı: G Gangliozid M (mono-), D (di-), T (tri-), Q (quatra-) sialik sayısı 3 Gal-Glc-seramid 2 Gal. NAc-Gal-Glc-seramid 1 Gal-Gal. NAc-Gal-Glc-seramid 17

18

Gangliozidler, beynin gri maddesinde, sinir dokusunda, hücre zarlarının dış yüzeylerinde, eritrositlerin stromasında bulunur. 19

Sfingolipidlerin biyosentezi Sfingolipidlerin yapısında, amino alkol yapısında bir madde olan sfingozine bir yağ asidi ve baş grup olarak tanımlanan farklı bir grup bağlanmıştır. 20

Sfingolipid biyosentezinde ilk basamak palmitat ve serinin kondensasyonu ile sfinganin oluşumudur. 21

Sfinganin açillendirilir ve bir miks fonksiyonlu oksidaz vasıtasıyla bir çift bağ oluşturularak sfingozin haline dönüştürülür. Böylece en basit sfingolipid olan seramid oluşmuş olur. 22

Seramide baş grup olarak fosfatidil kolinden fosfokolin eklenmesiyle sfingomiyelin oluşur. 23

Seramide baş grup olarak UDP ile taşınan monosakkarit eklenmesiyle serebrozid oluşur. 24

Serebrozide UDP ile taşınan başka monosakkaritlerin eklenmesiyle globozitler (seramid oligosakkaritler) oluşur. 25

Globozitlere CMP ile taşınan NANA (N-asetil nöraminik asit) eklenmesiyle gangliozitler oluşur. 26

Çeşitli gangliozitler, UDP ile taşınan monosakkaritlerin moleküle eklenmesiyle oluşur. 27

Ganglozidler, normalde devamlı olarak sentez edilirler ve lizozomlarda, çeşitli lizozomal enzimlerin etkisiyle parçalanırlar. 28

Gangliozidleri parçalayan çeşitli enzimlerin eksikliği nedeniyle çeşitli gangliozidler parçalanamazsa, sinir sisteminde çeşitli gangliozidler birikir ve gangliozid metabolizmasının kalıtsal bozuklukları diye tanımlanan durumlar ortaya çıkar. 29

30