BESLENME VE DYETETKTE TEMEL KAVRAMLAR I 1 w

BESLENME VE DİYETETİKTE TEMEL KAVRAMLAR I 1

w Beslenme ve sağlık üzerine ilk eğitimin MÖ 6000 ‘lerde eski Mısır'da yapıldığı bilinmektedir. w Geleneksel Çin eğitiminin ise MÖ 2500’lerde Sarı imparator Huang Ti zamanında yapıldığı belirlenmiştir. 2

w MÖ 600 -300 yılları arasında eski Yunan ve Roma bilginlerinin öğretilerinde, orta çağdaki kayıtlarda besin, beslenme ve sağlık eğitimi ve uygulamaları hakkında bilgiler bulunmaktadır. w Batı tıp bilimi gelişirken de Arap kültüründen ve İslam bilginlerinden yararlanmıştır. 3

Beslenme; w w w w biyokimya, fizyoloji, fizik, mikrobiyoloji, epidemiyoloji, psikoloji, tıp, ekonomi, ziraat, veterinerlik, sosyoloji ve istatistik bilim dallarının bir sentezidir. 4

w Henüz besin ögeleri bilinmezken, tarihsel akış içinde insanlar, beslenme yetersizlikleri sonucunda ortaya çıkan olumsuzlukları tedavi etmek amacı ile w karaciğer, Besin ögesi; tüketilen besinlerin bileşiminde w sebze-meyve, bulunan, insanların yaşamsal w maya, işlevler için gereksinim w mayalı ekmek, duyduğu kimyasal maddeler. w yoğurt vb. gibi ürünleri kullanmışlardır. 5

Her gün yenilen-içilen besinlerin tümüne diyet adı verilir. Araştırıcılar 1940'da yeterli bir diyeti; w amino asitler, w vitaminler, w yağ asitleri, w karbonhidratlar ve w inorganik elementler olarak 50'den fazla kimyasal bileşiği içermesi gerektiği şeklinde tanımlamışlardır. Yenilebilen ve yenildiğinde yaşam için gerekli besin ögelerini sağlayan bitki ve hayvan dokuları “Besin” olarak tanımlanır. Gıda ve yiyecek gibi kelimeler besine eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. 6

Beslenme w Beslenme; büyüme, yaşamın sürdürülmesi ve sağlığın korunması için besinlerin insan vücudunda kullanılmasıdır. w Beslenme, canlı organizmalar ile besinler arasında oluşan bütün etkileşmeler üzerinde çalışan bir bilimdir. 7

“Beslenme Bilimi” terimini ilk kez, Cont Rumford, 1795 yılında yoksul insanlara yiyecek yardımı yaptığı sırada kullanmıştır. 8

Diyetetik Beslenme biliminin ilkelerinin uygulanması sonucu; w hastalıkların oluşumunun engellenmesi, w hastalıkların tedavisi, w hastalık komplikasyonlarının azaltılması amaçlı beslenme planlamasının yapılması ise "Diyetetik" olarak tanımlanmaktadır. 9

Beslenme ve Diyetetik bilimin; w besinler, w beslenme ve w sağlığa uygulanması sanatıdır. 10

Beslenme ve Diyetetik; sosyoloji, psikoloji, gibi sosyal bilimlerin yanı sıra ekoloji, iktisat daha çok • kimya, • biyofizik, • hücre biyolojisi, • genetik, • fizyoloji, • anatomi ve • besin teknolojisi gibi • birçok bilim dalı ve • disiplinin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan bir bilim dalıdır. 11

ye ki Tü r Sağlık hizmetlerinin multi-disipliner bir ekip tarafından yürütülmesinin gereğine inanan Prof. Dr. İhsan Doğramacı önderliğinde, 1954 yılında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne bağlı olarak kurulan Çocuk Sağlığı Kürsüsü’nden sonra, farklı disiplinlerden sağlık çalışanlarının yetiştirilmesi amacıyla “Hacettepe Sağlık Bilimleri Yüksekokulu” kurulmuştur. 12

Hacettepe Sağlık Bilimleri Yüksekokulu w Bu yüksekokul bünyesinde, 1962 yılında açılan “Diyetetik Programı” Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü’nün, dolayısıyla Türkiye’de “Diyetisyenlik” eğitiminin başlangıcı olmuştur. 13

Türkiye’de Beslenme ve Diyetetik eğitimi, 1962 yılında Hacettepe Üniversitesi’nde başlamıştır. 14

w Türkiye’deki ilk diyetisyenler 6 Haziran 1966 tarihinde mezun olmuştur. w İlk diyetisyenlerin mezun olduğu bu tarih, mesleğin 20. yılının kutlandığı 6 Haziran, 1986 yılından itibaren, “Diyetisyenler Günü” olarak kabul edilmiştir. Bu tarihten itibaren her yıl 6 Haziran çeşitli etkinliklerle kutlanmaya başlanmıştır. 15

w Beslenme ve Diyetetik alanında artan öğretim elemanı ihtiyacını karşılayabilmek için, 1968 yılında“Beslenme ve Diyetetik Programı” Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Programı olarak açılmıştır. 16

Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü’nün dördüncü yıl mezunlarını verdiği 1969 yılında; w meslek mensuplarını bir çatı altında toplayacak, w mesleki gelişimlerine destek verecek, w mesleki uygulamalarına yönelik standartları oluşturacak yasal düzenlemeleri sağlayacak bir meslek örgütüne gereksinim duyulmuştur. Bu ihtiyaç doğrultusunda, 1969 yılında “Türkiye Diyetisyenler Derneği” kurulmuştur. 17

w Nisan 2004’te Türk Standartları Enstitüsü tarafından TS 13114 kodu ile Diyetisyen tanımı yayınlanmıştır w Daha sonra 5 Mayıs 2005 tarih ve 25806 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikte yapılan değişikliklerle diyetisyen tanımı belirlenmiştir. 18

Diyetisyenlerin yaşadığı yasal sorunların çözümünde etkili olan önemli bir gelişme, 26 Nisan 2011 yılında 6225 sayılı kanun ile çıkan meslek yasası olmuştur. Buna göre, Diyetisyen; w beslenme ve diyetetik alanında lisans eğitimi veren fakülte veya yüksekokullardan mezun, w sağlıklı bireyler için sağlıklı beslenme programları belirleyen, w hastalar için tabibin yönlendirmesi üzerine gerekli beslenme programlarını düzenleyen, w toplu beslenme yerlerinde beslenme programları hazırlayan ve w besin güvenliğini sağlayan sağlık meslek mensubu olarak tanımlanmıştır. 19

İletişim Davranış Bilimleri Sosyal Bilimler Diyetisyen Yönetim Beslenme Fizyoloji Biyokimya Temel Tıp Bilimleri Besinler 20

Diyetisyenlik; Besin ve beslenmeden kaynaklanan sağlık sorunlarını araştıran, Değerlendiren, Çözüm yolları bulan, Var olan besin kaynaklarının ekonomik ve sağlık kurallarına uygun olarak kullanılmasını sağlayan, Bu konularda bireyi ve toplumu bilgilendiren, bilinçlendiren, Hastalıklarda ve diğer özel durumlarda tıbbi ve cerrahi tedavilere uygun, doğal ve tedavi edici besinlerin bileşimlerine göre diyet programı planlayan, Eğitim veren, bu programları uygulatan ve izleyen yetkili tek meslek alanıdır. 21

w 1998 yılında Erciyes Üniversitesi’nde, w 1999 yılında Başkent Üniversitesi’nde Beslenme ve Diyetetik Bölümleri açılmıştır. w Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü 2007 22

Dİyetİsyen w Sağlıkla ilgili herhangi bir yüksek öğretim kurumunun en az 4 yıllık (bir yıl hazırlık ile 5 yıl) beslenme ve diyetetik eğitimöğretim programını tamamlayarak “Beslenme ve Diyetetik Lisans Diploması” ile“Diyetisyen” unvanı alarak diyetisyenlik mesleğini yapmaya ve uygulamaya hak kazanan kişidir. 23

Beslenme ve Dİyet Uzman. I Diyetisyen unvanını aldıktan sonra w besin, w beslenme ve w diyetetik alanında bilim uzmanlığı ve/veya doktora derecesi almış diyetisyendir. 24

Diyetisyenler; w beslenme bilimleri w diyetetik programı w toplu beslenme sistemleri ve w toplum beslenmesi anabilim / bilim dallarında bilim uzmanlığı ve doktora programlarına katılırlar. 25

BESLENME ve DİYETETİK ALANLARI 26

v. Besin ve Beslenme Alanı v. Diyetetik Alanı v. Toplu Beslenme Alanı v. Toplum Beslenmesi Alanı 27

Besİn ve Beslenme Alan. I Besin ve beslenme alanı; besinlerin üretiminden insan vücudunda kullanılmasına değin tüm aşamalarda; insan-besin, besin ögesi-besin ögesi, besin-ilaç, besin ögesi-ilaç arasındaki etkileşimleri, besinin işlenmesi, hazırlanması, pişirilmesi, depolanması vb sırasında oluşan değişimlerin besin ögelerine etkilerini inceler. 28

Besİn ve Beslenme Alan. I (devam) Bu alanda ana konular; w Temel beslenme, w Beslenme biyokimyası, w Besin kimyası w Besin teknolojisidir. 29

Dİyetetİk Alan. I Diyetetik; w Hastalık ve sağlık durumlarında bireyler ve gruplar için beslenme biliminin ilkeleri doğrultusunda beslenme planlarının yapılması, w Hastaya ve hastalığa özel diyetlerin geliştirilmesi-düzenlenmesi, w Bu diyetlerin uygun şekilde hazırlanmasının denetimi, w Hastanın tedavisinde önemli yeri olan diyetin hasta tarafından kullanılması için, uygun olmayan beslenme alışkanlıklarının uygun olanlarla değiştirilmesini amaçlayan davranış tedavisini uygulayarak bireylerin eğitimi ve izlenmesi gibi hususları kapsar. Bu alanda ana konular; çocuk hastalıklarında beslenme , yetişkin hastalıklarında beslenmedir. 30

Toplu Beslenme Alan. I w Çeşitli kesimlerden ve yaş grubundan kişilerin ev dışında, bir arada beslenme ilkelerine göre beslenmelerini sağlamakla yükümlü olan alandır. w Bu alanda; organizasyonlarda uygulanması gereken yönetim ve toplu beslenme ilkeleri ayrıntılı olarak incelenir. w Ana konuları; yönetim, organizasyon ve eğitimdir. Toplu beslenme sistemleri; toplu beslenme yapılan kurum ve kuruluşlarda uygulanan toplu beslenme üretim yönetimi/tekniklerine göre uygulanan toplu beslenme hizmet tiplerini kapsar. 31

Toplum Beslenmesİ Alan. I Toplum beslenmesi alanı; Toplumun beslenme durumunun belirlenmesi, Beslenme sorunlarının ve nedenlerinin belirlenerek değerlendirilmesi, Önceliklerin saptanması, Ülkenin genel beslenme düzeyinin geliştirilmesi için çözüm yollarının aranması-önerilmesi, Besin plan ve politikalarının oluşturulması, uygulanması Toplumun beslenme yönünden eğitilmesi gibi işlevleri kapsar. Bu alanda ana konular; beslenme epidemiyolojisi, beslenme ekolojisi, antropoloji, antropometri, eğitim ve iletişimdir. 32

DİYETİSYENLERİN ÇALIŞMA ALANLARI 33

w Tedavi kurumları (özel ve kamuya bağlı hastaneler, poliklinikler, sağlık merkezleri, diyaliz üniteleri, vb. ) w Toplu beslenme sistemleri (yemek fabrikaları, otel yiyecek ve içecek bölümleri, toplu beslenme yapılan tüm özel ve kamu kuruluşları, vb. ) w Halk sağlığı hizmeti verilen kurumlar (Toplum Sağlığı Merkezleri, çocuk ve yaşlı bakımevleri, spor okulları, vb. ) w Besin sanayi w Araştırma kurumları w Eğitim kurumları 34

q. Klinik Diyetisyen q. Poliklinik Diyetisyeni q. Yönetici Diyetisyen q. Toplum Sağlığı Diyetisyeni q. Danışman Diyetisyen q. Eğitici Diyetisyen q. Araştırmacı Diyetisyen qŞef Diyetisyen q. Besin Sanayi Diyetisyeni 35