1 NTE ZEL ETMDE TEMEL KAVRAMLAR Anahtar Kavramlar

1. ÜNİTE ÖZEL EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR

Anahtar Kavramlar Özel eğitim süreci İlk Belirleme Tarama Süreci Gönderme Süreci Akademik değerlendirme Dil değerlendirmesi Psikolojik değerlendirme Tanılama Sınıflama Yerleştirme

AMAÇLAR • Özel eğitim ve özel gereksinimli birey kavramlarını, • Genel olarak özel eğitim sürecini • Şüphelenilen yetersizliklerin belirlenmesi aşamasında yapılması gerekenleri, • Tarama ve gönderme sürecinde yer alan temel adımları, • Tanılama, sınıflama ve yerleştirme süreçleri ve yetersizliklerle ilgili yapılması gerekenleri, • Akademik, psikolojik değerlendirme ve dilin değerlendirilmesi süreçlerini açıklayabileceksiniz.

ÖZEL EĞİTİM • 573 sayılı KHK (1997) – Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamak için özel yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri ile onların özür ve özelliklerine uygun ortamlarda sürdürülen eğitim • Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği – Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitim

Özel Gereksinimli Bireyler • Çeşitli nedenlerle bireysel özellikleri ve eğitim yeterlikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren birey

Özel Gereksinimli Bireylerin Sınıflandırılması • Zihin yetersizliği olan birey • Birden fazla yetersizliği olan birey • Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan birey • Dil ve konuşma güçlüğü olan birey • Duygusal ve davranış bozukluğu olan birey • Görme yetersizliği olan birey • İşitme yetersizliği olan birey • Ortopedik yetersizliği olan birey • Otizm spektrum bozukluğu olan birey • Özel öğrenme güçlüğü olan birey • Serebral palsili birey • Süreğen hastalığı olan birey • Üstün yetenekli birey

Özel Eğitim Sürecine Genel Bakış • Özel eğitim süreci: Bir öğrencinin kendisine sağlanacak özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilmesi için izlenen adımlar Belirleme/Tarama Gönderme öncesi süreç ve gönderme Tanılama Özel Eğitime Uygunluk Yerleştirme BEP hazırlama Programı değerlendirme

Belirleme • «Çocuğun herhangi bir yetersizliği olabilir mi? » – Doğum öncesi ve sonrası yapılan testler, – Okulöncesi okullaşmanın artması, – Ailelerin bilinçli hale gelmesi yetersizlik durumlarının çok geç olmadan fark edilmesinde önemli rol oynamaktadır.

Tarama • İnformal değerlendirme araçları – Kontrol Listeleri: • • Uygun gelişim alanı ve becerinin seçimi Kontrol listesinden yer alacak maddelerin belirlenmesi Kayıt formunun hazırlanması uygulanması – Çalışma Örneği Analizi: • Sınıf içi çalışmalara ilişkin öğrenci performansının değerlendirilmesi • Sınırlılıkların belirlenmesi • Amaç belirleme ve öğretim planı hazırlama – Hata Analizi: • Hata örüntülerinin belirlenmesi (okuma-yazma ve matematik) • Güçlüklerin ortadan kaldırılması amacıyla program hazırlama

Gönderme Öncesi ve Gönderme Süreci • Tarama çalışmaları sonrasında yetersizliği ya da risk grubunda olduğu düşünülen öğrencilerin ayrıntılı değerlendirmeye gönderilerek tanı alma riskini ortadan kaldırmak için öğretmenin sınıf içerisinde yaptığı ek çalışmalar ve düzenlemeler gönderme öncesi süreç olarak tanımlanmaktadır. • Doğru hedefler alınarak • Planlı ve sistematik öğretim yapılmalı • Ne gereğinden fazla uzun ne de kısa olmalı

Gönderme Öncesi Tanılanma riskini engelleme Ayrıntılı Değerlendirme sürecinin maliyetini engelleme Öğrencinin akranlarıyla aynı sınıf içerisinde eğitim alabilmesi Gönderme raporu hazırlama

Tanılama • • RAM Özel eğitim değerlendirme kurulu Formal Değerlendirme Araçları Uzmanlar Özel Eğitime Uygunluğuna Karar verme • Öğrenci yetersizliği olan birey olarak tanılanmalıdır • Yetersizlik çocuğun eğitsel performansı üzerinde olumsuz etkiye yol açmalıdır. • Öğrenci bu gereksinimleri karşılamak için özel olarak düzenlenmiş programlara, hizmetlere gereksinim duymalıdır.

Yerleştirme • Üç farklı karar: – Hiçbir özel eğitim desteğine gerek kalmadan tekrar aynı sınıfta eğitim görmesi – Bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP)hazırlanarak kaynaştırma öğrencisi olarak genel eğitim sınıfında eğitim alması – Özel eğitim okulunda ya da sınıfında BEP hazırlanarak eğitim almasıdır.

Değerlendirme Türleri • Akademik Değerlendirme – Gönderme öncesi tarama çalışmalarının yapılmasında – Değerlendirme, tanılama ve yerleştirme çalışmaları sonrasında öğrenci için bireyselleştirilmiş eğitim programının oluşturulmasında – Uygulanan programın etkililiğinin değerlendirilmesinde – Öğrencinin özel eğitim hizmeti almaya devam edip etmeyeceği konusundaki kararların verilmesinde

– Kullanılan değerlendirme araçları: • Başarı testleri: – Grup başarı testleri – Bireysel başarı testleri • İnformal değerlendirme araçları: – Programa dayalı değerlendirme » Okuma, yazma, matematik vb. beceriler » Ön koşul becerileri ( not alma, keliem bilgisi, özet çıkarma, ders kitabı okuma vb. )

• Dil Değerlendirmesi – Norm bağımlı yaklaşım • Standart testler: – – – – Türkçe Sesletim ve Sesbilgisi Testi Ankara Artikülasyon Testi (AAT) Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) Denver II Gelişim Tarama Testi Peabody Resim-Kelime. Testi Türkçe Erken Dil Gelişimi Testi (TEDİL) Dil Konuşma ve Güçlüğü Olan Bireyler İçin Performans Belirleme Formu (MEB) • Normal gelişim gösteren çocuk performansları ile karşılaştırma

– Betimleyici yaklaşım: • Dil Örneği Analizi • Ölçüt bağımlı işlemler – Gözlemler vb. – Dil değerlendirmesinde 3 temel işlemden söz edilir; • Taklit içeren işlemler • İstenen dil yapılarının sağlamak amacıyla düzenlenen işlemler • Dil örneği analizi

• Psikolojik Değerlendirme – Standart testler: • Dezavantajları – Farklı zeka testleri farklı sonuçlar verebilmektedir. – Standart ölçüm hatası olasılığı bulunmaktadır. – Bireyi kendi performansına göre değerlendirmenin önemini kaçırma – Gelişim hızı, toplumsal ve ekonomik koşullar ile sağlık durumu göz ardı edilmesi riski

• Avantajları: – Ölçme işleminin objektif yolla kısa sürede yapılabilmesi – Özel eğitim sürecinden ve verilen hizmetlerden yararlanırken ölçüt belirlemeye izin vermesi – Hukuki kararların (ceza ehliyetin, evlat edinme vb. )verilmesi sürecinde sınırların belirlenmesi – Gözlemler – Görüşmeler – Kendi-kendini değerlendirme

Türkiye’de Psikolojik Değerlendirme • En sık öğrencilerin zihinsel ya da öğrenme yetersizliklerini belirlemek amacıyla kullanılmaktadır. • Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü – RAM’larda kullanılan ölçme araçlarının norm ve sertifikasyon çalışmalarını yapmak – Kullanılan ölçme araçlarının geçerlik güvenirliklerini yenilemek – Uygulayıcı yetiştirmek, uygulayıcılar arasındaki tutarlıkları sağlamak

• Türkiye’de kullanılan zeka testleri – WISC-R (6 yaş üzeri) – Standford-Binet (6 yaş altı) – Leiter Uluslararası Ölçeği (LIPS-R) – Vineland Uyum Davranış Ölçeği

• Sınırlılıklar – Her ne kadar geçerlik-güvenirlik çalışmaları yapılsa da kültürel farklılıklar ve dil özellikleri sınırlayıcı olabilir – Ölçekleri kullanan uzmanların yeterlikleri – Karar verme sürecinde tek başlarına kullanmaya meyilli olunması

• Bu sınırlılıkların giderilmesi için; – Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Psikolojik Ölçme Araçları Şubesi) • Gereksinim duyulan ölçme araçlarını belirlemek ve bunların incelemelerini yapmak • Ölçme araçlarının araştırma ve geliştirilmelerini sağlamak • Bunların çoğaltma ve dağıtımlarını düzenlemek • Ölçme araçlarının kullanımı ve uygulamaları ile ilgili bilimsel standartları korumak ve izlemek • Hizmet içi eğitimlerin taslaklarını hazırlamak, ilgili şubeye bildirmek