BYOFZK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEERLENDRLMES Enerji harcamasnn belirlenmesi

BİYOFİZİK TESTLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ ıı

Enerji harcamasının belirlenmesi Enerji harcaması; v Direkt kalorimetre yöntemi ve v İndirekt kalorimetre yöntemi ile ölçülür. v Kayıt tutularak belirlenebilir. 2

Direkt Kalorimetre Atwater Yöntemi Bomba kalorimetreye benzer, termik ve izole bir odadır. Direkt kalorimetre yöntemi vücudun çalışması için harcanan enerjinin yan ürünü olan ısının ölçülmesi esasına dayanmaktadır. Organizmanın ürettiği ısıyı ölçmenin en doğru yoludur 3

Direkt Kalorimetrinin Zorlukları • Komplike ekipman gerektirir, bunlar her yerde bulunamayabilir. • Pahalıdır. • Egzersiz anında vücudun ürettiği ısının tamamı dışarıya verilemeyebilir. • Ölçüm anında kullanılan ekipmanlar da ısı üretir. • Terleme ve terin buharlaşması cihazları etkileyebilir. 4

İndirekt kalorimetre yönteminde dinlenme anında solunum sırasındaki gaz değişimi ölçülür. • Bireyin oksijen tüketimi, oksijen kullanım hızı ve karbondioksit üretimi ölçülerek enerji tüketimi indirekt olarak saptanabilir. • Pratikte daha çok oksijen ölçülür. 5

Belirli sürede solunan oksijen miktarı litre olarak bulunur ve 4. 825 ile çarpılır. O sürede ve o durumda harcanan enerji saptanır. Oksijen kullanımı ile vücutta oluşan ısı arasındaki ilişki incelenmiş; CHO alındığı zaman 1 L Oksijen kullanılması ile 5. 047 kkal Yağlar için 4. 686 kkal Proteinler için 4. 460 kkal Alkol için 4, 860 kkal Karışık bir diyet için 4. 825 kkal olduğu bulunmuş. Harcanan enerji=Harcanan O 2 miktarı (L) x 4. 825 (kkal) x Süre (dk) 6

Uygulamada Kullanılan İndirekt Kalorimetre Cihazlarına Örnekler • Douglas Bag • Fitmate Cihazları • Gem Cihazları (Bodygem. Medgem) • Ergospirometre 7

Douglas Bag • Torba içinde amaca göre belirli bir süre toplanan gazın analizi yapılarak sonuç elde edilir. • Genellikle diğer indirekt kalorimetre cihazlarının geçerliliği ve güvenilirliği Douglas bag yöntemi ile kıyaslanarak test edilir 8

Gem Cihazları (Body. Gem/Med. Gem) • Kullanımı kolay ve pratik olan taşınabilir bir araçtır. • Ölçüm süresi yaklaşık 10 dakikadır. • Ağızlıklar tek kullanımlıktır. Çocuk, adolesan ve yetişkinlerde kullanımının geçerli ve güvenilir olduğu çalışmalarda bildirilmiştir. 9

Fitmate Cihazları Ölçüm, kişi yatar Cihaz 15 saniye aralıklar ile ölçüm yapar. pozisyonda yarı oturur pozisyonda iken alınabilir. § Oksijen tüketimi, § Kalp atım hızı, § Solunum hızı ölçülerek DMH ve egzersiz anındaki enerji harcaması saptanabilir. § Ölçüm 15 dakika kadar sürer. Pratik ve fazla zaman almayan bir yöntemdir. Kullanım öncesi kalibrasyonu cihaz tarafından otomatik olarak yapılır. 10

Ergospirometre • Kalp atım hızı ile birlikte, oksijen tüketimi ve karbondioksit üretimi ölçüm değerleri kullanılarak dinlenme metabolik hız ve egzersiz anında enerji harcamasını belirlemede kullanılmaktadır. Özellikle sporcularda egzersizin enerji harcaması ve maksimum kapasitenin değerlendirilmesinde kullanımı yaygındır. Diğer kalorimetrelere göre kullanımı daha hassas, ekipman gerektiren ve pahalı bir yöntemdir. 11

Uygulamada Kullanılan Hareket Sensörleri ve Özellikleri 12

Pedometre (Adımsayar) • Atılan adım sayısını belirler. • Sadece yürüme ve koşma ile ilgili fiziksel aktiviteleri algılayabilir. • Ancak mesafe ve adım sayısı ölçümleri gerekli hassasiyette değildir. Yeni sistem elektronik pedometreler adım sayısını doğru değerlendirmekte olup, mesafe ve enerji harcamasının değerlendirilmesinde sınırlı kalmaktadır. 13

• Yaş ve cinsiyet dikkate alınmadan en az 10. 000 adım atılması birçok ülkede sağlığın geliştirilmesi ve fiziksel aktivitenin arttırılması hedefleri arasında yer almaktadır. • Dolayısıyla pedometre kullanımı günlük fiziksel aktivitenin arttırılmasında motivasyon sağlamaktadır. 14

Akselerometre • Pedometreden farklı olarak masa başı çalışma, bahçe işleri gibi aktiviteleri de algılar. • Hareket sensörleri yapılan hareketlerin sıklığını, süresini ve yoğunluğunu tahmin eder. • Çalışmalar, akselerometre kayıtları, indirekt kalorimetre ve kayıt yöntemleri ile saptanan enerji harcaması değerleri arasında doğrusal ilişki bulunduğunu bildirmektedir. 15

Metabolik Holter (Kolbandı) • Sağ kol triceps bölgesine takılır. Kişinin hayat tarzı ile ilgili değişimleri kaydeder (3 -7 gün). • Cihaz dört farklı sensör yardımıyla değerlendirme yapar. • Hareket sensörleri (akselerometre), ısı sensörleri (ısı değişikliklerinin tespiti) ve stress sensörleri ile kullanıcının yaşam tarzı/aktivite bilgilerini kaydeder. • Bilgisayar yazılımı kullanılarak yorumlanır. 16

Kalp Atım Hızı (Polar saat) • Kalp atım hızını saptamada polar saatler kullanılır. • Kalp atım hızı oksijen tüketimi ile doğru orantılıdır. • Kalp atım sayısı, atım volümü ve solunan oksijen (4. 825 L/dk) miktarını içeren formüller ile enerji harcaması tahmin edilebilir. • Kullanımında sınırlılıklar vardır. • Kalp atımı bireysel olarak değişiklik gösterir ve fiziksel aktivite dışındaki bazı etmenler kalp atım hızını etkileyebilir. 17

Yöntem 1 Birinci adım Kişinin boy uzunluğu ve vücut ağırlığı ölçülür. BKİ 30 ve üzerinde ise ideal ağırlık bulunup ağırlıkta düzeltme yapılır. İkinci adım Denklemlerden dinlenme metabolik hız bulunur. Üçüncü adım Aktivite düzeyine göre fiziksel aktivite faktörü eklenir.

• Şişman bireylerde DMH’nın hesaplamasına alınacak ağırlıkta düzeltme yapılır. Esas alınacak ağırlık (kg) = [(o andaki ağırlıkideal ağırlık) x 0. 25] + İdeal ağırlık 0. 25=Fazla ağırlığın metabolik yüzdesi 19

• Örnek 55 kg ağırlığında 160 cm boyunda hafif aktivite yapan bir kadın. DMH = 55 x 0. 95 x 24 = 1254 kkal Hafif aktivite (%30) = 376 kkal Günlük Enerji Gereksinimi (GEG) =1630 kkal

• Örnek 160 cm boyunda 77 kg ağırlığında kadın (HA) BKİ bulunur BKİ = 77/(1. 60)2=30. 1 kg/m 2 (şişman) Esas alınacak ağırlık = [(77 -55) x 0. 25] + 55 = 60. 5 DMH = 60. 5 x 0. 95 x 24 = 1379 kkal HA (%30) = 414 kkal Gereksinim = 1793 kkal

Kayıt Yöntemi 22

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması • Bireylerde fiziksel aktivite düzeyi günlük yapılan aktiviteler kaydedilerek saptanabilir. • Ancak bu zaman alıcı bir yöntemdir. 23

Aktiviteler Başlangıç Saati Bitiş Saati Süre (dakika) Uyku 12 740 460 El-yüz yıkama 740 745 5 Elbiseleri giyinme 745 755 10’ Kahvaltı yapma (oturarak) 755 810 15 Saç tarama, diş fırçalama 810 820 10 Yatak düzeltme Yürüme Hızlı yürüme Durakta otobüs bekleme Otobüste oturma Okula yürüme. . TOPLAM 1440 24

Örnek • Kadın - 21 yaş • Boy Uzunluğu: 160 cm • Vücut Ağırlığı: 58 kg • BKİ: 58/(1. 6)2=22. 7 kg/m 2 (ideal ağırlık) • Bazal Metabolik Hız Hesaplanması Denklemlerden bulunur (Schofield) • 14. 8 x 58 +486. 6 = 1345 • Dakikada BMH= Hesapla bulunan 1345/1440= 0. 93 kkal 25

PAR: Fiziksel Aktivite Oranı Bir dakikada BMH başına ne kadar enerji (kkal) harcandığını ifade eder. PAR = Aktivitenin enerji maliyeti (dk) BMH enerji maliyeti (dk) Standart değer PAR: Physical Activity Ratio 26

Fiziksel aktivite düzeyinin (PAL) hesaplanması 27

PAL Fiziksel Aktivite Düzeyi • 24 saat boyunca çok hafif, orta, ağır, çok ağır aktivite türlerinde toplam enerji harcamasının hesaplanmasında kullanılır. • PAL = Toplam Enerji Harcaması (24 saat) BMH (24 saat) 28

Fiziksel Aktivite Düzeyinin Saptanması • PAL Değeri = Toplam Enerji Harcaması Bazal Metabolizma Hızı Örnek TEH = 1798 kkal 1. 33 PAL = 1798 / 1345 = 1345 kkal Daha Önce Hesaplanan BMH 29

PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi Sınıflama Sedanter veya hafif aktivite Aktif veya orta düzeyde aktivite Şiddetli veya ağır düzeyde aktivite PAL değeri 1. 40 -1. 69 1. 70 -1. 99 2. 00 -2. 40 fiziksel aktivite faktörüne dahil bedensel çalışmaların uzun süre sürdürülmesinin mümkün olmadığı bildiriliyor. 30

• 1 -< 1. 4 Sedanter • ≥ 1. 4 -<1. 6 Hafif aktivite • ≥ 1. 6 -<1. 9 Aktif • ≥ 1. 9 -<2. 5 Çok aktif <1. 2 Çok düşük aktivite 1. 2 -1. 55 Düşük aktivite 1. 55 -1. 71 Orta 1. 71 -1. 95 Yüksek >1. 95 Çok Yüksek PAL değerlerine göre fiziksel aktivitenin değerlendirilmesi ile ilgili diğer sınıflamalar

Bireylerin kayıtları kaydetme konusunda, • Dikkatli • Bilinçli • Tarafsız oldukları varsayılır. Son dönemlerde yapılan bir çalışmada; Aktivite günlükleri ve kayıtları Okuma yazma tutularak yapılan aktivite oranı düşük raporlamasında olan yapılandan daha azının bireyler için veya uygun değildir. daha fazlasının Belirtildiği Hatalar olduğu belirlenmiştir 32

Geçerliği-güvenirliği saptanmış anketlerle de fiziksel aktivite saptanabilir. International Physical Activity Questionnaire (IPAQ) (Uluslar Arası Fiziksel Aktivite Anketi) 33

IPAQ değerlendirmesinde; v Düşük FA: 3. 3 MET v Orta FA : 4. 0 MET v Şiddetli FA: 8. 0 MET olarak alınmaktadır. Örneğin, haftada 3 gün 30 dakika yürüyen bir kişinin yürüme METdk/ hafta puanı; 3. 3 x 30 x 3 = 297 MET-dk/hafta olarak hesaplanmaktadır. Bu sürekli puanlamanın yanı sıra, ondan elde edilen sayısal verilerle, kategorisel puanlama yapılmaktadır. 34

IPAQ verilerinin hesaplanması Düşük MET (dakika/hafta) 3. 3 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı Orta MET (dakika/hafta) 4. 0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı Şiddetli MET (dakika/hafta) 8. 0 x aktivite süresi (dk) x haftada aktivite yapılan gün sayısı TOPLAM DEĞER (MET-dakika/hafta) 35