NEOVLAENA PROIZVODNJA I PROMET OPOJNIH DROGA STRATEGIJA NADZORA

NEOVLAŠĆENA PROIZVODNJA I PROMET OPOJNIH DROGA STRATEGIJA NADZORA NAD OPOJNIM DROGAMA I SUZBIJANJE ZLOUPOTREBE OPOJNIH DROGA U RS Predavač: Gordana Radujko Banja Luka, 10. 04. 2012.

Narkomanija-pojam Ø Kao bolest savremenog društva i kao socijalno-patološka pojava i vid otuđenja mladog čovjeka iz društvene zajednice u kojoj nije uspio da nađe svoje mjesto Ø Kao simptomi krize modernog društva narkomanija je alarmantna i upozorava društvo da revidira svoje dosadašnje stavove prema egzistencijalnim potrebama mladih, a takođe i opasna pojava epidemijskog karaktera koja ozbiljno narušava zdravlje velikog broja mladih ljudi u najosjetljivijoj fazi njihovog individualnog razvoja i od njih stvara trajne invalide. Ø Rezultati mnogih ispitivanja i kod nas i u svijetu pokazuju da je interesovanje mladih za drogu u svijetu i u našoj zemlji u stalnom porastu, broj uživalaca droga raste, a starosna granica se opasno pomijera naniže. Danas u urbanim sredinama droga čak nije nepoznata ni djeci u pubertetskom uzrastu. Takođe sve je veći broj i osoba koje prvi put dolaze u kontakt sa drogama i u kasnim 30 godinama, pa čak prerastaju postepeno u njihove ovisnike sa svim psihološkim, sociološkim i zdravstvenim posljedicama koje donosi zloupotreba droga.

Kratak istorijat narkomanije ♦ ♦ ♦ ♦ Masovna zloupotreba droge počinje 60 -ih godina 20. vijeka Na narkomaniju se u početku gledalo isključivo kao na problem ličnosti Zanemarivane socijalne komponente Pojava narkomanije na Zapadu – pojava specifična za kapitalističko društvo Prvi prenosioci droge Sukobljavanje porodice i uticaj ulice Porodica gubi voje pozicije (gubljenje autoriteta oca, raspadanje porodice) Pojava prvih narkomana 1965. g. u Beogradu

♦ ♦ ♦ ♦ Preludin – kao pojava prve droge – medikament za liječenje gojaznih osoba Centerdin – jači od Preludina Pojava “hašiša” 1966. g. u Beogradu 1967. g. pojava opijuma koji donosi beogradski par iz Turske Posljedica povećanje broja ovisnika kao i pojava prvih provalnih krađa u apoteke Širenje narkomanije na veće gradove 1969. g. kao ključna godina za masovan početak uzimanja opijuma koji se nabavljao u Makedoniji i inostranstvu 1978 g. pojavljuje se lepak (kao uživaoci lica od 10 -16 godina)

♦ ♦ ♦ ♦ Masovnija upotreba heroina kao droge današnjice i sve veća pojava preprodavaca, nasilja i kriminala 1987 g. u Beogradu se otvara Centar za bolesti ovisnosti Tadašnji Centri za socijalni rad nisu bili obučeni za rad sa ovisnicima Ljekari preuzimali dio njihove obaveze i rad sa ovisnicima, porodicom, školom Posljednje decenije donose znatno povećanje broja lica kao korisnika opojne droge Ozbiljnost problema – epidemijske razmjere U svijetu ima između 20 i 200 miliona onih koji povremeno ili stalno koriste psihoaktivne supstance Stalne tendencije uvećanja broja ovisnika

Podjela droga Po osnovu porijekla sve droge se dijele u dvije grupe: prirodne v sintetičke v

- Termin sintetičke droge odnosi se na brojne supstance sa svojstvima stvaranja raznih oblika zavisnosti koji se pojavljuju na tržištu poslije 1939. godine - Glavni predstavnici su Petidin i Metadon (dobijanju se kao nus produkti iz katrana ili petroleja)

Pojam droge - Pod drogom ili psihoaktivnom supstancom podrazumijeva se svaka supstanca biljnog ili sintetičkog porijekla, koja kada se unese u organizam može da modifikuje jednu ili više njegovih funkcija i da nakon ponavljane upotrebe dovede do stvaranja psihičke ili fizičke zavisnosti Opojnim drogama smatraju se materije koje djelovanjem na nervni sistem izazivaju kod onoga ko ih uzima prijatna osjećanja, ublažuje bolove, slabi nervnu napetost i sl. - Zbog ovakvih efekata izazivaju neodoljivu potrebu za njihovim uzimanjem i vode u narkomaniju -

Najrasprostranjenije droge HEROIN (žuto, smeđe, pis, šut i dr. ) Ø Ø Ø Polusintetski narkotik, odnosno derivat morfina, Teže ga proizvesti nego kokain, Potreban dobro opremljen laboratorij, plodna polja zasađena opijumskim makom latinskog imena i mnogo sunca. Najbolje opremljeni laboratoriji nalaze se u Hong Kongu, ali ima ih u Meksiku, Gvatemali i dr. gdje se najviše uzgaja. čistog heroina na tržištu droga nema. Distributeri i dileri dodaju čistom heroinu razne dodatke (šećer, škrob, mlijeko u prahu, mišomor, talk i dr. ) zbog povećanja mase, ali i druge supstance (kinin, prokain, strihnin i dr. ) zbog prikrivanja manjka heroina. Omjer dodavanja je od 9: 1 pa sve do 50: 1 što znači da na ulicu dolazi vrlo razređeni heroin. Heroin je moguće detektovati u mokraći 1 -2 dana nakon uzimanja, a spada u teške droge, iako ne postoji podjela na lake i teške droge, ali u praktičnom smislu označava „kraj narkomanskog puta“. U čistoj formi heroin je bijeli prašak, gorkog ukusa, a može biti smeđesive boje, žutosmeđe boje, a mirisom podsjeća na sirćetnu kiselinu. U organizam se unosi pušenjem, ušmrkavanjem ili ubrizgavanjem u venu ili potkožno. Ovisnik o heroinu ga može uzimati i do 4 puta dnevno, a prateći simptomi mogu biti i mučnina, povraćanje, gubitak koncentracije, nervoze, organizam slabi i propada, kao i bolesti HIV, hepatitisa i dr. Stvara izuzetno jaku fizičku i psihičku zavisnost kod konzumenta.

KOKAIN (koks, bijelo, koka, crta, snijeg) Ø Ø Ø Ø Spada u stimulativne droge. Jedna od najskupljih i najčistijih droga, a dobija se preradom južnoameričke biljke – grma koji raste u Peruu i Boliviji. Najčistiji kokain je krek i uzima se pušenjem i dok gori pucketa zbog prisutnosti sode bikarbone. Takođe se miješa sa šećerom, skrobom, puderom ili lokalnim anestetikom Prokainom ili amfetaminima. Takođe se koristi ušmrkavanjem pušenjem, utrljavanjem u sluzokožu, a rijeđe ubrizgavanjem u venu. Vrlo brzo se resorbuje i izaziva povećanje snage i kontrole nad situacijom, izoštruje čula, mijenja raspoloženja, izaziva nesanicu, gubitak apetita. Izaziva osjećaj „kokainskih buba“ – milenja mrava po koži, a može izazvati smrtni ishod kod osoba sa slabim srcem. Kao sve droge izaziva psihičke poremećaje, oštećenja krvnih sudova, oboljenja srca, a izaziva jaku psihičku ovisnost kao i heroin.

MARIHUANA (trava, vutra, gunja, šit i dr. ) Ø Ø Ø Ø Kod nas se najčešće upotrebljava, a i u svijetu kao psihoaktivna supstanca, dobija se sušenjem listova i cvjetova indijske konoplje (cannabis sativa) i zelene je ili sive boje. Ima preko 60 aktivnih supstanci kanabioda, a najaktivniji je THC (tetrahidrokanabiol). Derivati indijske konoplje su hašiš i kanabiolovo ulje. Hašiš se dobija izdvajanjem smole iz cvjetova ženske biljke i sadrži 10 puta veću koncentraciju THC, pa su i dejstvo i posljedice izraženiji. Kanabiolovo ulje se dobija destilacijom iz hašiša i ima još veću koncentraciju THC-a. THC se dugo zadržava u organizmu i prisustvo u mokraći se može otkriti testovima i poslije 21 dana. Marihuana se najčešće miješa sa duvanom i puši u obliku cigarete (džoint), oštrog je mirisa, podsjeća na zapaljenu suvu travu, izaziva blagu veselost praćenu opuštanjem, pričljivost, a i pad koncentracije, nekontrolisan smijeh, dekoncentraciju u vremenu i prostoru i strah. Fizički znaci su nerazumljiv govor, pad krvnog pritiska, suvoća usta i dr. Dugotrajna upotreba stvara promjene u mozgu, oštećuje pamćenje, gubitak apetita, poremećaj hormona, ubrzan rad srca, kašljanje, mučninu i dr.

HAŠIŠ (haš, šit) Ø Uglavnom je to mehanički izdvojena smola konoplje, zelene je boje, može biti smeđe pa i crne. Za proizvodnju jednog kilograma hašiša potrebno je preko 280 kg marihuane. Najskuplji i najbolji je nepalski hašiš, prodaje se u obliku kugle, ploče ili pogače. Može biti i u tabletama. Puši se kao marihuana pomiješan sa duvanom. Može se piti pomiješan sa alkoholom ili jesti sa šećernim paštama. Ø Hašiš nije previše čest u upotrebi na ovim terenima. Ø Ø Ø

EKSTAZI Ø Ø Ø Sintetička psihoaktivna droga koja posjeduje hemijska svojstva amfetamina, metamfetamina i halucinogena je. Sastojak pod oznakom MDMA je sintetički, a može biti deriviran iz jedne vrste lovorovog ulja, a zamišljen je kao lijek za smanjenje apetita i korišten je u psihijatriji kao dodatak psihoterapiji. Ekstazi je popularno ime za MDMA i popularna je droga na tehno partijima, a na ulici se prodaje kao tableta koja u sebi sadrži kofein, efedrin, amfetamine i psihoaktive. Konzumenti kažu da osjećaju pozitivne efekte, povećava budnost, potiskuje apetit, a neki osjećaju mučninu i grčenje mišića. Ne stvara fizičku ovisnost kao heroin ili kokain, ali izaziva druge negativne efekte (halucinacija, mučnina, drhtavica, povećana tjelesna temperatura). Može izazvati psihičku ovisnost, te oni koji ga često konzumiraju osjećaju povečanu želju i postoji kratak period tolerancije nakon konzumacije.

METADON Ø Koristi se za metadonske terapije ili tretmane i koristi se u supstitucijskoj detoksikaciji opijatskih ovisnika, odnosno, ovisnicima se svakodnevno besplatno na recept izdaju tablete Metadona koje bi oni morali uzimati uz kontrolu ljekara, propisuje se broj tableta i ovisnik nema potrebe za heroinom i nema apstinencijskih kriza. Ø Kontrolirana je primjena Metadona putem ambulantnog liječenja.

LSD (trip, acid, papir ili sličica) Ø Ø Ø Ø Ø Radi se o halucinogenoj drogi sa najjačim djelovanjem na čovjeka, 100 puta jače dejstvo od kokaina. Dobija se iz lizerinske kiseline jednog parazita sa raži. Sintetiziran je 1938. godine i postaje popularan 60 -ih godina u vrijeme „djece cvijeća“. Posljednjih godina mu raste ponovo popularnost, iako je teško naći kod nas ovu drogu. Radi se o bijelom prahu uglavnom, ali može biti i otopina i bez mirisa je, a njegova proizvodnja je vrlo jeftina. U otopinu se namaču papiri – sličice i suše, a to je na ovim terenima najčešći oblik. Postoje još i tablete, kapsule i otopina na kocki šećera, žvakaćoj gumi, poštanskoj marki ili želatini. U Hrvatskoj je cijena jedne sličice 50 ili 80 kuna, teže ih je nabaviti pa im cijena raste, djeluju u malim količinama, mikrogramima. Najčešće se upotrebljava žvakanjem sličica. Izaziva halucinacije, povećan puls, nepovezan govor, a takođe izaziva i sklonost uzimanja drugih droga, a kod korisnika izaziva jak tjelesni miris.

SPEED (brzina) Ø Ø Ø Ø Ø To je ulični naziv za široki spektar hemijske porodice metamfetamina. Djeluje na centralni nervni sistem i jače dejstvo ima od amfetamina. Ovi spojevi su se dugo upotrebljavali kao legalni ljekovi za smanjenje tjelesne težine, prehlade, migrene, epilepsije, a u 2. svjetskom ratu su se dijelili vojnicima britanskih, njemačkih i japanskih formacija, a korišten je i tokom Korejskog i Vijetnamskog rata. Poznato je da je Hitler bio na speedu i redovito je ubrizgavao doze nekoliko puta dnevno od 1942. godine. Donošenjem restriktivnih zakona 70 -ih godina prestaje legalna prodaja i danas se na ilegalnom tržištu speed pojavljuje najčešće u dvije solucije kao amfetamin i metamfetamin pod nazivom „crank“. Standardno pakovanje je u prozirnim najlonskim vrećicama, u prahu ili kristalićima. Prodaje se u obliku tableta, masne stvrdnute paste i kapsula. Speed nije tako čest i nije ga jednostavno nabaviti kao ekstazi. Redovito je na ulici razrijeđen sa sodom bikarbonom, šećerom, a konzumira se šmrkanjem, a rijeđe pušenjem. Takođe izaziva teške posljedice za zdravlje i mogućnost smrtnih slučajeva.

Balkanska ruta Ø Označava potez dužine oko 7 000 km od Laosa, preko Pakistana, do Turske i Albanije, na koji potez se može smjestiti skoro cijela svjetska proizvodnja sirovog opijuma, oko 6 000 tona. Ø Na tom potezu, uglavnom u planinskim krajevima dobro raste i uspijeva opijumski mak, čija je najopasnija preradjevina heroin. Ø Osam nacija sudjeluje u ovom svjetskom biznisu, koji biznis uslovljava i svjetsku politiku Ø Heroin je najopasnija prerađevina maka iz azijskih planina i u posljednjih 15 godina područje Jugoistočne Azije, Pakistana, bivše Burme, Laosa i Tajlanda (Zlatni trokut) bilježi se jak rast usjeva opijumskog maka Ø Kriza u snabdijevanju svjetskog narko tržišta prouzročila je zabrana proizvodnje opijuma 2001. godine u Avganistanu, ali dolazi do porasta ilegalne proizvodnje

Ø Balkanska ruta – prolazi preko Evrope, odnosno Rumunije, Mađarske, Češke, Slovačke, Hrvatske, gdje se 1996. godine bilježi porast krijumčarenja, prometa i trgovine drogama Ø Tranzit prema zapadnoevropskom tržištu je pogodan zbog razuđenosti obale Ø Oko 80% heroina koji je usmjeren ka zapadnoevropskom tržištu prođe neotkriven Ø Balkanskom rutom se doprema i kokain i to morskim putem, a dolazi iz Južne Amerike Ø Radi se o dobro organizovanom kriminalu Ø Izrade nacionalnih strategija za suzbijanje zloupotrebe droge i pojačan nadzor državnih granica u cilju presjecanja međunarodnih kanala ruta droge Ø Akcije na međunarodnom nivou, rad Interpola i drugih policijskih službi.

Krivično zakonodavstvo RS U našem krivičnom zakonodavstvu u glavi dvadeset prvoj gdje su krivična djela protiv zdravlja i ljudi, inkriminisano je krivično djelo neovlašćena proizvodnja i promet opojnih droga iz člana 224 stav 1, 2 i 3 kao i član 225 stav 1 i 2 omogućavanje uživanja opojnih droga.

Neovlašćena proizvodnja i promet opojnih droga iz člana 224 KZ RS Ø Ø Ø Stav 1: „ko neovlašćeno proizvodi, prerađuje, prodaje ili nudi na prodaju ili ko radi prodaje kupuje, drži ili prenosi ili ko posreduje u prodaji ili kupovini ili na drugi način neovlašćeno stavlja u promet supstance ili preparate koji su proglašeni za opojne droge” Stav 2: „Ako je djelo iz stava 1 ovog člana izvršeno od strane više lica ili je učinilac ovog djela organizovao mrežu preprodavaca ili posrednika ili je za izvršenje djela iskoristio dijete ili maloljetno lice“ Stav 3: „Ko neovlašćeno pravi, nabavlja, posjeduje ili daje na upotrebu opremu, materijal ili supstance za koji zna da su namijenjene za proizvodnju opojnih droga“. Stav 4: “Učinioca koji prijavi od koga nabavlja opojne droge, sud može blaže kazniti ili osloboditi od kazne Stavom 5 predivđeno obavezno oduzimanje opojnih droga i sredstava.

Omogućavanje uživanja opojnih droga član 225 KZ RS Stav 1 : „Ko navodi drugog na uživanje opojne droge ili mu daje opojnu drogu da je uživa on ili drugo lice ili stavi na raspolaganje prostorije radi uživanja opojne droge ili na drugi način omogućuje drugom da uživa opojnu drogu“. Ø Stav 2: „Ako je djelo iz stava 1 ovog člana učinjeno prema djetetu, maloljetniku, duševno poremećenom licu ili prema više lica ili je izazvalo naročito teške posljedice“. Ø Stavom 3 predviđeno obavezno oduzimanje opojnih droga i sredstava. Ø

- Suzbijanje narkomanije ostvaruje se na više načina i u raznim segmentima, prije svega preventivnim djelovanjem sa jedne strane i to vaspitnim uticajem na mlade ljude da ne uzimaju ova štetna sredstva, a sa druge strane nastojanjima da se onemogući neovlašćena proizvodnja i rasturanje narkotičnih sredstava kako bi se bar na neki način ograničile faktičke mogućnosti za njihovu upotrebu. - Upravo u tom smislu preduzimaju se različite mjere na zakonodavnom planu kao i okviru zdravstvene i prosvjetne politike pojedinih zemalja.

Ø Krivično djelo se sastoji u gore navedenim obilježjima člana 224, a objekat krivičnog djela su supstance ili preparati koji su proglašeni za opojne droge ili psihotropne supstance. Ø Predmet ovog krivičnog djela može biti ili sama supstanca koja je proglašena za opojnu drogu ili psihotropnu supstancu ili njihov preparat, tj. čvrsta ili tečna mješavina koja sadrži ovakve supstance. Ø Radnja krivičnog djela je alternativno određena i obuhvata djelatnosti koje se uglavnom odnose na proizvodnju droga ili psihotropnih supstanci, njihovo stavljanje u promet ili omogućavnaje stavljanja u promet. Ø U prvu grupu djelatnosti spadaju proizvodnja i prerađivanje ovih materija Ø Prerađivanje znači dobijanje jedne droge iz druge ili prečišćavanje droge, poboljšavanje njenog kvaliteta dodavanjem drugih sastojaka i sl.

Kao radnje kojima se supstance ili preparati stavljaju na promet Zakon predviđa: - prodaju (koja je ostvarena postizanjem sporazuma između kupca i prodavca o cijeni i robi tako da za postojanje djela nije neophodno da je droga i predata kupcu), - nuđenje na prodaju (djelo je svršeno samim pokušajem da se izvrši prodaja, tj. davanjem prijedloga u pogledu cijene i robe), - kao i svaki drugi način stavljanja u promet (poklanjanje, pozajmljivanje ili razmjena za neku drugu drogu ili drugu robu).

- U našem krivičnom zakonodavstvu ako se droga kupuje ili drži, odnosno prenosi radi lične upotrebe, naš Zakon ne predviđa kao krivično djelo, odnosno ne predstavlja ovo krivično djelo. - Za postojanje djela potrebno je da se to čini radi prodaje, što se mora utvrđivati u svakom konkretnom slučaju, a pri čemu poseban značaj može imati količina opojnih sredstava, okolnost da li je učinilac i sam konzument ili je poznat kao prodavac droga, kao i svaka druga okolnost koja može ukazivati na namjeru učinioca da se bavi prodajom.

Ø Inkriminisano je i posredovanje u kupovini ili prodaji droga i psihotropnih supstanci, a ono obuhvata različite djelatnosti upravljene na realizaciju prodaje ili kupovine, kao što je npr: dovođenje u vezu kupca i prodavca, prenošenje poruka između njih, čuvanje robe dok se ne postigne sporazum o kupovini i sl. Ø Za postojanje krivičnog djela nije od značaja da li je posredovanje bilo uspješno ili ne, odnosno da li je prodaja ili kupovina obavljena. Ø Normalno da navedene djelatnosti predstavljaju radnju ovog krivičnog djela samo kad se vrši neovlašćeno. Ø Zakonom o proizvodnji i prometu opojnih droga i drugim propisima regulisano je kad su proizvodnja, prerada i promet ovih supstancija dozvoljeni i ko ih može vršiti. Ø U svim ostalim slučajevima riječ je o neovlašćenom vršenju ovih djelatnosti.

Krivično djelo je svršeno preduzimanjem ma koje djelatnosti koja je označena kao radnja ovog krivičnog djela. Ø Posljedica kod ovog djela je apstraktna opasnost za život ili zdravlje ljudi. Ø Izvršilac ovog djela može biti svako lice koje se neovlašćeno bavi proizvodnjom ili stavljanjem u promet opojnih droga ili psihotropnih supstanci, odnosno koje u tome posreduje. Ø U pogledu vinosti potreban je umišljaj, što znači da učinilac treba da je svjestan da je riječ o supstancama ili preparatima koji su proglašene za droge ili psihotropne supstance ili da se neovlašćeno bavi njihovom proizvodnjom ili stavljanju u promet. Ø

Ø Kvalifikovani oblik ovog krivičnog djela, čl. 224 KZ RS, odnosno stav 2, postoji u više slučajeva, a najčešći kvalifikovani oblik koji se pojavljuje u predmetima ovog tužilaštva je ako je djelo izvršeno od strane više lica. Ø Postojanje ovog oblika krivičnog djela pretpostavlja da su u izvršenju djela učestvovala najmanje dva ili više lica i da između njih postojao prethodni dogovor da zajedno neovlašćeno proizvode, prerađuju, prodaju ili na drugi način stavljaju u promet droge ili psihotropne supstance, odnosno da preduzimaju neku drugu djelatnost koja je predviđena kao radnja ovog krivičnog djela. Ø Kvalifikovani oblik je takođe organizovanje mreže preprodavaca ili posrednika, što znači da je izvršioc djela u vrijeme kad je preduzimao neku od radnji izvršenja već raspolagao sa mrežom preprodavaca ili posrednika koje je sam organizovao. Ø Pod mrežom se podrazumijeva postojanje većeg broja lica raspoređenih na raznim mjestima preko kojih učinilac prodaje droge ili psihotropne supstance, ili koja posreduju u kupovini ili prodaji, a što pretpostavlja postojanje čvršće veze između izvršioca djela i ovih lica.

Lista opojnih droga, psihotropnih supstanci, biljaka iz kojih se može dobiti opojna droga i prekursora (“Službeni glasnik Bi. H” br. 8/06) Ø Lista droga i psihotropnih supstanci, odnosno njihovih preparata utvrđena je međunarodnim konvencijama i sastavni je dio Zakona o spriječavanju i suzbijanju zloupotrebe opojnih droga (“Službeni glasnik Bi. H” br. 8/06). Ø Samo supstance sa ove Liste mogu biti predmet ovog krivičnog djela. Ø Navedena lista sadrži poimenično pobrojane opojne droge, supstance označene rednim brojevima, internacionalnim nezaštićenim nazivima ( INN ), rubrikom sa nazivima na engleskom jeziku, kao i oznakom hemijskog sastava.

- “Službenim glasnikom Bi. H” broj 08/06 utvrđena je Lista opojnih droga, psihotropnih supstanci, biljaka iz kojih se može dobiti opojna droga i prekursora na kojoj su pobrojane zabranjene supstance i biljke, odnosno Liste opojnih droga numerisane rednim brojevima sa hemijskim sastavom, odnosno nazivom, - Na Listi pod rednim brojem 10 nalazi heroin – hemijski naziv diacetilmorfin, - Pod rednim brojem 13 konoplja (cannabis sativa L), kao najčešće droge koje se pojavljuju na ovim terenima, - Takođe je donešen Zakon o sprečavanju i suzbijaju zloupotrebe opojnih droga u istom “Službenom glasniku Bi. H”, - Postupajući tužioci u ovim krivičnim predmetima neovlašćene proizvodnje i prometa opojnih droga su obavezni u činjenični opis dispozitiva unijeti navedene blanketne propise prilikom pisanja dispozitiva optužnice.

Narkomanski sleng Ø Narkomani imaju karakterističan način izražavanja i terminologiju pozajmljenu iz američkog slenga, ali i dosta novih izraza na našem jeziku, koriste višeznačne riječi koje mogu za laike da budu potpuno nerazumljive, pa su takve riječi-izrazi podobni kada treba obaviti važne dogovore u prisutnosti nepoželjnih osoba ( npr. roditelja i sl. ) Ø Primjeri: “Nije mi došao čovjek”, “Da li je došlo cvijeće”, “Standardno”, “Uraditi šemu”, “Lutka”, “Šaran”, Pola”, “Ptičija hrana”, “Bijelo”, “Kafa”, “Ima li šta pametno”, “Da dođem do ulaza”.

Obrada dokaza - Obzirom da se radi o obimnim predmetima, oni zahtijevaju sistematičan i detaljan rad, - Da bi se došlo do kvalitetnih i relevantnih dokaza u ovim predmetima od presudnog značaja je rad i komunikacija između ovlaštenih službenih lica i tužioca - Ovo tužilaštvo svakako ima pozitivna iskustva i dobru komunikaciju sa ovlaštenim službenim licima, a što daje dobre rezultate na otkrivanju počinioca ovih krivičnih djela. - Tužilac vrši detaljnu obradu prikupljenih dokaza koji su mu dostavljeni, a poseban akcenat je obrada dokaza koji su proizašli provođenjem posebnih istražnih radnji. - Jedan od prvih koraka na obradi dokaza je otvaranje i pregled privremeno oduzetih predmeta (opojne droge, oduzetih mobilnih telefona i sl. ), a koje se vrši u skladu sa članom 135 ZKP.

- Stavom 1 ovog člana je predviđeno da otvaranje i pregled privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije vrši tužilac, - Stavom 2 je regulisano da o otvaranju privremeno oduzetih predmeta i dokumentacije tužilac je dužan obavijestiti lice ili preduzeće od kojih su predmeti oduzeti, sudiju za prethodni postupak i branioca. - Stavom 3 istog člana je regulisano da se pri otvaranju i pregledu oduzetih predmeta i dokumentacije mora voditi računa da za njihov sadržaj ne saznaju neovlašćena lica

- - - Nakon provedenih akcija u ovim krivičnim predmetima, često se dešava da se oduzeta opojna droga deponuje u depozite drugih sudova (Gradiška, Prijedor i dr. ) U ovakvim situacijama tužilac je obavezan, da od suda u čiji depozit je deponovana oduzeta droga, traži da se ista dostavi u depozit Okružnog suda Banja Luka, pred kojim će se izvršiti otvaranje i pregled oduzete opojne droge Nakon što je tužilac pismeno obavijestio sva lica od kojih je oduzeta droga, odnosno osumnjičene i lica koja će tokom postupka biti saslušana u svojstvu svjedoka, te branioce osumnjičenih, a i sudiju za prethodni postupak, tražeći da se obezbijedi prostorija u kojoj će se izvršiti ova radnja, tužilac pristupa izvođenju ove radnje. Sva oduzeta opojna droga, kao i oduzeti predmeti, se dostavljaju putem ovlaštenog sudskog radnika u prostoriju u kojoj se vrši radnja. Licima od kojih su oduzeti predmeti se predočavaju oduzeti predmeti, a po potvrdama o privremenom oduzimanju, te davanjem mogućnosti ličnog uvida u oduzete predmete i njihovu sadržinu. Lica od kojih su predmeti oduzeti, kao i njihovi branioci, se upoznavaju da će se oduzeta opojna droga dostaviti u KTC na vještačenje, a istima se ostavlja mogućnost da i sami traže da se dio oduzete droge izdvoji, kako bi izvršili vještačenje. O izvršenoj radnji otvaranja i pregleda privremeno oduzetih predmeta se sačinjava zapisnik koji potpisuju sva prisutna lica.

Krivično djelo iz člana 224 stav 2 KZ RS uglavnom obuhvata više lica i radi se o obimnim i složenim predmetima, te da bi se otkrili počinioci ovog krivičnog djela provode se posebne istražne radnje

Posebne istražne radnje - Provode se protiv lica za koje postoje osnovi sumnje da je samo ili zajedno sa drugim licima učestvovalo ili učestvuje u izvršenju krivičnog djela iz člana 227 ZKP i ako se na drugi način ne mogu pribaviti dokazi ili bi njihovo pribavljanje bilo povezano sa nesrazmjernim teškoćama

Istražne radnje iz stava 1 člana 226 su: - Nadzor i tehničko snimanje telekomunikacija; Pristup kompjuterskim sistemima i kompjutersko sravnjenje podataka; Nadzor i tehničko snimanje prostorija; Tajno praćenje i tehničko snimanje lica, transportnih sredstava i predmeta koji su u vezi sa njima; Korišćenje prikrivenih istražitelja i korišćenje informatora; Simulovani i kontrolisani otkup predmeta i simulovano davanje potkupnine Nadzirani prevoz i isporuka predmeta

Krivična djela za koja se mogu odrediti posebne istražne radnje Našim zakonom je članom 227 određeno da se radnje iz člana 226 stav 2 ovog zakona mogu odrediti za slijedeća krivična djela: - protiv Republike Srpske protiv čovječnosti i međunarodnog prava terorizma za koja se prema Krivičnom zakonu može izreći kazna zatvora od 3 godine ili teža kazna

Problemi u radu na predmetima koji se baziraju na posebnim istražnim radnjama - Nedostatak kadrova u MUP-u RS za provođenje svih zakonom predviđenih posebnih istražnih radnji - Tehnički problemi monitorisanja vezano za različite mreže mobilne telefonije 061 i 063 - Obimnost predmeta koja se odnosi na broj osumnjičenih i količinu dokaznog materijala - Rad na obradi analize tonskih zapisa zabilježenih na digitalnom snimaču

Prigovori odbrane na glavnom pretresu Tokom glavnog pretresa pred Okružnim sudom u Banja Luci, jedan od čestih prigovora je prigovor odbrane optuženih da posebne istražne radnje nisu provedene u skladu sa zakonom, odnosno da predstavljaju nezakonit dokaz i da se na njima ne može zasnivati sudska odluka. Prigovor se odnosi na činjenicu da posebne istražne radnje se ne mogu odrediti prema NN izvršiocu krivičnog djela. Ovakav prigovor odbrane je neosnovan, obzirom da je jasno da primjena posebnih istražnih radnji, osim što ima za svrhu pribavljanje dokaza koji se na drugi način ne mogu pribaviti ili bi njihovo pribavljanje bilo povezano sa nesrazmjernim teškoćama, imaju za cilj i individualizaciju svih umješanih lica u krivično djelo, prikupljanje saznanja o načinu funkcionisanja i metodama rada kriminalnih organizacija i počinilaca, njihovim unutrašnjim hijerarhijskim odnosima i načinu komuniciranja.

Osnovi sumnje se moraju odnositi na konkretnu osobu, kao pretpostavljenog izvršioca krivičnog djela u smislu da predstavljaju izvore saznanja o činjenicama iz kojih proizlazi vjerovatnost, odnosno sumnja da je određena osoba izvršila krivično djelo za koje zakon dopušta primjenu posebnih istražnih radnji. Ispravno je odrediti posebne istražne radnje samo prema poznatoj osobi ili osobi koja je odrediva prema određenim utvrđenim karakteristikama, kao npr. prema licu koje ima nadimak, utvrđenom broju telefona ili već utvrđenom predmetu krivičnog djela (droga, oružje i sl. ) Stoga posebne istražne radnje određene prema NN licu koje ili ima nadimak ili je utvrđen broj telefona ili IMEI broj ili predmet krivičnog djela (droga) su zakonite i u skladu sa zakonskim odredbama. Upravo iz gore navedenog i proizilazi da su takvi prigovori odbrane neosnovani.

Iskazi svjedoka na glavnom pretresu Tokom glavnog pretresa u ovim krivičnim predmetima tužilac izvodi svoje dokaze, odnosno obzirom na obimnost ovakvih predmeta saslušava se veliki broj svjedoka. Specifičnost u ovim predmetima je ličnost svjedoka, obzirom da se radi o konzumentima, odnosno licima koja su ovisnici o opojnim drogama. Kroz sudnice Okružnog suda Banja Luka prodefilovao je veliki broj svjedoka, gdje se čak u pojedinim predmetima radilo i o broju oko 30 lica ili više. Starosna dob svjedoka kreće se od maloljetnih lica pa do starosti i preko 30 godina. Uglavnom se radi o licima koja potiču iz nesređenih porodica, patoloških sredina ili socijalno ugroženih porodica.

Radi se o nestabilnim ličnostima, ovisnicima o opojnim drogama koji ili povremeno ili kontinuirano konzumiraju opojne droge. Uglavnom se radi o licima koja su bez zaposlenja, bez ličnih primanja i licima sklonim vršenju krivičnih djela. Kroz ovakvu galeriju likova koji prodefiluju kroz naše sudnice stičemo pravi “portret ovisnika”. Svi se oni ponašaju stereotipno i djeluju po zacrtanoj šemi – kao da su od istog materijala. Način razmišljanja je isti, jer se njihovi razgovori vode isključivo o drogama, a njihov jedini interes i napor je traženje droge ili sredstava za drogu. Ovisnici nisu sposobni za bilo kakav kontinuiran posao ili fizički napor i brzo mijenjaju mišljenje. Kako se radi o nestabilnim ličnostima, sa slabom psihičkom voljom, ova lica u 99% slučajeva na glavnom pretresu mijenjaju svoje iskaze.

Razlozi za ovakvo ponašanje se upravo mogu tražiti u karakteristikama koje smo naveli u “portretu ovisnika”, a takođe ih treba tražiti i u činjenici da osumnjičena lica utiču na ovakve svjedoke na razne načine. Jedan od takvih načina je prijetnja koja se odnosi na samu ličnost ovisnika ili je upućena užem ili širem krugu njegove porodice i prijatelja. Njihov iskaz na glavnom pretresu ide u pravcu potpunog negiranja prethodnog iskaza koji je dat pred ovlaštenim službenim licima, odnosno u potpunosti negiraju da su predmetne droge kupovali, odnosno nabavljali od optuženih lica. Tužilac mora uložiti dodatni napor da bi iskazi svjedoka potvrdili navode optužbe.

U posljednjih nekoliko godina kroz dobru saradnju sa ovlaštenim službenim licima došlo se do kvalitetnih i preciznih izjava koje sadrže puno činjenica i detalja koji se odnose na kontakte, način dogovaranja, kupovinu droge, razmjenu brojeva telefona, detalja oko vozila kojim je došao optuženi, mjesta gdje se vrši primopredaja droge i novca i slično, pa čak i puno detalja iz ličnog života samog svjedoka. Najčešći razlog koji svjedoci navode, a odnose se na promjenu njihovog iskaza su navodno upućene prijetnje i primjena sile od strane ovlaštenih službenih lica, kao i nepredočavanje zapisnika o uzimanju izjave koji su morali potpisati bez prethodnog čitanja. U ovakvim situacijama tužilac svjedoku predočava iskaz, njegov lični potpis, i takav predočeni zapisnik na koji se izjasnio svjedok ulaže u sudski spis uz ocjenu sa ostalim dokazima. Takođe tužilac preduzima i drugi korak, a to je saslušanje ovlaštenih službenih lica koji su učestvovali u uzimanju izjave, a na okolnosti prigovora koje je dao svjedok, odnosno ovisnik.

Strategija nadzora nad opojnim drogama i suzbijanju zloupotrebe opojnih droga u RS - U cilju prihvatanja i provođenja brojnih međunarodnih dokumenata i preuzimanja obaveza koje se tiču regulisanja oblasti ljudskih prava, uređenja humanih odnosa u društvu, ali i direktne nadležnosti u borbi protiv narkomanije i zloupotrebe opojnih droga, 1961. godine je usvojena “Jedinstvena konvencija o opojnim drogama”, a dopunjena i izmijenjena Protokolom iz 1972. godine. - 1971. godine, usvojena “Konvencija o psihotropnim supstancama” - 1988. godine, usvojena “Konvencija Ujedinjenih nacija protiv nezakonitog prometa opojnih droga i psihotropnih supstanci - 1998. godine, usvojena “Politička deklaracija Specijalne sekcije Generalne skupštine UN” (obavezuje sve zemlje članice da do 2008. godine, kreiraju i implementiraju svoje strategije i programe za smanjenje ponude i potražnje droga)

- Pozadina ovakve inicijative je pravo na zdrav život kao jedno od osnovnih prava koje proizilazi iz međunarodnih konvencija i predstavlja pravo pojedinca, a posebno djece, omladine i porodice - Da bi se ovo pravo ostvarilo bilo je neophodno da se po prvi put učini napor i angažiraju svi relevantni subjekti u društvu - Cilj izrade Strategije nadzora nad opojnim drogama je dokaz namjere države da na uređen način i sistemski pruži pomoć onima koji su u društvu najranjiviji i koji bez njenog angažovanja ne bi imali adekvatnu zaštitu - Strategija nadzora nad opojnim drogama ima ogromnu vrijednost u sistemskom pristupu rješavanja ovog za društvo kompleksnog problema, a koji se vrši kroz mobilizaciju velikog broja profesionalaca na svim nivoima vlasti u procesu njegove izrade, kao i implementaciji i promociji dobrog primjera saradnje Vladinog i nevladinog sektora u nastojanju da zajednički doprinesu pozitivnim strateškim promjenama u oblasti suzbijanja zloupotrebe opojnih droga

- Hrvatski Sabor je u decembru 2005. godine, donio “Nacionalnu strategiju suzbijanja zlouporabe opojnih droga u R. Hrvatskoj za 2006. – 2012. g. ” - Bi. H je u martu 2009. godine, donijela “Državna strategija nadzora nad opojnim drogama, sprečavanja i suzbijanja zloupotrebe opojnih droga u Bi. H”

- Narodna skupština RS, 17. februara 2008. godine, donosi odluku o usvajanju Strategije nadzora nad opojnim drogama i suzbijanju zloupotrebe opojnih droga u RS za period od 2008. – 2012. godine.

Rješenjem Vlade RS, dana 30. 10. 2008. godine, imenovana je Komisija za suzbijanje zloupotrebe opojnih droga RS koja broji 13 članova, a koju čine: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Ministarstvo unutrašnjih poslova Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Ministarstvo prosvjete i kulture Ministarstvo za porodicu, omladinu i sport Ministarstvo finansija Ministarstvo pravde Republičko tužilaštvo RS, Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvo uprave i lokalne samouprave, Republička uprava za inspekcijske poslove, Odbor za zdravstvo, rad i socijalnu zaštitu, Odbor za pitanja djece, mladih i sporta, Nevladine organizacije

- Vlada RS svojom odlukom, na prijedlog Komisije za suzbijanje zloupotreba opojnih droga RS, usvaja Akcioni plan za realizaciju Strategije nadzora nad opojnim drogama u RS dana 21. 01. 2010. godine - Polazište za izradu Akcionog plana je dokument usvojene Strategije u kome su definisana ključna polja djelovanja

Ključna polja djelovanja u Akcionom planu – 5 strateških pravaca djelovanja 1. 2. 3. 4. 5. Smanjenje potražnje za opojnim drogama Smanjenje ponude opojnih droga Unapređenje koordinacije aktivnosti na suzbijanju zloupotrebe opojnih droga Unapređenje aktivnosti na polju saradnje u borbi protiv zloupotrebe opojnih droga Istraživanje, monitoring i evaulacija u oblasti zloupotreba opojnih droga

1. Smanjenje potražnje za opojnim drogama Prvo ključno polje djelovanja ovog Akcionog plana obuhvata: - - smanjenje potražnje za opojnim drogama, predstavlja skup sveobuhvatnih mjera i aktivnosti koje imaju za cilj smanjenje broja korisnika kroz jačanje primarno-preventivnog i vaspitno obrazovnog rada sa mladima u cilju njihove zaštite, jačanje mezanizma odlaganja prvog kontakta i što ranijeg otkrivanja početnih konzumenata opojnih droga, osiguranje adekvatnih zdravstvenih i psihosocijalnih kapaciteta rehabilitacije i socijalne integracije zavisnika u cilju smanjenja recidiva primarna je prevencija, odnosno rano otkrivanje i rana intervencija, liječenje, rehabilitacija programi smanjenja štete i edukacija sve oblasti su komplementarne i moraju biti ponuđene na integrisan način, cilj je doprinjeti smanjenju zloupotrebe opojnih droga i bolesti zavisnosti cilj je i smanjenje zdravstvenih i socijalnih posljedica koje su povezane sa zloupotrebom opojnih droga

2. Smanjenje ponude opojnih droga - - Podrazumijeva efikasne i adekvatne mjere u cilju smanjenja proizvodnje, trgovine i distribucije opojnih droga i prekursora Sprečavanje organizovanog kriminala i “pranja novca” stečenog u trgovini opojnim drogama. Ciljevi za ostvarivanje smanjenja ponude opojnih droga su podizanje nivoa stručnog znanja profesionalaca (policija, carina, sudovi, tužilaštva). Unapređenje pravne regulative u ovoj oblasti i njeno usklađivanje sa međunarodnim zakonima i konvencijama. Jačanje saradnje institucija u sprovođenju zakona i istraga u vezi sa opojnim drogama. Jačanje kontrole i kažnjavanje ilegalne proizvodnje opojnih droga i prekursora. Jačanje kontrole i kažnjavanje ilegalnog uvoza, izvoza i trgovine opojnih droga i prekursora. Jačanje kontrole i kažnjavanje organizovanog kriminala i pranja novca stečenog ilegalnom trgovinom opojnim drogama.

3. Unapređenje koordinacije aktivnosti na suzbijanju zloupotrebe opojnih droga - Obuhvata organizovanje svih institucija i organizacija radi usklađivanja i povećanja efikasnosti djelovanja društva u borbi protiv zloupotreba opojnih droga. - Ciljevi za unapređenje koordinacije aktivnosti su povezivanje i jačanje aktivnosti na prevenciji zloupotrebe opojnih droga, efikasna saradnja policije, carine i pravosuđa i usklađenost djelovanja u RS, Bi. H i međunarodnom nivou. - Pojačan rad na saradnji svih partnera na svim nivoima za sprovođenje zakona iz domena zloupotrebe droga.

4. Unapređene aktivnosti na polju saradnje u borbi protiv zloupotreba opojnih droga - Podrazumijeva uspostavljanje komunikacije. - Razmjenu informacija, podataka i iskustava između odgovarajućih tijela koja su zadužena za borbu protiv upotrebe opojnih droga. - U tom smislu je neophodno unaprediti saradnju sa međunarodnim organizacijama i sa trećim zemljama. - Cilj je da se smanji proizvodnja i ponuda opojnih droga u RS, Bi. H i cijelom regionu, a što je integralni dio političke i razvojne saradnje.

5. Istraživanja, monitoring i evaluacija u oblasti zloupotreba opojnih droga - Da bi se pratilo stanje i vodila evidencija potrebno je stvoriti jedinstvene baze podataka a baza podataka je namijenjena ne samo državnim organima i lokalnoj zajednici nego i međunarodnoj zajednici radi globalnog pristupa rješavanju problema - Na listi prioriteta u narednih pet godina su podaci koji se odnose na socijalne aspekte ovisnika, prevenciju upotrebe droga, broj registrovanih korisnika droge, smrtnost, zaraženost HIV-om i hepatitisom, - Podaci iz zdravstvenih ustanova će se sakupljati u Institutu za zaštitu zdravlja RS, - Evidencije iz drugih službi kao što su podaci iz policije, pravosuđa, carine, obrazovanja, socijalnih službi, terapisjkih zajednica nevladinih organizacija treba da se objedinjuju u vladinom tijelu za sprovođenje implementacije Strategije.

Vezano za navedena ključna polja djelovanja Komisije sve navedene institucije i organizacije su sprovele više svojih aktivnosti u okviru svojih djelovanja i o svemu tome uradile izvještaje sa detaljnim obrazloženjima preduzetih radnji. Okružno tužilaštvo u Banja Luci, kao i druga tužilaštva i sudovi, svakako ostvaruju svoju ulogu u više navedenih ključnih polja utvrđenih navedenom komisijom, te svakako kroz svoje preventivno i represivno djelovanje utiču na smanjenje potražnje za opojnim drogama, utiču na smanjenje ponude opojnih droga, a sve vezano i u okviru svojih ovlašćenja. Veliki problem za realizaciju navedenih aktivnosti u skladu sa definisanim ključnim poljima djelovanja predstavlja finansiranje programa i projekata, te postoji prijedlog predstavnika MUP-a RS da se u okviru resornih ministarstava koji učestvuju u radu Komisije predvidi formiranje posebnog granta gdje bi bila locirana novčana sredstva namijenjena za finansiranje programskih aktivnosti, a sve uz prethodnu sglasnost i koordinaciju sa Ministarstvom finansija RS.

- Komisija za suzbijanje opojnih droga redovno održava više sastanaka u toku godine - Na svim sastancima su prisutni predstavnici navedenih institucija, odnosno članovi - O svakom sastanku se sačinjava zapisnik - Podnose se godišnji izvještaji vezano za provođenje akcionog plana i realizacije Strategije, a dostavljaju se Vladi RS i Narodnoj skupštini - Trenutno se radi na novoj izradi Strategije za naredni period

HVALA NA PAŽNJI!