YUMURTA RETM EVRELER DO DR MUSTAFA SALMAN Yumurta

YUMURTA ÜRETİM EVRELERİ DOÇ. DR. MUSTAFA SALMAN

Yumurta üretim evreleri Tavuklarda yumurta üretimi genellikle 15 aylık bir periyodu kapsar. 20 -22 haftalarda başlar, 28 -30 haftalarda pike ulaşır. Kademeli olarak yumurtalama verimi 15 aydan sonra %65 düşer. Işık periyodu bezi stimulasyonu Yem tüketimi & pituitary YUMURTLAMA

2. Yeni sistem yumurtacı civciv ve piliç büyütme programı Civciv ve piliç dönemi yemleme programı (kahve rengi ticari melez yumurtacı ırklar için): 0 -3 haftalar: Yemler yüksek enerjili ve proteinli olmalarının yanı sıra fiziksel form olarak da pelet kırıntısı tercih edilmelidir. Yaz döneminde bu yemlerle besleme 4 -5. haftaya kadar uzatılabilir. 4 -10. haftalar: büyütme sıcak havalara rastlarsa hedef CA’a ulaşmak zorlaşacağı için yemler sık verilir. Hedeflenen CA sağlanmazsa 11. haftaya uzatılır.

11 -15/16 haftalar: Yemin enerji ve protein düzeyi düşük, yağlanma olmaz. 16/17. haftadan yumurta veriminin % 2’ ye kadar olduğu dönem: Üreme organlarında hızlı bir büyüme dikkati çeker. Kalsiyum, vücut Ca depolarının oluşması ve pilici yumurtlama dönemine hazırlaması bakımından önemli. Ca kaynağının yarısı toz , yarısı 2 -4 mm boyunda iri mozaik Bu yeme yumurta verimi %2’ye ulaşana kadar devam edilir.

Tablo. Büyüme sürecindeki kahve rengi ticari melez yumurtacı ırklar için enerji ve besin maddeleri gereksinimleri Besin maddeleri Başlama 0 -3 hafta Civciv Piliç büyütme 4 -10 hafta 11 -15/16 hafta Yumurtlama öncesi 16/17 hafta-%2 yumurta verimi ME, kcal/kg HP, % Metiyonin (enaz), % Meth+sist. (toplam)% Lizin (en az), % Treonin (en az), % Triptofan (en az), % Ca (en az-en çok), % P (emilebilir), % Na (toplam), % 2950 20 0. 52 0. 86 1. 16 0. 76 0. 21 1. 05 -1. 10 0. 48 0. 16 2850 19 0. 45 0. 76 0. 98 0. 65 0. 19 0. 90 -1. 10 0. 42 0. 16 2750 17 0. 36 0. 65 0. 80 0. 53 0. 17 2. 00 -2. 10 0. 45 0. 16 2750 16 0. 33 0. 60 0. 74 0. 50 0. 16 0. 80 -1. 00 0. 36 0. 16

Daha sonra kafes tavuğu yumurta yemi 1. dönem yemine geçilmelidir. Bu dönemde yüksek verim ve pikte uzun süre kalması: - Sürüde en az % 80 üniformite, - Cinsel olgunluğa zamanında ulaşma (Ağırlık) - Dengeli bir yem (kaliteli ham maddeler). Yemdeki enerji ihtiyacı genelde çevre ısısına bağlı olarak değişiklik gösterir.

Yemdeki amino asitlerin yaklaşık % 80 -85’ i yumurta üretiminde kullanılmaktadır. Yumurta kabuğunun sağlamlığı ve iskelet yapısını güçlendirmek için yemlerde kullanılan Ca kaynağının en az % 50’ si iri parçalardan oluşmalıdır. İyi bir kabuk kalitesi sağlayabilmek için; Öğleyin Akşam yemliklerin en az bir saat boş kalması, üzeri ışıklar sönmeden 3 -4 saat önce yem verilmeli.

Tablo. Kahve rengi ticari melez yumurtacı tavukların yumurtlama dönemi enerji ve besin maddeleri gereksinimleri Besin maddeleri Tavuk yemi-1 18 -28 hafta Tavuk yemi-2 28 Tavuk yemi-3 -50 hafta + ME, kcal/kg HP, % Methiyonin (en az), % Meth+sist. (toplam), % Lizin (en az), % Treonin (en az), % Triptofan (en az), % Ca , % P (emilebilir-toplam)**, % Na (toplam), % 2750 -2800 19. 50 0. 43 0. 76 0. 88 0. 62 0. 19 4. 0 0. 44 0. 40 0. 18 2750 -2800 19. 50 0. 43 0. 76 0. 88 0. 62 0. 19 4. 2 0. 42 0. 38 0. 18 * Kalsiyum kaynağı tümüyle ince toz halinde ** Kalsiyum kaynağı % 65 iri mozayık + %35 toz halde 2730 -2760 19. 50 0. 43 0. 76 0. 88 0. 62 0. 19 4. 5 0. 38 0. 34 0. 18

Tablo. Kahve rengi ticari melez yumurtacı ırkların genel verim özellikleri Yumurta, adet (60. Haftaya kadar) Yumurta, adet (72. Haftaya kadar) Kılavuz yumurta, gün % 50 verime ulaştığı yaş, gün Pik verimine ulaştığı yaş, gün 248. 3 310 112 -119 (16/17 hf) 140 (20 hf) 175 (25 hf) Yumurta verimi En yüksek verim (pik verimi), % 76. Haftadaki verimi % % 90 verim üzerindeki süre, hafta 95 73 20 Yumurta ağırlığı 60. Haftaya kadar ortalama yumurta ağırlığı, g 72. Haftaya kadar ortalama yumurta ağırlığı, g 61. 7 62. 6

Yem tüketimi 0 -17 haftalar arasındaki toplam yem tüketimi, g Yumurtlama dönemi-günlük ortalama yem tüketimi, g 6083 115 Canlı ağırlık 18. Haftadaki canlı ağırlık, g 40. Haftadaki canlı ağırlık, g 1560 2000

Gün boyu farklı rasyonla besleme (Split feeding) Yumurta tavukları çoğunlukla sabah saatlerinde yumurtlar. Yumurtlamayı takiben ilk ovulasyon yaklaşık 30 dk sonra gerçekleşir. İlk 4 saatte yumurta akı şekillenmektedir Daha sonra yaklaşık 20 saat süresince albümin etrafında yumurta kabuğu şekillenmektedir. Yumurta tavuklarında amino asit, enerji, Ca ve P gereksinimleri gün boyunca değişmektedir.

Tavuklara besin maddelerini istedikleri gibi seçecekleri yemler verildiğinde; Sabah saatlerinde protein ve enerji, Günün geri kalan kısmında Ca tüketimi daha yüksektir. Gün içinde farklı rasyonla beslenenler tavuklarda günlük tüketim Protein %11 Enerji %8 Ca %26 daha düşük olmuştur.

Gün içinde farklı rasyonla beslemede; Üretim maliyeti azalır -daha kârlı yumurta üretimi- Yumurta kabuk kalitesi iyileşir ve pazarlanabilir yumurta sayısı artar Dışkı ile azot, fosfor ve kalsiyum gibi besin madde kayıpları azalır.

Örnek: Ortalama CA 1. 98 kg, ortalama yumurta ağırlığı 60 g, yumurta verimi %93 olan, 25 °C ortamda barındırılan ve günde 120 g yem tüketen kahverengi yumurtacı tavukları için hazırlanacak karma yemin enerji içeriği (kcal/kg) ne olmalıdır. ME =CA 0. 75 (173 -1. 95*ÇS)+(2*OYÜ)+(5. 5*CAA) =1. 980. 75 (173 -1. 95*25)+(2*(0. 93*60))+(5. 5*1. 4) =327 kcal/hayvan/gün (120 g yemle bu enerjiyi almalı) 120 g yemde 327 kcal 1000 g yemde x=2725 kcal/kg ME (kullanılacak yemin enerji içeriği)

Örnek: Ortalama yumurta verimi %90, ortalama yumurta ağırlığı 55 g olan 95 g yem tüketen genç bir sürünün Ca ihtiyacını hesaplayarak bu tavuklar için hazırlanacak karma yemin Ca içeriği ne olmalıdır. Ortalama yumurta üretimi=Ort. yum verimi * Ort. yum ağırlığı =0. 90*55=49. 5 g yumurta/gün 100 g yumurta 11 g kabuk içerir 49. 5 yumurta x=5. 45 g kabuk (Ca. CO 3) 100 g Ca. CO 3’ın 40 g’ı Ca 5. 45 g kabuk (Ca. CO 3 x=2, 18 g Ca 100 g Ca 60 g emilir X=3. 63 g Ca 2. 18 g Ca 95 g yemle 3. 63 g Ca alması gerekiyor 100 g yemde x=%3. 82 Ca karma yemde olmalı

DAMIZLIK TAVUKLARIN BESLENMESİ

Yumurtacı damızlıklar beslenmesi Temel hedef ; Sağlıklı, döl verimi yüksek homojen sürüler elde etmek Beyaz ya da kahverengi yumurta üretilmektedir. Beyazlarda Leghorn (CA ve yem tüketimleri de az). Kahverengi ticari yumurtacı damızlıklarda ise New Hampshire ırkının özellikleri ön plandadır Damızlıkların büyüme sürecinde ; Aşırı kilo almaları, yağlanmaları daha sonraki dönemde döllü yumurta üretimini önemli düzeyde azaltır

Etçi damızlıkların beslenmesi Büyüme hızı ile üreme arasında negatif bir ilişki vardır. Cinsel olgunluğa (22 hafta) doğru hayvanların optimum ağırlığa (2. 2 kg) ulaşması istenir. 1. Dönem (0 -42 günler)(0 -6 hft): İskelet, immun sistem, tüylenme ve kardiyovasküler gelişmenin iyi olması temel prensiptir. Enerji ve protein düzeyi yüksek yemler verilir.

2. Dönem (43 -119 günler)(6 -17 hft): Hızlı bir büyümeden daha çok üniformiteyi sağlamak, dengeli ve kontrollü bir büyümeyi sürdürmek esastır. Yem enerji düzeyi 2750 kcal/kg ME’ den 2650 -2600 kcal/kg ME düşürülür. HP düzeyi de % 15’ e indirilir. Bu dönemde kısıtlı besleme yaygın olarak kullanılır. Piliçlerin tükettikleri yem ve CA kayıt altına alınır. Aşırı YT ve yağlanma yumurtlama döneminde damızlık performansını olumsuz etkiler.

3. Dönem (120 -154 günler)(17 -22 hft): Seksüel olgunluğa geçiş dönemidir. İlk yumurtalar alınmaya başlanır. Yumurtalar küçük ve kuluçka için uygun değildir 4. Dönem (155 günden sonrasını kapsar): Yüksek yumurta kütlesi ve kuluçka randımanı 210. güne (30 hafta) kadar devam eder sonra verim azalır. Pik dönem olarak ifade edilen bu dönemde bir tavuğun günlük besin maddeleri gereksinmesi 25 g HP, 385 kcal ME ve 2 g linoleik asittir. Yumurta kütlesi= Ortalama yumurta ağırlığı, g X yumurta verimi, %

Bu süre sonunda YV başlarken CAA devam eder. Bu fizyolojik olgu nedeniyle hayvanın yağlanmasını önlemek için günlük yem ve enerji tüketiminde azaltmaya gidilir (210 -392 günler arasında her gün muntazaman 2 g yem ve 6 kcal ME azaltılır). Böylece CAA 15 -20 g/tavuk/hafta olarak sabitlenir. Damızlık sürülerin ekonomik ömürleri 64 hafta sürer bu sürede damızlık tavukların YV 170 adet ve bunların da kuluçkalık olanlarının sayısı 150 -160. Ergin sürülerde en uygun horoz tavuk oranı 1/8 -10.

Tablo. Broyler damızlıkların enerji ve besin maddeleri gereksinimleri Besin maddeleri Başlatma 0 -6 hft Büyütme 6 -17 hft Yumurta öncesi 17 -22 hft Damızlık 22 hft- HP, % ME, kcal/kg Linoleik asit, % Methiyonin, % Meth+sist. , % Lizin, % Triptofan, % Ca, % P (yararlan. ) , % 15. 0 -15. 5 2700 - 2865 0. 8 -1. 25 0. 26 -0. 35 0. 52 -0. 60 0. 65 -0. 75 0. 14 -0. 19 0. 87 -1. 0 0. 40 -0. 45 16. 0 -18. 50 2750 -2865 1. 1 -1. 6 0. 31 -0. 38 0. 58 -0. 71 0. 74 -0. 87 0. 16 -0. 17 1. 3 -1. 6 0. 40 -0. 45 15. 5 -17. 0 2750 -2870 1. 25 -1. 80 0. 31 -0. 36 0. 58 -0. 65 0. 71 -0. 83 0. 16 -0. 21 2. 9 -3. 3 0. 40 -0. 47 17. 50 -20. 0 2800 -2915 1 -1. 5 0. 35 -0. 46 0. 70 -0. 80 0. 90 -1. 10 0. 18 -0. 28 0. 95 -1. 00 0. 43 -0. 48

Oyalama yemlemesi (scratch feeding): Gerek tavuklarda ve gerek horozlarda ince yem verilerek sürdürülen yemlemeye zaman tane yem ya da pelet vermek suretiyle müdahale edilir (0. 5 kg tane yem yada pelet/100 horoz/gün). Besin maddeleri temininden daha çok oyalamaya yönelik bir uygulamadır. Bu uygulama yemlerin sindirimini olumlu etkilemekte, kanibalismus riskini azaltmakta ve altlık kalitesini artırmaktadır.

Damızlık tavuk ve horozlar için kümeste grit uygulamaları aksatılmadan sürdürülmelidir (5 mm granit grit, 0. 5 kg/100 horoz/hafta). Gerek oyalama yemlemesi ve gerekse grit uygulamaları tavuklar için de aynen geçerlidir.

Damızlık horozların beslenmesi Cinsel olgunluğa kadar olan dönemde horozlarla tavuklar beraber veya ayrı beslenebilirler. Başlangıç ve büyütme yemleri dişilerle aynı. Erkek damızlıkların başlatma yemleri %18 proteinden daha az protein içerdiğinde zayıf tüylenmeye yol açmaktadır. Etçi damızlıklar 4. 5 -5 kg CA ulaşırlar. Tavukların yeminden yememesi için tavuk yemliklerinin üzerine tel kafesler konur. Horozlar için yüksek askılı yemlikler konulur.

Horozlarda yem kısıtlamasına dişilerde olduğu gibi yaklaşık 3 haftalık yaşta başlanabilir. Ortalama Çevre CA ve sürü üniformitesine göre karar verilir. ısısı ve rasyon enerji düzeyi YT ve büyüme oranını etkilemektedir.

Tablo. Et tipi damızlık horoz yemlerinde enerji ve besin maddeleri Besin maddesi En az / en çok HP, % ME, kcal/kg Lizin, % Metiyonin + sistin, % Linoleik asit, % Ca, % 12 -14 2630 -2800 0. 45 -0. 55 0. 38 -0. 46 0. 8 -1. 2

Yumurta tavuklarının ikinci verim yılında kullanılması Ticari sürülerde yumurtlama dönemi 12 -14 ay Yumurtlama dönemi sonunda tüm hayvanlarda aynı dönemde olmamak üzere tüy dökümü gerçekleşir Yeni tüylerin gelişmesi 4 -5 aylık bir dönem alır Bu dönemde yumurta verimi kesilmektedir. Normal olarak tüyler yılda bir defa dökülür ve yenilenir. Bir program çerçevesinde «zorlamalı tüy dökümü» tavukların 6 -8 hafta içerisinde tüylerini değiştirerek yeniden verime geçmeleri sağlanır.

Zorlamalı tüy dökümü ekonomik nedenlere dayanır. Damızlık ve ticari yumurta üretiminde yumurta fiyatlarının ucuz olduğu bir dönemde uygulanır. Piliç alınamama veya yeni civciv alıp cinsel olgunluğa kadar büyütmek, tüy dökümü yoluyla verim döneminin uzatılmasına kıyasla daha pahalı olduğundan yetiştiriciler bu yola gitmektedir. Tavukların ikinci verim yılında yumurta verimi %3 -5 oranında azalır.

Zorlamalı tüy döküm uygulamaları 1. İki verim dönemli zorlamalı tüy döküm programı 10 -12 aylık ilk yumurta üretimi + (6 -8) haftalık zorlamalı tüy dökümü + (7 -9) aylık ikinci yumurta üretim dönemi = 19 -22 aylık toplam üretim dönemi 2. Üç verim dönemli zorlamalı tüy döküm programı İki zorlamalı tüy döküm programı ile toplam üç verim dönemi vardır. 8 -9 aylık ilk yumurta üretim dönemi + (6 -8) haftalık zorlamalı tüy dökümü + (7 -8) aylık ikinci yumurta üretim dönemi + (6 -8) haftalık zorlamalı tüy dökümü + (7 -8) aylık 3. yumurta üretim dönemi =25 -29 aylık toplam üretim

Zorlamalı tüy döküm yöntemleri Yem, su ve ışık sınırlamasına dayanana metotlar Diğer metotlar Düşük kalsiyum içeren metotlar Düşük sodyum içeren metotlar Yüksek iyot içeren rasyonlar Yüksek çinko içeren rasyonlar

Geleneksel tüy dökme programı Gün Yem Su Işık 1 Yok 8 saat 2. Yok 8 saat 3. Yumurtacı 4. 5 kg; Etçi 6. 8 kg (100 tavuk için) Serbest 8 saat 4. Yok 8 saat 5. Yumurtacı 4. 5 kg; Etçi 6. 8 kg (100 tavuk için) Serbest 8 saat 6. Yok 8 saat 7. Yumurtacı 4. 5 kg; Etçi 6. 8 kg (100 tavuk için) Serbest 8 saat 8. Yok 8 saat 9. Yumurtacı 4. 5 kg; Etçi 6. 8 kg (100 tavuk için) Serbest 8 saat 10 -60. Günlük normal yem ihtiyacı %75 oranında kısıtlanır. Serbest 8 saat 61. Serbest 14 -16 saat Normal yumurta yemi –Yemleme serbest-

Washington zorlamalı tüy döküm programı Gün Yem Su Işık 1 Normal yemleme uygulaması Serbest 8 saat 2. Yok 8 saat 3. Yok 8 saat 4. Yok 8 saat 5 -49. Yumurtacı tavuklar 2. 7 kg/100 tavukyumurta verimi%1’in altına düşünceye kadar aynı, sonra normal yemleme Etçi tavuklar 3. 6 kg/100 tavuk-yumurta üretimi %1’in altına düşünceye kadar aynı yemleme, sonra normal yemleme Serbest 8 saat 50 Normal yumurta yemi –Yemleme serbest- Serbest 14 -16 saat ü Ca kaynakları (istiridye kabuğu) serbest verilir. İlk yumurta alımından 2 hafta sonraya kadar devam edilir ve kontrollü kabuk yemlemesine geçilir.

Kaliforniya zorlamalı tüy döküm programı Gün Yem Su Işık 1 -10. Yok Serbest 8 saat 11 -30. Mısır ve buğday kırması ile serbest yemleme Serbest 8 saat 31 -68. Yumurta yemi ile normal yemleme Serbest 14 -16 saat ü Uygulama süresince serbest istiridye kabuğu verilir. ü 6 ve 7. günde yumurta verimi sıfıra düşer, ölümler görülmeye başlar. ü 10 günlük yemsiz dönemde CA %27 azalır ve 7 haftada normal vücut ağırlığı tekrar kazanılır.

Yem çekmesiz tüy döküm programı Dengesiz bir rasyon hazırlanmalı 6 hafta ya da %15 -30 CA kaybı sağlanıncaya kadar yedirilir Işık 8 saat, yumurta verimini durdurmak için gerektiğinde bir veya iki kez günlük su kesimi yapılır. Hazırlanacak tüy döktürme yemi Tuz katılmamalı Ca/P: 2 (Büyüme ihtiyaçları kadar olmalı (%0. 9 -1) / (0. 450. 5) Selüloz %10 ve daha yukarı olmalı Enerji 2200 kcal/kg, Ham protein %12 Aminoasit ve vitaminlerce dengeli olmalı

Yumurtacı işletmelerde verim ölçümleri Kümes işletmelerinde tutulması gereken kayıtlar: Sürü büyüklüğü Günlük verilen yem miktarı Uygulanan aşı ve ilaçlar Ölen hayvanların sayısı Elde edilen yumurta verimi Canlı ağırlık değişimi Kümes içi sıcaklık ve nem değişimi Elde edilen yumurtaların ortalama ağırlıkları Kirli yumurta oranı Kırık ve çatlak yumurta oranı Aydınlatma programı ve diğerleri

Yumurtacı işletmelerde verim ölçümleri İki farklı yumurta verim kriteri bulunmaktadır. 1. Tavuk/kümes (hen/housed) 2. Tavuk/gün (hen/day) Örnek: Ay başında 1000 ve ay sonunda 980 adet tavuk bulunan bir kümeste bu dönemde yumurta verimi 22 000 adet, 20 adet tavuk ise ayın 3, 5, 10, 18 ve 22’sinde sırasıyla 5, 3, 4, 6 ve 2 adet ölmüştür. Kümeste tavuk/kümes ve tavuk/gün yumurta verimini hesaplayınız Tavuk/kümes yumurta verimi hesabı: Tavuk/kümes (adet)= 22000/1000=22 adet yumurta Tavuk/kümes (%)=(22/30)*100=%73. 33 Tavuk/gün yumurta verimi hesabı: Bu süre içinde verimdeki günlük ortalama tavuk sayısı hesaplanır. Toplam tavuk/gün=980*30+22*2+18*6+10*4+5*3+3*5=29622/30=987. 4 tavuk; Tavuk/gün (adet)=22000/987. 4=22. 28 adet yumurta; Tavuk/gün (adet)=22000/29622=%74. 26; 22. 28/30=%74. 26

ÖDEV Soru: Ay başında 15 000 ve ay sonunda 14 920 adet tavuk bulunan bir kümeste bu dönemde yumurta verimi 405 000 adet, 80 adet tavuk ise ayın 4, 6, 11, 20 ve 24’ünde sırasıyla 20, 18, 15, 14 ve 13 adet ölmüştür. Kümeste tavuk/kümes ve tavuk/gün yumurta verimini hesaplayınız