RETM SSTEMLER 2 RETM SSTEMLER retimrn Sistem rgt

ÜRETİM SİSTEMLERİ 2

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

ÜRETİM SİSTEMLERİ ÜREME (Doğal, kendiliğinden …) ÜRETME (Bilinçli, Yönlendirme ile …) ÜRETİM (Belli bir SİSTEM’e göre. . )

ÜRETİMİ • • Yapan Yaptıran Yararlanan (Zarar gören) İNSAN

İNSAN ve ÜRETİM (İnsanı anlamaya çalışmak) İnsan Davranışını Açıklamaya Çalışan YAKLAŞIMLAR • Freud (Sağlıksız yapı), • Pavlov (Şartlı refleks), • MASLOW (Başarılı kişiler)

MASLOW’un YAKLAŞIMI • İYİMSER • HİYERARŞİK • İspatlanmış DEĞİL • AMA çok yaygın

MASLOW ve GÜDÜLER GÜDÜ Bir şeyler yapmaya zorlayan İÇ KUVVET • Önce en alt düzeyde ihtiyaçlar, Fizyolojik (sıcaklık, hava, su, gıda, …) Güvenlik (yırtıcı hayvan, düşman, …) • Bunlar karşılanırsa daha üst istekler (Ait Olma-Sevgi, İtibar, …)

MASLOW’un İHTİYAÇLAR HİYERARŞİSİ Kendine Yetme-Aşma Kendini Geliştirme Temel İstekler Aşkın Kendini İfade Estetik Anlama İtibar Ait Olma-Sevgi Güvenlik Fizyolojik

GÜDÜLER ve TALEP • Temel ihtiyaçlar karşılanmalı (Gıda, Giyim, Barınma, …) • Bunlar karşılanırsa, sıra daha üst (lüks) isteklere gelir. • Bu da çeşit-çeşit MAL ve HİZMET demektir.

TALEP ve ÜRETİM • İSTEK duyuluyorsa, • Ödeme gücü varsa, • Ödeme NİYETİ olursa TALEP Talep varsa Üretmeye değer

ÜRETİLECEK OLAN NEDİR ? ÜRÜN (Talebi olan META’) • MAL (ekmek, buzdolabı, motor yağı) (Gözle görülen, elle tutulan) • HİZMET (tedavi, savunma, eğlendirme) (Maddi olmayan ancak tatmin sağlayan) • Hem MAL, hem de HİZMET (hamburger)

ÜRÜN-MAL-HİZMET MAL HİZMET Elle Tutulabilir? E H Tüketici ile 1 e 1 İlişki H E Tüketici Katılımı? H E Tüketim Gecikebilir? E H Emek Yoğun? H E Kalite kolay Ölçülür? E H

***ÜRÜN’de 3 Ayrı BOYUT • Çekirdek Ürün (İhtiyaç karşılama, prestij) Doyum Sağlar Ekmek, giyim, otomobil • Somut Ürün (Tamamlayan Nitelikler) Kalite, şekil, marka, ambalaj • Zenginleştirilmiş Ürün Garanti, Satış Sonrası Hizmet

ÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ • Ürünü isteyen kim ? MÜŞTERİ (velinimet) İÇ ( ! ) ve Dış müşteri veya İmalatçının bizzat kendisi • Müşteri ne istiyor / ürün nasıl tanımlanır? ŞARTNAME

TANIM (nasıl olmalı? ) • Efradını cami, (onunla ilgili HERŞEYİ İÇEREN) • ağyarını mani. (İLGİSİZ HİÇBİR şeye yer vermeyen) LAF KALABALIĞI DEĞİL !

ÜRÜNÜ KİM TANIMLAR ? KULLANACAK Olan Özellikle bir başka malın üretiminde yararlanacak olan Fonksiyon NE olacak? (Şartname) YAPACAK Olan Fonksiyon NASIL sağlanacak? (Tasarım)

ÜRÜN NASILTANIMLANIR? İSİM (Taraflar aynı şeyi anlıyor mu? ) Ürünün NİTELİKLERİ ÖRNEK (Dosya kağıdı) • Ölçü A 4 (210 x 297 mm) • Kalınlık (Bir m 2 si kaç g ? ) • Kalite (1. hamur) • Renk (Beyaz ? ) mm, g, 1. hamur nedir? Beyaz nasıl ölçülür?

ÜRÜN NASIL TANIMLANIR? NİTELİKLER • • • ÖRNEK (Ampul) Gerilim (220 / 110 / 24 / 6 / 1. 5 V) Güç (10, 20, 30, 60, 100, 500, 1000 W) Aydınlatma (25, 80, 120 Lümen) Işık rengi (Sarı, Gün ışığı, 1600 K) Bağlanacağı yer (Standart, mum, halojen) Volt, Watt, Lümen, Kelvin nedir? Duy şekli, ölçüleri? Diğer donanım (balast, starter, vb. )?

MARKALAR STANDARTLAR Adını vermek yeterli mi? Satıcı- alıcı aynı şeyi mi kast ediyor? Şöyle yuvarlak, kırmızı bir şey, üstünde benekler var, biraz da yumuşakça dense. . Tanım mı, tasvir mi, bulmaca mı? • Firma (Murat, Etimek, Kola Turka, Kot) • Ulusal (TS 88, DIN, BS, NF, GOST, ASA, JIS) • Uluslar arası (Windows, ISO 9000)

Ürünü Belirtirken, • Tanımın tanımına uyulmazsa, TASVİR (betimleme) olur. • Bu da iletişim bozukluğu demektir. (Müşterinin ne istediği, üreticinin ne vereceği açık değildir)

Tanımlayıcı Belgeler Standart ve ŞARTNAME, ürünü “açıkça” TANIMLAR ! • Standart genel maksatlı • Şartname ürüne yönelik

Tanımlayıcı Belgeler • Standart da, Şartname de aynı yapıda belgelerdir. • Bir ürünü, süreci, yöntemi, uygulamayı ilgililerin anlayacağı şekilde ve taraflar arasında anlaşmazlığa ve tereddüde yer bırakmayacak açıklık ve kesinlikte tanımlarlar.

Specify: Açıkça belirtmek, • Özellikle ve kesin olarak isimlendirmek, • Belirgin bir özellik atfetmek, • Şart olarak öne sürmek, • Tanımlamak, işaret etmek, göstermek, • Ayrıntılarıyla yazmak, • Listeye özel bir madde olarak koymak. Dar anlamda (KK’da tek bir değer ASL, ÜSL)

Geniş anlamda • • Ürünü, çeşitlerini, ürünün kendisi ve üretimi ile ilgili kavramları, terimleri, malzemesini, yapısını, özelliklerini, bu özelliklerin nasıl kontrol edileceğini ve -varsa- diğer istekleri belirten ayrıntılı belge (ve ekleri)

ŞARTNAME • ÜRETİM Şartnamesi (İçe yönelik) • Satın Alma Şartnamesi (Dışa yönelik) -Teknik Şartname – İdari Şartname • Diğer (Tasarım, deney, bakım, vb)

ŞARTNAME (imalat) • Tasarımcı NE düşündü ? • Atölye NE yapacak ? İLETİŞİM ARACI • Makine parçaları için Teknik Resim Malzeme, biçim, ölçüler, toleranslar, yüzey kalitesi, diğer parçalarla ilgisi • Yetmezse ayrıca yazılı açıklamalar

ŞARTNAME (Satın alma) Üretimde (tüketimde) NE kullanılacak? • • Tedarikçileri REKABET’e zorlar, Sözleşmenin TEMELİ olan belgedir, Teslim almada ESAS teşkil eder, Anlaşmazlık halinde DELİL olur.

Şartnamenin Hazırlanması • • • Gereksinimin Hissedilmesi İmkanların Araştırılması İsteklerin Anlaşılması Ürün Kavramının Şekillenmesi Yapma- Satın Alma Kararı İmalat ya da Satın Alma Şartnamesi

Satın Alma Şartnamesinin Kullanılması • • • Piyasa Araştırması Şartnamenin Hazırlanması İHALE’ye Çıkma TEKLİF’lerin Değerlendirilmesi Tedarikçilerden Biriyle SÖZLEŞME imzalanması • Teslim Alma • Anlaşmazlık Hali (mahkemelik olma)

ŞARTNAME (Satın alma) Yazarken NELERE dikkat edilir ? • İstenen NEdir? • Gereken her özelliği açıkça belirt (Yoksa gelecek ürün işe yaramaz) • Gerekmeyen hiçbir şeyden bahsetme (Gereksiz yere maliyet artar) • Tedarikçiyi İMA etme (Ahlaki değil)

Satın alma şartnamesi • Alınacak üründen NELER bekleniyor? İSTEK ve ÖZELLİKLER • Beklenenleri sağlayacağı NASIL anlaşılır ? MUAYENE ve DENEYLER • Bu ürüne/satın almaya yönelik AYRICA belirtilmesi gereken hususlar var mı ? MÜTEFERRİK HÜKÜMLER

Her İSTEK-ÖZELLİK için bir MUAYENE-DENEY • Malzemenin, deneyin, düzeneğin, yöntemin Standardı VARSA, • veya bu şartlar başka bir belgede geçiyorsa TEKRARLAMA, Sadece ATIF’ta Bulun.

• Malzemenin, • Deneyin, • Düzeneğin, • Yöntemin Standardı YOKSA • Bunlarla ilgili tüm ayrıntıları (Neyle, nasıl, kaç, ne zaman, ne kadar, vd. ) AÇIKÇA belirt. Bulanık nokta kalmasın !

KONU, KAPSAM, TANIMLAR • Şartname neden söz ediyor, • neleri içeriyor, • şartnamede geçen terimlerin tanımı

İSTEK VE ÖZELLİKLER Neler isteniyor, Ürün hangi özellikleri taşıyacak • Görünüş, • ölçü, • malzeme, • kalite, • performans, • duyarlık, vd. )

MUAYENE ve DENEYLER İstek ve Özelliklerin sağlandığı nasıl anlaşılacak ? • her bir özellik için numune alma, • test düzeneği, • deney prosedürü, • sağlanması istenen değerler, vb. )

TESLİM ALMA NİCELİK Kontrolü (Sayma) NİTELİK KONTROILU Muayene-Deney-Test Ayrımı Kabul Örneklemesi Tek-çok katlı muayene planları (KK konusu) Tahribat(lı/sız) Muayene TEHLİKELİ DENEY ! (patlama, zehirlenme, elektrik çarpması)

Muayene-Deney • Gözle Muayene (hafif dokunmak ? ) (Renk, pürüz, döküm hatası) • Ölçü Kontrolü (kumpas, masdar, vd) (Teknik resme, numuneye göre) • Çatlak Kontrolü (Ultrason, rontgen, …) • Matalürjik kontrol (yüzey hazırlama, mikroskop, analiz) • Mekanik deneyler (çekme, sertlik)

Diğer Deneyler (ÖRNEK) Basınca Dayanıklılık Deneyi (Suyla yap) Çalışma basıncının 1. 5 kat gibi üstünde bir basınçta patlamayacak -Hepsini deneme, -Deneneni kullanma (deformasyon) Sızdırmazlık Deneyi Çalışma basıncında havayla doldur, -Belli bir süre (24 saat) basınç düşmeyecek -Su dolu kaba daldır (hava kabarcığı görülmeyecek)

• • • TEST (son ürüne) Motorun verimi (giren-çıkan enerjiyi ölç) Otomobilin çarpma testi (kadavrayla) Radyatörün ısı gücü (ısıl ölçümler) Klimanın gürültü düzeyi (ses ölçümü) Şalterin ömrü (100 000 kez aç-kapa) Tüketim malının sağlamlık testi (belli bir yükseklikten at) • Çocuk güvenliği testi (açma-koparma-yutma)

DİĞER ŞARTLAR Yukarıda belirtilmemiş olan istekler (Özellikle ayrı bir idari şartname yoksa) • Numune verme, (kendine, imalatçıya, notere) • Prototip, (önce bir tane yapıp dene) • Teslimat ve ödeme planı, (nakit akışı) • Ambalaj, (sevk ve koruma için) • Sigorta, • Anlaşmazlık hali (yetkili mahkeme) gibi…

EKLER • • • makine parçaları için teknik resimler, idari şartname, ürün çeşitlerini belirten listeler, Diğer şartname ve(ya) standartlar, numuneler veya başka belgeler eklenebilir.

ŞARTNAME (Yapısı) ATIFLAR Şartname, başka şartnamelere ve standartlara atıfta bulunabilir • Kapaklar TŞX 253’e, • Malzeme TS…’e, • Muayene MIL…’e göre olacak gibi…

Satın alma şartnamesi • Bu şartname ile alınacak ürün, kendi ürettiğiniz ürünün yapısında yer alacak, • Hem imalatın sağlıklı yürümesi, hem de ürününüzün performansı için hayati önemi var. • Bağlanacağı yere uymalı, işlev görmeli, kendisinden beklenenleri yerine getirmeli.

ÜRÜNLE ilgili DİĞER KONULAR • • Ürün yaşam çevrimi (dönemler) Ürün ağacı (x malzeme listesi) Değer analizi (gereksiz ayrıntı? ) Ürün karması (miktarlar)

Ürün yaşam çevrimi Satışlar Kar Ürün Geliştirme Yatırım DOYMA Olgunluk GirişTanıtım Gerileme Gelişme Zaman

Ürün ağacı • Ürün hangi parçalardan oluşuyor? (Malzeme Listesi) Hangi Parçadan Kaç Tane? Hangi malzemeden ne miktarda ? ) • + Hiyerarşik yapı (Nereye Bağlanıyor) Komple, Alt-komple, Bileşen, Parça

Ürün ağacı A B E F D A. B. F. C A. C C D 0. A C 1. B 2. E 2. F 3. D 3. C 1. D

Değer analizi • Maliyeti Arttıran AMA • Değeri Arttırmayan Neler VAR? Malzeme, öğe (feature), işlem ONLARI AT !

Değer analizi YOK ET, DEĞİŞTİR, BİRLEŞTİR • Gereksiz Parçalar, • Pahallı malzemeler, • Faydasız şekil özellikleri, • Dar toleranslar, • Değer katmayan işlemler

Ürün karması Ürün yelpazesi • Hangi üründen KAÇ TANE yapılacak ? DİYET PROBLEMİ Eldeki Malzeme Mevcut İşgücü Tezgah Kapasiteleri k. a. Enb KAR

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

NESNE ve SİSTEM • NESNE (object) “ŞEY” demek (Madde veya kavram olabilir) • SİSTEM (dizge) (Anlamlı bir şekilde bir araya gelen nesnelerden oluşur).

SİSTEM KURAMI (Bir düşünme şekli) • Yeni sistem tasarımı veya yeniden yapılanmada yardımcı olabilir, • Seçeneklerin etkilerini kestirebilir, • Satışı kolaylaştırır, • Karar sürecini etkilemez,

SİSTEM KURAMI • • • (Bir düşünme şekli) Amaç ortaya koymaz, Geleceği belirlemez, Örgütü yapılandırmaz, Hiçbir şeyin yerini almaz, Ancak kapsamı genişletir, derinleştirir, • Yeni boyutlar katabilir.

Alt Sistem-SİSTEM-Süper Sistem • Doğal Sistem Atomaltı-ATOM-Molekül İnce Yapı-Hücre-Doku-SİSTEM-Organizma Ekoloji-Toplum • Yapay Sistem İnsan-Makine Çiftlik-Şehir Aşiret-Millet-Uluslar arası İmalat-Hizmet-Bilişim

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

MAKSAT (purpose) • Var Olma Sebebi • Raison d’etre, mission Canlılar varlıklarını sürdürmeye çalışırlar • Düşmandan kaçar • Temel ihtiyaçlarını karşılar • Ölmemeye çalışır • Yerine yeni kuşaklar bırakır ÖRGÜTLER DE ÖYLE !

ÖRGÜT’ler MAKSATLI SİSTEMLERdir. MAKSAT (Var Olma Sebebi) • KAR • KAMU YARARI

ÖRGÜT-İŞLETME-GİRİŞİM • Maksatlı Sistem ÖRGÜT • Kar AMACI GÜDEN Örgüt İŞLETME ~ GİRİŞİM (Teşebbüs) Interference x Enterprise

İŞLETMEDE ALT SİSTEMLER • SATIŞ • MALİ İŞLER • ÜRETİM

İŞLETMEDE ALT SİSTEMLER • İNSAN KAYNAKLARI • LOJİSTİK • AR-GE

İŞLETMEDE ALT SİSTEMLER • SATIŞ • MALİ İŞLER • ÜRETİM

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

KARA KUTU GÖSTERİMİ ÜRETİM GİRDİ SİSTEMİ ÇIKTI

Dış ortam • Birey: Kültür, ihtiyaç, inanç, istek, tahsil, vb. • Toplum: Kurumlar, kanun, ekonomi, sosyal durum • Teknoloji: Sanayileşme, yenilikçilik, araştırma • Devlet: Merkezi, yerel, uluslar arası

İç ortamda Örgütlenme Biçimsel örgütlenme: • Karar verme (planlama + kontrol), • Bilişim sistemi (eşgüdüm + iş bölümü) Yarı biçimsel örgütlenme: • İş tanımları, • İlişkiler, • Faaliyetler, • Etkileşimler

İç ortamda Örgütlenme Biçimsel olmayan örgütlenme: • Duygular, • Etkileşimler, • Roller, • Konumlar, • Durumlar • (teamül)

Kuvvet-İç Ortam İlişikisi Sistemde DENGE iç ve dış darbelerin sönümlenmesi. KARŞILIKLILIK • Birleşen, • eklenen, • çekişen kuvvetler.

GERİ BİLDİRİM (Kendini yönlendirme, Kararlılık) ÜRETİM ÇIKTI GİRDİ SİSTEMİ DÜZELTME

PLANLAMA ve KONTROL (Bilişim. Gösterim Sistemi) Ayrıntılı KARAR VERİCİ GİRDİ (ÜRETİM FAKTÖRLERİ) Girişim, Bilgi, * Arazi, * İşçilik, * Sermaye, Donanım, Hammadde DÖNÜŞÜM (SÜREÇLER) ·Sürekli, ·Kesikli ·Proje ·Diğer ÇIKTI (ÜRÜNLER) ·MAL, Bitmiş ürün Yan ürün Atık Zararlı madde ·HİZMET

GİRDİLER İnsanın • zihni • ruhi ve • fiziki yetenekleri, Sermaye • hisse, • kredi, • yatırım, • vergi, • bağış (Fiziki birimlerle veya TL ile ölçülürler)

GİRDİLERle ilgili olarak İkame: (işgücü sermaye gibi) Kısa dönemde: • SABİT ve • DEĞİŞKEN MALİYETLER (Uzun dönemde, hepsi değişir)

ÇIKTILAR Müşteriye ya da topluma (Mal, hizmet, bilgi, enerji, atık, tatmin) Standart x Ismarlama (posta, ulaşım, tedavi, gözlük, savunma, vb. ) Birden fazla ürün? İşin başı ŞARTNAME

ÇIKTILAR DİĞER KONULAR • Talep analizi (hangisinden, kaç tane satabiliriz? ) • Prototip (Yapabilir miyiz? , nasıl yaparız? ) • Atık (ÇEVRE Duyarlılığı, yükümlülükleri)

DÖNÜŞÜM: (Yapı, şekil, durum, konum, mülkiyet) • Sürekli (belli sıra atlama, geri dönme YOK. Bekleme? ) Montaj hattı, kimya, hamburger • Kesikli • Proje (düşük hacim, farklı rota, kafileler) Atölye, hastane, dişçi (tek ürün, büyük kaynak, tek süreç) İnşaat, yeni ürün

HER DÖNÜŞÜMDE: Görev, akış, stok VAR • Görev: Girdiyi, çıktıya biraz daha benzetecek değişiklik, eklenti vb. (değer arttırır) • Akış: Konum değişimi ( malzeme, araç, insan, bilgi) Bilgi akışı (rapor, talimat, kayıt, belge) • Stok: Görev ve akışın olmadığı durumlar

SÜREÇ: • görev, • akış ve • stoklar dizisi olarak AKIŞ DİYAGRAMLARIYLA modellenir. Üretim Yönetimi + Teknoloji (Sürece özel) + Yöntembilim (evrensel)

İmalatta AMAÇ • • • İstenen işi görecek, göze hoş gelen, çevreye zarar vermeyen, satın alınabilecek (fiyatta), çok güvenli ve en yüksek kalitede mallar üretmek

Üretim Sistemi: Birbiriyle bağlantılı, • GÖREV, • MALZEME, • KAYNAK, • ÜRÜN, • PLAN ve • OLAY kümelerinden oluşur.

Hiyerarşik yapı • Kuruluş, • Bölüm, • İş merkezi, • Makine Motor Fabrikası Dökümhane Talaşlı İmalat Küçük Tezgah Postası Montaj Test Su Ceketi Grubu NC Torna Dik Freze

ÜS Tipleri • Proje: Sadece bir tane yapılacak ürünler (inşaat, prototip) • İş*: Tek tek gelen farklı işler (tamir, sipariş) • Parti: Kafileler halinde üretilen ürünler (dünya üzerindeki en yaygın tip budur) • Hat: Akış, seri üretim, (otomobil parçaları) • Sürekli*: Dökme ürünler (çimento, un…)

Süreç Seçimi (ÜRÜN ‘e göre) Proje İş Parti Hat Sürekli Ürün çeşidi Çok Standart Sipariş miktarı Tek Büyük Hacim Tek Yüksek Ürün değişikliği Yüksek YOK Siparişe E E Belki H H Stoğa H H Belki E E Esneklik Yüksek YOK Yenilikçilik Ürüne Sürece En önemli Zaman/Kalite Fiyat En önemsiz Fiyat Özel İstek Satılan NE? Yetenek Ürün

Süreç Seçimi (Yatırım-Maliyet açısından) Proje İş Parti Hat Sermaye Az/Çok Az Yüksek Ölçek Ekonomisi Biraz Hiç Çok Hammadde Stok. Yeteri Kadar YMM Yüksek BitmişÜrün. Stok. Düşük Malzeme Az/Çok İşçilik Yüksek Maliyet Düşürme Düşük İmkanı Sürekli Planlı Çok Aşırı Az Az Yüksek Düşük Yüksek

Süreç Seçimi Proje (Süreç Özelliği açısından) İş Parti Hat Sürekli Esneklik Esnek Değil Ayar Değişken Çok+Ucuz Az+Pahallı Kapasite Küçük Büyük Kapiste. Değişm. Adımlı Yeni Tesis Teknolojik Yapı Evrensel Genel. Maksat Tahsisli Baskın Olan Emek Tesis İşlem Bilgisi Değişken Tanımsız Tanımlı Malzeme Bilgisi Belli Malz. Aktarma Belirsiz Değişken Düşük Bilinir Yüksek

Süreç Seçimi Proje (Süreç Özelliği açısından) İş Parti Hat Sürekli İşlem Kapsamı Geniş Dar İşlem Kontrol Karmaşık Kalite Kontrol Nokta Sistemli İşlem Süreleri Uzun Kısa Kapsite. Tanımı Değişken Belirli Kapsite. Kontrolu Zor Kolay Darboğaz Yapısı Rassal Az+Belli Darboğaz Yeri Değişken Sabit Arıza Etkisi Değişken Ürüne Bağlı Az Çok Karmaşık Sade Muazzam

ÜRETİM SİSTEMLERİ • Üretim-Ürün • Sistem • Örgüt • Üretim Sistemi • Tasarım • Değerlendirme • Çözümleme • Modelleme • Yönetim • Akış-Kuyruk • Benzetim • EĞİLİMLER

Bir şey(ler) üretin ve maliyetinin üzerinde bir fiyatla satın. Bir İŞLETMENİN KURULMASI ve YÖNETİLMESİ için SADECE bunları bilmeniz yeterlidir. TABii, Birkaç Milyon KÜÇÜK AYRINTI ile Birlikte

İŞLETMENİN KURULMASI • İŞLETME Fikrinin Doğuşu • Ön araştırma • Yapılabilirlik (fizibilite) • Proje • Gerçekleştirme • Üretime Geçme

Üretim Sistemlerinin TASARIMI PLANLAMA SÜREÇLER TASARIM SİSTEMLER

Planlama-Belirleme STRATEJİ’ yi Belirle Üretim Hacmini Belirle TEDARİK ET Malzemeyi Planla Kapasiteyi Seç TASARLA (Ürün) GELİŞTİR Süreci Planla İMAL ET DENE (Test) SEVK ET

TASARIM • • • Problemleri tanımlama, Amaçları belirleme, Çözüm yolları geliştirme, Bu yolları değerlendirme, Birini benimseme, Ayrıntılı tasarım Üretim Sistemi Geliştirme Tasarım+Uygulama

TASARIM • Mevcut sistemin planlanıp kontrolü Kaynakların gününe izlenmesi • Yeni bir sistemin kurulması Sabit kaynaklara ve kısıtların giderilmesine yönelik

TASARIM=Seçim KAVRAMSAL DÜZEYDE • • İlkeler Otomasyon Düzeyi Malzeme Akışı Örgütlenme şekli AYRINTI DÜZEYİNDE • Tedarikçiler • Donanım • Süreç

MEVCUT-İYİLEŞTİRİLMİŞ-YENİ Mevcut Sistem (Hiç değişiklik yok) İyileştirilmiş Sistem Bir miktar teknik tadilat (yeni sisteme göre az) Yeni Sistem • Yoğun teknik tasarım (donanım, yerleşim, akış) • Örgütlenmede tekniğe paralel değişiklikler • Önceki deneyime dayanmayan yeni bir tesis

TASARIM YAKLAŞIMLARI Sanayide (Deneme-Yanılma) AKADEMİK YAKLAŞIMLAR Kısmi Kuramlar • Kaynak Tahsisi • Yerleşim Düzenlemesi • Akış Düzenleme • Tampon Kapasite Planlaması Bütünleşik Kuramlar • Stratejik Planlama • Teknik-Yöntem Kümeleri (JIT, CIM, TPM) • Tasarım Felsefeleri (Yalın, Çevik, Esnek Üretim) • Sistem Mühendisliği

ÜS TASARIMında sorulacak sorular • HANGİ tezgâhları seçeyim? (Sık arıza yapan, ucuz) ya da (Seyrek arızalı, pahalı) • KAÇ tezgâh kullanayım? (Tek ve büyük) ya da (Çok sayıda ve küçük) • Tezgâhları NASIL düzenleyeyim? (Akış hattı, İş atölyesi, İkisinin arası) • TAMPON düşüneyim mi? (Kaç tane, nerelere, ne büyüklükte) DENETLEME STRATEJİSİ nasıl olsun? (Sabit hızla? , çizelgeye/atölyenin durumuna göre)

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

Değerlendirmede GENEL Ölçütler • Kapasite: Bir zaman aralığındaki üretim miktarı • Verim(lilik): Çıktının değeri / Girdinin değeri >1 ? • Kar(lılık): Kar / Yatırım Miktarı

Değerlendirmede GENEL Ölçütler • Etkinlik: Gerçekleşen x Planlanan Vaktindelik, Kalite, Miktar • Esneklik, • Yenilikçilik, • Katılımcılık, • Rekabetçilik, • İş Hayatının Kalitesi

TEKNİK Ölçütler • Üretim hızı (Hü) (birim zamanda kaç ürün çıkıyor? ) • Üretim Tedarik Süresi (ÜTS) (içeride ne kadar kalıyor) • Yarı Mamul Miktarı (YMM) (içeride kaç parça var? )

Başarı Parametreleri (Akış tipi ) Akış demek: • Tezgahlar ARDIŞIK yerleşmiş ve – Bazı tezgahlar atlanabilir – Geri dönüşler olabilir • Hareket EŞZAMANLI demektir.

Başarı Parametreleri (Akış tipi ) • (Satın Almada) Tedarik Süresi • Üretim Tedarik Süresi (İmalatta) ÜTS T T Tezgah sayısı: nm T T T Enbüyük İşlem Süresi: Teo İletim Süresi: Til Akış tipi üretimde • ÜTS = nm (Teo+ Til ) 3 2 5 2 4 ÜTS = 3*(5 + 2) = 21[dk] 01 eo 02 03 il

İşlem süresinin (To) bileşenleri: • İşleme süresi Tm (kesici takımın parça ile temas ettiği süre) • Aktarma süresi Th (parçanın bağlanması, sökülmesi için geçen süre) • Takım aktarma süresi Tth (kesici ucun parçaya yaklaşması, uzaklaşması için geçen süre) • To = Tm + Th + Tth

Bir önceki örnekte 5[dakika] süren en uzun işlem gerçekte 3 bileşenden oluşmakta: 1. Malzemenin Aktarılması • tezgaha bağlama ve sökme 2. Takımın aktarılması • parktan başlangıca, • 3 kez boşa alıp başlangıca, • parka alma 3. İşleme (takım ve parça arasında fiili temas) • 3 paso

MALZEME AKTARMA • Parçanın tezgaha bağlanması: 50[saniye] • Parçayı tezgahtan sökme: 10 [saniye] Toplam aktarma süresi: Th = (50 + 10) / 60 = 1[dak]

TAKIM AKTARMA • Kalemin başlangıç noktasına gelişi: 30[saniye] • Her paso sonunda kalemin boşa alınıp başa getirilmesi: 20 [saniye] • Üçüncü pasodan sonra kalemin bekleme noktasına alınması: 30[saniye] Toplam takım aktarma süresi: Tth = (30 + 3*20 + 30) / 60 = 2[dak]

İŞLEME ve İŞLEM • Her paso için 40[saniye] talaş kaldırma süresi • Toplam işleme süresi: Tm = (3*40) / 60 = 2[dak] • İŞLEM Süresi: To = Th + Tth + Tm = 1 + 2 = 5[dak]

Başarı Parametreleri (Parti tipi) 1 7 4 8 5 3 2 6 Tezgah indisi: i=1, 2, …, nm Ayar Süreleri: Tsui Parti Büyüklüğü: Q İşlem Süreleri: Toi İşlem Dışı Süreler: Tnoi Parti tipi üretimde • ÜTS = ( Tsui+ Q Toi + Tnoi )

ÖRNEK: Üretim hızı 2[pç/saat] olan bir parça için, İşlem Tsu To yarı mamul miktarı, No [saat/pt] [dak/pç] 180 [pç] olarak belirlenmiştir. 1. 5 5 Parti büyüklüğü Q=10[pç/pt] dir. 21 2. 0 6 3 2. 5 7 Hazırlık ve işlem süreleri de 4 0. 5 3 yandaki çizelgede verilmektedir. • Bu ürün için ortalama işlem dışı süreyi (Tno) hesaplayın.

ÇÖZÜM: ÜTS, 2 ayrı yoldan hesaplanıp, eşitlenirse: Tsu To [saat/pt] [dak/pç] 1 1. 5 5 2 2. 0 6 3 2. 5 7 4 0. 5 3 İşlem No ÜTS = YMM / Hü = 180 [pç] / 2[pç/saat] = 90[saat] Diğer yandan: • ÜTS = Tsui+ Q Toi + Tnoi • ÜTS = (1. 5+2. 0+2. 5+0. 5) + (10/60)(5+6+7+3) + Tnoi İki değer eşitlenirse: • ÜTS = 10 + Tnoi = 90 Tno = (90 – 10) / 4 = 20[saat]

Başarı Parametreleri (Ortalama Değerler) Her Tezgah için Ortalama Tezgah Sayısı: nm Ortalama Ayar Süresi: Tsu • Q adet parçayı işleme Ortalama Parti Büyüklüğü: Q • Bekleme | Taşıma Ortalama İşlem Süresi: To Bunları Tezgah Sayısı Ortalama İşlem Dışı Süre: Tno • Ayarlama | hazırlama kadar TEKRARLA Ortalama Değerler için: ÜTS = nm ( Tsu + Q To + Tno )

ÖRNEK: Banyo armatürleri yapan bir atölyede, karakteristik bir parça 5 işlemden geçerek 150’lik partiler halinde üretilmektedir. • Ortalama ayar süresi: Tsu = 12[dak/pt], • Ortalama işlem süresi: To = 2[dak/pç] dır. • Bir partinin iki tezgah arasında taşınmak veya boş durmakla geçirdiği ortalama süre de: 25[saat/pt] olarak tahmin edilmektedir.

Bu durumda bir parti malın atölyeye girdiği andan bitmiş ürün olarak çıktığı an arasında geçen süre ne kadardır? ÜTS = nm ( Tsu + Q To + Tno ) ÜTS = 5 (12 / 60 + 150*2 / 60 + 25) = 151 [saat] 1[ay]

Başarı Parametreleri Üretim hızı birim zamanda hattan çıkan parça sayısı • Bir partinin bir tezgahta harcadığı süre: Tsu + Q To veya (Tsu + Q To ) / (1 -q) (q: ıskarta oranı) 1 parça için: Tü = (Tsu +Q To) / { Q (1 - q) } • Tersi, ÜRETİM HIZI Hü = 1 / T ü

ÖRNEK: Önceki ÜTS Örneğinde, parti büyüklüğü (Q = 10) 10 kat artarsa, ilk tezgahtaki (Tsu=1. 5[saat], To =5[dak]) üretim hızı (Hü) kaç kat artar?

ÇÖZÜM: Tü = (Tsu + Q To) / [Q ( 1 – q ) ] (Bozuk parça oranı q = 0) • Tü = (1. 5 * 60 + 10 * 5) / 10 = 14[dak / pç] • Hü = 1 / Tü = 1 / 14 [pç / dak] • Tü’ = (1. 5*60 + 100 * 5) / 100 = 5. 9[dak / pç] • Hü’ = 1 / Tü = 1 / 5. 9 [pç / dak] Artış: 14 / 5. 9 = 2. 37 kat

Başarı Parametreleri • Kapasite: K = W ∙ Sw ∙ h ∙ Hü Her ürün nm tezgahtan geçerse: K = W ∙ S w ∙ h ∙ Hü / n m • KKO = U = Çıktı / K • Yararlanabilirlik: (AAOZ - OTS) / AAOZ • YMM = { (K ∙ U) / (Sw ∙ h ) } * ÜTS (1. Kanun) • ÇTS = W ∙ U { Q ∙ To / ( Tsu+ Q ∙ To ) } • YMO = YMM / ÇTS (50: 1 !), • SO = ÜTS / (nm ∙ To) (20: 1 !)

ÜTS’nin Maliyeti ve YMM Maliyet Tsu+QTo+Tno Mo. Tü+Mno Mm ( Mo. Tü+Mno) ÜTS Zaman

ÜTS’nin Maliyeti ve YMM Maliyet ÜTS sonunda erişilen maliyet: M 1 = nm ( Mo. Tü+ Mno) Elde Tutma Maliyeti nm ( Mo. Tü+Mno) Mm ÜTS t Zaman

ÜTS’nin Maliyeti ve YMM • ÜTS sonunda erişilen maliyet: M 1= nm ( Mo. Tü+Mno) • t anındaki toplam maliyet: Mm + M 1 t / ÜTS ve h = faiz oranı + ambarlama maliyeti Mpç= Mm + M 1 + 0 ÜTS [Mm+ (M 1 t / ÜTS)] h dt Mpç = Mm + M 1 + [(Mm + M 1 / 2) h (ÜTS)]

ÜRETİM SİSTEMLERİ • • • Üretim-Ürün Sistem Örgüt Üretim Sistemi Tasarım Değerlendirme • • • Çözümleme Modelleme Yönetim Akış-Kuyruk Benzetim EĞİLİMLER

ÜRETİM: Girdi ile Çıktı arasındaki ilişkidir. ÜRETİM Ç = f(G) (DÖNÜŞÜM) FONKSİYONU: {Gidiler: G 1, G 2, . . . , Gn }, Kısa dönemde: G 1 SABİT, diğerleri değişken olabilir. (Alan sabit, yeni adam al üretim artar). Uzun dönemde, HEPSİ DEĞİŞKEN (!)

SABİT Maliyetler ve ÖLÇEK EKONOMİSİ BÜYÜME (Üretim Artışı) • Daha çok üretim Sabit maliyetlerin daha çok ürüne dağıtılması • Birim Maliyetlerin düşmesi Kar ve Rekabet Gücünün Artması

AZALAN KAZANÇLAR KANUNU (Kazanç Artışı önce hızlı, sonra yavaş) • Uzun dönemde ölçekli dönüş • Dönüş ölçeği (sabit, artan, azalan) BÜYÜME SONSUZA KADAR DEĞİL (!) • Hem talep, teknoloji, yönetim sınırlı, • Hem de bir doyma noktası var (Azalan Kazançlar Kanunu)

Üretim Fonksiyonu fikri Örgütlerin ütasarımı, üişletilmesi, üplanlanması ve ükontrolü için iyi bir araç Her ölçekte uygulanabilir (İş, bölüm, süreç, örgüt)

ÜRETİM FONKSİYONU MODELLERİ Y = f(K, L) (Genel) Y = Enk( K / k, L / ℓ) Sabit katsayılı (Leontief) Y : Üretim, K : Sermeye, L : Emek, k : 1 [birim] üretim için gereken sermeye, ℓ : 1 [birim] üretim için gereken emek,

ÜRETİM FONKSİYONU MODELLERİ Y = a K L Cobb-Douglas (Wicksel) Y = [ K( -1)/ L( -1)/ ] /( -1) (Sabit ikame esnekliği) a=ao e ct ao ve c t ve ve : Teknolojinin zamanla gelişmesi, : Sabit, : Zaman, : Sermaye ve emek esnekliği ( + =1), : Teknolojik durum parametreleri, : İkame esnekliği sabiti

ÜRETİM FONKSİYONU, teknolojiye bağlı !. • Aynı ürün, farklı süreç, makine ve yöntemle ve hatta bazı girdilerin ikamesiyle üretilebilir. Karmaşık yönetim kararları ! ü Hangi üretim fonksiyonu kullanılacak? ü Girdilerin elde edilebilirliği?

TEKNOLOJİ üFikirler, übuluşlar, üteknikler, üyöntemler, ümalzemeler

TEKNOLOJİ Değişimi • Maliyet düşürme, • ürün geliştirme, • rakibe karşılık verme, • süreç iyileştirme, • akış düzgünleştirme, Üretkenliği arttırma • hizmet iyileştirme, fırsatı (!) • vb. ü Gözden geçirme, ü yeniden düzenleme, ü ekleme, - çıkarma, ü yerine koyma

Üretim ve ÜRETKENLİK ü Ekonomik başarının anahtarı ü Örgütün kıt kaynakları kullanma becerisi (İşçi, Firma, Sanayi Dalı ve Ülke’nin de) ü Örgütün zaman boyunca değerlendirilmesi için ü Bir zaman aralığında, belli bir çıktı için, ne kadar girdi gerekiyor? (sürekli iyileşme)

Üretkenlik: ü İşgücünün verimliliği, ü Yönetimin etkinliği, ü Teknolojinin düzeyinin – – Mekanizasyon, Otomasyon, Daha iyi araçlar, Bilgisayar Sonucu

Üretkenlik Artarsa ü Enflasyon yavaşlar, ü Yaşam seviyesi yükselir, ü Dış rekabet gücü artar. Üretkenliği belirleyen: ü Teknoloji, ü Çalışma yöntemleri, ü Donanım-işgören seçimi, ü Yönetim

Üretkenlik problemleri : ü Finans ve pazarlamadan çok işletmeye yönelik ü Sebepten çok sonuç ü Buzdağının altında örgütün yapısal ve stratejik problemleri (Stratejik KONUM) ü Stratejik probleme, stratejik çözüm ü Bir örgütteki karar düzeylerinin bütünleştirilmesi çok önemlidir. (Aşırı irilik, dağıtılmış yapı)

Üretkenlik ölçümü Adam-saat çok kullanılan birim (1 Adam-saatle kaç TL’lik mal üretiliyor? ) Yıllık kazançlar : ü Konjüktüre, ü Teknolojik atılımlara, ü Hükümet politikaları, ü Buhranlar, vb. bağlı Pek fikir vermez.

Üretkenlik ölçümü Uzun dönemde, ü Diğer örgüt, ü Sanayi dalı ve ü Ülkelerle karşılaştırmak gerekir. Yıldan yıla % kaç artış? kaynak tasarrufu

Üretkenlik İndeksi (Makro düzeyde ölçüm için) Toplam (malzeme + hizmet) Üretkenlik = ---------------------(İşgücü + malzeme + enerji + sermaye) ü TL cinsinden ifade, ü Enflasyona göre düzeltme ü Alt düzeylerdeki hesaplar çok çeşitli !

Üretkenlik İndeksi HİZMET Emek yoğun verimlilik artışı ZOR ü yoğun sermeye kullanımı, ü daha iyi usuller, ü çizelgeleme, ü yeni araçlar, ü mekanizasyon, ü bilgisayar Marifet, işi ek maliyet getirmeden, daha iyi yapmak !

üDaha verimli yöntemler, üAzalan israf, üDaha iyi örgütlenme, üGelişmiş araçlar, üTempo artışı ÜRETKENLİĞİ ARTTIRIR !

Öğrenme Eğrisi • Hemen başlanabilen, • Yeni öğrenilen, • Çok tekrarlanan işlerde: Tekrar arttıkça VERİMLİLİK de ARTAR

Öğrenme Eğrisi • Tekrar sayısı 2 katına çıktığında, • birim başına harcanan süre • belli bir oranda düşer. (Bu durum, tesisin uzun dönemdeki kapasitesine de etki eder)

Öğrenme Eğrisi İlk gemi • 100 000 adam-saatle inşa edildiyse, o seriden • İkinci gemi 80 000 adam-saatle, • Dördüncüsü 64 000 adam-saatle inşa edilebilir. Bu durumda p = 64/80 = 80/100 = 0. 8 (öğrenme hızı)

Öğrenme Eğrisi mn = m 0 nr • Burada: n : Üretilen parça sayısı, m 0 : İlk parçanın üretiminde geçen süre, mn : n. parçanın üretimi için gereken süre, r : ℓn p / ℓn 2 • p = %80 öğrenme hızı ve m 0 = 100 000 için: r = ℓn 0. 8 / 0. 693 = - 0. 322 3. Gemi: m = 100 000 (3) - 0. 322 = 70 200 adam-saat

Öğrenme Eğrisi Birim İşçilik Gerçek Eğri UNUTMA Eğrisi (önce hızlı, sonra yavaş) Öğrenme Düzlüğü Kaldığı yerden devam Doğal Değişkenlik Atılım Kuramsal Eğri Üretim YOK Zaman