Veilig omgaan met cytostatica Dhont Dirk Missant Griet

Veilig omgaan met cytostatica Dhont Dirk Missant Griet

Onze dank aan Kurt voor de illustraties en de opfrissing van onze presentatie

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Situering 22 november 2001 : inspectiebezoek ARBEIDSINSPECTIE Toegespitst op veiligheid personeel. Niet over de therapie/patiënt.

5 december 2001: verslag - tekortkomingen Laminair airflow-kast met afzuiging naar buiten Informatie en opleiding bereiders Informatie en opleiding verpleegafdeling Informatie personeel met mogelijke blootstelling

Informatie verpleegkundigen • Risico's van cytostatica. • Voorzorgsmaatregelen bij het verwijderen van excreta. De informatie dient jaarlijks te gebeuren en individueel.

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

2. Risico's 2. 1 Wat zijn cytostatica 2. 2 Beroepsrisico 2. 3 Blootstelling vermijden beschermingsmaatregelen 2. 4 Gesloten systeem

2. Risico's 2. 1 Wat zijn cytostatica 2. 2 Beroepsrisico 2. 3 Blootstelling vermijden beschermingsmaatregelen 2. 4 Gesloten systeem

Wat zijn cytostatica? Wat is kanker?

Wat is kanker? Ongecontroleerde groei van cellen

Wat is kanker? Ongecontroleerde groei van cellen Behandeling: Groei tegengaan Cytostatica Remmen celgroei en celdeling

Cytostatica Remmen celgroei en celdeling Maken geen onderscheid tussen tumorcellen en gezonde cellen

Hoe doen ze dat? • Werken op DNA structuur • Op de synthese van het DNA • Tijdens de celdeling • Werken in op het genetisch materiaal van de cel.

Toxiciteit en nevenwerkingen bij patiënten Korte termijn: invloed op de celgroei • • Hematologisch Gastro-intestinaal Haaruitval …

Op lange termijn: op genetisch materiaal • Mutageen: wijzigingen erfelijke informatie • Carcinogeen: kankerverwekkend • Teratogeen: foetus

2. Risico's 2. 1 Wat zijn cytostatica 2. 2 Beroepsrisico 2. 3 Blootstelling vermijden beschermingsmaatregelen 2. 4 Gesloten systeem

Professionele blootstelling Risico? Risico?

Beroepsrisico ? Minimale maar langdurige blootstelling Ook invloed?

Beroepsrisico in studies: • Resultaten afhankelijk van de beschermingsmaatregelen. • Zonder beschermingsmaatregelen: risico: blootstelling treedt op: – teratogeen: spontane abortus – andere: moeilijk aan te tonen • voeding • roken

Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven mogen geen cytostatica bereiden, toedienen en excreta behandelen

Zwanger wat mag wel: • • Kamer betreden Eten opdienen Andere medicatie bedelen. . .

Zwanger wat mag niet: • Cytostatica bereiden • Cytostatica toedienen • Behandelen excreta gedurende risicoperiode Denk zelf na!

Beroepsrisico? Wie komt in contact met cytostatica? • Bereiden: apotheek • Toedienen: verpleegkundigen • Excreta: verpleegkundigen, logistiek assistenten • Reinigen: personeel onderhoud

Rode streep • Op het patiënt etiket een rode streep, gedurende de periode van toediening en uitscheiding via excreta. • Voor iedereen toegankelijk. • Respecteert de privacy van de patiënt. • Door verpleging bij start chemotherapie.

2. Risico's 2. 1 Wat zijn cytostatica 2. 2 Beroepsrisico 2. 3 Blootstelling vermijden beschermingsmaatregelen 2. 4 Gesloten systeem

Blootstelling vermijden

Blootstelling • Inademen • Inslikken • Aanraken (opname via de huid)

Draag steeds handschoenen bij het manipuleren van cytostatica en excreta

Beschermingsmaatregelen • Toediening – gesloten systeem – handschoenen • Excreta – handschoenen, schort • Onderhoud – handschoenen

2. Risico's 2. 1 Wat zijn cytostatica 2. 2 Beroepsrisico 2. 3 Blootstelling vermijden beschermingsmaatregelen 2. 4 Gesloten systeem

Gesloten systeem: bescherming verpleging • Op verpleegafdeling geen open punten • Luer-lock connecties voor cytostatica • Niet loskoppelen

Gesloten systeem • Hoofdleiding: purgeren trousse + spoelen aangesloten via spike • Luer-lock connecties: cytostatica aangesloten via luer-lock poorten • Zijleiding/3 -wegkraan: randmedicatie (+waakinfuus) aangesloten via 3 -wegkraan

Cytostatica systeem 1 x Luerlock € 3, 39

Cytostatica systeem 1 x Luer. Lock • Spoelvloeistof = Hoofdleiding: spoelvloeistof gewone spike • Cytostatica = Luer aansluiting = 1 Luerconnector • Randmedicatie + Elvorine® gewone trousse op driewegkraan

Cytostatica systeem 4 x Luerlock € 5, 35

Cytostatica systeem 4 x Luerlock • Spoelvloeistof = Hoofdleiding: gewone spike • Cytostatica = Luerlock aansluiting 4 Luerlock connectoren • Randmedicatie + Elvorine® gewone trousse op driewegkraan

Blaasinstillatie Connector sonde met Luer-lock poort € 0, 94 Tweewegadaptor met ventiel € 2, 36

Blaasinstillatie Vanuit de apotheek: Gevulde spuit met cytostaticum reeds geconnecteerd

Blaasinstillatie • 1 spuit cytostaticum • 1 spuit 10 ml fysiologisch: sonde naspoelen

Voorbeelden Novantrone 1 spike 1, 09 1 conn. set 2, 60 1 x 1 x luertrousse 3, 39 7, 08 gewone trousse 0, 55 Campto (2 dagen) 8 spike 8, 72 5 conn. set 13, 00 2 x 4 x luertrousse 10, 70 2 trousse 1, 10 33, 52

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Chemotherapieschema: ingevuld en ondertekend door de arts V 1, 2, 5, 6 Per dag 1 klein (AV) voorschrift + etiket v. d. patiënt: randmedicatie voor totale kuur. Ook op medicatieblad vermelden V 3, 4, 7, 8 Randmedicatie aanvragen via patiëntenfiche Patiëntenfiche altijd meesturen.

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

4. Bereiding • 4. 1 Intramusculair • 4. 2 Intraveneus • 4. 3 Blaasinstillatie

Intramusculair • Niets is veranderd • Wordt in de apotheek bereid. • Graag duidelijk datum van toediening vermelden op voorschrift

Intraveneus: in perfusie-oplossing • Aan de hand van chemotherapieschema in apotheek bereid. • Voorstelling van bereiding: gesloten systeem

Duidelijk voordeel: geen contact meer met cytostatica tijdens toediening. De leiding is gepurgeerd met zuivere perfusie-oplossing

Blaasinstillatie Vanuit apotheek krijgt u een spuit met erop geconnecteerd de tweeweg-adaptor

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport en bewaring 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Transport en bewaring • Tijdens transport een breuk verwittig apotheek • Volgens normale verloop van het cytoschema stabiel indien vertraging verwittig apotheek • Niet stabiel: de apotheek neemt contact met u op (geplande tijdstip toediening).

Pauze

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

6. Toediening • • • 6. 1 6. 2 6. 3 6. 4 6. 5 6. 6 Wie mag toedienen? Algemene richtlijnen Extravasatie Aankoppelen en loskoppelen Protocol toedienen Blaasinstillatie

6. Toediening • • • 6. 1 6. 2 6. 3 6. 4 6. 5 6. 6 Wie mag toedienen? Algemene richtlijnen Extravasatie Aankoppelen en loskoppelen Protocol toedienen Blaasinstillatie

Wie mag toedienen? • C - handeling : toevertrouwde medische handeling • Gegradueerde en gebrevetteerde verpleegkundigen mogen toedienen (naast artsen) • Studenten verpleegkunde mogen geen cytostatica toedienen, ook niet onder toezicht !

6. Toediening • • • 6. 1 6. 2 6. 3 6. 4 6. 5 6. 6 Wie mag toedienen? Algemene richtlijnen Extravasatie Aankoppelen en loskoppelen Protocol toedienen Blaasinstillatie

Algemene richtlijnen • Algemeen : – eigen veiligheid – veiligheid van de patiënt – waarborg van steriliteit • Juistheid controleren van : – naam van de patiënt – naam van het cytostaticum – dosis • Aftekenen op etiket EN chemoschema !

Basisvoorwaarden Doel: verspreiding cytostaticum voorkomen of minimaliseren – Bij aanvang: steeds handen ontsmetten – Voorkom onderbreking van de werkzaamheden – Steeds en uitsluitend wegwerpmaterialen – Steeds beschermende onderlaag – Luer-Lock (systeem Codan®) – Naaldcontainer: nooit recappen – Vaste plaats op verpleegafdeling

Aandachtspunten • Bereide infuusvloeistof: niets meer toevoegen • Onheldere vloeistof: terug naar apotheek • Geen klassieke trousses: 10 x méér contaminatie dan gesloten systeem • Indien je dan toch een pomp gebruikt: gebruik dan altijd een Braun-pomp!

Toedieningsvormen • Intraveneus: perifeer infuus centraal intraveneus infuus V. I. P. • Intravesicaal • Intramusculair • Oraal

6. Toediening • • • 6. 1 Wie mag toedienen? 6. 2 Algemene richtlijnen 6. 3 Extravasatie 6. 4 Aankoppelen en loskoppelen 6. 5 Protocol toedienen 6. 6 Blaasinstillatie

Extravasatie • Aanprikken: – Punctieplaats: voorarm • Voorkom extravasatie Controleer – Materiaalkeuze: geen metalen naalden (vleugelnaalden ) – vlotte inloop – Transparant afdekverband – aanprikplaats – Katheters: zo dun mogelijk lumen ( 21 à 23 Gauge ): irritatie en flebitis – druppelsnelheid en stand infuus – terugvloei

Extravasatie

Extravasatie • Informeer uw patiënt over: • pijn • zwelling • roodheid • spanningsgevoel Onmiddellijk de verpleegkundige verwittigen

6. Toediening • • • 6. 1 Wie mag toedienen? 6. 2 Algemene richtlijnen 6. 3 Extravasatie 6. 4 Aankoppelen en loskoppelen 6. 5 Protocol toedienen 6. 6 Blaasinstillatie

Aankoppelen van infuus • Altijd 3 -wegkraan plaatsen • Minimum 100 ml spoelvloeistof • Na spoelen: druppelkamer terug op hoogte brengen • Optie: zijleiding als waakinfuus gebruiken: lage inloopsnelheid

Loskoppelen en verwisselen van infuussysteem • Spoel met minimum 100 ml spoelvloeistof voor loskoppelen (cfr. Schema ) • Systeem steeds afsluiten: vermijdt lekkage • Afval in container voor risicohoudend medisch afval

6. Toediening • • • 6. 1 Wie mag toedienen? 6. 2 Algemene richtlijnen 6. 3 Extravasatie 6. 4 Aankoppelen en loskoppelen 6. 5 Protocol toedienen 6. 6 Blaasinstillatie

• Toedieningssysteem van de firma Codan met luer-lock systeem – veiligheid voor personeel – niet meer afkoppelen • Koppelsystemen worden in de apotheek aangesloten en gepurgeerd met zuivere perfusieoplossing vooraleer cytostaticum wordt bijgespoten. Protocol toedienen

Protocol toedienen Benodigdheden: • Toedieningssysteem : – luer-lockleiding ( zie voorbeeld ) – 3 -wegkraan – verlengleiding • Infusievloeistof • Cytostatica

Protocol = werkwijze

Aansluiten opgeloste cytostatica

Aansluiten opgeloste cytostatica • Ventielen in systeem = • geen overheveling • Eens aangesloten = niet meer afkoppelen!! • • Enkel zijleiding loskoppelen (bvb. Zofran®, Elvorine®) Steeds spoelen met minimum 100 ml spoelvloeistof Complete systeem verwijderen (tot 3 -weg kraan: bij permanent infuus).

6. Toediening • • • 6. 1 Wie mag toedienen? 6. 2 Algemene richtlijnen 6. 3 Extravasatie 6. 4 Aankoppelen en loskoppelen 6. 5 Protocol toedienen 6. 6 Blaasinstillatie

Blaasinstillatie • Intravesicaal =ongemetaboliseerd product = puur cytostaticum: bijzondere veiligheidsmaatregelen!! • Spatten vermijden • Goede bescherming (schort, handschoenen) • Zittend plassen • 2 x spoelen met gesloten wc-deksel

Blaasspoeling met 2 -weg adapter • 50 ml spuit met cytostaticum, gekoppeld aan een 2 -weg adapter, wordt door de apotheek geleverd • Materiaal

Protocol blaasinstillatie

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Verwijderen van excreta • Geldt niet voor tabletten/capsules • Enkel voor de IV met chemoschema en blaasinstillatie. • Risicoperiode: productafhankelijk (cfr. halfwaardetijd/op schema) • Instructie patiënt: plashygiëne • Persoonlijke beschermingsmiddelen : handschoenen beschermende schort

Risicoperiode excreta

Excreta • Drain-, ascites-, en wondvocht: handschoenen • Handschoenen en schort bij verwijderen van bevuild linnen • Wegwerpmaterialen!! • Markering op de etiketten: kennisgeving aan ieder personeelslid (rode streep)

Urine en faeces • Afwasbaar materiaal • Onderlegger gebruiken • In toilet: niet-doorlatende schort, handschoenen. • Mobiele patiënt: plasinstructies meegeven • Geen manuele reiniging materiaal : bedpanspoeler

Vochtbalans/24 -uurs urine braaksel • Vochtbalans/24 uurs urine : procedure • Braaksel = risicohoudend medisch afval. • Risicocontainer = lekdicht / schokbestendig = plastic container

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Morsen en extravasatie • Informatie op intranet • Morsen = opdeppen met absorberend materiaal (blauwe onderlegger ) • Opkuis volgens procedure morsen = taak van verpleegkundige • Nareinigen = onderhoudsdiensten: gewone procedure onderhoud, maar wegwerpmaterialen

Signaalfunctie • Ziekenhuismedewerkers = verpleegkundigen - onderhoud - technische dienst - apotheek - … • Kenbaar voor iedere ziekenhuismedewerker: rode streep op etiket

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Toedienen van tabletten/capsules • Wegwerphandschoenen voor verpleegkundige • Via wegwerpbeker voor patiënt • Voldoende water: één groot glas • Rechtstaand of zittend innemen • Risicohoudend afval • Handen goed wassen na toedienen

Toedienen van tabletten/capsules • Alkeran tablet (in koelkast bewaren): gecoat dus mag niet gedeeld worden • Endoxan tablet (dragees): omhuld • Estracyt capsule (in koelkast bewaren) • Hydrea capsule • Ledertrexate tablet: niet omhuld kan gedeeld worden

1. Situering 2. Risico's 3. Voorschrift 4. Bereiding 5. Transport 6. Toediening 7. Excreta 8. Morsen en extravasatie 9. Orale toediening 10. Besluit

Novantrone

Campto Gramont dag 1

Campto Gramont dag 2

Nog even aandacht • Excreta, bevuild linnen: enkel bij chemoschema. Niet: vb. Zoladex® • Tabletten: enkel deze vermeld. • IM. : enkel Ledertrexate® Hier dan geen maatregelen excreta, linnen. Draag wel handschoenen tijdens toediening.

Besluit • Duidelijke wetgeving ontbreekt • Beschermingsmaatregelen blijven de basis: Onbeschermd = risico • Opleiding is hulpmiddel en aanzet tot: discipline en aandacht voor. . .

The End