UNIVERSITETI I PRISHTINS FAKULTETI I EDUKIMIT DREJTIMI MATEMATIK

UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI I EDUKIMIT DREJTIMI MATEMATIKË - INFORMATIKË PUNIM SEMINARIK Lënda: Edukimi Inkluziv Tema: “Inteligjencat e shumëfishta ” Mentori: Mr. Sc. Agim Bujari Punuar nga: 1. Nexhat Maçkaj 2. Nazif Qenaj 1 Prizren, 16 September 2021

16 September 2021 INTELIGJENCA Fjala inteligjencë vjen nga fjala latine INTERLLIGERE, që domethënë të organizosh ose të krijosh relacione ose të krijosh marrëdhënie midis marrëdhënieve. Ky term u konfirmua nga Cicero dhe paraqiti funksionin dhe fuqinë e mendjes për të krijuar lidhje dhe për të bërë lidhje midis lidhjeve. Iteligjencat e shumëfishta 2

Sokrati Iteligjencat e shumëfishta dhe Platoni kanë menduar se inteligjenca është ajo që bën njeriun të kuptojë më mirë rendin e botës dhe të drejtojë më mirë vetveten. Aristoteli, pohonte se shpirti dhe trupi janë të pandarë. Sipas “parimit të qenieve të gjalla”, shpirti ka dy pjese: pjesa racionale dhe ajo jo racionale, domethënë shfaqet dualizmi. Shpirti përmban ide, dhe idetë janë të konceptuara nëpërmjet inteligjencës. 16 September 2021 PËR INTELIGJENCËN 3

16 September 2021 PËR INTELIGJENCËN Për Hegelin, inteligjenca është kujdestari i të gjithë jetës psikike – “e verteta dhe racionaliteti i zemrës dhe dëshirës, gjendeshin vetëm në universalitetin e inteligjencës dhe jo në tipare të vecanta të sentimentit. Për Montagne, inteligjenca formonte imazhe të gabuara për Zotin, njerëzit dhe botën. Kanti e shikonte inteligjencën vetëm nëpërmjet bashkimit me sensibilitetin, dhe vetëm nga ndërthurja totale dhe absolute që buron nga dija. Shopenhauer e shikonte inteligjencën si nënshtrim të vullnetit; si elementin e parë dhe themelor. 4

PËR INTELIGJENCËN Iteligjencat e shumëfishta Descartes e përcaktonte inteligjencën si: “mjet përfitimin e shkencës perfekte të lidhur me një pafundësi gjërash”. Leibnitz i referohej inteligjencës si një shprehje e efortit progresiv të ndergjegjës Në psikologji, Piazhe e përshkruan inteligjencën nëpërmjet një teorie origjinale për fillesën dhe mekanizmat e të menduarit, të quajtur teoria operacionale. Ashtu si psikologjia u vu në shënjestër nëpërmjet laboratorit të parë psikologjik të ëundt-it, ashtu edhe fillesa e studimit të inteligjencës paraqitet në vitin 1883 nëpërmjet studimit të Francis Galton – “Inquiery into Human Faculty and its Development”. Teoria galtoniane, megjithëse është paraqitur si mjaft jo shkencore, ka hapur rrugën për një orientim në fushën e inteligjencës dhe inteligjencës psikometrike. 16 September 2021 5

16 September 2021 TEORIA E FRANCIS GALTON Galton Iteligjencat e shumëfishta mbështet teorinë e tij në tre çështje: 1. Në radhë të parë Galton mendonte se inteligjenca ka dy elemente kryesore që dallojnë një person inteligjent nga një person me pak inteligjent: energjinë (kapaciteti për të punuar) dhe sensibilitetin. Domethënë një person inteligjent ose performant në disa fusha, ka një kapacitet pune dhe një nivel energjie shumë më të madh, sesa një person me pak inteligjent. 6

TEORIA E FRANCIS GALTON Iteligjencat e shumëfishta Sensibiliteti merr pjesë në performancën e inteligjencës nëpërmjet kontributit të madh të informacionit. Kohë më përpara, njeriu ishte si një “sfungjer informacioni” dhe jo si prodhues i informacionit. Ata që thithnin më shumë informacion ishin edhe më inteligjente. Galton vuri re se “idiotat” kanë një nivel më të ulët sensibiliteti, në përgjithësi për dhimbje dhe për temperaturat ekstreme. Ai vuri re se sensibiliteti bie me kalimin e moshës, tek personat inteligjente dhe të moshuarit u konsideruan më pak inteligjent. 2. Në radhë të dytë, Galton i referohet inteligjencës nga pikëpamja sociale. I ndikuar nga filozofia sociale e Malthus, që mbeshteste faktin se burimet janë të limituara dhe se njerëzit konkurojnë për këto burime, Galton pohon se është e drejtë e personave inteligjentë të mbizoterojnë mbi personat më pak inteligjentë. 3. Në radhë të tretë inteligjenca shikohet nga pikëpamja morale. Duke pranuar se qenia njerëzore duhet të përparonte, Galton inkurajonte personat inteligjentë të shtonin numerin e fëmijëve të tyre, dhe në të njëjtën kohë mbante politika kundër shtimit të lindjeve nga personat më 7 pak inteligjente. 16 September 2021

16 September 2021 PËR INTELEGJENCËN Binet dhe Simon kanë bërë dallimin midis dy lloje të inteligjencës: 1) Inteligjenca ideationale – që vepron nëpërmjet fjalëve dhe ideve, duke përdorur analizën llogjike dhe racionalitetit të fjalës 2) Inteligjenca instinktive – që vepron nëpërmjet sentimenteve (atë që ne e quajmë inteligjenc emocionale) Ai testoi femijë të moshave të ndryshme për të përcaktuar aftësinë e çdo moshë. Iteligjencat e shumëfishta 8

16 September 2021 PËR INTELIGJENCËN Iteligjencat e shumëfishta Graham ëallas, në librin e tij të “Psikologjisë së krijimit” flet për katër stade të procesit krijues: 1) Përgatitja – stadi i akumulimit që domethënë kërkimi i informacioneve të fituara prej njeriut gjatë historisë së tij kulturale, dominuese , pra arsimi; 2) Inkubacioni – faza e pritjes, ku megjithëse personi mbetet i lidhur me një problem, terreni ku konfrontohet ndikohet nga faktorë social; 3) Ndriçimi – momentet kur shfaqet zgjidhja e problemit këtu përfshihen aspektet kognitive dhe emocionale, domethënë personaliteti i krijuesit; 9 4) Verifikimi – vënia në praktike e procesit krijues

PËR INTELIGJENCËN SIPAS NJË STUDIMI SHKALLA E INTELIGJENCËS NJERËZORE ËSHTË:

16 September 2021 INTELIGJENCA EMOCIONALE Iteligjencat e shumëfishta Termi inteligjence emocionale lidhet me emrin e psikologut amerikan Daniel Goleman, që në vitin 1995 ka botuar librin “Inteligjenca Emocionale”. Duke kombinuar analizat dhe kërkesat e veta me rezultatet që ekzistonin deri atëherë në këtë fushë. Goleman foli për faktin se njerëzit kanë dy mendje: mendjen racionale dhe atë emocionale. Komponentet e inteligjencës emocionale janë: vetenjohja, vet-rregullimi, vet-motivimi, empatia dhe aftesia për të krijuar marrdhënie me persona të tjerë. 11

Goleman Iteligjencat e shumëfishta e fillon librin e tij të “Inteligjencës emocionale” me një citat nga “Etika Nikomahike” e Aristotelit: “Çdo person mund të zemërohet – kjo është e lehtë. Por të zemërohesh me personin e duhur, në masën e duhur, për arsyen e duhur dhe në mënyrën e duhur, nuk është e lehtë”. 16 September 2021 INTELIGJENCA EMOCIONALE 12

Iteligjencat e shumëfishta Inteligjenca jonë emocionale përcakton potencialin që në kemi për të mësuar aftësitë praktike të mbështetura në pesë elementet e inteligjencës emocionale: 1) vetënjohjen, 2) vetë-motivimi 3) vete-rregullimi, 4) ndërgjegja sociale dhe 5) aftësitë sociale. Sipas ëayne Leon Payne (1985) inteligjenca emocionale ështe një aftësi që përfshin një marrëdhënie krijuese me gjendjet e frikës, dhimbjes dhe dëshirës. 16 September 2021 INTELIGJENCA EMOCIONALE 13

Sipas 16 September 2021 INLELIGJENCA EMOCIONALE Iteligjencat e shumëfishta studimit të Sternberb-it, të jesh inteligjent nuk domethënë të kesh inteligjencë akademike, por të kesh aftësinë për të kuptuar dhe për të krijuar marrdhënie me njerëzit Inteligjenca emocionale është kapaciteti i një personi për të identifikuar dhe për të menaxhuar në mënyrë eficiente emocionet e veta në raport me arritjet personale (karriere, familje, edukim, etj). Inteligjenca emocionale është një përzierie vet-zotërimi, motivimi, empatie, mendime të lira, takti dhe diplomacie. 14

INTELIGJENCA EMOCIONALE 16 September 2021 Në Iteligjencat e shumëfishta vitet 1950 -1960 psikiatrat Peter E. Sifneos dhe John C. Nemiah nga Bath Israel Hospital të Havardit kanë vënë re se shumë pacientë me probleme psikosomatike kishin vështirësi shumë të mëdha për t’i shprehur në mënyrë gojore emocionet e tyre. Këta pacinentë kishin edhe disa karakteristika të përbashkëta si: fokusimi për detaje shumë të sakta dhe një imagjinatë të varfër. 15

Domethënë, 16 September 2021 INTELIGJENCA EMOCIONALE zhvillimi i inteligjencës emocionale është shumë i rëndësishëm për suksesin në jetë. Megjithëse një person ka dijen e mjaftueshme dhe ide inteligjente, nuk arrin të kuptoj emocionet dhe sentimentet e veta, nuk arrin t’i menaxhoj ato, por bën që ai person të përballojë me vështirësi krijimin e marrëdhënieve me të tjerët dhe krijimin e një karriere të suksesshme. 16

TEORIA E HOWARD GARDNER 16 September 2021 PËR INTELIGJENCËN Iteligjencat e shumëfishta 17

16 September 2021 INTELIGJENCAT E SHUMËFISHTA HOWARD GARDNER (1983) Iteligjencat e shumëfishta Howard Gardner (1993) ka krijuar modelin e Iteligjencave te Shumëfishta (Multiple Intelligences) Howard Gardner, profesor i edukimit dhe psikologjisë në Universitetin e Harvardit, në vitin 1983, propozoi (formuloi) një teori të inteligjencës e njohur si Teoria e inteligjencave të shumëfishta (apo multiple) (Theory of Multiple Intellegences). Sipas kësaj teorie, inteligjenca është në një sasi të konsiderueshme më e shumëllojshme dhe më shumëpalëshe, se sa e pranon nocioni i inteligjencës së përgjithshme. 18

dallim nga shumë studiues psikometrik, Gardneri nuk e mbështet inteligjencën vetëm në analizën e faktorëve të testeve të standardizuara, për të nxjerrë përfundime rreth formave të ndryshme të inteligjencës. Testet e tilla psikometrike lënë mënjanë shumë aspekte të inteligjencës, respektivisht përjashtojnë paraqitjet e inteligjencave, të cilat janë mjaft të rëndësishme për një jetë të suksesshme. Iteligjencat e shumëfishta Për 16 September 2021 INTELIGJENCAT E SHUMËFISHTA HOWARD GARDNER (1983) 19

Teoria 16 September 2021 Teoria Inteligjencave të shumëfishta Howard Gardner (1983) Iteligjencat e shumëfishta e Gardnerit është ngushtë e lidhur me kreativitetin. Dimë se çdo kush e njeh kreativitetin, një numër i vogël i njerëzve mendon për kreativitetin dhe një numër shumë i vogël i njerëzve merr guximin të merret me kreativitet. Kreativiteti është rrugë që dërgon në inovacion dhe zbulim. Kreativiteti zakonisht shfaqet te njeriu kur ai e aktivizon anën e majtë dhe të djathtë të trurit. Kur të dy anët e trurit janë aktiv, atëherë truri prodhon ide origjinale (kreativitet). 20

HOWARD GARDNER 16 September 2021 Iteligjencat e shumëfishta Gardner e përkufizon inteligjencën si: * aftësi për të zgjidhur problema që personi ndesh në jetën e vërtetë. * aftësi për të krijuar problema të reja që kërkojnë zgjidhje. * aftësi për të bërë diçka ose për të afruar një shërbim që është i vlerësuar brënda kulturës së individit. Ky përkufizim i inteligjencës nënvizon faktin se ajo nuk është një cilësi mendore e dhënë një herë e përgjithmonë: duke e parë atë si aftësi, d. m. th. se ajo shihet si një mundësi e pandërprerë zhvillimi, gjatë gjithë jetës së individit 21

16 September 2021 TEORIA INTELIGJENCAT E SHUMËFISHTA HOWARD GARDNER (1983) Iteligjencat e shumëfishta Ai flet për këto lloje inteligjencave: 1. Inteligjenca verbale-gjuhësore (inteligjenca linguistike) – Kjo inteligjencë bazohet në aftësinë e nxënësve që mësojnë përmes tregimeve, fjalëve, shënimeve ndërtimeve, leximit, pikturave, interpretimit të disa imazheve etj. Përfshin gjuhën dhe ka të bëjë, jo vetëm me mësimin e gjuhës, por edhe me përdorimin e mirë të saj. Pra, favorizon aftësitë verbale; Konsiston nga aftësia për të menduar me fjalë dhe për të përdorur gjuhën për të shprehur dhe vlerësuar mendime. Autorët e librave, poetët, gazetarë, folësit (spíkerët), transmetuesit e radios e TV, etj. , çfaqin shkallë të lartë të inteligjencës gjuhësore. 22

PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË 16 September 2021 GJUHËSORE Shkruan mirë për moshën që ka Tregon prralla dher anekdota Ka një kujtesë të mirë për datat, emrat, vendet etj I pëlqen të lexoj libra Kanë aftësi të mësojnë duke dëgjuar I shqipton fjalët saktë I pëlqen të dëgjoj histori, komente etj Ka një fjalor të pasur Komunikon me të tjerët në mënzrë të zgjedhur Aftësitjera gjuhësore ‘’Inteligjenca gjuhësore është një mrekulli e mbështjellë me mister. ndodh që një fëmij nga rrëmuja e tingujve të mësojë gjuhë? ’’ Piazhe Si 23

Iteligjencat e shumëfishta Përdoret për aktivitete si: zgjidhja e disa problemeve, puna me disa koncepte abstrakte, llogaritja matematikore. Kjo inteligjencë bazohet në aftësinë e nxënësve të mësojnë mësimet në mënyrë kronologjike. Inteligjenca matematiko-logjike na mundëson të kalkulojmë, të vlerësojmë nga ana sasiore, të konsiderojmë pohimet e hipotezat si dhe të kryejmë veprime matematike. Shkencëtarët, llogaritarët, inxhinjerët, programuesit kompjuteríkë, si dhe të tjerë profesionistë, të gjithë këta e demonstrojnë në shkallë të lartë këtë inteligjencë. 16 September 2021 2. INTELIGJENCA LOGJIKE- MATEMATIKE 24

16 September 2021 PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË LOGJIKO- MATEMATIKORE Bën shumë pyetje mbi mënyrën se si gjërat funksionojnë I pëlqen të luaj ose merret me numra Pëlqen orën e matematikës I pëlqen shahu dhe lojrat tjera që kërkojnë logjikë I duken interesante lojërat matematikore Kuptojnë pohimet dhe lidhjet shkak-pasojë I pëlqen të merret me eksperimente në klasë Tregon interes për lëndët e ndryshme të shkencave natyrore Aftësi tjera matematike dhe logjike Piazhe pyeti fëmijët e qerdhes ‘’Çfarë e bënë erën? ’’ një fëmijë u përgjigj: ‘’ Erën e bëjnë pemët duke tundur degët e tyre’’. 25

Iteligjencat e shumëfishta Ndyshe njihet si inteligjenca vizuale–hapësinore) Është aftësi e njeriut që të ketë një vizion dhe paragjykim vizual mbi botën e tij fizike. Gjatë formimit të koncepteve matematike, krahas përvojave pamore, është e nevojshme edhe një kujtesë abstrakte, përmes së cilës modelet e përvojës pamore, kodohen dhe simbolizohen. Ato në fakt janë modele pamore të koncepteve matematike në prag të abstraksionit dhe një hallkë shumë e rëndësishme në rrugën prej konkretes kah abstraktja. 16 September 2021 3. INTELIGJENCA PAMORE–HAPËSINORE 26

‘’Për të zhvilluar një mendje të plotë(a) studio shkencën e artit, (b) studio artin e shkencës (c) mëso si të shikosh (përdor shqisat)’’ Leonardo da Vinçi Iteligjencat e shumëfishta Lexon harta, diagrama etj më me lehtësi se sa një tekst Vizaton mirë Pëlqen veprimatitë artistike (arti) Humb shpesh në ëndërrime Kap imazhe abstrakte dhe konkrete I pëlqen të shikoj filma Pëlqen imazhe me përbërje të ngjyrave, formave, vijave I pëlqen të merret me formimin e figurave etj Bën ndërtime tridimensionale interesante Aftësi tjera hapësinore 16 September 2021 PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË HAPËSINORE- PAMORE 27

16 September 2021 4. INTELIGJENCA MUZIKORE–RITMIKE Iteligjencat e shumëfishta Është aftësia e njeriut për të kuptuar, paraqitur dhe vlerësuar ritmin, lëkundjet dhe cilësinë e tingujve dhe zërit. Është një inteligjencë e veçantë e cila përfshin kryesisht ata njerëz që lindin me një aftësi superiore për sa i përket muzikalitetit. Përdoret në aktivitete si: të kënduarit, përdorimi i veglave muzikore dhe kompozimi i muzikës; Profesionistët që e demonstrojnë këtë inteligjencë në nivele më të larta përfshijnë kompozitorët, dirigjentët, muzikantët, kritikët e muzikës, bërësit e instrumentave si dhe dëgjuesit e ndjeshëm të muzikës. 28

PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË Ka një zë të mirë kur këndon Kujton meloditë e këngëve I bie një instrumenti muyikor ose këndon në kor Flet ose lëviz në mënyrë ritmike Troket ritmikisht gishtat në tavolinë duke punuar Është i ndjeshëm ndaj zhurmave të mjedisit Këndon këngë që i ka mësuar jo në shkollë Aftësi tjera muzikore e ritmike 16 September 2021 MUZIKORE ‘’ Muzika është në ajër ne theshtë marrim nga ajo aq sa duam. ’’ Eduard Elgar 29

Iteligjencat e shumëfishta Është aftësi për të përdorur në mënyrë të shkathët trupin ose pjesët e tij, për të ndërtuar apo transformuar gjërat. Përdorimi i kësaj intelegjence është një rast i mirë për nxënësit kinestetik që më lehtë të kuptojnë matematikën. Është e dukëshme në mënyrë të veçantë në atletë e sportistë, vallëzues, kirurgë dhe artizanë. 16 September 2021 5. INTELIGJENCA TRUPORE-KINESTETIKE 30

16 September 2021 PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË TRUPORE- KINESTETIKE Merr pjesë në një ose me shumë sporte Lëviz gishtat, trupin, këmbët nëse qëndron i ulur Imiton me zgjuarsi njerëzit e tjerë I pëlqen të ndajë dhe bashkojë përsëri pjesët e një objekti I pëlqen të vrapoj, hidhet, rrotullohet etj Tregon aftësi në punët e ndryshme me dorë Ka një mëmyrë dramatike të shprehjes së vehtes I pëlqen të punojë me argjilë e punë tjera ku përdoren gishtat I pëlqen gjimnaystika dhe sportet trupre 31 Aftësi tjera trupore

16 September 2021 6. INTELIGJENCA INTERPERSONALE Iteligjencat e shumëfishta Njihet ndryshe si inteligjenca ndërvehtijake. Është aftësia për të kuptuar dhe ndërvepruar në mënyrë efektive me të tjerët. Është veçanërisht e zhvilluar tek mësuesit e suksesëshëm, punonjësit socialë, aktorët, politikanët. Përdoret në aktivitete si: të dëgjuarit, përdorimi i empatisë, këshillimi, puna në bashkëpunim, observimi i gjendjes shpirtërore. Esenca e inteligjencës interpersonale përfshin shkathtësinë që në mënyrë të mirëfilltë të njihen disponimet, temperamentet, motivimet dhe dëshirat e njerëzve tjerë dhe në to të përgjigjet. Inteligjenca interpersonale paraqet çelës të vetënjohjes, është afrim pranë ndjenjave personale dhe aftësisë së dallimit të tyre dhe të radhitjes si udhëheqës së sjelljeve 32

PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË I pëlqen të shoqërohet me të tjerë Ka prirje për të qenë lider i njjë grupi U jep këshilla shokëve që kanë probleme I pëlqen të mësoj fëmijët e tjerë Bën pjesë në grupe të ndryshme I pëlqen të luaj me fëmijët tjerë Ka dy ose me shumë shok të ngushtë Shqetësohet për të tjerët Të tjerët e pëlqejnë shoqërinë e tij/saj Aftësi tjera ndërperonale ‘’Ata mund të notojnë nën ujë si peshqit, mund të fluturojnë në qiell si zogjtë por nuk kanë mësuar të ecin krah për krah si vllezër’’ Martin Luter King 16 September 2021 INTERPERSONALE 33

16 September 2021 7. INTELIGJENCA INTRAPERSONALE Iteligjencat e shumëfishta Njihet ndryshe si inteligjenca vehtijake. Përdoret në aktivitete si: dija për fuqinë dhe pikat e dobëta personale, auto-vlerësimi dhe zbulimi i vetvetes. Inteligjenca interpersonale dhe inteligjenca intrapersonale me një emër quhen inteligjencë sociale. Inteligjenca vehtiake i referohet aftësisë për të ndërtuar një përceptim për vehten dhe të përdorë këtë në planifikimin dhe drejtimin e jetës personale. Disa njerëz me inteligjencë vehtiake të mirë specializohen si teologë, psikologë apo filozofë. 34

PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË Demonstron një sens pavarësie dhe karakteri të fortë Është realist për aftësitë dhe dobësitë që ka Kur është vetëm luan ose mëson mirë Preferon më mirë të punojë vetëm se sa me të tjerë Ka aftësi të shprehet se si ndjehet Është i aftë të mësojë nga sukseset ose dështimet Ka një vetëvlerësim të mirë Ka një vetëkontroll dhe vetëdrejtim të mirë Aftësi tjera personale 16 September 2021 INTERPERSONALE ‘’Edhe jeta e një individi të veçantë është shkollë për secilin prej 35 nesh’’ Jan Amos

Në kohën e fundit, Gardneri ia shton (postulon) teorisë së vet edhe të ashtuquajturën inteligjencë natyrale, si tip të tetë të inteligjencës, pastaj edhe dy tipe të reja të cilat flasin mbi termat “kandidatë” për inkluzion në modelin ekzistues, e ato janë inteligjenca egzistenciale dhe spirituale, e cila bart shënimin simbolik (Ziegler & Heller, 2000). 8. Inteligjenca natyrore – Kjo inteligjencë është aftësi për të njohur, dalluar, klasifikuar dhe vlerësuar florën dhe faunën, me tërë diversitetin e tyre në natyrë. Konsiston në vëzhgimin e modeleve a ligjeve në natyrë, duke identifikuar dhe klasifikuar objektet dhe duke kuptuar sistemet natyrore si dhe ato të bëra nga njerëzit. Natyralistët e shkathët e të aftë përfshijnë fermerët, botanistët, gjuetarët, ekologjistët, lulishtarët, dekoruesit, etj. 36 Iteligjencat e shumëfishta 16 September 2021 8. INTELIGJENCA NATYRALISTE

PËRSHKRIMI I NXËNËSVE ME INTELIGJENCË Iteligjencat e shumëfishta Flet shumë për kafshët e dashura shtëpiake I pëlqen shumë natyra Është i ndjeshëm ndaj natyrës I pëlqen të ujis ose kujdeset për bimët në klasë Tregon shumë interes kur flitet për ekologjinë I pëlqen të merret me koleksione bimësh, fluturash etj Sjell në shkollë bimë, gjethe etj dhe ua shpjegon shokëve Ka rezultate të mira në lëndët e biologjisë e shkenca tjera natyrore Aftësi tjera natyrore 16 September 2021 NATYRORE Është në gjendje të njohë florën dhe faunën, të dallojnë format e 37 shfaqjes së natyrës dhe ta përdor këtë aftësi në mënyrë produktive’’ Dr. Howard Gardner

16 September 2021 INTELIGJENCAT E SHUMËFISHTA HOWARD GARDNER (1983) Iteligjencat e shumëfishta Funksionet e ndryshme të aftësive intelektuale, sipas Gardnerit, janë relativisht të pavarura, gjegjësisht çdo individ posedon kombinacionin e vetëm të shtatë llojeve të ndryshme të inteligjencave të cilat paraqiten me intensitete të ndryshme. Poqë se te ndonjë individ paraqitet intensiteti i theksuar i ndonjë nga tetë llojet e inteligjencave, atëherë themi se ai individ konsiderohet si me prirje në atë sferë. Këto inteligjenca, Gardner i shikon si inteligjenca që funksionojnë së bashku te individi. Sipas tij, kur njëra dominon individi duket “jo normal”, ashtu si një njeri që shumëzon numra të mëdhenj përmendësh (në mendje), por që nuk mund t’i lidh dot me qenien njerëzore. 39

Iteligjencat e shumëfishta Një aspekt tjetër i teorisë së Inteligjencave të Shumëfishta është se ato mund të konceptohen në tre kategori të gjëra. Kategoria e parë: katër prej tyre: hapsinore, logjikomatematike, trupore-lëvizore, dhe natyraliste mund të shihen si forma inteligjence të lidhura me objektin. Këto aftësi (inteligjenca) janë të kontrolluara dhe marrin formë/modelohen nga objektet të cilat individët i ndeshin në jetën e tyre. Kategoria e dytë: Nga ana tjetër inteligjencat pa objekte, që konsistojnë nga ajo gjuhësore-verbale dhe muzikore, nuk marrin formë nga bota fizike por janë të varura nga sistemet gjuhësore dhe muzikore. Kategoria e tretë konsiston nga inteligjenca të cilat lidhen me individin dhe përfshijnë inteligjencat ndërvehtiake e vehtiake duke reflektuar së bashku një bashkësi të fuqishme të kundërbalancave. 16 September 2021 NJË ASPEKT TJETËR I TEORISË SË INTELIGJENCAVE TË SHUMËFISHTA 40

16 September 2021 INTELIGJENCAT E SHUMËFISHTA HOWARD GARDNER (1983) Iteligjencat e shumëfishta Pra, sipas Gardnerit, për t’u zhvilluar një nxënës në një person të kompletuar, duhet të ushqejë të gjitha inteligjencat e sipërpërmendura. Gardneri thotë se të gjithë individët kanë aftësi për njohjen e botës përreth, me ndihmën e gjuhës, analizës matematikologjike, prezantimit hapësinor, përfytyrimit muzikal, inteligjencës truporo-kinestetike (shfrytëzimi i trupit për zgjidhjen e problemeve ose për të krijuar diçka), të kuptuarit e individëve të tjerë dhe vetvetes, si dhe të kuptuarit e natyrës. 41

CITIMI I HOWARD GARDNER 16 September 2021 Iteligjencat e shumëfishta “Ka ardhur koha t’i zgjerojmë shikimet tona në spektrin e talentëve. Kontributi i parë dhe kryesor të cilin arsimi mund ta bëjë për zhvillimin e fëmijës është t’i ndihmojë në lëmi, ku talenti i tij më së shumti vjen në shprehje, ku do të jetë i shkathtë dhe i kënaqur. Në tërësi këtë e kemi qitur nga mendja. Në vend të kësaj, ne secilin e shtyjmë të shkollohet, pas të cilës, nëse keni sukses, më së shumti t’ju përgjigjet të bëheni profesor në kolegj. Dhe, gjithë kohën, secilin e vlerësojmë sipas asaj se a inkuadrohet në standardet e ngushta të suksesit. Duhet shpenzuar më pak kohë duke i vlerësuar nxënësit, e më shumë kohë t’i kushtojmë dhe t’i ndihmojmë t’i njohin aftësitë e tyre personale të dhuruara nga natyra si dhuratë dhe pikërisht këto t’i zhvillojmë. Ekzistojnë me qindra mënyra që të arrihet suksesi dhe shumë aftësi të ndryshme të cilat do t’ju ndihmojmë në këtë çështje” (Gardner). 42

16 September 2021 Iteligjencat e shumëfishta JU FALEMINDERIT !!! 43

Gurët e çmuar

Kohë më parë, një burrë po ecte ne plazh, në një natë me hënë të plotë. . .

Mendoi se po të kish patur një makinë të re do të ishte i lumtur.

Nëse do të kish pasur një shtëpi të re do të ishte i lumtur

Nëse do të kishte pasur një punë të shkelqyer, do të ishte i lumtur

Nëse do të kishte pasur një grua të përkryer do të ishte i lumtur. . . Në atë çast u pengua me një çante plot me gurë.

Filloi të luante me gurët, duke i hedhur ne det, një për çdo here që kish menduar: Sikur të kisha. . . do isha i lumtur. . .

Derisa mbeti vetëm me një gur në çante, të cilin vendosi ta mbante

Kur mbërriti në shtëpi, vërejti se ai gur ishte një diamant i çmuar

Mendoi se sa diamante kishte hedhur poshtë duke lozur në det, pa e vënë re se ishin gurë të çmuar Kështu bëjnë njerëzit. . .

Ëndërrojnë atë që nuk kanë, pa i dhënë rëndësi asaj që kanë pranë

Po të vërenin me mirë, do të shihnin se sa me fat janë. . .

Lumturia është shumë më pranë asaj që mendojmë. . . Çdo gur do parë me më shumë rëndësi. . .

Çdo gur mund të jetë një diamant i çmuar! Çdo ditë e jona mund të jetë një diamant i çmuar dhe i pazëvendësueshëm. . .

Çdokush nga ne mund të vendosë nëse ta vlerësojë gurin apo ta hedhë në det. . . Po ti, a po luan me gurët?

Miq, familje, punë dhe ëndrra? Vdekja nuk është humbja më e madhe në jetë.

Humbja më e madhe është të vdesim përbrenda teksa jetojmë. Jetoje plotësisht çdo ditë. . . A…